Zenon Guldon
"Rzemiosło województwa kieleckiego
w okresie międzywojennym. Aspekty
społeczne i gospodarcze", Regina
Renz, Warszawa-Kraków 1984 :
[recenzja]
Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 15, 485-486
Recenzje i omówienia 485
R E G I N A R E N Z : R Z E M IO S Ł O W O JE W Ó D Z T W A K I E L E C K I E G O W O K R E S IE M IĘ D Z Y W O J E N N Y M . A S P E K T Y S P O Ł E C Z N E I G O S P O D A R C Z E , W arsza w a-K raków 1984, K ieleckie T ow arzystw o N au k ow e — P aństw ow e W ydaw nictw o N a u k o w e, ss. 185.
D zieje rzem iosła na K ielecczy źn ie o d dość daw na bu dziły zain teresow anie regionalnej h i storiografii, o czym św iadczą m .in . sesje nau kow e. P ierw sza z n ich , zorganizow ana w K ie l cach w 1969 r., pośw ięcona była historii rzem iosła na przestrzen i d z ie jó w 1. W 1979 r. tem atem specjalnej sesji były dzieje garn carstw a na K ie lec cz y źn ie 2. W reszcie w 1980 r. kolejna sesja zajęła się rzem iosłem m etalo w y m 3. W d otych czasow ych badaniach sk u p ion o się na dziejach rzem iosła w dob ie przed rozbiorow ej. Stąd też na uw agę zasługuje m onografia R . R enz om awiająca problem atykę rzem iosła w okresie m ięd zyw ojen n ym , która jest skróconą wersją jej rozpraw y doktorskiej. P odstaw ę źródłow ą pracy stanow ią m ateriały archiw alne oraz źródła drukow ane i w yd aw nictw a źród łow e. Jak p isze w e w stęp ie A u torka: „ W zględ y język ow e n ie p ozw oliły na w ykorzystanie literatury i czasopism w języ kach hebrajskim i żyd ow sk im ” (s. 11). Zdając sob ie sprawę z tru d n ości językow ych , stw ier dzić jednak trzeba, że kon ieczn e jest u w zg lęd n ienie w badaniach regionalnych chociażby ksiąg pam iątkow ych p oszczeg ó ln y ch gm in ż y d o w sk ic h 4. D o ty ch cza s ukazały się m ięd zy innymi księgi pamiątkowe C hm ielnika5, G
nie-1 X dziejów rzemiosła w K ieleecz\ ż n i e , pod red. К K o- weckiej, Kielce 147 5.
2 Z. W ójcik, S ym pozjum z d zieją c garncarstwa kieleckiego,
„P rzegląd G eologiczny” , 1974, s. 542.
' Rzemiosła mclahncc na K ielecczyźnie, pinl red. Z. G u l- dona, KicIcc 1481.
4 I.. H ochbcrg, Księgi pamii-itkiKCi■ / yJou ■ polskich, ,,B iu
letyn Żydowskiego In sty tu tu H isto ry czn eg o ", 1474, nr 2, s. IO ł-124.
' 1’mkas Chmielnik (Ksivga C hm ielnika), Tel-A w iw 14b0.
w o szo w a 6, K ie lc 7, K o p r zy w n icy 8, Jędrzejo w a 9, K o z ie n ic 10, M ie c h o w a 11, O p a to w a 12, O - str o w c a 13, P iń c z o w a 14, P rzy ty k a 15, R ad o m ia 16, R akow a17, S ta szo w a 18 i W iś lic y 19. T e żydow skie księgi p ielgrzym stw a są „ cen n ym m ateriałem dla badaczy p rzeszłości, pisarzy, socjologów , etnografów , regionalistów , a także przed staw icieli inn ych dzied zin w ied zy ” 20. Żadna z w ym ien ion ych tu ksiąg pam iątko w ych n ie została uw zględnion a przy opraco w yw aniu w yd anych ostatn io m onografii tych
6 Sefer Gniewaszow (Księga Gniewoszowa), red. D . Sztok fisz, Tel-A w iw 1971.
7 Sefer Kielc. Toldot K ehilat Kielc (K sięga Kielc. D zieje kieleckiej gm iny), red. P. C itro n , Tel-A w iw 1957.
* Sefer Pokrzyw nica (K sięga K oprzyw nicy), red. E. E r lich, Tel-A w iw 1971.
’ Sefer h a ’Zikkaron le’Jehudej Jędrzejów (K sięga pam iąt kowa jędrzejow skich Żydów ), red. Sz. D . Jruszalm i, T e l- -A wiw 1956.
10 Sefer Zikkaron le’K ehilat Kozieniec (K sięga pam iątkowa gm iny K ozienice), red. B. K apliński, T el-A w iw 1969.
11 Sefer Y izko r M iechów, Charsznica, K sią ż (K sięga p a m iątkow a M iechow a, K arsznicy, Książa), red. M . B lum ental i A. Ben A zar, T el-A w iw 1971.
12 A p t (O patów ). Sefer Zikkaron le’Ir w a ’Em de’Israel (O patów . K sięga pam iątkow a M iasta i M atki w Izraelu), red. Y. Jaszeew , T el-A w iw 1966.
13 Ostrowiec. G ehajlikt dem Ondenk... fu n Ostrowce, A p t... (O strow iec. Pośw ięcone pam ięci O strow ca, O patow a...), B ue nos Aires 1944.
14 Sefer Zikkaron le’K ehilat Pińczów. In Pinczew togi szojn
nicht (K sięga pam iątkow a gm iny Pińczowa. W Pińczowie już
nie dnieje), red. M . S zener, Tel-A w iw 1970.
” Sefer Przytyk (K sięga Przytyka), red. D . Sztokfisz, T el- -A w iw 1973.
16 Sefer R adom (K sięga R adom ia), red. Y. Perlow , T e l- -A w iw 1961; zob. om ów ienie A. P akentregera, „B iuletyn K w artalny Radom skiego T ow arzystw a N aukow ego” , 1980, z. 4, s. 66—70.
Sefer Zikkaron le'K ehilat Raków (K sięga pam iątkowa
gminy Rakowa), red. H . A bram son, T el-A w iw 1959.
Seler Staszinc (K sięga Staszowa), red. E. E rlich, T el-
-A w iw 1962.
'■* Sefer 11 "eishe. Dos W’eislieer Y izko r Buch (K sięga W iśli cy. W iślicka księga pam iątkowa), Tel-A w iw 1971.
M. B ondarczuk, Księgi pielgrzymstwa, „W ięź” , 1983, nr 4, s. 50.
486 R ecenzje i omówienia
m iast czy prac z zakresu dziejów sp o łeczn o -gosp odarczych regionu. A p rzecież w drugiej połow ie. X I X w. lud ność w yznania m ojżeszo w ego stanow iła ponad połow ę lud ności m iej skiej guberni kieleckiej i radom skiej, a i w okresie m ięd zyw ojenn ym dom inow ała zw łasz cza w m niejszych ośrodkach m iejskich. P il nym zadaniem regionalnej historiografii jest w ięc przysw ojenie i w ykorzystanie chociażby literatury w językach żydow skim i hebrajskim . D o ty czy to, rzecz oczyw ista, nic tylko badań nad rzem iosłem .
O m awiana praca przedstaw ia stan licz eb ny, rozm ieszczenie terytorialne i strukturę rzem iosła oraz p ołożen ie ekonom iczn e i w a runki bytu rzem ieślników . O statni rozdział sygnalizuje jedynie w ybrane elem en ty dzia łalności i pozycji społecznej rzem iosła. Poza zakresem zainteresow ań A utorki znalazły się zagadnienia z zakresu historii kultury m ate rialnej czy historii tech niki, wym gające zresztą wykorzystania zup ełn ie inn ych źródeł. In te gralną część pracy stanow i 58 tabel statysty czn ych , w których nie brak usterek. T ak na przykład z tab. 21 w ynika, że w pow iecie będzińskim liczba w arsztatów rzem ieślniczych w latach 19 3 0 -1 9 3 7 zm alała z 3518 do 3478, co A u torce daje w zrost o 60,4% . W pow iecie częstochow skim spadek ilości w arsztatów z 3482 do 1653 oznacza w ed ług Autorki w zrost o 35,6% . D la m niej zorien tow an ego czytelnika niejasne m oże okazać się pojęcie kategorii zakładów p rzem ysłow ych (tab. 5).
W su m ie otrzym aliśm y jednak interesującą pracę, wypełniającą istotną lukę w znajom ości dziejów sp ołeczn o-gosp od arczych K ie lecczy z
ny w X X w. ’
Zenon G uid on
Z O F IA T R A W IC K A : S E J M IK W O JE W Ó D Z T W A S A N D O M IE R S K I E G O W L A T A C H 1 5 7 2 -1 6 9 6 , K ielce 1985, W yższa Szkoła P edagogiczna im . J. K ech an ow sk iego, ss. 346.
C elem recenzow anej pracy jest om ów ien ie składu, organizacji i działalności sejm iku w o jew ództw a sandom ierskiego w latach 1572 1696. R ozdział I, zatytułow any n iezb yt pre cyzyjn ie „P rzeszłość i struktura w ojew ód ztw a sandom iersk iego” , pełni charakter w stęp u rze czow ego. Autorka om aw ia tu podziały ad m in i stracyjne, ograniczając się do pow iatów , które były jedynie jednostkam i sąd ow ym i, a nie adm inistracyjnym i, i pom ijając kościeln e p o działy adm inistracyjne. Z kolei przedstaw ia strukturę sp ołeczn o-ek on om iczn ą szlach ty sandom ierskiej w X V I w. D la przed stw ien ia tego zagadnienia w okresie późniejszym ko n ieczn e jest w ykorzystanie rejestrów p o g łó w - nego z lat 1 6 62-1676. R ozdział kończy zasy gnalizowanie problemu genezy sejmiku i m iejs ca obrad, którym była zazwyczaj kolegiata opatow ska. D aje się od czu ć brak dokładniej szych inform acji o sam ym O patow ie, który już w 2. poł. X V I w. był prężnym ośrodkiem gosp odarczym i najw iększym skupiskiem lu d ności wyznania m ojżeszow ego w całym w oje w ód ztw ie sandom ierskim . Starozakonni za częli osiedlać się w O patow ie w początkach X V I w. — w 1538 r. w m ieście zarejestrowano cztery rodziny ż y d o w s k ie 1. D la dalszego roz woju osadnictw a żydow skiego istotne zna czenie miał przywilej w łaściciela m iasta M ik o łaja K rzysztofa R adziw iłła z 29 maja 1571 r., na m ocy którego Ż ydzi uzyskali p otw ierdzen ie szerokich upraw nień gospodarczych — „czego z dawna w używ aniu b y li” 2. W 1578 r. w m ieście b yło co najmniej 80 starozák onn ých 3. W 1633 r. w łaściciel m iasta zezw olił Ż ydom opatow skim na „w oln e bu dow anie, m uro w anie na gruncie ich b ożn ice, szkoły i szpitala,
' I-. K iryk, Opatów X U I - X V I w ., „ S tu d ia H istoryczne” , 1984, z. 2, s. 188.
2 A rchiw um G łów ne Akt D aw nych (A G A D ) W arszawa, D okum enty pergam inow e, sygn. 5749.
