SPORY PRACY ORAZ ICH ROZPATRYWANIE
mgr Sabina Pochopień
POJĘCIE SPORU
• Spór powstaje wtedy, gdy jedna strona stosunku pracy występuje wobec drugiej z zarzutem naruszenia zobowiązania i żąda od niej zachowania zgodnego z treścią zobowiązania, a druga strona zaprzecza twierdzeniu strony przeciwnej w całości lub części.
• W płaszczyźnie procesowej spór ze stosunku pracy
przekształca się w spór o roszczenie ze stosunku pracy w
chwili zgłoszenia przez pracownika lub pracodawcę do organu
ochrony prawnej, np. sądu zindywidualizowanego odpowiednią
podstawą faktyczną żądania podjęcia działań mających na celu
ochronę rzeczywiście lub tylko rzekomo naruszonych
uprawnień i skorelowanych z nimi obowiązków wynikających ze
stosunku pracy.
POJĘCIE SPORU
Spór pracowniczy w ujęciu materialnym:
- w aspekcie podmiotowym dotyczy pracodawcy i pracownika - w aspekcie przedmiotowym odnosi się do niewykonania lub
nienależytego wykonania przez jedną ze stron stosunku pracy
wobec drugiej, obowiązków ciążących z mocy tego stosunku
lub przepisów prawa pracy
ROZPATRYWANIE SPORÓW
• Pojęcie rozpatrywania sporów obejmuje:
- Rozstrzyganie sporów (np. art. 262 §1 k.p.), które oznacza unormowaną ustawowo formę postępowania kończącego się wydaniem orzeczenia merytorycznego zawierającego ,,stanowcze” rozstrzygnięcie stosunku spornego najczęściej w drodze wyroku sądowego. Świadczenie orzeczone wyrokiem przysługujące wierzycielowi od dłużnika podlega przymusowej egzekucji.
- Załatwianie sporów (art. 244 §1 k.p.), oznaczające
unormowaną prawnie formę postępowania pozasądowego lub
przedsądowego zmierzającego do likwidacji sporów w drodze
procedury polubownej lub reklamacyjnej.
TRYBY ROZPATRYWANIA SPORÓW PRACOWNICZYCH
Tryby rozpatrywania sporów pracowniczych obejmują:
- Tryb pojednawczy, - Tryb sądowy,
- Tryb wewnątrzzakładowo- sądowy,
- Tryb administracyjno-sądowy (przed sądem administracyjnym
lub sądem pracy)
TRYB POJEDNAWCZY
• W celu polubownego załatwiania sporów o roszczenia pracowników ze stosunku pracy mogą być powoływane komisje pojednawcze.
• Komisję pojednawczą powołują wspólnie pracodawca i zakładowa organizacja związkowa, a jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa - pracodawca, po uzyskaniu pozytywnej opinii pracowników.
• W tożsamym trybie ustala się:
1) zasady i tryb powoływania komisji;
2) czas trwania kadencji;
3) liczbę członków komisji.
TRYB POJEDNAWCZY
• Członkiem komisji pojednawczej nie może być:
1) osoba zarządzająca, w imieniu pracodawcy, zakładem pracy;
2) główny księgowy;
3) radca prawny;
4) osoba prowadząca sprawy osobowe, zatrudnienia i płac
• Komisja pojednawcza wybiera ze swego grona
przewodniczącego komisji oraz jego zastępców i ustala
regulamin postępowania pojednawczego.
ZASADY POSTĘPOWANIA PRZED KOMISJĄ POJEDNAWCZĄ
• Postępowanie pojednawcze charakteryzują następujące zasady:
- wnioskowość,
- fakultatywność,
- polubowność,
- szybkość
ZASADY POSTĘPOWANIA PRZED KOMISJĄ POJEDNAWCZĄ
• Zgodnie z zasadą wnioskowości komisja pojednawcza wszczyna postępowanie wyłącznie na wniosek pracownika.
• Zasada fakultatywności wyraża się w tym że przed
skierowaniem sprawy na drogę sądową pracownik może
żądać wszczęcia postępowania przed komisją pojednawczą.
ZASADY POSTĘPOWANIA PRZED KOMISJĄ POJEDNAWCZĄ
• Zasada polubowności nakłada na komisje obowiązek nakłaniania stron do osiągnięcia porozumienia, uzgodnienia sprzeczności, osiągnięcia kompromisu.
• Zasada szybkości przejawia się w ustanowieniu krótkich terminów procesowych do załatwienia sprawy:
- komisja pojednawcza powinna dążyć, aby załatwienie sprawy w drodze ugody nastąpiło w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku
- w sprawach dotyczących rozwiązania, wygaśnięcia lub nawiązania stosunku pracy, o których mowa w art. 264, wniosek do komisji pojednawczej wnosi się przed upływem 21 dni.
- W sprawach, o których mowa w myślniku poprzednim, postępowanie pojednawcze kończy się z mocy prawa z upływem 14 dni od dnia złożenia wniosku przez pracownika, a w innych sprawach - z upływem 30 dni od dnia złożenia wniosku.
ZAKOŃCZENIE POSTĘPOWANIA POJEDNAWCZEGO
• Postępowanie pojednawcze kończy się zawarciem ugody lub nie doprowadza do jej zawarcia
• Ugodę zawartą przed komisją pojednawczą wpisuje się do protokołu posiedzenia zespołu. Protokół podpisują strony i członkowie zespołu.
• Niedopuszczalne jest zawarcie ugody, która byłaby sprzeczna z
prawem lub zasadami współżycia społecznego.
WYKONANIE UGODY W TRYBIE KPC
• W razie niewykonania ugody przez pracodawcę podlega ona wykonaniu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, po nadaniu jej przez sąd pracy klauzuli wykonalności.
• Sąd pracy odmówi nadania klauzuli wykonalności, jeżeli ze
złożonych akt komisji wynika, że ugoda jest sprzeczna z
prawem lub zasadami współżycia społecznego. Nie wyklucza to
możliwości dochodzenia ustalenia niezgodności ugody z
prawem lub zasadami współżycia społecznego na zasadach
ogólnych.
ŻĄDANIE UZNANIA UGODY ZA BEZSKUTECZNĄ
• Pracownik może wystąpić do sądu pracy w terminie 30 dni od
dnia zawarcia ugody z żądaniem uznania jej za
bezskuteczną, jeżeli uważa, że ugoda narusza jego słuszny
interes. Jednakże w sprawach, o których mowa w art. 251 § 2, z
żądaniem takim pracownik może wystąpić tylko przed
upływem 14 dni od dnia zawarcia ugody.
POSTĘPOWANIE SĄDOWE
• Spory o roszczenia ze stosunku pracy rozstrzygają sądy powszechne, zwane ,,sądami pracy”
• Odrębne miejsce w systemie sądownictwa zajmuje Sąd
Najwyższy. Izbą właściwą ze względu na sprawy z zakresu
prawa pracy jest Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.
WŁAŚCIWOŚĆ SĄDÓW PRACY
• Właściwość oznacza zakresu uprawnień danego sądu do rozpoznawania i rozstrzygania spraw oraz dokonywania czynności w postępowaniu sądowym.
• Wyróżniamy następujące rodzaje właściwości:
- funkcjonalną,
- rzeczową,
- miejscową
WŁAŚCIWOŚĆ FUNKCJONALNA
• Właściwość funkcjonalna określa podział funkcji oraz poszczególnych czynności procesowych między sądami różnego szczebla lub sądami równorzędnymi przy rozstrzyganiu tej samej sprawy, wskazując w szczególności, który sąd jest właściwy do przeprowadzenia postepowania w sprawie w pierwszej instancji, a który w drugiej i czy jego orzeczenie jest prawomocne.
• Zasadą jest, że sprawy z zakresu prawa pracy należące do sądów powszechnych rozpoznają sądy rejonowe w granicach swojej właściwości rzeczowej i miejscowej z wyjątkiem spraw przekazanych do właściwości sądów okręgowych.
• Sądy okręgowe rozpoznają w pierwszej instancji sprawy z zakresu prawa pracy w granicach swojej właściwości rzeczowej i miejscowej , a w drugiej instancji środki odwoławcze od orzeczeń sądów rejonowych.
WŁAŚCIWOŚĆ RZECZOWA
Właściwością rzeczową sądu pracy objęte są ,,sprawy z zakresu
prawa pracy”.
SPRAWY Z ZAKRESU PRAWA PRACY
Art. 476
§ 1. Przez sprawy z zakresu prawa pracy rozumie się sprawy:
1) o roszczenia ze stosunku pracy lub z nim związane;
11) o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy;
2) o roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy;
3) o odszkodowania dochodzone od zakładu pracy na podstawie
przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych.
SPRAWY Z ZAKRESU PRAWA PRACY
• Pojęcie ,,sprawa o roszczenie ze stosunku pracy” obejmuje wszystkie sprawy, w których materialnoprawną przesłanką roszczenia jest stosunek pracy powstały na jakiejkolwiek podstawie.
• Sprawa o roszczenia związane ze stosunkiem pracy obejmuje
sprawy wynikające ze stosunków powstałych i istniejących ze
względu na stosunek pracy i funkcjonalnie z nim powiązanych
(np. sprawy o odszkodowania pracowników za uszczerbek na
zdrowiu wskutek spowodowanej warunkami pracy choroby,
niebędącej chorobą zawodową, czy też jednorazowego
odszkodowania pieniężnego należnego członkom rodziny
pracownika w razie jego śmierci w wyniku wypadku przy pracy
lub choroby zawodowej)
SPRAWY Z ZAKRESU PRAWA PRACY
• Żądanie ustalenia istnienia stosunku pracy jest formułowane, jeżeli w łączącym strony formalnie innym stosunku występują cechy charakterystyczne dla stosunku pracy takie jak np.
osobiste wykonywanie pracy czy też podporządkowanie organizacyjne i służbowe.
• Sytuacja opisana w punkcie drugim dotyczy osób
pozostających w stosunkach, do których przepisy szczególne
nakazują stosować prawo pracy np. w zakresie niektórych
roszczeń osób wykonujących pracę nakładczą czy
funkcjonariuszy służb mundurowych.
SPRAWY Z ZAKRESU PRAWA PRACY
• Sytuacja opisana w punkcie trzecim dotyczy roszczeń
odszkodowawczych dochodzonych od pracodawcy z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (pracodawca jest
obowiązany do wypłaty pracownikowi odszkodowania z tytułu
uszkodzenia w związku z wypadkiem przy pracy przedmiotów
osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do
wykonywania pracy).
SPRAWY Z ZAKRESU PRAWA PRACY
• W zależności od zawartej w żądaniu powództwa treści wniosku można wyróżnić powództwa:
- o świadczenie,
- o ustalenie prawa lub stosunku prawnego,
- o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego
WŁAŚCIWOŚĆ RZECZOWA
• Właściwość rzeczowa została wyodrębniona przede wszystkim ze względu na wartość przedmiotu sporu. Do właściwości sądu rejonowego należą więc
wszystkie sprawy z zakresu prawa pracy, z wyjątkiem tych, dla których ze względu na wartość przedmiotu sporu zastrzeżono właściwość sądu
okręgowego.
• Do właściwości sądów rejonowych, bez względu na wartość przedmiotu sporu, należą sprawy z zakresu prawa pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy, a także sprawy dotyczące kar porządkowych i świadectwa pracy oraz roszczenia z tym związane.
WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA
• Powództwo w sprawach z zakresu prawa pracy może być
wytoczone bądź przed sąd właściwości ogólnej pozwanego,
bądź przed sąd, w którego okręgu praca jest, była lub miała
być wykonywana, bądź też przed sąd, w którego okręgu
znajduje się zakład pracy.
ZDOLNOŚĆ SĄDOWA
• W sprawach z zakresu prawa pracy przysługuje ona:
- pracownikom,
- członkom rolniczej spółdzielni produkcyjnej,
- osobom świadczącym pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą,
- członkom rodzin i spadkobiercom powyższych podmiotów, - innym osobom, którym na mocy odrębnych przepisów
przysługuje roszczenie z zakresu prawa pracy,
ZDOLNOŚĆ SĄDOWA
- osobom dochodzącym od zakładu pracy odszkodowania lub ustalenia uprawnień do świadczeń na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
- pracodawcom, choćby nie posiadali osobowości prawnej,
- organizacjom społecznym, szczególnie związkom zawodowym
- inspektorom pracy (ustalenie istnienia stosunku pracy)
SZCZEGÓLNE ZAS ADY POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO W SPRAWACH Z ZAKRESU PRAWA PRACY
• Względna bezpłatność postępowania – nie mają obowiązku uiszczania kosztów sądowych pracownicy wnoszący powództwo lub strony wnoszące odwołania do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem art. 35 i 36 KSCU.
• W sprawach z zakresu prawa pracy, z powództwa pracownika, w których wartość przedmiotu sporu wynosi poniżej 50.000 zł powód nie wnosi żadnych opłat w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.
• Od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej, skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w sprawach o wartości przedmiotu sporu do 50.000 zł pobiera się zarówno od pracodawcy jak i pracownika opłatę podstawową w kwocie 30 zł. W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa tę wartość obciąża się pracownika i pracodawcę opłatą stosunkową.
SZCZEGÓLNE ZAS ADY POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO W SPRAWACH Z ZAKRESU PRAWA PRACY
• Szczególnej reprezentacji procesowej – pełnomocnikiem pracownika oprócz osób wskazanych w art. 87 k.p.c. może być także przedstawiciel związku zawodowego lub inspektor pracy albo pracownik zakładu pracy, w którym Mocodawca był zatrudniony.
• Szybkości postępowania przejawiającej się w:
- obowiązku wstępnego zbadania sprawy niezwłocznie po jej wpłynięciu,
- wyznaczeniu terminu rozprawy w taki sposób, by od daty zakończenia czynności wyjaśniających do rozprawy nie upłynęło więcej niż dwa tygodnie
- ułatwienia w zakresie wyzwania na rozprawę uczestników
postępowania
SZCZEGÓLNE ZAS ADY POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO W SPRAWACH Z ZAKRESU PRAWA PRACY
• Zasada szczególnej ochrony interesów pracownika przejawiająca się w następujących rozwiązaniach proceduralnych:
- odrzucenie pozwu nie może nastąpić z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, gdy do rozpoznania sprawy właściwy jest inny organ. W tym wypadku sąd przekaże mu sprawę,
- pracownik działający bez adwokata może zgłosić w sądzie właściwym ustnie do protokołu treść środków odwoławczych i innych pism procesowych,
- sąd uzna zawarcie ugody, cofnięcie pozwu, sprzeciwu lub środka odwoławczego oraz zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia za niedopuszczalne także wówczas, gdyby czynność ta naruszała słuszny interes pracownika lub ubezpieczonego
- jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeń, a zgłoszone roszczenie okaże się nieuzasadnione, sąd może z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne.
SZCZEGÓLNE ZAS ADY POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO W SPRAWACH Z ZAKRESU PRAWA PRACY
• Zasada względnego formalizmu – nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu ze świadków i przesłuchania stron, w postępowaniu z zakresu prawa pracy występuje ponadto uproszczony sposób wzywania uczestników postępowania oraz dokonywania czynności procesowych z pominięciem formy pisemnej,
• Zasada ugodowości – w toku postępowania wyjaśniającego
sąd powinien skłaniać strony do pojednania i zawarcia ugody
SZCZEGÓLNE ZAS ADY POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO W SPRAWACH Z ZAKRESU PRAWA PRACY
• Zasada natychmiastowej wykonalności wyroku:
- zasądzając należność pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy, sąd z urzędu nada wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalności w części nieprzekraczającej pełnego jednomiesięcznego wynagrodzenia pracownika.
- Uznając wypowiedzenie umowy o pracę za bezskuteczne, sąd
na wniosek pracownika może w wyroku nałożyć na zakład
pracy obowiązek dalszego zatrudnienia pracownika do
czasu prawomocnego rozpoznania sprawy.
POSTĘPOWANIE
WEWNĄTRZZAKŁADOWO-SĄDOWE
• Istota tego postępowania polega na tym, ze likwidacja sporu odbywać się może na dwóch etapach: zakładowym i sądowym. Uruchomienie procedury sądowej jest dopuszczalne tylko pod warunkiem, że mimo wszczęcia i wyczerpania zakładowego tryby sporu nie udało się rozwiązać.
• W kodeksie pracy tryb ten dotyczy postępowania w sprawie prostowania świadectwa pracy oraz sprzeciwu pracownika od ukarania karą porządkową.
• W stosunkach służbowych dotyczy przykładowo postępowania w sprawie oceny okresowej wykonywania przez członka korpusu służby cywilnej obowiązków wynikających z zajmowanego stanowiska. Gdy urzędnik nie zgadza się z oceną może w terminie 7 dni od jej doręczenia wnieść sprzeciw do dyrektora generalnego urzędu i dopiero w razie nieuwzględnienia sprzeciwu może w terminie 14 dni odwołać się do sądu pracy.
POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNO -SĄDOWE (PRZED SĄDEM ADMINISTRACYJNYM)
• W sprawach z zakresu prawa pracy sąd administracyjny jest właściwy w przypadku wyraźnego przekazania mu tej właściwości w drodze ustawowej.
• Tryb administracyjno-sądowy oznacza, że rozpoznanie sprawy odbywa się na dwóch etapach: administracyjnym i sądowym.
Etap administracyjny przebiega według reguł ustalonych w ogólnym postępowaniu administracyjnym lub postępowaniach szczególnych. Skargę do sądu administracyjnego można wnieść po wyczerpaniu środków odwoławczych, jeżeli służyły one przed organem właściwym w sprawie.
• Przykład: skarga od Decyzji Głównego Inspektora Pracy w
przedmiocie zawieszenia pracownika w pełnieniu obowiązków
służbowych
POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNO -SĄDOWE (PRZED SĄDEM ADMINISTRACYJNYM)
• Sąd administracyjny będzie również właściwy w sprawach
mianowania na stanowisko lub powołania do pełnienia funkcji,
jeżeli obowiązek mianowania lub powołania wynika z przepisów
prawa.
POSTEPOWANIE ADMINISTRACYJNO- SĄDOWE (PRZED SĄDEM PRACY)
• Dotyczy niektórych spraw pracowników mianowanych na podstawie ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o służbie cywilnej. Ustawa stanowi, że w sprawach dotyczący przeniesienia urzędnika do innego urzędu urzędnikowi przysługuje odwołanie do Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni od doręczenia decyzji. Wniesienie odwołania nie wstrzymuje wykonania decyzji.
• Pierwsza faza postępowania została ukształtowana jako postępowanie administracyjne (świadczy o tym zarówno służbowy tryb weryfikacji rozstrzygnięcia zapadłego w sprawie jak i użyta nomenklatura)
• W literaturze prawa pracy przeważa jednak pogląd, że spory związane ze stosowaniem tej instytucji należą do właściwości sądów pracy, ze względu na fakt, że ustawa nie przewiduje wprost kognicji sądu administracyjnego.
