Jak rozwijać zainteresowania sztuką ludową?

Jak rozwijać zainteresowania sztuką ludową?

W każdym kraju obok sztuki profesjonalnej, uprawianej zawodowo, rozwija się sztuka ludzi nieuczonych w kierunku plastycznym, czyli sztuka wiejskich artystów i rzemieślników.

Sztuka ta nie ulega przemianom w ciągu stuleci, tak jak to obserwujemy w sztuce „miejskiej”.

Swoisty konserwatyzm w sposobie tworzenia przekazywany z pokolenia na pokolenie jest niewątpliwie jej zaletą, ponieważ stanowi dla danego narodu korzenie zróżnicowane ze względu na region, z którego pochodzi.

Sztuce ludowej bardzo bliska jest sztuka dziecięca. Wyróżnia ją również prosta logika konstrukcji czy deformacja wynikająca z nieporadności na tym poziomie rozwoju. Dzięki temu zwiększa się siłę oddziaływania prac plastycznych i ich ekspresję. Umożliwiając dzieciom kontakt z dziełami sztuki ludowej – czy to bezpośrednio z jej autentycznymi wytworami, czy to w postaci przykładów drukowanych, kopiowanych – stwarzamy warunki prowokacji artystycznej i rozwoju artystycznego pozbawionego kompleksów, jak czasami bywa w przypadku konfrontacji z wielkimi mistrzami. Poprzez analizę twórczości ludowej przekazujemy młodzieży bardzo ważne wartości wychowawcze, takie jak przykłady życia w zgodzie z przyrodą, wykorzystywanie naturalnych – a zatem ekologicznych – materiałów, przykłady samowystarczalności i zaradności życiowej, ubarwionej tradycjami i obyczajami przekazywanymi z pełnym szacunkiem z pokolenia na pokolenie. W czasach, kiedy przewartościowała się moda i zauroczenie wzorcami zagranicznymi, kiedy zniszczone zostały uczucia umiłowania tradycji, a wszystko, co kojarzy się z folklorem, jest przyjmowane z lekceważeniem czy nawet ignorowane, w niektórych regionach Polski dzięki świętom religijnym folklor utrzymuje się jeszcze przynajmniej w szczątkowych formach, jako tylko przypomnienie dawnych obyczajów. Dlatego rolą i zadaniem nauczycieli plastyki jest doprowadzić do tego, aby sztuka ludowa przeżywała swoisty renesans, zwłaszcza że nauczyciele zobowiązani są realizować wszystkie treści podstawy programowej (w tym następujące: „Sztuka ludowa i zdobnictwo charakterystyczne dla danego regionu”

i „Krajobraz kulturowy”), bez względu na to, czy prowadzi się lekcje w miejskich, czy w wiejskich szkołach.

Planując realizację zagadnień związanych ze sztuką ludową, sięgamy po dostępne materiały, najlepiej pochodzenia naturalnego, i wybieramy techniki i formy zbliżone do dawnych tradycji swojego regionu. Popularyzując upodobania do tematyki ludowej, sięgamy do bogatych materiałów faktograficznych, poprzez kontakt z tym, co jeszcze pozostało. Tak więc – z wytworami sztuki wiejskiej, takimi jak: wiejskie chałupy, studnie z żurawiem oraz pomniki kultury wsi polskiej; z wytwórczością obrzędową w postaci drewnianych przydrożnych kapliczek, palm, wycinanek, pisanek, serwetek i pająków ze słomy. Każdy region w Polsce posiada swoje charakterystyczne zdobnictwo, swoją tożsamość, którą należy dzieciom przekazać, jak cenne dziedzictwo. Bazując tylko na sztuce ludowej, realizujemy kolejne treści podstawy programowej, czyli – „Kontakt z dziełami sztuki plastycznej” poprzez lekcje w skansenie i w regionalnych izbach pamięci. Tworząc wytwory inspirowane sztuką ludową, przekazujemy treści dotyczące warsztatu plastycznego i środków plastycznych,

takich jak: działanie kontrastem barwnym, posługiwanie się kompozycją symetryczną jednoosiową i wieloosiową w wycinankach czy kompozycją otwartą, naśladującą łowickie

„kodry”. Ludowa plastyka obrzędowa posłuży również do rozwijania wyobraźni przestrzennej podczas tworzenia pająków ze słomy czy palm i gaików z kolorowej krepiny.

Naśladując wraz z uczniami twórców ludowych na lekcjach plastyki, realizujemy obowiązujące podczas wszystkich działań manualnych podstawowe zagadnienia z zakresu warsztatu plastycznego i środków plastycznych, czyli „Działania w różnych materiałach, technikach i formach”. Osiągamy dzięki powstałym wytworom barwne, estetyczne otoczenie najbliższego środowiska ucznia, łącząc ze sobą tradycję i współczesność, rozwijając pożądane elementy wychowawcze. Określając twórczość dziecięcą w jednym kierunku, stwarzamy przyjazne, bezstresowe warunki rozwijania zdolności plastycznych i kultywowania tradycji, kształtowania poczucia tożsamości i działania na rzecz rodzimego regionalizmu.

W swojej praktyce zawodowej, w trakcie rozwijania zainteresowania sztuką ludową wśród dzieci i młodzieży, skoncentrowałam się na poszukiwaniu i przekazaniu wiedzy na temat podstawowych dziedzin sztuki ludowej. Podaję przykłady prac i technikę, którą zastosowałam podczas lekcji.

- Budownictwo – prace rysunkowe i malarskie, studiujące cechy charakterystyczne drewnianej zabudowy wiejskich chałup.

- Malarstwo – malowane foliogramy, charakteryzujące strój ludowy wybranych regionów.

- Rzeźba – świątki, grajki, postacie z szopki wykonane z masy solnej.

- Wycinanka – pasowe kompozycje typu „kodry łowickie”, wieloosiowe

kompozycje kuliste o motywach roślinnych oraz kompozycje składanki o formach kwiatowych oraz figuralnych, np. taniec.

- Garncarstwo – talerze z masy papierowej.

- Wikliniarstwo – koszyczki ze skręconego siana, witek brzozowych.

- Tkactwo i dawna technika tworzenia tkanin w postaci małego krosna na kartonie.

- Hafciarstwo i aplikacja na tkaninie oraz papierze.

- Plastyka obrzędowa – pisanki, pająki ze słomy, palmy, wianki, kwiaty z kolorowej krepiny.

Ponadto powstały formy dydaktyczne, prezentacje multimedialne, zbiory typu portfolio, charakteryzujące cechy danego regionu, plansze regionów i strojów ludowych z wykorzystaniem technologii informatycznej, folder regionalnych twórców ludowych (patrz zdjęcie 1, zdjęcie 2). Wyruszyliśmy w teren z aparatem cyfrowym, czego efektem są tablice z pięknymi przydrożnymi kapliczkami naszej gminy oraz plastyczny zapis krajobrazu kulturowego. Owoce wszystkich zaplanowanych prac zebrałam w jednej klasie, stwarzając w ten sposób „Salę sztuki ludowej”. Jest to sala ze stworzonymi przez uczniów środkami dydaktycznymi i wytworami plastycznymi inspirowanymi ludowością i folklorem, którą ciągle można uzupełniać i wzbogacać.

syntezę – dochodząc do własnego stylu, wykorzystując swój warsztat pracy i ulubione środki plastyczne.

Można powiedzieć, że „tylko człowiek świadomy, wręcz dumny ze swoich korzeni

rodzinnych i rodzimych, może być w sensie humanistycznym pełnowartościowym członkiem swojej i szerszej wspólnoty”.

Przykładowe treści realizowane na lekcjach plastyki w gimnazjum:

1. Krajobraz kulturowy – wyodrębnianie podstawowych elementów regionalnych z krajobrazu – wycieczki po okolicy, robienie szkiców i fotografii, tworzenie

autorskiego albumu – dokumentacji poświęconej obiektom lub zjawiskom jednego typu, np. kapliczkom, mostkom, zagrodom.

2. Obiekty i struktury przestrzenne – wpływ procesów gospodarczych, społecznych, uprzemysłowienia na wygląd otoczenia – dokumentowanie zmian otoczenia (obszary, ulice, place, budowle, wnętrza, przedmioty) za pomocą rysunków i fotografii;

propozycje tymczasowych zmian, iluzje przestrzeni, środki dowolne, szkic perspektywiczny.

1.

Przykładowe tematy realizowane na lekcjach plastyki w szkole podstawowej:

1. Sztuka ludowa. Wytwórczość wsi, uwarunkowana rodzimą tradycją kulturową.

Dziedziny: rzeźba drewniana, ceramika, tkactwo, zdobnictwo.

2. Sztuka ludowa najaktywniejszych regionów: Podhale, Łowicz, Kurpie.

3. Charakterystyka ornamentyki obrzędowej i zdobnictwa: wieś Zalipie, wycinanka, malowane skrzynie wianne, stroje ludowe – aplikacja, haft.

4. Sztuka ludowa. Formy dekoratorskie typowe dla własnego regionu.

5. Ornamentyka stosowana przez rodzimych twórców ludowych – próba naśladowania twórców ludowych. Wycinanka (Wesoły kogucik), koroneczka z krepiny.

6. Rzeźba drewniana – warsztat ludowego artysty – spotkanie z artystą ludowym.

7. Rzeźba kamienna przydrożnych (kościelnych) figur Świętych. Źródło poznania tworzyw rzeźbiarskich – lekcja w plenerze – rysunek

Rysunek 1 – Regionalna Izba Pamięci Rysunek 2 – lekcja plastyki

Rysunek 3 – lepienie z gliny Rysunek 4 – prace z masy solnej

Rysunek 5 – gotowe wzory w książeczce do kolorowania

Rysunek 6 – rzeźby z masy solnej

Rysunek 7 – firaneczka z papieru Rysunek 8 – malujemy stroje ludowe na przezroczystej folii

Rysunek 9 – taniec ludowy w wycinance Rysunek 10 – ekspozycja na korytarzu szkolnym

Rysunek 11 – ludowy stragan Rysunek 12 – ekspozycja w klasie

Rysunek 13 – wyroby ze słomy eksponowane

w klasie Rysunek 14 – foldery portfolio o rodzimej sztuce