Prawo do formalnej obrony według prawa o adwokaturze w związku z Konstytucją PRL

Roman Łyczywek

Prawo do formalnej obrony według

prawa o adwokaturze w związku z

Konstytucją PRL

Palestra 27/1-2(301-302), 13-15

ROMAN ŁYCZYW EK

PRAWO DO FORMALNEJ OBRONY

WEDŁUG PRAWA O ADWOKATURZE

W ZWIĄZKU Z KONSTYTUCJĄ PRL

P u n k te m w yjścia do przean alizo w an ia kw estii form rea liza cji p raw a oskarżonego do obrony w procesie je st n ależy ta w y k ład n ia art. 53 ust. 2 K o n sty tu c ji PRL. W p ra k ty c e u ta rł się pogląd, że zdanie pierw sze tego przepisu odnosi się jed y n ie do obrony m a teria ln ej. Pogląd te n n asu w a je d n a k w ątpliw ości. Przy przy jęciu ta k ie j w y k ła d n i nie zachodziłaby żad n a m ery to ry czn a różnica m iędzy przepisem k o n sty tu cy jn y m a przepisem a rt. 9 k.p.k., chociaż pierw szy z tych przepisów m ów i o „poręczeniu” p ra w a do obrony, a d ru g i o „p rzy słu g iw an iu ” p ra w a do obrony. O k re śle n ia te nie są identyczne. K o n sty tu c ja m ów i o u k ładzie ustrojow ym , a ko­ deks p o stęp o w an ia karn eg o o podm iotow ym p raw ie oskarżonego. O ba przepisy s tw a rz a ją g w aran c je, ale c h a ra k te r ty c h g w a ra n c ji je s t odm ienny.

P ra w o oskarżonego do sw obodnego w y b o ru obrońcy w ynika w yraźnie zarów no z K o n sty tu c ji ja k i z k.p.k. (jest ono tylko w dość nieoczekiw any sposób sk o m p li­ kow ane przez istn ien ie in sty tu cji obrońców w ojskow ych-nieadw okatów ). To p r a ­ wo sw obodnego w yboru u z u p e łn ia ją dodatkow e przepisy, a w szczególności: 1) a r t. 73 § 1 k.p.k. in fine, upow ażniający w określonych w aru n k a c h do w y ­

bo ru i u stan o w ien ia obrońcy osoby n ajbliższej dla oskarżonego;

2) a rt. 67 k.p.k., u p ra w n ia ją c y p rzed staw iciela ustaw ow ego lu b osobę sp ra w u ją c ą pieczę nad oskarżonym do u sta n o w ien ia dla tego oskarżonego obrońcy;

3) a rt. 70 § 1 k.p.k., z którego w ynika obow iązek w yznaczenia obrońcy o sk arżo ­ nem u, gdy je st on głuchy, niem y, niew idom y lu b gdy zachodzi u zasadniona w ątpliw ość co do jego poczytalności;

4) a rt. 71 k.p.k., z którego w y n ik a obow iązek ■ w yznaczenia o skarżonem u obrońcy w sp ra w ie rozpoznaw anej przez sąd w ojew ódzki w I instancjf, jeżeli oskarżony nie m a obrońcy z w yboru;

5) a rt. 69 k .p k ., z którego w ynika zasad a (upraw nienie? obow iązek?) w yznaczenia obrońcy oskarżonem u, gdy (a) oskarżony nie m a obrońcy z w yboru, (b) żąda, a b y m u w yznaczono obro ń cę z urzędu, i jednocześnie (c) w ykaże, że n ie je s t w sta n ie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla koniecznego u trz y m a n ia siehie i rodziny; w szystkie te trzy w a ru n k i m uszą być spełnione iu n c tim .

2.

N ajd a le j idące w ątpliw ości budzi w y k ład n ia w skazanego w yżej pod p k t 5 przepisu a r t. 69 k.p.k. W szczególności trz e c i w aru n ek , określony pod lit. (c) tegoż p u n k tu , je s t nieostry. B ardzo su b ie k ty w n e je s t pojęcie „koniecznego” U trzym ania, a tym sam ym , a może jeszcze bard ziej niew y m iern y m pojęciem będzie w a ru n e k „w y k azan ia” tego, co sam o w sobie je s t n ie jasn e i su b iek ty w n e.

O cena, czy w a ru n e k (c) zostaje spełniony, pozostaje w w yłącznej dyspozycji sę­ dziego (art. 86 § 2 k.p.k.), i to bez jakiegokolw iek obiektyw nego i spraw dzalnego k ry te riu m . Oczywiście, p raw dopodobna je s t m ożliwość zasadniczej różnicy we w nioskach co do tej k w estii m iędzy oskarżonym , k tó ry żąda w yznaczenia mu

14 R o m a n Ł y c z y w e k N r 1-2 (301-302)

o b rońcy (b), a decy d u jący m w tej sp ra w ie (a w ięc w sp raw ie fu n k cjo n o w a n ia w d a n y m procesie g w a ra n c ji k o n sty tu cy jn e j) sędzią.

W te j sy tu a c ji tru d n o uznać bez zastrzeżeń, że istn iejąca p ra k ty k a , a n a w e t p rze p is a r t. 69 k.p.k., w pełn i re a liz u ją pierw sze zdanie a rt. 53 ust. 2 K on sty ­ tu c ji.

G w a ra n c ja k o n sty tu cy jn a , je śli będziem y ją rozum ieli zgodnie z n iniejszym i uw ag am i, nie zn a jd u je w p ra k ty c e po k ry cia w tedy, gdy a n i oskarżony, a n i jego n a jb liż si bądź przed staw iciele n ie w yznaczają obrońcy, ale m im o to oskarżony ży­ czy sobie k o rzy sta n ia z pom ocy obrońcy („żąda” jego w yznaczenia). W ta k iej sy­ tu a c ji, jeżeli nie zachodzi w y p ad ek obrony o b lig ato ry jn ej, g w a ra n c ja obrony na rzecz oskarżonego „nie d z ia ła ” . W św ietle obow iązującego k.p.k. je st to tym b a r ­ dziej ja sk ra w e , że kodeks p rze w id u je obow iązkow y udział w ro zpraw ie o sk arży ­ ciela.

D la zap ew n ien ia p ełn ej g w a ra n c ji w y n ik ając ej z a r t. 53 ust. 2 K o n sty tu c ji n a ­ leżałoby uznać, że istn ie je obow iązek w yznaczenia obrońcy z u rzę d u każdem u oskarżonem u, k tó ry ośw iadczy, iż chce korzystać z pom ocy obrońcy, choć nie w y­ znacza go osobiście lu b przez osobę do tego upow ażnioną.

W te n sposób z pom ocy obrońcy nie k o rzy sta łb y w procesie tylk o ten o sk a r­ żony, k tó ry w w y p ad k u obrony fa k u lta ty w n e j ośw iadczy w yraźnie, że n ie za­ m ie rz a k o rzystać z pom ocy obrońcy. Tym sam ym m usiałby odpaść w tekście a rt. 69 k.p.k. w a ru n e k opisany w yżej pod lit. (c).

3.

P o d d a n a w yżej k ry ty c e w y k ład n ia a rt. 53 ust. 2 K o n sty tu c ji m u siała być d otych­ czas stosow ana w sposób n ieuchronny, gdyż obrony z urzędu były całkow icie bez­ p ła tn e lu b — przy zastosow aniu a rt. 550 k.p.k. — opłacane je d y n ie w znikom ym p rocencie. A d w o k atu ra ab so lu tn ie nie m ogła ponosić ciężaru k ilk u k ro tn e g o po­ m n ożenia liczby obron z urzędu.

S y tu a c ja uległa w te j chw ili zm ianie po u chyleniu mocy obow iązującej art. 550 k.p.k. i po w p ro w a d ze n iu w to m iejsce przepisu a rt. 29 ust. 1 ustaw y z dn ia 26 m a ja 1982

x-Z achodzi oczyw iście p o trzeb a określen ia — w ra m a c h rozporządzenia M in istra S p ra w ied liw o śc i — zasad ponoszenia przez S k a rb P a ń stw a kosztów pom ocy p ra w n e j z ty tu łu obron z urzędu. W ydaje się, że n a jb a rd z ie j celow e byłoby p ro ste o k reślen ie tych zasad, k tó re m .zd. m uszą przew idyw ać:

a) w ysokość opłat. Nie pow inno budzić w ątpliw ości, że w rac h u b ę może w chodzić tylk o sto so w a n ie o b o w iązujących ta ry f za obronę, w przeciw nym bow iem w y­ p a d k u m ielibyśm y do czynienia z nierów nością w y n ag ro d zen ia w analogicz­ n ych sp raw ach . P on iew aż ta ry fy p rze w id u ją rozpiętość w ynag ro d zen ia w po­ szczególnych pozycjach, n a jtra fn ie jsz e w y d aje się sta łe przyjęcie śred n iej (po­ łow a m iędzy m in im u m a m ax im u m ) dla obron z u rzędu; w te n sposób u n ik n ie się też tru d n e j i b iu ro k ra ty c z n e j pro ced u ry „w yceny” poszczególnych spraw , a w sk a li ogólnej osiągnie się w ynik p raw id ło w y i nikogo nie krzyw dzący, b) te rm in w y p łaty . Nic nie p rze m aw ia przeciw ko tem u, żeby należność była

p ła tn a w m om encie w y znaczenia obrońcy, przy czym odpow iednie w y rów nanie będzie następ o w ało po zakończeniu każdej in stan cji,

c) m ożna przew idzieć zasadę (dla u n ik n ię cia zbędnych kosztów), że obrońca nie będzie m ógł żądać kosztów , jeżeli nie otrzym a polecenia złożenia re w iz ji ze stro n y sąd u lu b oskarżonego,

N r 1-2 (301-302) U stawa o radcach p ra w n y c h , cz. 1 15

z u rzę d u — „koszt pom ocy p ra w n e j” w rozu m ien iu a r t. 29 u sta w y nie s ta ­ now i kw ot obrotow ych zespołu adw okackiego (a co za ty m idzie, nie po d le­ gałby on .podatkow i obrotow em u i św iadczeniom so cjaln y m ); w yznaczenie ob­ rońcy z u rzędu ruie je s t zleceniem w sto su n k u do zespołu, lecz n o m in a cją do p e łn ie n ia fu n k c ji p u blicznej, sk ie ro w a n ą ad personam, do określonego adw o k ata.

N iezależnie od k w estii w y n ik ając y ch z nieodzow nego pow iązania, ja k ie za­ chodzi m iędzy o rg an am i M in isterstw a S praw iedliw ości a a d w o k a tu rą , p o w sta ją n a tle rozw iązania sp ra w o rg anizacyjnych zw iązanych z a rt. 29 u sta w y p ro b le ­ m y. k tó re będ ą mogły być rozw iązane przez w e w n ę trz n e p rzepisy M in iste r­ stw a lu b przez przepisy N aczelnej R ady A dw okackiej. J a k o p rzy k ła d m ożna by tu w ym ienić:

— te c h n ik ę w yegzekw ow ania od skazanych kwot,, jakie' zostały z ty tu łu ich obro n y w yłożone przez M inisterstw o,

— u chw ałę N aczelnej R ady A dw okackiej w kw estii koniecznego d la ogólnych zad ań k o n tro li p racy zaw odow ej ad w o k a tó w pow iązan ia a d m in istra cy jn e g o sp raw , prow adzonych przez poszczególnych a d w o k a tó w n a p o d sta w ie osobi­ stych nom inacji, z biurow ością zespołów adw okackich.

JANINA KRUSZEWSKA

O USTAWIE O RADCACH PRAWNYCH

A. UW AG I W STĘPN E

U sta w a o rad c a c h p raw n y ch uchw alona przez S ejm w d n iu 6.VII.1982 r. z m ocą o b ow iązującą od 1.X.1982 r. je st doniosłym ak tem p ra w n y m n ie tylk o ze w zględu n a jego ran g ę. A by docenić znaczenie tego a k tu p raw nego, k tó ry k o n sty tu u je s ta ­ now isko rad c y p raw n eg o w stru k tu rz e i działalności je d n o ste k o rg an izacy jn y ch oraz ek sp o n u je zaw ód rad c y praw nego rep rez e n to w a n y w p ew n y m zak resie przez o rg an y sam orządu zawodowego, trz e b a się cofnąć głęboko w h isto rię odbudow y naszego p a ń stw a i gosp o d ark i narodow ej w now ym k ształcie u stro jo w y m . W o k re ­ sie ty m p ra w n ic y różnych zaw odów: adw okaci, sędziow ie, n o ta riu sze , p ro k u ra to rz y ,