Wilhelmina Lepikówna
Lampy starożytne w zbiorach
Uniwersytetu lwowskiego
Collectanea Theologica 20/2, 199-208
N O T A N D A .
Lampy starożytne w zbiorach Uniwersytetu lwow skiego.
L am py staro ży tn e, zn ajdujące się n a U n iw ersy tecie lw ow skim , p o ch o d zą z dw u źró d eł: ze zbiorów M uzeum B iblijnego (lam py nr. p orz. 1— 9, 12— 16, nr. inw . 3 0 —48) i ze zbiorów Z a k ładu A rcheologii K lasycznej U. J. K. w e Lwowie (lam p a nr. porz.10 i 11, nr. inw. IV, 14 i IV, 15). Inform acje o pocho dzen iu w zględnie m iejscu znalezienia kilku lam p zaw dzięczam O. prof. A tanazem u Ficow i (lam py nr. porz. 12, 13, 14, 16) !). W a rto ść b ad aw cza o m a w ianych lam p je st niew ielka, bo tylko kilka z nich p o siad a d e koracje i napisy.
W niniejszym o p raco w an iu om ów ię poszczególne zabytki w p o r z ą d k u c h r o n o l o g i c z n y m i — ab y uniknąć p o w tarzań — zaznaczam , że w szystkie om aw iane lam py sp o rząd zo n e są z gliny, z tym, że lam py nr. 1— 3 zo stały w ykonane n a kole g a rn c a r skim , re szta zaś przy za sto so w an iu glinianej form y lam pow ej.
1. Nr. inw en tarza 30 (zob. tabi. II).
S zero k o ść zbiornika 11,5 cm ., dług. lam py 11,5 cm ., w y so k o ść lam py 4 cm. G lina n iestaran n ie oczyszczona koloru ce- g lasteg o ; o d b ita jest część zagięcia brzeżn ego o raz część b rzeg u czarki.
Lam pa, sp o rz ąd zo n a na kole g arn carsk im , m a k ształt o k rą głej, otw artej, a m asyw nie w ykonanej czarki, której p o d sta w ą je s t o k rą g ła i sto su n k o w o w ysoka płytka, a jed n o razo w e zagięcie brz eg ó w czarki słu ży jak o o p arcie dla kno ta. N iepociągnięta farb ą, p o siad a ko lo r n aturaln y. Lam p tego rod zaju używ ano na w ielu tere n ach i przez długi o k res czasu . Z nano je w E g ip c ie 2), w Syrii i P a le s ty n ie 3), w reszcie w G recji w y spiarsk iej i lą d o w e j4). P o ch o d zi o n a p ra w d o p o d o b n ie z P alestyny, a ze w zględu n a to, że p o sia d a p ły tk ę p o d sta w k o w ą należy ją p ra w d o p o d o b n ie d a
·) Na tym miejscu pragnę złożyć O. Doc. Dr. Atanazemu F i с o w i Z. K. serdeczne podziękowanie za łaskawe przekazanie mi do opracowania lamp starożytnych ze zbiorów Muzeum Biblijnego Uniwersytetu Lwowskiego oraz za informacje, dotyczące pochodzenia poszczególnych zabytków.
2) E b e r t , Reallexikon der Vorgeschichte I, str. 384.
3) T h o m s e n , Palästina und seine Kultur in fünf Jahrtausenden, str. 56, ryc. 23, 3, tab. 7; S e l l i n - W a t z i n g e r , Jericho, str. 141, ryc. 151, tab. 37, f. 62.
to w ać n a epokę w czesn o izraelską, t. j. n a czasy ok o ło połow y trzynastego stulecia przed narodzeniem C h ry s tu s a 1).
2. Nr. inw en tarza 40 (tabl. I).
Szerok. zbiornika 5,8 cm., dług. lam py 8 cm., w ysok. 3,4 cm. G lina ż ó łta ; uszk o d zo n a p ły tk a p o d staw k o w a i sp ó d zbiornika.
Z b iornik je st o k rąg ły i przykryty tylko w ypukłym grzbietem, na którego w ierzchu znajduje się do ść dużych ro zm iaró w otw ór w lew ow y, o p asa n y w okół szerokim , słab y m pierścieniem pla stycznym . N a końcu długiej szyjki, lekko spłaszczonej od strony górnej, znajduje się o k rąg ło zakończony pyszczek z otworem knotow ym w e śro d k u . P o d sta w ę lam py tw orzy niezbyt wysoka, o k rą g ła płytka. Z biornik z o sta ł sp o rz ąd zo n y n a kole g arn car skim , pyszczek n ato m iast w raz z szyjką w yko nano ręcznie i na stęp n ie dolepiono do zbiornika.
3. Nr. inw en tarza 33.
S zerokość zb io rn ik a 5,4 cm ., d łu g . lam py 7,3 cm., w y so kość lam py 2,8 cm. G lina brązow a, tw ard o w ypalona, pyszczek odbity.
K ształt om aw ianej lam py jest p o d o b n y do lam py nr. 2 z tą różnicą, że p ierścień plastyczny, otaczający o tw ó r w lew ow y, jest bardziej w ypukły.
Lam p teg o rod zaju używ ano głów nie w G recji i na w ys p ac h M orza E gejskiego z końcem IV i w III w ieku p rz ed C h r .2).
4. Nr. in w en tarza 42.
Szerokość zb io rn ik a 6,4 cm., dług. lam py 8,7 cm ., w ysokość 2.2 cm . N iepo ciąg n ięta farbą, glina ja sn o -ż ó łta , część pyszczka odbita.
D oskonale o k rą g ły zbiornik lam py m a za p o d staw ę sp ła szczenie denka. N akryw ę tw orzy słab o w ypukły grzbiet. Dość duży o tw ó r w lew ow y o p asa n y je st w ąskim pierścieniem plastycz nym . Szyjka o d stro n y górnej p ła sk a kończy się pyszczkiem o zary sie p rzy pom inającym p o d sta w ę kow ad ła i stą d zwanym kow adełkow ym .
5. Nr. in w en tarza 34 (tabl. I).
S zerokość zbiornika 7 cm., dług. lam py 9,7 cm., w ysokość 2.3 cm . G lina koloru ceglastego silnie w ypalona, k ształt an alo giczny do poprzedniej.
Lam p w ro d z aju dw u o statn ich używ ano w G recji, w Azji M niejszej i w Italii o d w ieku II przed C hr. przez długi okres czasu, bo aż do pierw szego w ieku po narodzeniu C h ry s tu s a 3).
9 E b e r t , str. 388; T h o m s e n , str. 56.
2) B r o n e e r , The Terracotta-lamps, Corinth IV, part II, str. 45 —46, tab. III, 120, 126; B r a n t s , Antike Terracotta-lampen, tab. I 28.
3) W a l t e r s , Catalogue of the Greek and Roman lamps in the Bri tish M useum ,tab,X L ,form a42; B r o n e e r , str.5 6 ,tab. V ,285; W a l d h a u e r , Antycznyje świetylnyki, tab. Ill, 40.
6. N r. in w en tarza 38.
S zero k o ść zb iornika 6,8 cm., dług. lam p y 9,3 cm ., w ysok. lam py 3 cm ., niegdyś p o ciąg n ię ta farb ą brązo w ą. Z biornik lam py od stro n y p o d staw y i n a grzbiecie silnie uszkodzony.
P o d s ta w ą zb io rnika je st sp łaszczen ie denka. D o ść duży o tw ó r w lew ow y, um ieszczony n a w ierzchu grzbietu, jest o p asa n y d w om a słabym i pierścieniam i plastycznym i. N iezbyt w ypukły grzbiet, p o d o b n ie jak i spłaszczo n a od stro n y górnej d o ść d łu g a szyjka, s ą o zd o bione orn am entem prom ieniow ym . Pyszczek k o ń czy się p raw ie p ro sto .
7. N r. in w en tarza 45 (tab l. 1).
S zero ko ść zbio rn ik a 6,6 cm., dług. lam py 9,2 cm., w ysok. 2,8 cm . G lina żółta. N iegdyś p o ciąg n ię ta fa rb ą b rązo w ą. C ało ść
n a o g ó ł d o b rz e zachow ana.
P o d sta w a om aw ianej lam py, k sz ta łt zbiorn ik a i ornam ent prom ienio w y są p o d o b n e lam pie p oprzed nio om ów ionej, choć p ierścień p lasty czny, otaczający o tw ó r w lew ow y, jest o d sun ięty zn acznie o d teg o ostatn ieg o , bard ziej plasty czn y i w yższy. P rze d łużenie p ierścien ia p lasty czn eg o do ch o d zi jednym pasm em aż d o otw o ru k n o tow ego, k tó ry m ieści się w o k rą g ło zakończonym pyszczku.
8. N r. in w en tarza 35.
S zero k o ść zbio rn ik a 6,4 cm ., d łu g . lam p y 8 cm ., w y so k o ść 3 cm. G lin a ja sn o żółta, pyszczek w raz z częścią szyjki odbity. N iegdyś p o ciąg n ięta farb ą koloru ceg lastego.
K ształty om aw ianej lam py są na o g ó ł p o d o b n e d o lam p nr. 6 i 7. P o d s ta w ę tw orzy rów nież sp łaszc zen ie zb io rn ika, ale w sk u tek tego, że zo stało ono o b ry so w a n e, sp ra w ia w rażenie niskiej płytki po d staw k o w ej. G rzbiet u k ształto w an y je st d w u dzielnie w taki sp o só b , że część g rzb ietu b liższa otw o ru w le w ow ego, który, jak zazw yczaj, o p a sa n y je s t pierścieniem p la stycznym , u form ow an a je st zu p ełn ie poziom o, a d o p iero p o zo stała, zew nętrzn a część grzb ietu p o sia d a zw ykły sp adek. C ały g rzbiet je s t ozd o b io n y o rnam entem prom ieniow ym .
L am p w rodzaju trzech o statn io om ów ionych używ ano głów nie w G recji, P alesty n ie i Afryce w czasie od po ło w y II i przez w iek 1 p rz ed n aro dzeniem C h ry s tu s a J)·
9. N r. in w en tarza 37 (tab l. 1).
S zerok ość zb iornika 6,3 cm ., dług. lam py 7,6 cm ., w ysok. 3,7 cm . G lina żółta, pyszczek odbity. Ś lady farby ciem nobrązow ej.
Z b io rn ik p o sia d a z lewej stro n y w ystęp w kształcie guza, dzięki czem u a rów n ież w skutek znacznej szerokości szyjki lam pa
0 K a u f m a n n , Ägyptische T errakotten, rye. 127 ; D e o η n a, Les lam pes antiques trouvées à D élos, В. C. H. 1908, 32, str. 156; S e l l i n - W a t - z i n g e r , tab. 40 J 9, str. 148; T h o m s e n , str. 56, ryc. 22, 5.
p rzy p o m in a kształtem delfina. W y stęp b oczny zaakcentow ano i uw ydatniono przez p ręg i i nacięcia, um ieszczone u jego n asady i szczytu. G rzbiet lam py ozd ob io ny je st ornam entem prom ienio wym. T rzy łu k o w e nacięcia o dd zielają szyjkę od zbiornika. P o d staw ę lam py tw orzy sp łaszczenie zb io rnika obw iedzione w okół linią. N iezachow any pyszczek lam py kończył się n a jp ra w d o p o dobniej trójkątn ie. Lam p w rodzaju om ów ionej używ ano głów nie w G recji, Afryce i Italii o d poło w y II i przez cały w iek I przed C hrystusem 4).
10. Nr. in w en tarza IV, 14 (tab l. III).
S zerok ość zb io rn ik a 7 cm., dług. lam py 10 cm., w ysokość 3,2 cm. G lina żółta, część dysku w o k ó ł o tw oru w lew ow ego o dbita.
L am pa ta w yró żnia się b a rd z o stara n n y m opracow aniem . Z bio rnik jej je st do sk o n ale okrąg ły i o d p o w iad a półkuli o p ro m ieniu 2,5 cm. N akryw ę jego tw orzy silnie do w nętrza zb iornika zaklęsły dysk, o p a sa n y w o k ó ł trzem a pierścieniam i. D ysk jest ozdo b io n y nagim , skrzyd laty m A m orkiem , kroczącym z p raw a n a lew o po zaznaczonym linią falistą pod jego stopam i gruncie. N iesie on p rzed s o b ą w p o d niesio ny ch nieco do g óry rękach jak iś przedm iot, przypom inający w yglądem kosz lub ró g obfi to ści 2). P o lew ej stro n ie A m orka znajd uje się o tw ór w lew ow y, w stan ie obecnym pow iększony i zniekształcony w sk u tek odbicia. K rótka szyjka od stro n y górnej zupełnie p ła sk a ozd ob ion a jest p o obu b o kach stara n n ie w ym odelow anym i i sym etrycznie ro z m ieszczonym i, plastyczny m i w o lutkam i. N a szyjce tuż za o sta t nim pierścieniem , okalającym dysk, w ido czn a je st po dłużna, m ała szp ark a. Jedni uw ażają, że słu ży ła o na do regu lo w an ia knota, inni, że u łatw iała d o p ły w do w n ętrza zb iornika p ow ietrza p o trzebnego p rzy s p a la n iu 3).
P o d sta w ę lam py tw orzy nisk a płytka, na której w idoczne s ą litery PA, zapew ne sk ró t n azw isk a w ytw órcy, w ypisane ryl cem na w ilgotnej jeszcze glinie płytki po dstaw k o w ej, a więc p rz ed w ypaleniem la m p y 4). O m aw iana lam pa b y ła dw ukrotnie p o ciąg a n a fa rb ą, pierw szy raz fa rb ą k o lo ru terako ty , drugi raz fa rb ą b rązo w ą. Lam py o an alog icznych kształtach, dekoracjach i n ap isac h były w użyciu począw szy o d epoki augustow skiej przez cały I w iek po C hr. w całym b ase n ie M orza Śródziem - nego, g łó w n ie jed n ak w jego zachodniej części, choć d otarły
1) B r o n e e r , str. 61—66, typ XVII i XVIII; D e o n n a , str. 164, ryc. 25; W a l t e r s , str. 44 i nast., tab. XL, forma 50; B r a n t s , tab. I, 116, 121, 12 2 -1 2 8 .
2) Por. I v â n y i, Pannonische Lampen, tab. IV, 7. 3) F r e m e r s d o r f , Römische Bildlampen, str. 35 i n.
*)
Corpus Inscriptionum XV, I, cz.II, str.794, nr, 6267 a, e ; B r o n e e r , str. 171, nr. 412, tab. XXX.one rów nież i do odległych części E uro p y Ś rodkow ej, jak np. do naszego P o d o la 1).
11. Nr. in w entarza IV, 15 (tabl. 1).
S zerok ość zbiornika 6,3 cm ., dług. lam py 9,5 cm ., w ysok. 3,2 cm. G lin a ce g lasta, n ied o k ład n ie oczyszczona, p raw ie cały dysk odbity. C ało ść n iepociągn ięta farbą, p o sia d a n a tu ra ln y ce g la sty k o lo r po w ypaleniu.
O k rą g ły zbiornik lam py, z lew ego bok u nieco uszkodzony, p o s ia d a n ak ryw ę zło żo n ą z niew ielkiego dysku oraz z grzbietu. G rzbiet oddzielony je st od dysku silnym , w ypukłym pierścieniem plastycznym , który przech odzi dw om a p asm am i przez d łu g ą szyjkę lam py, tw o rząc n a niej kanalik i o p asuje o tw ó r knotow y. N a grzbiecie s ą rozm ieszczone trzy plastyczne guzy, jeden n a przeciw pyszczka, d w a p o z o sta łe sym etrycznie po o b u stro n ac h zb io rn ik a bliżej szyjki. N a p o d staw ie lam py znajduje się koliste w głębienie, na którego pow ierzchni um ieszczony je st stem pel z nazw iskiem w ytw órcy VIBIANI, w yciśnięty odrazu z form y lam pow ej w p o staci p lastycznych liter.
Lam py rodzaju om aw ianej były w użyciu głów nie w p ó ł nocnej Italii oraz w pó łn o cn y ch p row in cjach p a ń stw a rzym skiego, rzadziej w y stęp u ją w G recji, Azji M niejszej i A fry ce2). L oeschcke d atu je p o w stan ie tego typu lam p n a o statn ie d w ud ziesto pięcio - lecie I w ieku po C hr. oraz n a w iek II i III po narodzeniu C h r .3). W odległych jed n ak o w o ż częściach im perium rzym skiego, jak np. w P annonii b yły one w użyciu jeszcze w IV w ieku po C h r.4). Z asłu g u je też n a w zm iankę fakt, że stem pel Vibiani w y stępu je jedynie na lam pach w rodzaju o m a w ia n e j3).
12. N r. in w en tarz 48 (tabl. III).
L am pa z T h a s o s , szerok. zbiór. 7,5 cm ., dług. lam py 10,1 cm., w ysok. 3,1 cm. G lina ciem no-żółta, część d y sku w raz otw orem w lew ow ym o d b ita. N iegdyś p o ciągnięta fa rb ą k o lo ru b ord o w eg o .
O krągły zbiornik lam py p o siad a nakryw ę złożo ną z dysku oraz z grzbietu. O bydw ie części nakryw y są o dd zielon e o d siebie pierścieniem plastycznym . L am pa p o sia d a im adło w p o staci m a syw nej, od stro n y górnej p o ro w ko w anej, o krągłej p ły tk i z o tw o rem . P o d sta w ą lam py je st płytka, o g ran iczo n a od zew nątrz i w e
J) L o e s c h c k e , Lampen aus Vindonissa, str. 225, tab. I, typ IV; D e o n n a , st. 169 i n. rye. 35; I v a n y i, tab. XV; B r a n t s , tab. III, B r o n - n e e r , tab. X rząd pierwszy; W i e g a n d - S c h r a d e r , Priene, str. 453, rye. 189 i 190.
2) L o e s c h c k e , str. 255 i n., tab. I, typ. IX i X; I v a n y i , tab. XLVIII— LII, str. 15—19; B r o e n e e r , tab. XI rząd pierwszy, str. 87, С. I. L. tab. Ill, 5, 6, nr. 6737.
3) 1. c. str. 270. 4) I v a n y i , str. 19. 5) I v a n y i , str. 32.
w n ątrz d w o m a pierścieniam i i z a o p a trz o n a n a śro d k u w p la styczny punkt. M alutki, p ó ło k rąg ły pyszczek przylega w p ro st do zbiornika, od k tórego oddziela go linia, k tó ra w raz z linią k on tu ro w ą pyszczka n a ślad u je kształtem serce. G rzbiet ozdobiony je st kym ationem , a d y sk biustem Ateny, z g ło w ą w id oczną z le w ego profilu, a p o z o s t a ł ą c z ę ś c i ą b i u s t u w w i d o k u t r z e c h c z w a r t y c h en fa ce. A tena u b ra n a jest w p ep lo s spięty na ram ion ach w tak i sp o só b , że ra m io n a i ręce p o zo stają nie- zakryte, na p iersi m a zaw ieszoną egidę. N a długie i opuszczone w olno w łosy m a nało żo n y koryncki hełm z d łu g ą kitą.
Lam py pod obnych k ształtów , a nierzadko i dekoracyj, były w użyciu przez cały w iek II i III p o n aro d zen iu C h ry stu sa i to w całym b asen ie M orza Ś ródziem nego, głów n ie jed n ak w G recji i n a teren ach , p o zo stający ch p o d w pływ am i greckim i >)· Jako najbliższą analogię p od aję lam py z ateńskieg o K e ram eik o su 2) oraz z K o ry n tu 3).
13. Nr. inw entarza 47 (tabl. I).
L am pa z Rzymu, szerok. zbiór. 6,8 cm., dług. lam py 8,8 cm., w ysok. 4 cm. G lin a ciem no-żółta, zb io rn ik z praw ej stro n y lekko uszkodzony. P o ciąg n ięta fa rb ą brązow ą.
O m aw ian a lam pa zo stała w y k o n an a b ard zo n iestarann ie, tak np. uszko w kształcie m asyw nej, trójkątnej płytki posiad a w m iejscu zw ykłego otw oru tylko d w a w głębienia. N akryw ę lam py tw orzy m ały dysk z dużym otw orem w lew ow ym oraz w y p u k ły g rzb iet o w iększych od d y sku rozm iarach. G rzbiet ozdo biony je st plastycznym o rn am entem b rod aw ko w ym . P ó ło k rąg ły pyszczek lam py p o łączo n y jest b ez p o śred n io ze zbiornikiem w taki sp o só b , że aż o tw ó r knotow y w chodzi w zarys grzbietu. P o d staw ę lam py tw orzy silny pierścień plastyczny. N a pow ierzchni p o d staw y w idoczne są w yciśnięte litery AS, niew ątp liw ie skrót nazw iska w ytw órcy. Jako n ajbliższą an a lo g ię do om aw ianej lam py p o d aję id entyczną z n ią zarów n o p o d w zględem k ształtó w jak i dekoracyj i n ap isu , a zarazem m iejsca p o ch o d zen ia lam pę z R zy m u 4). Lam p tego rodzaju używ ano i p ro d u k o w a n o je w w ieku II i ,111 p o n aro d zen iu C h ry stu sa w całym niem al b a senie M orza Ś ró d z ie m n e g o 5).
14. Nr. inw en tarza 32 (tabl. II).
L am pa z P alesty n y z A bu-G hosz, szerok. zbiór. 6,9 cm., dług. lam py 10,1 cm., w yso ko ść 3,5 cm. G lina koloru p ia sk o w ego, sta n zach o w an ia do bry.
9 B r o n e er, str. 190, tab. XII, 582; W a l d h a u e r , tab. XLV, 476; W a l t e r s , nr. 1207—1209, tab. XXXV, 1207; B r a n t s , tab. V, 695.
2) Arch. Jahrb. 1915. 30, Anzeiger 121 i п., rye. 8.
3) B a s s e t , The Cave at Vari, Terracota-lamps, Ąmer. Journ. 1903, 7 str. 343
’ 4) C. I. L. str. 859, nr. 6762, tab. Ill, forma 30.
O w alny zbiornik lam py jest silnie w ydłużo ny . N a szczycie w ypukłego g rzb ietu znajduje się duży o tw ó r w lew ow y, otoczony trzem a pierścieniam i plastycznym i. O statn i z p ierścieni prze chodzi jak o p lasty cz n a p rę g a przez g rz b ie t i o p asu je rów nież o tw ó r knotow y, um ieszczony n a w ęższym i bardziej w ydłużonym końcu ow alnego zb io rnika. P lasty czn e pręgi o zd ab iają grzbiet, rozbieg ając się po o bu jeg o stro n ac h od plastyczneg o punktu, um ieszczonego na grzbiecie nap rzeciw pyszczka. P o d sta w ę lam py tw orzy podw ójny, plasty czn y pierścień. L am pa je s t o d stro n y dolnej n iep ociągnięta fa rb ą, grzbiet m a pow leczony rozczynem z jaśniejszej gliny. L am p tego ro d zaju używ ano głów nie w P a lestynie i Syrii w IV i V w ieku po n aro d zen iu C h ry s tu s a !).
15. Nr. in w en tarza 31 (tabl. II).
S zerok ość zbiór. 5,7 cm ., dług. lam py 7,8 cm., w ysokość lam py 2,5 cm . G lina żó łta, zbiornik po lewej stro n ie lekko u szk o dzony przez odbicie. Ślady farb y terakoto w ej.
L am pa, p o d o b n ie jak lam p a poprzednio o m ów iona, p o siad a kształt ow alny. N a szczycie grzb ietu znajd u je się duży o tw ó r w lew ow y, o p asa n y pojedyńczym pierścieniem plastycznym . P o d staw ę lam py tw orzy pierścień podstaw kow y. N a śro d k u p o d staw y znajduje się m ała, k olista w ypu kłość. G rzbiet ozdobiony jest o rn a m entem geom etrycznym , złożonym z p o tró jn y ch , koncentrycznie ułożonych rom bó w , które, stykając się ze so b ą, o k alają otw ór w lew ow y. C zw orokąt, leżący n ap rzeciw pyszczka m a w śro d ek w p isa n e koło. O b ok pyszczk a są um ieszczone dw ie sp irale. C ały o rn am en t je st silnie starty. Lam p tego rodzaju używ ano w w ieku IV i V p o C h ry stu sie na tych sam ych terenach co lam p w ro dzaju p o p rzed n io o m ó w io n e j2).
16. Nr. inw entarza 41 (tabl. II).
L am pa z E giptu, szerok. zbiór. 6,9 cm ., dług. lam py 8,7 cm., w ysok. 3,4 cm. G lina koloru b ru n a tn e g o , b ard zo tłu s ta i tw ardo w y palona.
O m aw iana lam p a m a zbiornik ow alny, je st jed n ak od obu po przednich znacznie m asyw niejsza i b ardziej tw ard o w ypalona. G rzbiet lam py, będący jej nakryw ą, p o sia d a dekorację p lasty czn ą w postaci żaby. O tw ó r w lew ow y m ieści się n a grzbiecie żaby, nato m iast o tw ó r knotow y, uform ow any jako jakiś bliżej n ieokre ślony ow ad, chw ytany przez żabę, znajduje się na końcu w y dłużenia lam py m iędzy łap am i żaby a jej łebkiem . Z tyłu żab y um ieszczone są w szereg u trzy ko ła, z k tó ry ch każde sk ła d a się z trzech k ó ł w sp ó łśro d k o w y c h . P o d sta w ę lam py tw orzy s p ła szczenie zbiornika k ształtu ow alnego. N a p o sta w ie w yciśnięty
‘) M i l t n e r , Die antiken Lampen inEisenstadt-Öster. JahreshefteXXIV; B e i b l a t t , str. 174, ryc. 74 z prawej; B r a n t s , tab. VU, 1056 i 1057.
2) S c h u m a c h e r , str. 189, ryc. 292; T h o m s e n , tab. Vil rząd drugi, lampa piąta.
je st stem pel w po staci m onogram u C h ry stu sa, um ieszczonego na kotw icy.
Lam p o tego rodzaju kształtach i dek oracjach u żyw a n o głów nie w Egipcie '), gdzie żabę uw ażano za sym bol ży w o t ności i o d ra d zan ia się przyrody, a z czasem przez chrześcijan za sym bol z m a rtw y c h w sta n ia 2). L am pa ta pochodzi p ra w d o p o dobnie z w ieku IV po n arodzeniu C h ry stusa, gdyż w edłu g Schul- tz e g o 3) dop iero po roku 323 m onogram C h ry stu sa w takiej formie i zestaw ieniu p o jaw ił się na lam pach chrześcijańskich.
Lwów W ilhelm ina Lepikówna.
S U M M A R I U M .
G. Lepik, D e l a m p a d i b u s v e t e r i b u s i n c o l l e c t i o n e U n i v e r s i t a t i s J o a n n e o - C a s i m i r i a n a L e o p o l i c o n s e r v a t i s .
In Universitatis Leopoliensis collectionibus, scii, in Musaeo Biblico atque in Instituto Archaeologiae Classicae inveniuntur plures lampades an tiquae, quarum origo, descriptio et valor hisce exponitur. Praedictae lam pades praesertim in Palaestina sunt inventae; antiquissima earum ad sa e culum XIII ante Christum u. pertinet, non desunt autem quarum ortus vestigiis saec. IV post Christum 11. indicatur.
0 K a u f m a n n , ryc. 130 rząd trzeci i czwarty; B r a n t s , tab. VII, 1071, 1073.
2) P e r d r i z e t , Bronzes grecs d’Égypte de la collection Fouquet, str. 81.
