Sławomir Cenckiewicz
Służba Bezpieczeństwa w walce z
Ruchem Młodej Polski 1979-1988
Pamięć i Sprawiedliwość 2/2 (4), 113-157
Sław om ir Cenckiew icz
Służba Bezpieczeństwa w walce
z Ruchem Młodej Polski
1979-1988
Rozpracowanie działalności Ruchu Młodej Polski przez Służbę
Bezpieczeństwa nie było sprawą łatwą, bowiem wszelkie narady
programowe i organizacyjne odbywane były w sposób
konspiracyjny. Z zachowaniem pełnej konspiracji organizowana
była praca poligraficzna, związana szczególnie z produkcją
czasopisma „ Bratniak”. Osoby zatrudnione w tzw. bazie
poligraficznej były doskonale zorientowane w metodach pracy SB.
Z pracy dyplom owej plut. podchor. Ja n a U rbana na tem at R M P 1
Powstały w 1979 r. Ruch M łodej Polski od początku był obiektem szczegól
nego zainteresowania Służby Bezpieczeństwa. Był to bowiem ruch wyjątkowy na
mapie opozycji nie tylko gdańskiej, ale i ogólnopolskiej. O d większości organi
zacji antysystemowych - takich jak Komitet Obrony Robotników, Studenckie
Komitety Solidarności, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela czy Wolne
Związki Zaw odow e - odróżniały go trzy elementy: 1) chęć budowy niezależnej
od władz PRL i zastanych środow isk opozycyjnych organizacji jednopokolenio-
wej; 2) poszukiwanie wyrazistego, prawicowego oblicza ideowego, które stano
wiłoby spoiwo łączące środow iska młodzieży szkolnej i studenckiej w całej Pol
sce; 3) jasność politycznego celu: odzyskanie przez Polskę niepodległości2.
1 Archiw um Instytutu Pam ięci N aro d o w ej O d dział w G dań sku [dalej: A IPN G d], 0 2 8 /1 1 9 , J. Urban, Głów ne kierunki działań operacyjnych Służby Bezpieczeństwa ograniczające destrukcyjne oddziaływ anie Ruchu M łodej Polski na środow iska młodzieżowe w latach 1 9 7 9 -1 9 8 1 , praca dyplo m ow a napisana pod kierunkiem J. Telaka, Legionow o 1987, s. 78.
2 N a tem at historii i genezy RMP, oblicza ideow ego, program u i poszukiw anych m etod walki z k o munizmem zob. m.in. A. H all, Polemiki i refleksje. Wybór publicystyki politycznej z lat 1 9 7 8 -1 9 8 6 , Londyn 1989, s. 1 5 -4 3 ; W Turek, Ruch M łodej Polski: narodow o-katolicki m odel walki z kom uni zm em [w:] O pozycja antykom unistyczna w G dańsku (1 9 7 6 -1 9 8 0 ). O pom orskim m odelu obrony czynnej, red. L. M ażew ski, W Turek, G dańsk 1995, s. 4 2 - 5 2 ; L. M ażew ski, Społeczeństwo, w ładza, opozycja: KO R a gdańska opozycja [w:] ibidem, s. 5 5 - 5 6 ; M . M atraszek, RMP i K O R: dw a modele przedsierpniowej^ opozycji antykom unistycznej [w:] ibidem , s. 6 9 - 7 6 ; T. Wołek, Wyznania starego m łodopolaka, „Z y cie” , 5 IX 1999; J. M oraw ski, Ruch do przodu, ibidem , 10 X 199 9 ; P. Z arem ba, M łodopolacy. H istoria Ruchu M łodej Polski, G dańsk 2 0 0 0 , s. 80 -8 8 i n.; A. M üller, D ziałaln ość R u chu M łodej Polski w latach 1 9 7 9 -1 9 8 2 [w:] Studia i m ateriały z dziejów opozycji i oporu społecz nego, t. 3, red. Ł. K am iński, W rocław 2 0 0 0 , s. 3 3 - 3 4 . Z o b . też opracow an ia oficerów SB: AIPN
„Walcząc z systemem komunistycznym - jak trafnie zauważyli przed laty Lech
M ażewski i Wojciech Turek - opozycja stawała przed pytaniem, czy sojusznikiem
w tym boju może być jakaś część PZPR. RM P w przeciwieństwie do lewicy KOR
- odpow iadał zdecydowanie, że nie. N ie było to równoznaczne z odrzuceniem
możliwości zawierania cząstkowych kom prom isów z komunistami. Źródłem ich
jednak musiała być siła narodu, a nie paktowanie z reform atorską frakcją PZPR.
Bardzo zbliżony pogląd reprezentował [Lech] Bądkowski i W ZZ Wybrzeża”3.
RM P był zatem nie tylko jedną z organizacji niezależnych, ale przede wszystkim
- jak pisał funkcjonariusz SB plut. pchor. Jan Urban - „zespołem ludzi najbar
dziej scementowanych, o wyrobionych już poglądach politycznych, dobrej orga
nizacji i atrakcyjnych dla otoczenia formach działania” . Według niego członków
RM P wyróżniał także „znaczny zasób wiedzy historycznej, wysoki poziom inte
lektualny oraz uważna obserwacja sytuacji społeczno-politycznej”4.
Młodopolskie korzenie (1968-1979)
Służba Bezpieczeństwa dostrzegła wyjątkowość tego środow iska na długo
przed powstaniem RMP. Po raz pierwszy na przełomie lat sześćdziesiątych i sie
demdziesiątych, kiedy to kilkuosobowe grono uczniów gdańskich liceów ogól
nokształcących nr I i III (m.in. Aleksander Hall, Arkadiusz Rybicki, Grzegorz
Grzelak, Wojciech Samoliński) organizowało akcje „napisow e” na ulicach Trój
miasta oraz regularne spotkania, podczas których dyskutowano nad sposobam i
„wyzwolenia Polski spod jarzma radzieckiego i niewoli partyjnej”5. Licealiści m o
gli się też poszczycić uczestnictwem w wydarzeniach marca 1968 r. i grudnia
1970 r. w Gdańsku. O d września 1971 r., kiedy związali się z Duszpasterstwem
Akademickim, późniejsi liderzy RMP, m.in. Hall, M aciej Grzywaczewski, Arka
diusz Rybicki, Grzegorz Grzelak, Jan Samsonowicz, M agdalena M odzelewska,
Dariusz Kobzdej, Piotr Dyk, Wojciech Samoliński i M arian Terlecki, pozostaw a
li pod wpływem dominikanina o. Ludwika W iśniewskiego, który „zaszczepił im
w rogość do systemu socjalistycznego i sojuszu Polski ze Związkiem Radzieckim” ,
a jednocześnie „w poił im, iż jedynym sprawdzalnym systemem politycznym jest
pluralizm parlam entarny” 6. W lutym 1977 r. o. Wiśniewski znalazł się nawet na
G d, 02 8 /1 1 9 , J. Urban, Głów ne kierunki działań operacyjnych..., s. 4 4 - 4 8 ; ibidem, 02 8 /1 1 5 , A. Ju sta, Z . Kopciuszuk, O peracyjna neutralizacja antykom unistycznej działalności Ruchu M łodej Polski, praca dyplom ow a napisana pod kierunkiem kpt. W. Grefkow icza, Legionow o 1983, s. 8 -1 2 ; Archi w um Instytutu Pamięci N arodow ej [dalej: AIPN], 0 3 9 7 /5 3 7 , J. Broński, Program i działalność an tysocjalistycznej organizacji młodzieżowej „R M P ” na terenie G dańska w latach 80-tych, praca dy plom ow a napisana pod kierunkiem kpt. Ja n a G olca, Legionow o 198 4 ; ibidem , 03 9 7 /5 4 1 , Wybrane zagadnienia antysocjalistycznej działalności młodzieżowych grup na terenie w ojew ództw a gdańskie go w latach 1 9 8 1 -1 9 8 2 , praca dyplom ow a napisana pod kierunkiem H. M oczyńskiego, Szczytno 1 98 5 ; ibidem, 0 1 0 8 0 /1 4 9 , J. D ąbrow ski, Geneza, rozw ój i działalność antypaństw ow a RMP w la tach 80-tych w Polsce, praca napisana pod kierunkiem A. Słaby, Legionow o 1986.
3
L. M ażew ski, W. Turek, Pomorski m odel obrony czynnej. M yśl polityczna opozycji antykom uni stycznej w G dańsku (1 9 7 6 -1 9 8 9 ), „M yśl K onserw atyw na” 1997, nr 1, s. 76.4
AIPN G d, 02 8 /1 1 9 , J. Urban, Głów ne kierunki działań operacyjnych..., s. 4 0 -4 1 .5
Ibidem , s. 41.6
Ibidem , s. 3 8 - 3 9 ; AIPN, 07 1 6 /2 1 6 , t. 1, Inform acja dotycząca RMP, W arszawa, 30 IX 1981 r., k. 121. N a tem at kształtow ania się środow iska RMP, podziałów ideow ych w D uszpasterstw ieAka-Sluźba Bezpieczeństwa w w alce z Ruchem Młodej Polski 1979-1988
liście sześćdziesięciu najbardziej niebezpiecznych polskich opozycjonistów, którą
przygotowała Centralna G rupa Informacji i Analiz Stasi7.
Według SB to właśnie o. Wiśniewski, od jesieni 1972 r. przebywający w Lu
blinie, miał być faktycznym twórcą koncepcji niezależnego od władz i opozycji
(zwłaszcza od RO PCiO) ruchu młodzieżowego, zwolennikiem opuszczenia SKS
przez młodopolaków, wreszcie inicjatorem pow ołania RM P8. Ojciec Wiśniewski
„z przyczyn ideowych nie akceptował działalności KOR-u, m.in. ze względu na
ich jawny ateizm, zbyt duży udział obywateli pochodzenia żydowskiego oraz k o
munistyczną - jak twierdził - przeszłość czołowych jego działaczy” . „Koncepcji
ks. W iśniewskiego dotyczącej niezależnego ruchu młodzieżowego - pisali ofice
rowie SB - nie odpow iadał również [...] zbyt radykalny i niebezpieczny »tajny
związek« [chodzi zapewne o N urt Niepodległościow y - S.C.] popierany przez
braci Andrzeja i Huberta Czum ów oraz Leszka M oczulskiego”9.
Związki z o. Wiśniewskim oraz aktywność i odrębność ideowa ściągnęły na
członków grupy szczególną uwagę SB. Tylko pomiędzy 19 października 1977 r.
a 15 listopada 1978 r. 43 razy rewidowano ich mieszkania, 106 razy zatrzyma
no (skazano przed kolegiami do spraw wykroczeń na łączną sumę 8 tys. zł), kon
fiskowano bibułę, książki i papier do pisania, zarekwirowano także maszynę do
pisania i powielacz10. Stosow ano również tzw. kombinacje operacyjne obliczone
zarówno na dezintegrację środow iska działającego pod szyldem SKS i ROPCiO,
jak i trwałe skłócenie go z resztą opozycji. Jedną z takich kombinacji opisywali
w notatce komendant wojewódzki M ilicji Obywatelskiej w Gdańsku płk Jerzy
Andrzejewski i szef trójmiejskiej SB płk W ładysław Jaw orski: „W dniu 4 grudnia
1977 r. uzyskaliśmy wstępną informację operacyjną, że powielacz wykorzysty
wany przez aktywistów SKS i sympatyków RO PCiO znajduje się w mieszkaniu
zakonspirowanego działacza SKS - »szefa kolportażu« Arkadiusza Rybickiego.
W dniu 5 grudnia informacja ta została potwierdzona. Po skonsultowaniu spra
wy z zainteresowanymi departamentami M SW oraz w ojew ódzką instancją par
tyjną przystąpiono do przeszukania mieszkania A. Rybickiego. Dla zakonspiro
w ania źródeł inform acji oraz dezintegracji grupy zdecydow ano dokonać
jednocześnie przeszukań mieszkaniowych u M agdaleny Modzelewskiej i Piotra
Dyka. [...] Przyjąć można, że zakwestionowanie powielacza, materiałów poligra
ficznych oraz opracowań przygotowanych do powielania niewątpliwie w znacz
nej mierze ograniczy m ożliw ości działania elem entów antysocjalistycznych na
115
dem ickim i roli o. Ludw ika W iśniewskiego zob. też: Relacje M ariusza Urbana na tem at form ow a nia się opozycji politycznej na Wybrzeżu w latach 1 9 7 1 -1 9 7 3 (udzielone Annie Müller, studentce hi storii na Wydziale Filologiczno-Historycznym Uniwersytetu Gdańskiego, na spotkaniach w Sopocie w dniach 4 kw ietnia, 2 m aja, 19 czerwca, 2 2 i 2 8 sierpnia oraz 23 i 3 0 października 1 9 9 8 r.), w ww .ruchnarodowy.pl; P Z arem ba, op. cit., s. 11 -2 1 i n.
7
W. Saw icki, Stasi a opozycja dem okratyczna w Polsce 1 9 7 6 -1 9 8 9 [w:] idem, R aport Kiszczaka dla Moskwy, czyli czego nie pow iedział minister Widacki, Kraków 2 0 0 2 , s. 132.8
AIPN G d, 02 8 /1 1 9 , J. Urban, Głów ne kierunki działań operacyjnych..., s. 40.9
AIPN, 0716/216, t. 1, J. N adw orski, R. Śniady, Geneza, założenia programowe i działalność RMP, b.d., k. 96. Zob. też: Informacja dot[ycząca] stanu rozpoznania zagrożeń bezpieczeństwa wewnętrzne go kraju w grudniu 1977 r., Warszawa, 6 I 1978 r. [w:] Opozycja demokratyczna w Polsce w świetle akt K C PZPR 1976-1980. Wybór dokumentów, oprac. Ł. Kamiński, P Piotrowski, Wrocław 2002, s. 166.10
AIPN Gd, 028/115, A. Justa, Z . Kopciuszuk, Operacyjna neutralizacja antykomunistycznej..., s. 45.n aszy m teren ie, p rzy n ajm n iej n a czas n iezb ęd n y d o o d b u d o w y b azy p o lig r a fic z n ej. Przy z n an y ch n a m o g ra n ic z o n y c h m o ż liw o śc ia c h fin a n so w y ch tej gru p y - o d b u d o w a tej b azy n astręc zy n iew ątp liw ie w iele tru d n o śc i. P rz ew id u jem y ta k że, że re a liz o w a n e p rz e d się w z ię c ia b ę d ą czy n n ik iem p o g łę b ia ją c y m d ezin teg rację i d e z o rg a n iz a c ję nie ty lk o w śró d d ziała czy S K S i sy m p a ty k ó w R O P C iO , ale ta k że p o g łę b ią ta rc ia m ięd zy n im i a sy m p a ty k am i K O R (z tych w z g lę d ó w m .in . nie p rz e p ro w a d z iliśm y p rz e sz u k a n ia u H a lla ) ” 11.
P rz e ło m o w y m w y d arz e n ie m w p ro c e sie e m an c y p ac ji śro d o w isk a m ło d o p o l sk ie g o o k a z a ło się z o rg a n iz o w a n e 18 i 19 listo p a d a 1 9 7 8 r. w m ie szk a n iu P io tra D y k a p rzy u licy S ie n k ie w icz a 1 0 /6 w G d a ń sk u tzw. IV O g ó ln o p o lsk ie S p o tk an ie U c z e stn ik ó w R O P C iO , w k tó ry m w z ię ło u d z ia ł 4 5 o só b , w ty m m .in . H a ll, M o d ze le w sk a, A rk a d iu sz R y b ick i i je g o b ra t M iro sław , G rz e g o rz G rz e la k , a tak że J a n S a m so n o w ic z , S ta n isła w Z a łu sk i, T a d e u sz S z c z u d ło w sk i, A n d rzej Ja rm a k o w - ski, S ta n isła w T or, J a n Z a p o ln ik , K a ro l G ło g o w sk i, K a z im ie rz S w ito ń i L e sze k M o c z u lsk i. U czestn iczący w sp o tk a n iu d ziała cze g d a ń sk ie g o S K S - z w ła sz c z a A r k ad iu sz R ybicki - krytycznie o cen ili d o ty c h cza so w ą d ziała ln o ść i d o szli d o w n io s k u , że „d a lsz e istn ien ie tej fo rm y o d d z ia ły w a n ia n a śr o d o w isk a stu d en ck ie m ija się z c e le m ” . W zw iązk u z ty m „w y su n ię to k o n ce p c ję u tw o rz e n ia n o w ej n ie fo r m aln ej grupy, k tó r a b y łab y p o lity cz n ie n ie zale żn a i sk u p ia ła m ło d z ie ż a k a d e m ic k ą, sz k ó ł śre d n ich i m ło d z ie ż p r a c u ją c ą ” 12.
Szc z e g ó ły zw iąz an e z p o w o ła n ie m n o w ej o rg a n iz a c ji m ło d z ie ż o w e j o m ó w io n o 9 sty czn ia 1 9 7 9 r. w m ie szk a n iu S a m so n o w ic z a . P o za g o sp o d a r z e m w zięli w n im u d z ia ł H a ll, Ja r m a k o w sk i, K o b z d e j, A rk a d iu sz R ybicki i A n d rzej Sło m iń - ski. W ó w czas p o ra z p ierw sz y p a d ły p ro p o z y c je n azw y przy szłej o rg a n iz acji: m .in . R u ch M ło d y c h i A k c ja P o lsk a. Z m a te ria łó w o p e rac y jn y c h gd ań sk iej SB w y n ik a , że p r z e d y s k u to w a n o stru k tu rę o r g a n iz a c ji, k tó r a m ia ła się sk ła d a ć z trzech p io n ó w : 1) „ c ia ła p o lity c z n e g o ” - z a jm u ją c e g o się w y ty cza n iem z a d a ń i c e ló w ; 2) „ c ia ła p r a g m a ty c z n e g o ” - d o r e a liz o w a n ia n a k r e ślo n y c h z a d a ń ; 3) „ z g ro m a d z e n ia o g ó ln e g o ” - c ia ła k o le g ia ln e g o d e c y d u ją c e g o o k ieru n k u p o li tyczn ym i p o d sta w o w y c h sp ra w a c h o rg a n iz a c y jn y c h 13.
P o cz ą tk o w o p o m y sł z a ło ż e n ia R M P b e z p ie k a k o ja rz y ła je d n a k z R O P C iO i p e rso n a ln ie z M o c z u lsk im . P o tw ie rd z a to fra g m e n t
Analizy sytuacji...
p rz y g o to w an ej p rzez M in iste rstw o S p r a w W ew n ętrzn ych w lu ty m 1 9 7 9 r.: „ Z ro zezn a- 1 1 6 n ia o p e ra c y jn e g o w y n ik a, że p o w o ła n ie R u ch u M ło d y c h je st p r ó b ą scen tralizo-11
Ibidem , 0 0 4 6 /3 4 9 , t. 7, Inform acja dot[ycząca] aktualnej sytuacji i zam iarów elem entów an ty socjalistycznych zaangażow anych w d z iałaln o ść K om itetu Sam oobrony Społecznej „K O R ” (KSS „K O R ”), Ruchu Obrony Praw Człow ieka i O byw atela (ROPCiO) i Studenckiego Kom itetu Solidar nościowego (SKS), sporządzona przez płk. Jerzego Andrzejewskiego i płk. W ładysław a Jaw orskiego, G dańsk, 6 XII 1 9 7 7 r., k. 3 4 2 -3 4 3 . Spraw a prow adzenia działalności wydawniczej przez gdański SKS znalazła również odbicie w notatce dyrektora D epartam entu III M SW gen. A dam a Krzyszto porskiego dla KC PZ PR z 16 VI 1977 r. (O pozycja dem okratyczna w Polsce w świetle akt K C PZPR 1 9 7 6 -1 9 8 0 ..., s. 1 2 0 -1 2 1 ).12
AIPN Gd, 028/119, J. Urban, Główne kierunki działań operacyjnych..., s. 4 1 -4 2 ; AIPN, 0716/216, t. 1, Inform acja dot[ycząca] przebiegu obrad IV Spotkania RO P C iO w G dańsku w dniu 18 do 19 li stopada 1978 r., b.d., k. 15-19.13
AIPN, 0 7 1 6 /2 1 6 , t. 1, Analiza sytuacji i propozycje przeciw działania w zw iązku z zam iarem p o w ołania w Gdańsku tzw. Ruchu M łodych, W arszawa, luty 1979 r., k. 24.Sluźba Bezpieczeństwa w w alce z Ruchem Młodej Polski 1979-1988 w a n ia e le m e n tó w an ty so cjalisty czn y ch d z iała jący ch w śro d o w isk u m ło d z ieży a k a d em ick iej k raju i ro z sz e rz e n ia g o n a m ło d z ie ż sz k ó ł śred n ich i p o m a tu ra ln y c h o ra z p o d p o r z ą d k o w a n ia R u ch o w i O b ro n y P raw C z ło w ie k a i O b y w a te la . Sw iad- czy o tym m .in . fak t z a p ro sz e n ia n a sp o tk a n ie o rg a n iz ac y jn e w G d a ń sk u w d n iu 1 0 - 1 1 II br. p rz e d sta w ic ie li L u b lin a , W ro cław ia, Ł o d z i, K r a k o w a i B ydgoszczy. P o tw ie rd z a to ró w n ie ż w y p o w ie d ź L e sz k a M o c z u lsk ie g o , stw ie rd z a ją c e g o je d n o zn aczn ie, że n o w a o rg a n iz a c ja m im o a u to n o m ii n ie b ęd zie m ia ła n a celu w y o d ręb n ian ie się z R u ch u O b ron y , gd y ż id ee są w sp ó ln e ” 14.
K o n cep cję u tw o rzen ia now ej organ izacji niezależnej u zn an o w M S W z a w ielce n ieb ezp ieczn ą i n ie p o ż ąd an ą. D late g o też ju ż w lutym 1 9 7 9 r., czyli n a k ilk a m ie sięcy p rze d fo rm aln y m zało żen iem R uchu M ło d e j Polski, p o d ję to d ziała n ia w celu „n ie d o p u sz c z e n ia d o p o w o ła n ia ” organ izacji. P o stan o w io n o zak ty w izow ać i u czu lić w szy stkie w ydziały III k o m e n d w o jew ó d z k ich M O , by zd ob y ły in form acje o te r m in ie, m iejscu i o so b ach , k tó re m a ją zam iar w ziąć u d ział w sp o tk a n iu zało ży ciel skim R M P w G d ań sk u . Fun kcję k o o rd y n a to ra d ziałań m iał pełn ić W ydział III D e p arta m e n tu III M S W w p o ro z u m ien iu z W yd ziałem I X teg o ż d ep artam en tu . W tym czasie w M S W o p ra c o w a n o w stęp n e trzy w arian ty „z ab ez p ieczen ia o p e r a cy jn eg o ” zjazd u RM P. P ierw szy z nich z a k ła d a ł n ied o p u szczen ie d o o rgan izacji sp o tk an ia - czyli p rew en cyjn e zatrzym an ie d e le g a tó w z kraju n a 4 8 go d zin , by nie m o gli d o jech ać d o G d a ń sk a . W m iejscu zjazd u zało ży cielsk iego - w ó w cz as jeszcze n iezn an ym Służbie B ezp ieczeń stw a - zam ierzan o z o rg an izo w a ć „zak ry te punkty »B « celem d o k u m e n to w a n ia fo to g raficz n e g o i film o w eg o o só b u d ający ch się na » a d r e s« ” . B ez p iek a u staliła rów n ież, że n aw et jeśli d e le g a to m u d a się d o trzeć na m iejsce zjazd u, to p o d p o z o re m organ izacji „n ieleg aln eg o z g ro m a d z e n ia ” w ład ze ro z w ią żą sp o tk an ie. Szczegó ło w y p la n czyn n ości op eracyjn ych m iał p rzy g o to w ać W ydział III K o m en d y W ojew ódzkiej M O w G d a ń sk u 15. W ariant d ru gi n ato m iast p o z w a la ł n a zo rgan izo w an ie zjazd u, p o d w aru n k iem że w śró d zało życieli R M P z n ajd ą się tzw. o so b o w e ź ró d ła in fo rm acji Służby B ezp ieczeń stw a, k tó re „n ie d o p u szczą d o p o d ję cia jed n o m y śln y ch decyzji organ izacyjn ych p o d c z a s sp o tk a n ia ” . Je d n a k w arian t d ru gi o d razu b u d ził w ątp liw o ści M SW . „R e a liz ac ja zało żeń w a ria n tu II - czytam y w n o tatc e M S W - w p rz y p a d k u n ie p o w o d z e n ia n a o d cin k u z a p ew n ie n ia p ełn ej k o n tro li R u ch u M ło d y c h p rzez n a sz ą Służbę stw arza realn e n ie b e z p ie cze ń stw o p o w o ła n ia d o ży cia n ow ej m ło d z ieżo w ej o rg a n iz ac ji o za sięg u
o g ó ln o k rajo w y m (św iadczy o tym zap ro szen ie n a n ajb liższe zeb ran ie p rzed staw i- 1 1 7 cieli Ł o d zi, W arszaw y, Szczecin a, K ra k o w a , W ro cław ia i L u blin a) o ra z o szerszym
zasięgu śro d o w isk o w y m (pro jekty p o zy sk iw an ia m ło d zieży ro b o tn iczej, licealnej i stu den ckiej). R uch M ło d y c h z a k ła d a ró w n ież in tegrow an ie tych gru p , które chciałyby z n im p rac o w a ć (pro jek t p o zy sk an ia m .in . gru p y M a ria n a P iłki z L u b li n a )” 16. O statn i w arian t n aw iązy w ał z k o lei d o szero k o p rak ty k o w an e g o w ó w czas scen ariu sza - „ro zb icie zeb ran ia [...] w sk u tek w k ro cz en ia d o p o m ieszczen ia, w k tó rym się o n o od b y w a, aktyw u o rgan izacji m ło d zieżo w y ch (p o d o b n ie jak to czy n io n o w o d n iesien iu d o w y k ła d ó w T [o w arzy stw a] K [u rsó w ] N [a u k o w y c h ])” 17.
14 Ibidem , k. 24. 15 Ibidem , k. 25. 16 Ibidem , k. 26. 17 Ibidem , k. 27.
Je d n a k n a razie d o z a p o w ia d a n e g o zjaz d u za ło ży cie lsk ie g o R M P nie d o szło z p o w o d u w e w n ą trz śro d o w isk o w y c h d ysk u sji. W io sn ą 1 9 7 9 r. p o d c z a s sp o tk a ń o rg a n iz o w an y ch w G d a ń sk u , L u b lin ie, W ro cław iu , P o zn an iu, K ra k o w ie , T oru n iu , W arszaw ie i G o rz o w ie W ie lk o p o lsk im m ło d o p o la cy , zw łasz cza H a ll, A rk ad iu sz R ybicki i W iesław P arch im o w icz, sp ie ra li się z k o le g a m i o ob licze id eo w o -p o li- tyczn e p rzyszłej o rg a n iz acji. SB liczy ła n a to , że sp ó r gru p y „e n d e c k o -k le ry k a ln e j” (gd ań szczan ie) z „n ie p o d le g ło śc io w o -p iłsu d c z y k o w sk ą ” (głó w n ie lu b lin ian ie) b ę dzie n a tyle pow ażn y, iż sp araliżu je zam iary p o w o ła n ia o rg a n iz ac ji lu b p rz y n a j m niej o d d a li je w czasie. M ło d o p o la k ó w d zielił ró w n ież sto su n e k d o R O P C iO . A le k sa n d e r H all p o c z ą tk o w o o p o w ia d a ł się za u trz y m an iem zw iąz k ó w z R O P C iO p rzy za ch o w an iu a u to n o m ii R u ch u M ło d y c h , A rk a d iu sz R ybicki zaś g ło sił p o trz e b ę c a łk o w ite g o o d e rw a n ia się o d R O P C iO 18. B e z p ie k a d ąży ła w tym czasie do jeszcze ściślejszeg o zw iąz an ia gru p y m ło d o p o lsk ie j z R O P C iO (przy je d n o c z e sn ym sk o n flik to w a n iu jej z M o c z u lsk im ), co m ia ło przyczyn ić się d o sp o w o ln ie n ia p ro c e su em an cy p acji p olity czn ej g d a ń sz cz a n 19. W tym k o n te k ście n ależy p o strz egać n aw iązan ie w 1 9 7 9 r. w sp ó łp ra c y re d ak cji „ B r a tn ia k a ” (w y d aw an ego p rzez g ru p ę H a lla o d p a ź d z ie rn ik a 1 9 7 7 r.) z w arsz aw sk im W y d aw n ictw em im . K o n sty tu cji 3 M a ja , p ro w a d z o n y m p rze z u czestn ik ó w R O P C iO i w dużej m ierze k o n tro lo w a n y m p rze z SB . W edłu g p or. W ald em a ra M isie w ic z a z D e p a rta m e n tu III M S W o w a w sp ó łp r a c a „z o sta ła z a in sp iro w a n a o p e ra c y jn ie ” p rze z S B 20.
M im o te g o fu n k c jo n a riu sz e SB b y li p ew n i, że p o w o ła n ie o rg a n iz a c ji je st ty l k o k w e stią czasu , a sp o ry m a ją jed y n ie c h a ra k te r d y sk u sji p ro g ra m o w y c h . W y
18 AIPN, 07 1 6 /2 1 6 , t. 1, Inform acja dotycząca Ruchu M łodych, W arszawa, 9 III 1979 r., k. 2 8 ; ibi dem , t. 2, Inform acja sygnalna zastępcy naczelnika Wydziału III KW M O w Szczecinie mjr. Leszka Puszczewicza, Szczecin, 7 II 1979 r., k. 5 -6 .
19 Wydaje się, iż jednym z głów nych założeń operacyjnych SB w tym czasie było nie dopuścić do całkow itego uniezależnienia się środow isk opozycyjnych, a zwłaszcza m łodopolaków , członków SKS i duszpasterstw a akadem ickiego od RO PCiO . W ynikało to zapew ne z dobrego rozpoznania operacyjnego R O P C iO i umieszczenia w nim ofensywnej agentury. W iosną 1977 r. dyrektor D epar tam entu III M SW gen. Adam Krzysztoporski m ów ił w ręcz o pow staniu R O P C iO jako „zjaw isku p o zytywnym” , gdyż tym samym nie doszło do „połączenia wszystkich osób o działalności antysocjali stycznej, a w ięc tej grupy Kuroniow skiej, a m ożna pow iedzieć rew izjonistyczno-syjonistycznej, z tą grupą Czum ow ską” . C o ciekawe, w tym czasie gen. Krzysztoporski sprzeciw iał się naw et objęciu R O P C iO odrębną spraw ą operacyjnego rozpracow ania (to nastąpiło dopiero jesienią 1978 r., kie dy w szczęto spraw ę „H azardziści” w łaśnie na RO P C iO ) i jakim kolw iek represjom w obec działaczy Ruchu Obrony, uzasadniając to z jednej strony znikom ą szkodliw ością działań nowej organizacji, z drugiej zaś taktyką operacyjną SB. Podczas prow adzonej przez siebie telekonferencji gen. Krzysz toporski m ów ił: „Wychodzimy w ogóle z założenia, że na razie ten ruch obrony praw człowieka i obywatela [tak w oryginale - S.C .] nie nadaje się do otw arcia postępow ania śledczego w tej spra w ie” . Szef D epartam entu III M SW wyznaczył SB trzy zasadnicze kierunki działań w obec R O PC iO : 1) zaktywizowanie tajnych w spółpracow ników w śród czołów ki Ruchu Obrony, w ytypow anie kan dydatów do kierowniczej roli w R O P C iO i sporządzenie ich charakterystyk; 2) niedopuszczenie do społecznej legalizacji Ruchu Obrony i popularyzacji jego haseł; 3) przeciwdziałanie podejm ow anym w przyszłości próbom przekształcenia R O P C iO w partię polityczną. Owe kierunki Krzysztoporski tłum aczył koniecznością w ypracow ania pogłębionej koncepcji dezintegracji „G raczy ” i „Ruchow- ców ” - jak roboczo nazyw ano R O P C iO (AIPN G d, 0 0 4 6 /3 4 9 , t. 7, Z ap is stenograficzny telekon- ferencji z 5 IV 1 9 7 7 r. prow adzonej przez gen. A dam a K rzysztoporskiego, G dańsk, 9 IV 1977 r., k. 150 i 1 5 4 -1 5 5 ).
20 Ibidem , t. 1, Inform acja por. W aldemara M isiew icza dotycząca Ruchu M łodych, Warszawa, 18 VI 1979 r., k. 33.
Służba Bezpieczeństwa w w alce z Ruchem Młodej Polski 1979-1988 d a je się, że 9 m a rc a 1 9 7 9 r. p rzy n a jm n ie j w W yd ziale I X D e p a rta m e n tu III M S W o sta te c z n ie p o g o d z o n o się z m y ślą , iż w n ie o d le g łe j p rz y sz ło śc i p o w sta n ie RM P. W celu n e u tra liz a c ji g ru p y z a m ie rz a n o z a sto so w a ć m e to d y z b liż o n e d o tych m ie szcz ący ch się w w a ria n c ie d ru g im z lu te g o 1 9 7 9 r. K ie ro w n ic tw o W y d z iału I X p r o p o n o w a ło z a te m „ k o n ty n u o w a n ie p rz y g o to w a ń d o e w e n tu a ln e g o w p r o w a d z e n ia d o R u ch u M ło d y c h o so b o w y c h ź ró d e ł in fo rm a c ji, w ty m r ó w n ież sp o z a te re n u G d a ń s k a ” ; „z c h w ilą u z y sk a n ia in fo rm a c ji o w y z n aczen iu w G d a ń sk u lu b w innej m ie jsc o w o śc i w k raju z ja z d u z a ło ż y c ie lsk ie g o p o d ją ć d z ia ła n ia n ie d o p u sz c z a ją c e d o p o w o ła n ia o r g a n iz a c ji” ; „ w z a le ż n o śc i o d d a lsz e g o ro z w o ju sy tu acji d z ia ła n ia te p o w ta rz a ć , w z g lę d n ie d o p u śc ić d o p o w sta n ia g ru p y R [u ch ] M [ło d y c h ] w w a ru n k a c h w sk a z u ją c y c h n a p e rsp e k ty w ę jej sam o - lik w id a c ji w sto su n k o w o k ró tk im czasie (m e to d a - w p ro w a d z e n ie p r z y g o to w a n ych ź ró d e ł in fo rm a c ji i o p e ra c y jn e o p a n o w a n ie g r u p y )” 21. W M S W n a d z ie je n a ro z b ic ie R u ch u M ło d y c h w ią z a n o też z p rz e w id y w a n y m k o n flik te m c z ło n k ó w K o m ite tu S a m o o b r o n y S p o łe c z n e j „ K O R ” z m ło d o p o la k a m i. K o ro w c y b o w ie m sp rzeciw iali się za ró w n o ro zb iciu istn iejących w m iastach ak ad em ick ich SK S-ów , „ r o z d r o b n ie n iu d e m o k ra ty c z n e j o p o z y c ji” , ja k ró w n ie ż n ie p o k o iła ich „p ra w i- c o w o -n a c jo n a listy c z n a ” i „k le r y k a ln a ” o rie n ta c ja p o lity c z n a z a ło ż y c ie li R u ch u M ło d y c h 22.
P rz e ło m o w e d la p o d ję c ia d ecy zji o p ro k la m o w a n iu R M P b y ły n ajp ew n iej sp o tk a n ia 12 i 13 c z e rw c a 1 9 7 9 r. w G o r z o w ie W ie lk o p o lsk im (m .in . u w ik a r iu sz a p a r a fii k ate d ra ln e j ks. W ito ld a A n d rz e je w sk ie g o ) o ra z 18 c z e rw c a 1 9 7 9 r. w D u sz p a ste rstw ie A k a d e m ic k im w S zczecin ie. U c z e stn ic z y ło w n ich o d k ilk u n a stu d o k ilk u d z ie się c iu o só b z c a łe g o k raju , w ty m o so b o w e ź r ó d ła in fo rm a c ji SB . M ie jsc a sp o tk a ń by ły o b se rw o w a n e , a w szy stk ie o so b y u d a ją c e się n a s p o tk a n ie lu b je o p u sz c z a ją c e b y ły fo t o g r a fo w a n e 23. P ro w a d z ą c y z e b r a n ia H a ll o m a w ia ł d z ia ła ln o ść R O P C iO , a k c e n tu ją c w y ra źn ie ro lę i o d r ę b n o ść ś r o d o w i sk a g d a ń sk ie g o p ism a „ B r a tn ia k ” . T łu m a c z y ł p o trz e b ę p o w o ła n ia n o w e g o u g r u p o w a n ia - R u ch u M ło d y c h , z ło ż o n e g o z k ilk u o so b o w y c h g ru p w w ięk szy ch m ia sta c h . Z a p o w ie d z ia ł z w o ła n ie 2 8 lip c a 1 9 7 9 r. w O p o lu S tary m k o ło S ie d lec, w d o m u S ta n isła w a K a rp ik a , o g ó ln o k r a jo w e g o z e b ra n ia z a ło ż y c ie lsk ie g o R u ch u M ło d y c h 24.
21
Ibidem , t. 1, Inform acja dotycząca Ruchu M łodych, W arszawa, 9 III 1979 r., k. 2 8 -2 9 .22
Ibidem , t. 1, Inform acja por. W aldemara M isiew icza dotycząca Ruchu M łodych ..., k. 32.23
Ibidem , t. 2, M eldunek W ydziału III KW M O w G orzow ie W ielkopolskim dla dyrektora D epar tam entu III MSW, G orzów W ielkopolski, 13 VI 1979 r., k. 17. W cześniej H all i A rkadiusz Rybic ki byli z w izytam i u działaczy SKS w Poznaniu, Krakow ie i W rocławiu, gdzie także inform ow ali o zam iarze pow ołania Ruchu M łodych. Z ob . N o tatk a dot[ycząca] inicjatyw y stw orzenia „Ruchu M łodych ” , 9 VI 1979 r. [w:] O pozycja dem okratyczna w Polsce w świetle akt K C PZPR 1976 - 1 9 8 0 ..., s. 2 58.24
AIPN, 07 1 6 /2 1 6 , t. 1, Inform acja por. W aldem ara M isiew icza dotycząca Ruchu M łodych..., k. 3 0 -3 1 ; ibidem, t. 1, Inform acja dotycząca Ruchu M łodych, W arszawa, 9 VII 1979 r., k. 36; ibi dem , t. 3, M eldunek operacyjny ppłk. Jerzego Syroczyńskiego, W arszawa, 23 VI 1979 r., k. 2 -4 . In form acja przekazana przez H alla o tym, że zjazd R M P m a się odbyć w O polu Starym , była zam ie rzonym blefem i m iała w prow adzić w błąd SB. Prawdziwe miejsce i termin zjazdu miały zostać podane do w iadom ości w ostatniej chwili przez „specjalnego w ysłannika” . Z ob. ibidem, t. 3, N o tatka ppłk. Jerzego Syroczyńskiego o RM P przygotow ana na podstaw ie donosu tajnego w sp ółpra cow nika ps. „M o n ik a” z Krakow a, W arszawa, 7 VII 1979 r., k. 16.Z d a n ie m u czestn icząceg o w sp o tk a n iu w Szczecin ie ta jn e g o w sp ó łp ra c o w n ik a 0 p se u d o n im ie „A n k a ” 25 H a ll i A rk a d iu sz R ybicki m ieli w ó w cz as u z a sa d n ia ć p o w stan ie R u ch u M ło d y c h „sta n e m a g o n ii” R O P C iO . O b aj o p o w ie d z ie li się jed n ak za so ju sz e m z g ru p ą L e sz k a M o c z u lsk ie g o , k tó ry ró w n ież p la n o w a ł zało żen ie n o w ej o rg a n iz ac ji o p o zy cy jn ej. W edłu g relacji „A n k i” n a zjazd R u ch u M ło d y c h do O p o la S ta re g o m ia ło przy b y ć o k o ło p ięćd ziesięciu o só b z c ałeg o k raju 26. W zw iąz k u z tym SB p la n o w a ła w łączy ć w p ro c e s tw o rze n ia R u ch u M ło d y c h kilk u tajnych w sp ó łp ra c o w n ik ó w fu n k cjo n u jący ch w śro d o w isk u d u sz p a ste rstw a ak a d e m ic k ie go i R O P C iO w G d a ń sk u , Szczecin ie („A n k a ” , „ G r z e g o r z ” i „ K r z y s z to f” ) i W ar szaw ie („ Ja n L e w a n d o w sk i” ). Z d a n ie m p or. W ald em a ra M isie w ic z a tajn i w sp ó ł p raco w n icy SB m ieli n aw et szan sę w ejść w sk ład re d ak cji „ B ra tn ia k a ” 27.
Z a p o w ie d ź o g ó ln o k ra jo w e g o zeb ran ia za ło ży cielsk iego R u ch u M ło d y c h sk ło n i ła k iero w n ictw o reso rtu sp ra w w ew n ętrzn ych d o p o d ję c ia 2 7 czerw ca 1 9 7 9 r. d e cyzji o ro z p o czę ciu sp raw y o p e racy jn e g o ro z p ra c o w a n ia o k ry p to n im ie „ A r k a ” 28. B y ła to o p e ra c ja p ro w a d z o n a b e z p o śre d n io p rzez D e p arta m e n t III M SW , a nie p rzez W ydział III KW M O w G d a ń sk u . Z ram ien ia M S W sp raw ę p ro w ad z ił p p łk Je rz y Syro czy ń sk i. O g ó ln e cele o p eracy jn e „A r k i” w latach 1 9 7 9 - 1 9 8 8 p o z o sta w ały n iezm ien n e i sp ro w a d z ały się d o czterech pu n k tów , p o le g a ją c y c h n a: „ k o o r d y n o w a n iu p ra c y W y d ziałó w III KW M O w ro z p ra c o w a n iu d z ia ła ln o śc i R M P w p o sz c z e g ó ln y c h o śro d k a c h ak a d e m ick ich i sz k o ła ch śre d n ich ” ; „p o d e jm o w a n iu k o m p lek so w y ch d ziałań o p eracy jn o -za p o b iega w czy ch i n eu tralizu jących w pływ y in icjato ró w R M P w śro d o w isk ac h m ło d zieży ak adem ick iej i szk ó ł śred n ich w sk a li całego k ra ju ” ; „p rz e p ro w a d z a n iu k o m b in acji o p eracy jn y ch w skali o g ó ln o k ra jo w ej, m ający ch n a celu p rzeciw działan ie i n eu tralizo w an ie w ro giej, an ty so cjalisty cz nej d z ia ła ln o ś c i” ; „o p ty m a ln y m w y k o rz y sta n iu o so b o w y c h ź r ó d e ł in fo rm a c ji, b ęd ący ch n a k o n tak cie je d n o ste k w ym ien ion ych p ow y żej, d o ro z p ra c o w a n ia an ty socjalistycznej d ziała ln o ści R u ch u M ło d e j P o lsk i” 29.
P o m ię d z y 2 5 c z e rw c a a 4 lip c a 1 9 7 9 r. w k o m e n d a c h w o je w ó d z k ic h M O w K a to w ic a c h , Ł o d z i, S ie d lc a c h , K o sz a lin ie , R z e sz o w ie , O lsz ty n ie , P o zn an iu 1 W ałbrzych u o d b y w a ły się n a rad y k ie ro w n ik ó w sek cji III w y d z ia łó w III z 4 7 w o jew ód ztw . P rz ew o d zili im w y so cy p rz e d sta w ic ie le W ydziału III D e p a rta m e n tu III M SW , k ie ru ją cy z ra m ie n ia cen trali ro z p ra c o w y w a n ie m R u ch u M ło d y c h : p łk R o m u a ld Szczerb iń sk i (n aczeln ik W yd ziału III D e p a rta m e n tu III M S W ), p p łk Ja n 1 2 0 S o b ie szc zu k , p łk S ta n isła w K a b a c iń sk i, p p łk J a n D y b ich i k p t. B o g d a n R u tk o w
25 Tajny w spółpracow nik „A n ka” należał w tym czasie do czołów ki m łodopolskiej, zaangażowany był m.in. w działalność w W ydawnictwie im. Konstytucji 3 M aja. Prow adzili go oficerow ie SB z Wy działu III KW M O w Szczecinie.
26 AIPN, 0 7 1 6 /2 1 6 , t. 3, M eldunek operacyjny ppłk. Jerzego Syroczyńskiego, W arszawa, 2 6 VI 1979 r., k. 5 -7 .
27 Ibidem , t. 1, Inform acja por. W aldemara M isiew icza dotycząca Ruchu M łodych ..., k. 33. 28 W materiałach SB pojaw ia się również 23 VI 1979 r. jako początek sprawy. Obecnie w iadom o, że w Archiwum IPN zachowały się trzy tomy akt sprawy operacyjnego rozpracow ania „A rka” , jednak z różnych dokum entów SB wynika, że m ateriałów dotyczących rozpracow ania RM P było znacznie więcej (np. teczki pracy tajnych w spółpracow ników usytuowanych w RM P oraz inne sprawy opera cyjnego rozpracow ania dotyczące RMP, prow adzone w terenie przez wydziały III KW M O ). 29 AIPN, 0 7 1 6 /2 1 6 , t. 1, M eldunek zakończeniow y zastępcy dyrektora D epartam entu III M SW płk. W acława K róla w spraw ie operacyjnego rozpracow ania „A rk a” , W arszawa, 2 6 X 1988 r., k. 82.
Sluźba Bezpieczeństwa w w alce z Ruchem Młodej Polski 1979-1988 ski. In icja to r n a r a d p łk R o m u a ld S zczerb iń sk i z o b o w ią z a ł w szy stk ich n a c z e ln i k ó w w y d z ia łó w III KW M O d o „p r z y g o to w a n ia w łasn y ch k o n c e p c ji w zak resie p rz e c iw d z ia ła n ia u tw o rze n iu R u ch u M ło d y c h ” o ra z „ w y k a z ó w o so b o w y c h ź r ó d eł in fo rm a c ji (p se u d o n im , n u m er rejestracy jn y ), k tó re w p rz y p a d k u u tw o rze n ia w sp o m n ia n e j o rg a n iz a c ji w eszły b y w jej sk ła d i re alizo w a ły b y o k re ślo n e z a d a n ia o p e ra c y jn e ” 30. P o d cza s n a r a d n ak a z y w a n o ró w n ie ż w z m ó c d z ia ła n ia o p eracy jn e w o b e c o śro d k ó w d u sz p a ste rstw a ak a d e m ic k ie g o , trak to w an y ch ja k o b a z a w e r b u n k o w a d la R u c h u M ło d y c h 31. In te re su ją c ą p r o p o z y c ję z g ło sił k p t. A n d rzej L e sn e r z W yd ziału III K W M O w Ł o d z i. O p o w ie d z ia ł się z a b a rd z ie j in ten sy w ny m i d z ia ła n ia m i w o b e c d u sz p a ste rstw a a k a d e m ic k ie g o p rz e z „b liż sz ą k o n tro lę R O P C iO ” , k tó ry - ja k się w y ra ził - „je st z n am i p o w ią z a n y ” . „ N a le ż y ten e le m en t w y k o rz y sta ć i w p ro w a d z ić ag e n tu rę p rz e z R u ch d o d [u sz p a ste rstw a ] a k a d e m ic k ie g o ]” - za k o ń c z y ł L e sn e r32.
A n a lo g ic z n e w y ty czn e o trz y m a li z a p e w n e n acz eln icy p o z o sta ły c h w y d z ia łó w i sek cji k o m e n d w o je w ó d z k ic h M O . O d tej p o ry p o sz c z e g ó ln e d e p a rta m e n ty M S W i w y d ziały w k o m e n d a c h w o je w ó d z k ic h m ilicji ty p o w a ły i u sta la ły z a d a n ia d la tajn y ch w sp ó łp r a c o w n ik ó w d z ia ła ją c y c h w śro d o w isk u m ło d o p o lsk im . S p o r ą g ru p ę a g e n tu ry tw o rz y li ta jn i w sp ó łp ra c o w n ic y w y d z ia łó w IV lu b b e z p o śre d n io D e p a rta m e n tu IV M SW , w y w o d z ą c y się z d u sz p a ste rstw a a k a d e m ic k ie g o i ru ch u o a z o w e g o . P rz y p u szczaln ie m ie li o n i o d e g r a ć k lu cz o w ą ro lę w n e u tra liz a c ji m ło d o p o la k ó w . A g e n tu ra w y d z ia łó w IV m ia ła „ la n so w a ć n a zew n ątrz tezę, iż R u ch M ło d y c h je st k o le jn ą p r ó b ą p rz e c h w y c e n ia p rz e z zn an y ch graczy p o lity c z n y c h m ło d z ie ż y k a to lic k ie j d o ich p o lity k ie rsk ic h r o z g ry w e k i w k o n se k w e n c ji p r o w a d z i d o o d e r w a n ia jej s p o d w p ły w ó w k sięży i K o ś c io ła ” . S B z o b o w ią z a ła sw o je „ o s o b o w e ź r ó d ła in fo r m a c ji” u lo k o w a n e w śro d o w isk u k o śc ie ln y m d o u p o w sz e c h n ia n ia p o g lą d u , że R u c h M ło d y c h je st o r g a n iz a c ją „ in sp ir o w a n ą p rz e z w ro g ie o śr o d k i d y w e rsji p o lity cz n e j n a Z a c h o d z ie ” , p r o w a d z ą c ą „d z ia ła ln o ść m ło d z ie ż y o ś r o d k ó w d u sz p a ste rstw a a k a d e m ic k ie g o w k ie ru n k u sz k o d liw y m d la K o ś c io ła ” 33. W lip c u 1 9 7 9 r. „ p io n k o śc ie ln y ” SB w
yty-30
Ibidem , t. 2, Pism a płk. R. Szczerbińskiego do naczelników w ydziału III KW M O w Katow icach, Bielsku-Białej, Krakow ie, Częstochow ie, Kielcach, Łodzi, Płocku, W łocław ku, Koninie, Kaliszu, Piotrkow ie Trybunalskim, Skierniew icach, Siedlcach, Białej Podlaskiej, Lublinie, Chełm ie, R ad o miu, Białym stoku, Koszalinie, Słupsku, Szczecinie, G dańsku, Rzeszow ie, N ow ym Sączu, Tarnowie, Krośnie, Przemyślu, Z am ościu, Tarnobrzegu, Olsztynie, Elblągu, Suw ałkach, Łomży, O strołęce, C ie chanow ie, Poznaniu, Bydgoszczy, Toruniu, Pile, Gorzow ie W ielkopolskim , Lesznie, Zielonej Górze, Wałbrzychu, Jeleniej G órze, Legnicy, W rocławiu i O polu, W arszawa, 20 VI 1979 r., k. 2 0 -2 7 .31
Ibidem , t. 2, N otatk a służbow a por. Ryszarda Sołtysiaka z narady kierow ników sekcji III KW M O 28 VI 1979 r. w Koszalinie, W arszawa, 30 VI 1979 r., k. 2 8 ; ibidem, Protokół narady 29 VI 1979 r. z kierownikam i sekcji III Wydziału III KW M O w Krośnie, Przemyślu, Tarnobrzegu, N ow ym Sączu, Z am ościu i Rzeszowie, sporządzony przez kpt. E dw arda Kotulę, Rzeszów, 29 VI 1979 r., k. 3 0 -3 2 . Z ob . też: Inform acja operacyjna z narady kierowników sekcji III Wydziału III kom end wojewódzkich M ilicji Obyw atelskiej w ojew ództw południow ych dotyczącej Ruchu M łodej Polski, 30 VI 1979 r. [w:] O pozycja m ałopolska w dokum entach 1 9 7 6 -1 9 8 0 , w ybór i oprac. A. Roliński, Kraków 200 3 , s. 8 5 7 -8 5 8 .32
AIPN, 0 7 1 6 /2 1 6 , t. 2, Protokół z odpraw y pośw ięconej problem om Ruchu M łodych, która o d była się w Kom endzie W ojewódzkiej M O w Łodzi 2 7 VI 1979 r., Łódź, 11 VII 1979 r., k. 47.33
Ibidem , t. 1, Plan przedsięwzięć operacyjnych do spraw y krypt. „A rk a” , sporządzony przez ppłk. Jerzego Syroczyńskiego, W arszawa, 12 VII 1979 r., k. 42.p o w a ł d w u n a stu tajn y ch w sp ó łp ra c o w n ik ó w , k tó rz y m ie li z a silić sz e re g i R u ch u M ło d y c h : „ M ik o ” , p ro w a d z o n y p rz e z W y d ział IV K W M O w G d a ń sk u , d z ia ła ł w o to c z e n iu H a lla , A rk a d iu sz a R y b ic k ie g o , P io tra D y k a i J a n a S a m so n o w ic z a ; „ M a lw a ” b y ł ź ró d łe m W y d ziału IV w K ra k o w ie i ro z p ra c o w y w a ł B o g u sła w a S o n ik a o ra z śr o d o w isk o k r a k o w sk ie ; „ C z e s ła w ” i „ M a r g a r e t t a ” d la W y d ziału IV w L u b lin ie ro z p ra c o w y w a li o . W iśn ie w sk ie g o , M a r ia n a P iłk ę i śr o d o w isk o K U L ; „ D a n ” p ro w a d z o n y p rz e z W y d ział IV w P o zn an iu ro z p ra c o w y w a ł ta m te jsz e ś r o d o w isk o m ło d o p o ls k ie ; „ M n ic h ” , „ K a r o l ” i „ Z b y s z e k ” , a g e n c i W y d ziału IV w Ł o d z i, ro z p ra c o w y w a li m .in . A n d rz e ja W o ź n ick ieg o i J a c k a B a rty z e la ; „ D a n ie l” i „ S u łta n ” p ro w a d z e n i p rz e z W y d ział IV w Szczec in ie m ie li d o trz e ć m .in . d o o . H u b e r ta C zum y. T ajn i w sp ó łp ra c o w n ic y „ L o t o s ” i „ R ó ż a ” p ro w a d z e n i b y li p rz e z o fic e ró w W y d ziału V I D e p a rta m e n tu IV M S W i ro z p ra c o w y w a li ś r o d o w isk o k ra k o w sk ie g o S K S i B o g u sła w a S o n ik a , „ C y w is ” za ś, p o z y sk a n y p rzez W y d ział V D e p a rta m e n tu IV M SW , d z ia ła ł w o to c z e n iu L e sz k a M o c z u lsk ie g o i A rk a d iu sz a R y b ic k ie g o 34.
Je d n a k w k o ń c u lip c a 1 9 7 9 r. n a jw a ż n ie jsz ą d la SB sp r a w ą b y ło z a b e z p ie czen ie o p e r a c y jn e z b liż a ją c e g o się z ja z d u z a ło ż y c ie lsk ie g o R u c h u M ło d y c h . W ty m celu w D e p a r ta m e n c ie III M S W p r z y g o to w a n o
Plan przedsięwzięć ope
racyjnych do sprawy krypt. „A rk a” .
P lan a u to r stw a p p łk . J e r z e g o S y ro c z y ń sk ie g o p r z e w id y w a ł m .in . u n ie m o ż liw ie n ie m ło d o p o la k o m w y ja z d u d o S ie d le c , p o d d a n ie ich o b se rw a c ji z e w n ę trz n e j, z o rg a n iz o w a n ie b lo k a d y w o k ó ł m ie jsc a z ja z d u . W sto su n k u d o A le k sa n d r a H a lla , A rk a d iu sz a , M ir o s ła w a i B o ż e n y R y b ick ic h , W ie sła w a P a rc h im o w ic z a i in n y ch c z o ło w y c h m ło d o p o la k ó w m ian o z a s to s o w a ć a re sz t ty m c z a so w y i in n e d z ia ła n ia „ p re w e n c y jn o -z n ie c h ę c a ją c e , u n ie m o ż liw ia ją c e i d e z in te g ru ją c e p r z y g o to w a n ia d o u tw o r z e n ia o r g a n iz a c ji” . M S W z a rz ą d z iło ró w n ie ż z a b e z p ie c z e n ie p ro fila k ty c z n e „w sz e lk ie g o ro d z a ju o b o z ó w sz k o le n io w y c h i z g r u p o w a ń m ło d z ie ż y w o k re sie ak c ji letn iej ( S o c j a listy c z n e g o ] Z [w ią z k u ] S [tu d e n tó w ] P [o lsk ic h ], Z [w ią z k u ] S [o c ja listy c z n e j] M [ło d z ie ż y ] P [o lsk ie j], O [c h o tn ic z y ch ] H [u fc ó w ] P [ra cy ], Z [w ią z k u ] H a r c e r stw a] P [o lsk ie g o ], p ra k ty k i stu d e n c k ie , o b o z y o a z o w e , d u sz p a ste r stw a a k a d e m ick ie it p .) ” 35.2 0 lip c a 1 9 7 9 r. tajn y w sp ó łp r a c o w n ik SB ze S z c z e c in a p rz e k a z a ł b e z p ie c e in fo rm a c ję , że 2 6 lip c a w salce k atech ety cz n ej p a r a fii w H u cie K aln ej k o ło Sta- 1 2 2 r o g a r d u G d a ń sk ie g o o d b ę d z ie się sp o tk a n ie z a ło ż y c ie lsk ie R u ch u M ło d y c h . Ó w
ag e n t m ia ł w n im z re sz tą w ziąć u d z ia ł36. Po sp ra w d z e n iu i p o tw ie rd z e n iu tej in fo rm a c ji p rz e z p o sz c z e g ó ln e w y d ziały III p łk S z c z e rb iń sk i z a rz ą d z ił ro z p o c z ę c ie d z ia ła ń p rz e w id z ia n y c h w p la n a c h z 9 i 12 lip c a 1 9 7 9 r. „ N a le ż y z a sto so w a ć p rz e d się w z ię c ia - p isa ł d o n a c z e ln ik ó w w y d z ia łó w III - u n ie m o ż liw ia ją c e w y ja z d z m ie jsc a z a m ie sz k a n ia lu b p o b y tu g łó w n y m in ic ja to ro m R u ch u M ło d y c h
34 Ibidem , t. 1, Plan przedsięwzięć operacyjnych dotyczących tzw. Ruchu M łodych, sporządzony przez zastępcę naczelnika Wydziału V D epartam entu IV M SW mjr. W. G łow ackiego, Warszawa, 16 VII 1979 r., k. 47.
35 Ibidem , t. 1, Plan przedsięwzięć operacyjnych do sprawy krypt. „A rk a” , W arszawa, 12 VII 1979 r., k. 4 0 -4 4 .
36 Ibidem , t. 2, Szyfrogram kpt. Stanisław a Brylińskiego z Wydziału III KW M O w Szczecinie do Wydziału III D epartam entu III MSW, Szczecin, 2 0 VII 1979 r., godzina 17.20, k. 36.
Sluźba Bezpieczeństwa w w alce z Ruchem Młodej Polski 1979-1988 o ra z u sta lo n y m u c z e stn ik o m » z ja z d u « - z za trz y m a n ie m n a o k re s 4 8 g o d zin w łąc z n ie p o u z g o d n ie n iu z W y d ziałem III D e p a rta m e n tu III M S W ” 37. 2 6 lip c a 1 9 7 9 r. SB w cały m k ra ju z a trz y m a ła m .in . P io tra D y k a , A le k sa n d ra H a lla , A n d rz e ja Ja r m a k o w s k ie g o , M a c ie ja G rz y w a c z e w sk ie g o , M a g d a le n ę M o d z e le w sk ą , A r k a d iu sz a R y b ic k ie g o , M ir o s ła w a B ro d ę , M a r k a Ju r k a , P io tra M ie re c k ie g o , K r z y sz to fa N o w a k a , M a r k a R o b a k a , W a ld e m a ra S z y m k o , R y sz a rd a N o w a k a i Ja n u s z a P ie rz c h a łę 38. Ł ą c z n ie 2 6 i 2 7 lip c a SB z a trz y m a ła 2 9 o só b u d ając y c h się n a z jaz d . P o n a d to p r z e p r o w a d z o n o b lo k a d ę d r ó g d o ja z d o w y c h (n a w szelk i w y p a d e k ró w n ie ż d o O p o la S ta re g o k o ło S ie d le c), d w o r c ó w P K P i P K S, z re w i d o w a n o 2 3 m ie sz k a n ia (m .in . H a lla i A r k a d iu s z a R y b ic k ie g o )39. Z ja z d R u ch u M ło d y c h się n ie o d b y ł40.
Od powstania Ruchu Młodej Polski do Sierpnia ’80 (1979-1980)
D la m ło d o p o la k ó w b y ło o czy w iste, że d o p ro k la m o w a n ia o rg a n iz a c ji n ie jest p o trz e b n y z jaz d an i ze b ran ie p rz e d sta w ic ie li ró ż n y ch o śr o d k ó w z k raju . 3 0 lip ca 1 9 7 9 r., gd y ju ż w y szli z aresz tu , H a ll i P a rch im o w icz z re d a g o w a li k o m u n ik a t o z a ło że n iu n o w ej o rg a n iz a c ji (an ty d ato w an y 19 lip c a 1 9 7 9 r.). N a stę p n ie H all te le fo n iczn ie p o w ia d o m ił M o c z u lsk ie g o o u tw o rz e n iu R u ch u M ło d e j P o lsk i. A r k a d iu sz R ybicki tę sa m ą w ia d o m o ść w ra z k o m u n ik a te m nr 1 p rz e k a z a ł d z ia ła c z ce K S S „ K O R ” z W arszaw y A n ce K o w a lsk ie j, a ta p o in fo r m o w a ła o ty m k o r e s p o n d e n tó w z a g ra n ic z n y c h a k re d y to w a n y c h w P o lsc e . W k ró tc e o p o w sta n iu R M P o b w ie śc iło R a d io W oln a E u r o p a 41. W p o ło w ie sie rp n ia 1 9 7 9 r. b y ła ju ż g o to w a z re d a g o w a n a p rze z H a lla d e k la ra c ja id e o w a RM P, k tó r ą w stę p n ie p o d p is a ło 2 5 o só b (d z ie w ię tn a śc ie z T ró jm ia sta , cztery ze ś r o d o w is k a g o rz o w sk o -p o - zn a ń sk ie g o , p o jed n ej z Ł o d z i i W arszaw y).
37
Ibidem , t. 2, Szyfrogram płk. Rom ualda Szczerbińskiego do naczelników w ydziałów III KW M O , W arszawa, 24 VII 1979 r., godzina 13.35, k. 38.38
Ibidem , t. 2, D o w ykorzystania w inform acji „ K ”. Z atrzym ania, notatka D epartam entu III MSW, W arszawa, 2 7 VII 1979 r., k. 4 3 -4 4 .39
Ibidem , t. 2, Plan przedsięwzięć operacyjnych uniem ożliw iających zorganizow anie zjazdu „Ruchu M łodych” u St[anisław a] Karpika, z a m [ieszkałego] w O polu Starym , sporządzony przez płk. R. D ur kę, Siedlce, 2 7 VII 1979 r., k. 3 9 - 4 2 ; ibidem, Inform acja dot[ycząca] inicjatywy elementów antyso cjalistycznych utworzenia nowej organizacji pn. Ruch M łodych, sporządzona przez kpt. Kazim ierza Ziem ka, W arszawa, 31 VII 1979 r., k. 4 9 - 5 1 ; AIPN G d, 02 8 /1 1 5 , A. Ju sta, Z . Kopciuszuk, O pera cyjna neutralizacja antykom unistycznej..., s. 45. W Inform acji dot[yczącej] inicjatywy elementów antysocjalistycznych utworzenia nowej organizacji pn. Ruch M łodych z 31 VII 1979 r. przekazanej do KC PZ P R przez gen. A dam a Krzysztoporskiego jest m ow a o 23 zatrzymanych. Por. O pozycja de m okratyczna w Polsce w świetle akt K C PZPR 1 9 7 6 -1 9 8 0 ..., s. 2 6 0 -2 6 1 .40
M im o tego w w ydanym 29 VII 1979 r. ośw iadczeniu zespołu redakcyjnego „Bratniaka” młodo- polacy pisali, że do zjazdu założycielskiego w Hucie Kalnej jednak doszło. Był to rodzaj chwytu p ro pagandow ego. Z ob . P Raina, Independent social movements in Poland, London 1981, s. 4 2 2 -4 2 3 ; AIPN, 0 7 1 6 /2 1 6 , t. 3, Szyfrogram Wydziału III-2 Kom endy Stołecznej M O w Warszawie na temat utw orzenia RM P na podstaw ie inform acji przekazanych przez tajnego w spółpracow nika ps. „ M a rek W olicki” , W arszawa, 31 VII 1979 r., godzina 2 0 .0 0 , k. 20.41
AIPN, 0 7 1 6 /2 1 6 , t. 2, N o tatk a ppłk. Jerzego Syroczyńskiego z inform acji D epartam entu III M SW z 31 VII 1979 r., Warszawa, 31 VII 1979 r., k. 5 0 -5 1 ; ibidem, t. 1, Inform acja dotycząca RMP, W arszawa, w rzesień 1979 r., k. 4 7 -4 8 .D e k la ra c ję o g ło sz o n o o fic ja ln ie 18 sie rp n ia 1 9 7 9 r. (pó źn iej p u b lik o w a n o ją w „B ra tn ia k u ” )42. Je d n a k k ieru jący sp ra w ą „ A r k a ” p p łk Syroczyń sk i w ciąż liczył na szy b k ą d e k o m p o z y c ję m ło d o p o la k ó w , gd y ż je g o zd a n ie m w R M P d o m in o w ały dw ie p rze ciw staw n e ten d en cje id e o w e - „n ie p o d le g ło śc io w o - p iłsu d c z y k o w sk a ” i „ n a r o d o w a ” 43. P o n a d to S y ro czy ń sk i p rz e w id y w ał k o n flik t R M P z M o c z u lsk im , k tó ry z a m ie rz a ł w łączy ć ru ch m ło d o p o lsk i d o m ającej p o w sta ć K o n fe d e ra c ji P o l ski N ie p o d le g łe j. P ew n e n ad z ie je n a d e zin te g rację R M P w ią z a n o w M S W także z n ie ch ę cią śro d o w isk a K S S „K O R ” (zw łaszcz a J a c k a K u ro n ia ) d o n o w ej fo r m a cji z p o w o d u jej n a r o d o w o - k a to lic k ie g o p ro filu id e o w e g o i z a g ro ż e n ia d la d a l sz e g o istn ien ia S K S -ó w 44. O fic e ró w SB z a sta n a w ia ł k o n fro n ta cy jn y w zg lę d e m K S S „K O R ” to n w y p o w ie d z i H a lla , k tó ry p rz e b y w a ją c w W arszaw ie w d n iach 1 4 - 1 8 sie rp n ia 1 9 7 9 r., m ia ł p o w ie d z ie ć , że „ w R M P nie m a m ie jsc a d la o só b r e p re ze n tu ją cy ch n u rt lew icy laick iej z u w a g i n a p o d sta w o w e za ło że n ie R uchu M ło d e j P o lsk i, k tó re m ó w i, że p o d sta w o w ą w sp ó ln o tą je st n a r ó d , n ie p o d le g łe p a ń stw o d z iała jąc e w ścisły m zw iązk u z K o śc io łe m ” 45. In n y m raz e m , p rzy o k azji o rg a n iz o w a n ia m a n ife sta c ji ro cz n ico w ej w G d a ń sk u w gru d n iu 1 9 7 9 r., H a ll w y raz ił o p in ię , że R M P p o w in ie n nie ty lk o d z ia ła ć o d rę b n ie , ale n aw et ak ce n to w ać sw o ją n ie z ale ż n o ść p o d c z a s p u b liczn y ch d e m o n stra c ji, ab y w raz ie „ p o w o d z e n ia ak cji c a ła z a słu g a nie z o sta ła p rz y p isa n a B o g d a n o w i B o ru se w ic z o w i i je g o g ru p ie ” 46. Z u sta le ń SB m o ż n a w n io sk o w a ć , że Ja c e k K u ro ń i śro d o w isk o k o ro w sk ie p o g o d z iło się je d n a k z p o w sta n ie m RM P. W yn ikać to m ia ło p rz e d e w szy stk im z p ra g m a ty z m u K u ro n ia , k tó ry z d a w a ł so b ie sp raw ę z k o n ie c z n o śc i istn ien ia r u chu n e o e n d e c k ie g o . K u ro ń m iał n aw et stw ierd zić, że jeśli ju ż w P o lsce m a się o d ro d z ić n u rt en d eck i, to n a je g o czele w in ien stan ąć w łaśn ie A le k sa n d e r H a ll (p o d o b n e g o z d a n ia b y ł też A d a m M ic h n ik )47.
W arszaw a p o le c iła ró w n ież sz e fo m SB w w o je w ó d z tw ac h , b y stara li się p rz e c iw d z ia ła ć p o w o ła n iu re g io n a ln y c h stru k tu r RM P. T ajn i w sp ó łp r a c o w n ic y SB
42
Ibidem , t. 1, Inform acja ppłk. Jerzego Syroczyńskiego dotycząca RMP, W arszawa, 13 III 1980 r., k. 6 0 -6 3 .43
N a tem at podziałów ideow ych w RM P zob. interesujące w spom nienia K onrada Turzyńskiego: http://abcnet.com .pl/pl/archiw um _opozycji.php. M im o pewnej wewnętrznej niespójności ideowej RM P (zm aganie się dwóch nurtów) deklaracja z 18 VIII 1979 r. w ydaje się mieć jasny - narodowy, katolicki i antyliberalny (potępienie „naturalistycznego libertynizmu ośw ieceniow ego” ) charakter. Por. W Turek, RMP, PK i SKL: od ruchu narodow o-katolickiego do p artii dem o-liberalnej, „M yśl Konserw atyw na” 1997, nr 1, s. 1 0 0 -1 0 1 .44
AIPN, 0 7 1 6 /2 1 6 , t. 2, N otatk a ppłk. Jerzego Syroczyńskiego o RMP, Warszawa, 21 VIII 1979 r., k. 58.45
Ibidem , t. 3, N otatk a ppłk. Jerzego Syroczyńskiego o RM P przygotow ana na podstaw ie donosu tajnego w spółpracow nika ps. „M arek W olicki” z Warszawy, W arszawa, 22 VIII 1979 r., k. 18. Zob. też: Inform acja operacyjna sporządzona na podstaw ie doniesienia tajnego w spółpracow nika pseud. „ 7 ” dotycząca spotkania przedstaw icieli Studenckiego Kom itetu Solidarności z członkam i redakcji niezależnego czasopism a „B ratn iak ” , 30 V 1979 r. [w:] O pozycja m ałopolska w dokum entach..., s. 8 5 2 -8 5 3 .46
AIPN G d, 0 0 4 6 /3 6 4 , t. 5, Koncepcyjny plan d ziałan ia zm ierzający do ograniczenia b ądź niedo puszczenia do zorganizow ania przez elem enty antysocjalistyczne prow okacyjnej imprezy zw iąza nej z rocznicą wydarzeń grudniow ych na Wybrzeżu, sporządzony przez płk. Ja n a Ciechanow icza, G dańsk, 21 X I 1979 r., k. 67.47
AIPN, 0 2 0 4 /1 7 8 1 , t. 1, Inform acja por. W aldemara M isiew icza dotycząca stosunków pom iędzy R O P C iO a KSS „K O R” , W arszawa, 30 VII 1979 r., k. 194.Służba Bezpieczeństwa w w alce z Ruchem Młodej Polski 1979-1988 m ieli p o d a w a ć w w ą tp liw o ść sen s istn ien ia jed n ej an ty k o m u n isty czn ej o rg a n iz ac ji m ło d z ie żo w e j. Z d a w a n o so b ie je d n a k sp raw ę, że je st to za d a n ie b a rd z o tru d n e b ą d ź w o g ó le n iew y k o n aln e. W L u b lin ie n p . - ja k d o n o sił tajn y w sp ó łp ra c o w n ik „ C z e s ła w ” - p o w o ła n ie R M P „je st tylk o k w e stią c z a su ” z p o w o d u stara ń o. L u d w ik a W iśn ie w sk ie g o o ra z M a r ia n a P iłk i48. P o d o b n ie sy tu a c ję o c e n ia li ag e n ci z K ra k o w a („T o m ek ” , „ M o n ik a ” , „ A le x ” ), k tó rzy n iezależn ie o d siebie d o n o sili 0 za a n g a ż o w a n iu asy ste n ta n a A k ad e m ii G ó rn icz o -H u tn icz e j R o b e rta K a cz m a rk a w tw o rzen ie stru k tu r RM P. A g en t „ M o n ik a ” zw rac ał u w ag ę p rzed e w szy stk im n a ro lę Ja n u sz a Pierzchały, tw ierd z ąc p rzy o k azji, że id eały n a ro d o w e , p o d k tó ry m i w y stę p u ją m ło d o p o la cy , zy sk ają w K ra k o w ie p o d a tn y gru n t49.
W ty m czasie w M S W u a k tu a ln io n o w ytyczn e o p e ra c y jn e d o ty c z ą ce RMP. W je d n y m z p ierw sz y ch p la n ó w o p e racy jn y c h - z 13 sie rp n ia 1 9 7 9 r., p rz e sła n y m w szy stk im w o je w ó d z k im sz e fo m SB - z a le c a n o m .in . in ten sy fik ację p racy o p e racy jn e j z a g e n tu rą w e w n ą trz RM P, w y ty p o w a n ie i p rz y g o to w a n ie tajn y ch w sp ó łp ra c o w n ik ó w d o ich w p ro w a d z e n ia w stru k tu ry RM P, ata k o w a n ie R M P p rz e z k o n fid e n tó w (zw łaszcza z p io n u IV ) z p o z y cji n a r o d o w y c h i k ato lick ich („p o w sta n ie R M P za in sp iro w a n e z o sta ło p rzez o śro d k i d y w ersji n a Z a c h o d z ie ” ), p rz e c iw d z ia ła n ie ak cji z b ie ra n ia p o d p is ó w p o d d e k la ra c ją p r o g r a m o w ą RM P, z a b e z p ie c z e n ie sz k ó ł śre d n ich i u czeln i p rz e d o d d z ia ły w a n ie m R M P 50.
R e a liz a c ja tych c e ló w o k a z a ła się je d n a k b a rd z o tru d n a . N a p rz e ło m ie 1 9 7 9 1 1 9 8 0 r. SB o d n o to w a ła d z ia ła n ia R M P św iad cz ące o m o b iln o śc i g ru p y i jej d y n am icz n y m ro z w o ju . W liczn y ch d o n o sa c h , n o ta tk a c h , ra p o r ta c h i esb eck ich o p ra c o w a n ia c h z w ra c a n o u w ag ę p rz e d e w szy stk im n a ak cje o d c z y to w e o r g a n i z o w an e w T ró jm ie ście i w in n ych m ia sta ch (zw łaszcz a w L u b lin ie , T o ru n iu , B y d go sz cz y i P o zn an iu ), d z iała ln o ść w y d a w n ic z o -p ro p a g a n d o w ą („B ra tn ia k ” , „U czeń P o lsk i” , d ru k o w a n ie k siążek , tw o rzen ie b ib lio te k ), w y z n aczen ie k o o rd y n a to ró w R M P w G d a ń sk u (H all, A rk a d iu sz R ybick i, J a n S a m so n o w ic z ), Ł o d z i (Jace k B ar- tyzel), P o zn an iu i G o rz o w ie W ie lk o p o lsk im (M a re k Ju re k ) o ra z w W arszaw ie (M aciej G rz y w acze w sk i), zw iązk i z d z ia ła c z a m i in n ych o rg a n iz a c ji o p o zy cy jn y ch w cały m k raju , m a n ife sta c je ro c z n ic o w e w G d a ń sk u (1 7 w rz e śn ia , 11 listo p a d a , 18 g ru d n ia ), w k tó ry ch u czestn iczy ło 1 - 3 tys. o s ó b 51. B o d a j n ajb ard zie j u b o le w a n o n a d d z ia ła ln o śc ią R M P w śró d u c z n ió w sz k ó ł śred n ich i stu d e n tó w i zw iąz an ą z ty m ak c ją sa m o k sz ta łc e n io w ą p o d n az w ą „N a u c z a n ie b e z k ła m stw ” . P o le g ała
48
AIPN, 0716/216, t. 2, N otatka ppłk. Jerzego Syroczyńskiego o RMP, Warszawa, 7 X I 1979 r., k. 62.49
Ibidem , t. 3, N otatk a ppłk. Jerzego Syroczyńskiego o R M P przygotow ana na podstaw ie donosu tajnego w spółpracow nika ps. „M o n ik a” z Krakow a, W arszawa, 7 VIII 1979 r., k. 16; ibidem , t. 2, N o tatk a ppłk. Jerzego Syroczyńskiego o RMP, W arszawa, 30 X I 1979, k. 64. Tajny w spółpracow nik SB o pseudonim ie „Tom ek” to działacz krakow skiego SKS Lesław M aleszka. Szerzej na temat działań M aleszki oraz „M on iki” i „A lexa” zob. m.in. L. M aleszka, Byłem „K etm anem ”. Wyjaśnie nia L esław a M aleszki na tem at jego w spółpracy z SB, „G azeta W yborcza” , 13 X I 2 0 0 1 ; Plan dzia łań krakow skiej Służby Bezpieczeństwa podjętych w celu niedopuszczenia do pow stania w Krakowie struktur Ruchu M łodej Polski, 25 VIII 1979 r. [w:] O pozycja m ałop olska w dokum entach..., s. 8 8 0 -8 8 2 .50
AIPN, 0 7 1 6 /2 1 6 , t. 2, Pismo ppłk. Jerzego Syroczyńskiego do zastępców kom endantów w oje w ódzkich M O ds. SB, W arszawa, 13 VIII 1979 r., k. 5 6 -5 7 .51
Szerzej na tem at zabezpieczenia przez SB gdańskich manifestacji w latach 1 9 7 8 -1 9 8 0 zob. AIPN G d, 00 4 6 /3 6 4 , t. 5 -7 .o n a n a tw o rzen iu p rz e z R M P tzw. czyn n ych g ru p w ra m a c h d u sz p a ste rstw a a k a d e m ic k ie g o lub n a p o sz c z e g ó ln y c h w y d ziałach u n iw ersy teck ic h i k ie ru n k ach stu diów . „C z y n n e g r u p y ” o d g ry w ały ro lę k lu b ó w d y sk u sy jn y ch , p o z y sk iw a n o w ten sp o só b n o w y ch sy m p a ty k ó w i c z ło n k ó w RM P. W ed łu g sz a cu n k ó w SB n a p r z e ło m ie 1 9 7 9 i 1 9 8 0 r. R M P p ro w a d z ił w całej P o lsce trz y n aście k ó łe k sa m o k sz ta ł cen io w y ch , ale ju ż ro k p ó źn iej ich liczb a w z r o sła d o 3 2 (szesn aście w G d a ń sk u , cztery w P o zn an iu , p o d w a w Sied lca ch , G o rz o w ie W ie lk o p o lsk im , Ł o d z i, C z ę sto c h o w ie i S łu p sk u , p o je d n y m w S u w ałk ach i L u b lin ie )52. „R u c h M ło d e j P olski je st n iezw yk le g ro ź n y m u g ru p o w a n ie m an ty so cjalisty czn y m - p isa li w ó w c z a s dw aj o fic e ro w ie SB - [...] R u ch w y k o rzy stu je g ig a n ty czn ą lu k ę w y ch o w a w czą i d e zin te g rację św ia d o m o śc i sp o łe c z e ń stw a p o lsk ie g o d o u m o c n ie n ia się i o sią g n ię cia c e ló w strateg iczn y ch - z d o b y c ia serc i u m y słó w m ło d z ie ż y p o lsk ie j. D o p ó ki n ie z o sta n ą w y p ra c o w a n e i w cielo n e w życie fu n d a m e n ta ln e z a sa d y ed u k acji w d u ch u k o m u n isty czn y m i p a trio ty c z n y m m ło d z ie ż y n a sz e g o k raju , d o p ó ty b a k cyl R M P b ęd zie p o sia d a ł w ty m śro d o w isk u sw o je p o ż y w k i i o d d z ia ły w a ł n e g a tyw n ie n a sto su n k i sp o łe c z n e w P R L ” 53.
R o z w ó j R u ch u M ło d e j P o lsk i w y m a g a ł o d p o w ie d z i ze stro n y SB . W m arcu 1 9 8 0 r. p p łk S y ro c z y ń sk i z D e p a rta m e n tu III M S W p rz e d sta w ił b a rd z ie j sz c z e g ó ło w y p la n d z ia ła ń o p e ra c y jn o -ro z p o z n a w c z y c h . W yn ik a z n ie g o , że w io sn ą 1 9 8 0 r. SB z n a la z ła się w im p asie . S y ro c zy ń sk i u b o le w a ł, że sto so w a n e p rz e z SB re p r e sje n ie z n ie c h ę c iły c z o łó w k i m ło d o p o la k ó w d o d z ia ła ln o śc i o p o z y c y jn e j. Z w ra c a ł u w ag ę n a słab e ro z p o z n a n ie p o lig ra fii R M P i „ o s ó b zw iązan y ch z tą d z ia ła ln o śc ią , ź ró d e ł, a u to ró w a rty k u łó w it p .” 54 K ry ty czn ie o c e n ia ł d o ty c h c z a so w ą p r a c ę W y d ziału III K W M O w G d a ń sk u , n a k tó ry m sp o c z y w a ł p rz e c ie ż „g łó w n y ciężar o r g a n iz o w a n ia p rz e d się w z ię ć w zw a lcz an iu d z ia ła ln o śc i R M P ” 55. T o w szy stk o sk ła n ia ło g o d o p rz e k o n a n ia , że R M P n a d a l b ę d z ie p o sz e r z a ł sw oje w p ły w y w śro d o w isk a c h m ło d z ie żo w y ch .
N ie sk u te c z n o ść d z ia ła ń SB p r z e k ła d a ła się w ty m cz a sie n a liczb ę a g e n tó w u lo k o w a n y c h w ru ch u m ło d o p o lsk im . W g d a ń sk im śro d o w isk u R M P fu n k c jo n o w a ło ty lk o d w ó ch tajn y ch w sp ó łp ra c o w n ik ó w - „ A d w o k a t” i „ N a p o le o n ” , k tó rych z a d a n ie m m ia ło b y ć u k ie ru n k o w a n ie d z ia ła ln o śc i m ło d o p o la k ó w n a „ n a j m n iej isto tn e a s p e k t y ” . SB z d a w a ła so b ie sp r a w ę , że „ d z ia ła n ia w z a sa d z ie z d w o m a ź r ó d ła m i n ie są d o sta te c z n ie e fek ty w n e i w y m a g a ją s to so w a n ia p rzed - 1 2 6 sięw zięć w za k re sie zw ięk szen ia u d z ia łu tajn y ch w sp ó łp ra c o w n ik ó w w śró d ak ty w u R M P d r o g ą w p ro w a d z e n ia d alszy ch ź ró d e ł lu b p o z y sk a ń , by sk u teczn iej
