Piłsudczana w zbiorach Muzeum Wojska w Białymstoku

(1)

Brański, Wojciech

Piłsudczana w zbiorach Muzeum Wojska w Białymstoku

"Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska", 13, 2000, s.

164-176

Zdigitalizowano w ramach projektu pn. Budowa platformy "Podlaskie Czasopisma

Regionalne", dofinansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa SONB/SP/465121/2020).

Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku.

(2)

ZBIORY

Wojciech

Brański Białystok

Piłsudczana W

zbiorach Muzeum Wojska w Bhiłymstoku

19 lutego 1999 r. minęła 80. rocznica wkroczenia wojsk polskich do Białegosto

ku, rocznica odzyskania niepodległości po przeszło wiekowej niewoli. Wydaje

się, że jest to dobra okazja do zaprezentowania części zbiorów Muzeum Wojska w Białymstoku, która dotyczy osoby józefa Piłsudskiego - twórcy niepodległego państwa polskiego. Użyte w tytule pojęcie "piłsudczana" rozumiane jest przez autora bardzo szeroko i obejmuje wszelkie przedmioty, dokumenty, fotografie itp.

związane z j. Piłsudskim, jego życiem, działalnością oraz szacunkiem i kultem, jakim cieszył się on w społeczeństwie, zwłaszcza w wojsku polskim okresu mię

dzywojennego. Dotyczy to również czasów nam współczesnych.

Zgromadzony materiał jest bardzo zróżnicowany pod względem formy, treści

oraz wartości historycznej. Przedstawione muzealia zostały sklasyfikowane według następującego schematu: sztuka, realia, archiwalia, druki, druki ulotne, ikonografia,

pieczęcie. Niektóre większe zespoły tematyczne podzielono na mniejsze podgru- py. Eksponaty w poszczególnych grupach uszeregowano w kolejności zasilania zbiorów muzealnych. Opisywane przedmioty występują niejako jednostkowo, nie

wchodząc w skład większych całości. Wyjątek stanowią albumy fotograficzne.

Wśród znajdujących się w nich fotografii wyselekcjonowano i opisano te, które

dotyczą bezpośrednio osoby J. Piłsudskiego. Spośród zaprezentowanych albu- mów na szczególną uwagę zasługuje album pamiątek z lat 1914-1920 kpt. józefa

Mariańskiego, żołnierza 1 pp legionów (MWB/D/492), gdzie oprócz fotografii po- mieszczono pocztówki oraz dokumenty obrazujące walki i życie codzienne Le- gionów Polskich. Podobnie jak w przypadku pozostałych albumów, każda pozycja

(3)

Piłsudczana w zbiorach Muzeum Wojska w Białymstoku 165

dotycząca głównego tematu została potraktowana osobno. Szczegółowy opis mu- zealiów podzielono na dwie części. W pierwszej znalazły się dane natury tech- nicznej zawierające nazwisko autora (sztuka), nazwę (tytuD, rok powstania, mate-

riał i technikę wykonania, wymiary, ilość stron (drukO, sygnowanie, nakładcę

oraz numer inwentarza. Część druga zawiera krótki opis przedmiotu uzupełniony

w niektórych przypadkach danymi wykonawcy.

Autor ma nadzieję, że przedstawiony wykaz pozwoli na zorientowanie się

w stanie posiadania oraz wartości muzealiów związanych z postacią Józefa Pił

sudskiego zgromadzonych przez Muzeum Wojska w Białymstoku. Nie zamyka on z oczywistych względów całości tematu, gdyż w ramach swojej działalności Mu- zeum pozyskuje wciąż nowe eksponaty i nie wykluczone, że w niedługim czasie

znajdą się wśród nich kolejne "piłsudczana".

SZTUKA 1. Autor nieznany

Popiersie Marszałka Józefa Piłsudskiego, po 1945 r., odlew cynkowy, 90 x 65 mm, nr inw. MWB/775.

J. Piłsudski w mundurze marszałkowskim bez nakrycia głowy.

2. Stanisław Żukowski

Portret Józefa Piłsudskiego, lata 30., olej, sklejka, 600 x 420 mm, oprawiony w ramę, sygn. w p.d.

rogu: St. Żukowski, nr inw. MWB /1733.

J. Piłsudski ukazany do pasa, w lewym profilu, ubrany w płaszcz,

na głowie maciejówka.

3. Leopold Gottlieb

J. Piłsudski na reducie pod Kos-

tiuchnówką, prawd. 1916, litografia barwna, 425 x 320 mm, w:

Legiony Polskie, w l. d. rogu de- dykacja "Piłsudczykom pośw.",

na środku autograf Piłsudskiego,

nr inw. MWB/1799/22.

J. piłsudski stoi bokiem obserwując przedpole, lewe przedramię oparte o ścia

nę transzeji, na ramionach narzucony płaszcz, na głowie maciejówka.

Litografia wykonana na podstawie fotografii zrobionej latem 1916 r. przez jed- nego z braci Dulębów. Teka litografii "Legiony Polskie" zawiera 22 portrety legionistów.

4. Portret Józefa Piłsudskiego, 1924, jedwab, tkany maszynowo, oprawiony w drewnianą ramkę, 210 x 150 mm, nr inw. MWB/2354.

(4)

J. piłsudski w mundurze bez oznak, ukazany do pasa, głowa zwrócona w pra-

wą stronę, na prawym ramieniu szabla. Sylwetkę oplata motyw roślinny oraz

wstążka z datami ,,1914" - ,,1924".

5. Stanisław Jendrosz

1 Pułk Szwoleżerów im. Marszałka Piłsudskiego,!5 IX 1940 r., akwarela, 340 x 245 mm, sygn. w p.d. rogu: st. ]., nr inw. MWB/2920.

Akwarela przedstawia dwóch jeźdźców w umundurowaniu garnizonowym.

6. Autor nieznany

Marszałek Józef Piłsudski, przełom lat 80/90, płaskorzeźba, dąb, 620 x 460 mm, m inw. MWB/3342.

J. Piłsudski w mundurze marszałkowskim, z buławą, bez nakrycia głowy, ujęcie

frontalne.

7. S. Robak

Popiersie Marszałka Józefa Piłsud

skiego, 1928, płaskorzeźba, brąz,

odlew, 350 x 325 mm, podstawa drewniana owym. 450 x 430 mm, sygn. w p. d. rogu: S. Ro- bak, nr inw. MWB/3651.

J. Piłsudski w mundurze marszał

kowskim, głowa bez nakrycia, ukazana w lewym profilu.

Odlew wykonany w warsztacie J. Wasilewskiego w Warszawie.

8. Autor nieznany

Portret marszałka Józefa Piłsuds

kiego, lata 30., bawełna na klejon- ce, tkany ręcznie, oprawiony w

ramę drewnianą złoconą, 440 x 350 mm, b/n.

J. Piłsudski w mundurze marszałkowskim, ukazany do pasa, głowa w prawym profilu bez nakrycia

REALIA I. Falerystyka

1. Odznaka pamiątkowa 33 Łomżyńskiego Pułku Piechoty, tombak srebrzony i oksydowany, 40 x 40 mm, nr inw. MWB/185.

Odznaka w formie równoramiennego krzyża kawalerskiego, którego ramiona

połączone są wieńcem laurowym. Na ramionach pionowych cyfra i nazwa

pułku ,,33" - "P.P.", na ramionach poziomych inicjały ,J" -"P".

(5)

Piłsudczana w zbiorach Muzeum Wojska w Białymstoku 167 2. Medal "Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości", brąz, średn. 35 mm, nr inw.

MWB/490, 1828, 2007, 2151, 2871, 2895, 3670, 3725.

Na awersie głowa J. Piłsudskiego ukazana w lewym profilu, na rewersie alego- ria pracy - oracz, oraz daty 1918-1928.

3. Odznaka pamiątkowa Polskiej Organizacji Wojskowej, tombak oksydowany, 32 x 32 mm, nr inw. MWB/692, 3296.

Odznaka w formie stylizowanego, równoramiennego krzyża z pękami promieni

między ramionami. Na ramionach napis "POW 1918", w środku inicjały ,JP".

4. Odznaka pamiątkowa 6 Pułku Piechoty Legionów, tombak srebrzony i oksydowany, 30 x 30 mm, nr inw. MWll/774.

Centrum odznaki stanowi miniatura odznaki 1 Brygady Legionów Polskich "Za

wierną służbę", na której widnieją m.in. inicjały ,JP". Odchodzą od niej cztery wici -strzały oraz cztery tarcze - topory z cyfrą pułkową ,,6".

5. Odznaka pamiątkowa "Krzyż Legionowy", biały metal, oksydowany, 40 x 40 mm, nr inw. MWB/2012, 2408, 2731.

Odznaka w formie stylizowanego krzyża równoramiennego, w centrum inicjały

,JP" otoczone wieńcem laurowym. Na ramionach poziomych daty ,,1914" - ,,1918", na pionowych litery "L" - "P".

6. Odznaka Przysposobienia Wojsko- wego - Komendancka, mosiądz, zło

cona, emaliowana, 35 x 35 mm, nr inw. MWll/2676.

Odznaka w formie krzyża greckiego pokrytego białą emalią, w centrum

głowa J. Piłsudskiego ukazana w lewym profilu. Na płaszczyznach łą

czących ramiona krzyża stylizowane litery "PW". Odznaka wykonana w

zakładzie grawerskim A. NagaIskie- go w Warszawie.

7. Odznaka pamiątkowa "Wilno- Wielkanoc 1919", tombak srebrzony, 35 x 35 mm, nr inw. MWB/2725, 3301.

Odznaka w formie krzyża kawalerskiego, w jego centrum znajduje się napis "Wilno", nad nim wizerunek orła

i inicjały ,JP", po obu stronach napisu data 19 - 19, pod spodem "Wielkanoc".

Odznaka MWll/2725 nosi numer 328.

8. Odznaka pamiątkowa 11 Pułku Ułanów Legionowych im. Marszałka Śmigłego

Rydza, tombak srebrzony, emalia, 45 x 45 mm, nr inw. MWB/2734.

(6)

Odznaka w formie Stylizowanego, równoramiennego krzyża, którego centrum

wypełnia miniatura odznaki 1 Brygady Legionów Polskich "Za wierną służbę"

z inicjałami ,JP". Na ramionach krzyża emaliowane proporczyki w barwach

pułku oraz daty ,,1809" - ,,1914"- ,,1918" - ,,1919".

9. Odznaka pamiątkowa 1 Brygady Legionów Polskich "Za wierną służbę" z mi-

niaturą, stal oksydowana, średn. 32 mm, nr inw. MWB/2867.

Odznaka ma formę stylizowanego, równoramiennego krzyża wpisanego w okrąg, w jego centrum okrągła tarczka z orłem w koronie, na ramionach poziomych inicjały ,J" - "P", na ramionach pionowych ,,1" - "Br". Miniatura o średn. 15 mm w formie j. w. wykonana w zakładzie grawerskim P. Bobko- wicza w łodzi.

10. Odznaka pamiątkowa 1 Pułku Piechoty Legionów, tombak srebrzony, 33 x 33 mm, nr inw. MWB/2992.

wierną służbę", na której widnieją m.in. inicjały ,JP". Odchodzą od niej cztery wici - strzały oraz cztery tarcze - topory, na których widnieje cyfra pułkowa

,,1". Odznaka została wykonana w Wilnie w zakładzie grawerskim A. Peczsza

i nosi numer 4310.

11. Odznaka pamiątkowa 1 Pułku Artylerii Lekkiej Legionów, tombak srebrzony, 35 x 35 mm, nr inw. MWB/3019, 3045.

wierną służbę", na której widnieją m.in. inicjały ,JP". Odchodzą od niej cztery

wici-strzały oraz cztery tarcze-topory na których widnieje cyfra pułkowa ,,1"

na tle skrzyżowanych luf armatnich.

Odznaki zostały wykonane przez T. Filipskiego w Wilnie (MWB/3045) i A. Na- galskiego w Warszawie (MWB/3019).

II. Medalierstwo

1. Medalion z popiersiem J. Piłsudskiego,

lata 30., mosiądz posrebrzany, średni

ca 260 mm, sygn.

J.

Aumiller, nakładem

Towarzystwa Popierania Wytwórczości

Polskiej w Warszawie, nr inw. MWBI 1370.

J. Piłsudski w mundurze bez oznak,

głowa bez nakrycia zwrócona w prawą stronę, na obrzeżu napis ,Józef Piłsudski Marszałek" .

2. Medal pamiątkowy "X Rocznica Odro- dzenia Polski 1918-1928", 1928, mosiądz, średn. 55 mm, nr inw. MWB/489.

(7)

Piłsudczana w zbiorach Muzeum Wojska w Białymstoku 169 Na awersie popiersie

J.

Piłsudskiego ukazane w prawym profilu, w otoku napis ,Józef piłsudski - Marszałek". Na rewersie mapa Polski z zaznaczonymi więk

szymi miejscowościami, w otoku napis "W Dziesiątą Rocznicę Odrodzenia Pol- ski" oraz data ,,1918-1928".

3. Medal z wizerunkiem głowy

J.

Piłsudskiego, po 1945 r., mosiądz, średn. 45 mm, nr inw. MWB/2591.

Głowa

J.

Piłsudskiego bez nakrycia zwrócona w lewą stronę.

4. Medal pamiątkowy "Marszałek Józef Piłsudski 5 XII 1867-12 V 1935", 1988 r., tombak srebrzony, oksydowany, średn. 70 mm, nr inw. MWB/2690.

Na awersie popiersie

J.

Piłsudskiego w mundurze, bez nakrycia głowy, w otoku napis "Marszałek Józef Piłsudski 5 XII 1867-12 V 1935". W centrum rewersu widoczny orzeł legionowy, zerwane łańcuchy oraz gałązka laurowa, pod orłem

data ,,1988", w otoku napis ,,11 listopada 1918 Odzyskanie Niepodległości".

5. Medal pamiątkowy "Wilno-Ostra Brama", 1991 r., tombak patynowany, średn.

70 mm, sygn. na a. "BCh" (Bohdan ChmielewskO, nakładem PTAiN, nr inw.

MWB/2889.

Na awersie Ostra Brama w Wilnie. W centrum rewersu fragment cmentarza na Rossie, z grobem Matki Marszałka, w górnej części dwór i kościół w Zuło

wie, poniżej napis w dwóch wierszach "Marszałek Józef piłsudski. Spoczywa na Wawelu. Jego Serce w Wilnie".

6. Medal pamiątkowy ,Józef Piłsudski 1867-1935. 70 Rocznica Odzyskania Nie-

podległości Polski", 1988 r., tombak patynowany, średn. 70 mm, sygn. na r.

"BCh" (Bohdan ChmielewskO, nakładem PTAiN, nr inw. MWB/3396.

Na awersie głowa

J.

Piłsudskiego zwrócona w lewą stronę (w czapce macie- jówce) oraz napis w otoku ,Józef Piłsudski 1867-1935. 70 Rocznica Odzyskania

Niepodległości Polski". Na rewersie orły, sztandary wojskowe, postać siewcy na tle krajobrazu wiejskiego i daty ,,1772", ,,1793", ,,1795", ,,1831", 1863", ,,1918".

7. Medal okolicznościowy ,,70 Rocznica Odzyskania Niepodległości", 1988 r., mo-

siądz, średn. 80 mm, nr inw. MWB/3637.

Na awersie orzeł w koronie, daty ,,1918", ,,1988" oraz napis ,,70 Roczni- ca Odzyskania Niepodległości. Białystok". Na rewersie głowa

J.

Piłsudskiego,

zwrócona w prawą stronę oraz napis ,Józef Piłsudski Pierwszy Marszałek Pol- ski".

8. Medal pamiątkowy "Naczelnik Państwa Józef Piłsudski", 1986 r., tombak patynowany, średn. 70 mm, sygn. na r. "BCh" (Bohdan Chmielewski), nakładem

PTAiN, nr inw. MWB/3823.

Na awersie głowa

J.

Piłsudskiego zwrócona w prawą stronę, z lewej strony napis po obwodzie "Naczelnik Państwa Józef piłsudski". Na rewersie majesta- tyczny orzeł - godło Polski, u jego stóp pokonane orły państw zaborczych oraz data ,,1918".

(8)

III. Inne

1. Tablica pamiątkowa z okazji 10 rocznicy zawieszenia broni, 1930 r., brąz, odlew, średn. 585 x 335 mm, nr inw. MWTI/115.

W centrum napis "Roku 1930 w Dziesiątą Roczni-

cę Zawieszenia Broni Ku Czci Obrońców Ojczyz- ny Poległych Na Polu Chwały Przy Odpieraniu Najazdu Wrogów Pod Wodzą Józefa Piłsudskiego

w latach 1918-1920", nad napisem godło państwo

we, zaś pod nim przedstawienie krzyża Virtuti Mi- litari.

2. Monogram honorowego Szefa 1 Pułku Szwole-

żerów Józefa Piłsudskiego, 1919-1939, blacha mo-

siężna, oksydowana, 30 x 15 mm, nr inw. MWB/

563/1-40, MWB/575/1-156.

Monogram w formie splecionych liter ,J" i "P".

Litera ,J" profilowana, litera "P. gładka.

3. Cukiernica szklana z wizerunkiem J. Pił

sudskiego, lata 30., szkło lane, średn.

110 mm, nr inw. MWB/1254.

Puzderko zdobione ornamentem roślin

nym, na dnie wizerunek J. Piłsudskiego

w ujęciu frontalnym.

4. Ryngraf 1 Pułku Artylerii Lekkiej Józefa

Piłsudskiego, 1938, blacha srebrna, 160 x 245 mm, nr inw. MWB/1909.

W centrum wizerunek Matki Boskiej Ostrobramskiej, nad nim skrzyżowane

lufy armatnie, pod nim odznaka pamiąt

kowa 1 Pułku Artylerii Lekkiej. Wizerunek oplatają dwie gałązki oliwne. Z jego lewej strony napis "Matce Boskiej Ostrobramskiej w 20: rocznicę Odsieczy Lwowa", z prawej "W Hołdzie 1 Pułk Artylerii Lekkiej Legionów Józefa Pił

sudskiego". Poniżej na podwiniętych wstążkach daty ,,1918", ,,1938". Na od- wrocie nazwiska autora projektu J. Horyda i wykonawcy W. Mączyńskiego

z Wilna.

5. Moneta obiegowa 50 000 zł "Marszałek Józef Piłsudski", 1988, srebro, średn.

35 mm, sygn. na rewersie "BCh" (Bohdan Chmielewski), nr inw. MWB/3406 /1-2.

Na awersie godło państwowe, cyfra nominału, napis "Polska Rzeczpospoli-

(9)

Piłsudczana w zbiorach Muzeum Wojska w Białymstoku 171

ta Ludowa" oraz data ,,1988". W centrum rewersu głowa J. Piłsudskiego zwrócona w prawą stronę, nad nią napis po obrzeżu ,,70 Rocznica Odzyskania Niepodległości", poniżej "Józef

Piłsudski".

6. Plakietka upamiętniająca III Marsz Zimowy Zu-

łów-Wilno, 1938, mosiądz srebrzony, 35 x 55 mm, nr inw. MWB/1271.

Plakietka ma formę monety 5 zł z wizerunkiem J. Piłsudskiego wmontowanej w prostokątna płytkę. Pod monetą napis "III Marsz Zimowy

Zułów-Wilno ku czci Pierwszego Marszałka Pol- ski Józefa Piłsudskiego 1938".

Na stronie odwrotnej napis "Za udział w grupie patroli P.P.W.".

ARCHIWALIA, DRUKI, DRUKI ULOTNE I. Archiwalia

1. Świadectwo ukończenia Szkoły Podoficerskiej 1 Pułku Artylerii Lekkiej Legio- nów Józefa Piłsudskiego wydane Józefowi Lewko, 2 II 1939 L, druk wielobarwny, 415 x 295 mm, nr inw. MWB/ D/2238.

II. Druki

1. Jednodniówka Akademickiego Oddziału Związku Strzeleckiego w Białymstoku,

listopad 1933, druk czarno-biały, 290 x 210 mm, s. 16, nakładem AOZS w Bia-

łymstoku, nr inw. MWB/D/408.

Wydawnictwo zawiera m.in. fotografię portretową J. Piłsudskiego, pierwszego Komendanta Głównego Związku Strzeleckiego oraz przedruk jego wystąpienia

z 22 października 1925 r. dotyczącego POW.

2. Zszywka zawierająca czasopisma poświęcone J. Piłsudskiemu, nr inw. MWBI, D/579. W zszywce znajdują się następujące tytuły:

- "Na Szerokim Świecie", fragm., tygodnik, Nr 21 z 26 V 1935, druk wielobarwny, 400 x 280 mm, s. 16. Numer poświęcony niemal w całości życiu i dzia-

łalności J. Piłsudskiego, zawiera również fotoreportaż z pogrzebu marszałka;

- "Kino", fragm., tygodnik, nr 21 z 26 V 1935, druk wielobarwny, 400 x 280 mm, s. 8. Numer poświęcony życiu i działalności J. Piłsudskiego;

- "Kurier Poranny, Tygodniowy Dodatek Ilustrowany do Nr 137",

19 V 1935 L, druk czarno-biały, 400 x 280 mm, s. 4. Numer z fotografiami J. Piłsudskiego w różnych okolicznościach oraz fotoreportaż z pogrzebu

marszałka.

(10)

3. Skrypt Centrum Wyszkolenia Żandarmerii, Grudziądz 1935, druk czarno-biały, 240 x 155 mm, s. 60, nr inw. MWB/ 0/1216/5.

Część 5 wydawnictwa opracowana przez kpt. Jana Bednarskiego nosi tytuł

"Historia Polski. Epoka Marszałka Piłsudskiego".

4. Dziennik Urzędowy RP Nr 5/103, maj 1935, druk czarno-biały, 280 x 200 mm, s. lO, nr inw. MWB/D/1445.

Treść Dziennika dotyczy śmierci J. Piłsudskiego, zawiera Orędzie Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, Odezwę Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia

Publicznego Wacława Jędrzejewicza, przemówienie b. premiera Janusza Jędrze

jewicza. Zamieszczono ponadto trzy fotografie: portret w mundurze marszał

kowskim, maska pośmiertna, warta honorowa przy trumnie.

5. "Echo Białostockie", wyd. nadzw. 13 V 1935, druk czarno-biały, 470 x 310 mm, s. l, nr inw. MWB/D/2122.

Numer informuje o ostatnich chwilach życia i o ostatniej woli J. Piłsudskiego.

6. "Ilustrowany Kurier Polski", dwutygodnik, Nr l, 13 X 1939, druk czarno-biały,

330 x 245 mm, s. 8, nr inw. MWB/D/00463.

Pismo wydawane przez niemieckie władze okupacyjne. Na okładce fotografia niemieckiej warty honorowej przy grobie marszałka Piłsudskiego na Wawelu.

ill. Druki ulotne

1. Druk poświęcony Józefowi Piłsudskiemu, Wilno 1920, druk czarno-biały, 250 x 185 mm, nr inw. MWB/D/688.

W centrum popiersie J. Piłsudskiego w mundurze bez oznak, głowa w ujęciu

frontalnym (bez nakrycia). Postać otoczona wieticem laurowym, nad głową napis ,Józef Piłsudski", data imienin ,,19.3" oraz herby Polski i Litwy. Pod spodem fragment panoramy Wilna oraz sygnatura autora rysunku "M. Pietrzycki". 2. Afisz "W XV Rocznicę Odzyskania Niepodległości 1918-1933", 1933, druk sepi,

500 x 710 mm, nakładem Komitetu Budowy Pomnika Poległych Peowiaków, nr inw. MWB/D/904.

W centrum orzełek strzelecki, odznaka POW oraz napis - tytuł afiszu. Po jego obu stronach fotografie portretowe 1. Mościckiego i J. Piłsudskiego. Wokół port- retów schematyczny wieniec z liści dębu, w rogach monogramy"IM" i ,JP".

3. Odezwa Naczelnego Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Józefa piłsud

skiego, 1937, druk czarno-biały, 680 x 470 mm, nr inw. MWB/D/1033.

Odezwa wydana w drugą rocznicę śmierci J. Piłsudskiego.

4. Odezwa "W Pierwszą Rocznicę Zgonu Marszałka Józefa Piłsudskiego", 1936, druk czarno-biały, 920 x 620 mm, nr inw. MWB/D/I034.

Odezwa podpisana przez Naczelny Komitet Uczczenia Pamięci Marszałka

Józefa Piłsudskiego.

(11)

Piłsudczana w zbiorach Muzeum Wojska w Białymstoku 173 5. Ulotka "Odbitka z Notatek Politycznych Nr 2, Piłsudski", 1916-17, druk czarno-

biały, 250 x 145 mm, s. 4, nr inw. MWB/D/1075.

Ulotka wydana prawdopodobnie przez PPS, przedstawia rolę Piłsudskiego

w tworzeniu armii polskiej i nawołuje do poparcia jego starań w tej sprawie.

6. Afisz informujący o uroczystościach z okazji 55 rocznicy śmierci Marszałka

J.

Piłsudskiego Honorowego Obywatela m. Białegostoku 12 maja 1990 r., 1990, druk sepi, 420 x 280 mm, nakładem Towarzystwa Pamięci Józefa Piłsudskiego i Wojewódzkiego Domu Kultury w Białymstoku, nr inw. MWB/D/1285.

Afisz podaje program uroczystości.

IKONOGRAFIA I. Pocztówki

1. "Kraków - Sowiniec, Kopiec Marszałka Józefa Piłsudskiego", 1935-36, czarno-

-biała, 90 x 140 mm, nr inw. MWB/D/1886.

Pocztówka składa się z dwóch obrazów. Pierwszy przedstawia kopiec w trak- cie sypania, drugi po wykończeniu.

2. "Komenda Naczelna P.O.W. na ćwiczeniach w r. 1917", lata 30., sepi, 90 x 140 mm, nakładem Komitetu Budowy Pomnika Poległych Peowiaków, nr inw.

MWB/D/2044, 2329.

Reprodukcja fotografii z ćwiczeń POW odbytych w rejonie Zielona - Wawer - Stara Miłosna pod Warszawą 29 IV 1917 r. Przedstawia grupę peowiaków w terenie leśnym,

J.

^Piłsudskiukazany w płaszczu i maciejówce, ręce trzyma w kieszeniach, rozmawia z Henrykiem Krok-Paszkowskim.

3. "Komenda Naczelna P.O.W. na ćwiczeniach w r. 1917", lata 30., sepi, 90 x 140 mm, nakładem Komitetu Budowy Pomnika Poległych Peowiaków, nr inw. MWB/DI2328.

Reprodukcja fotografii z ćwiczeń POW odbytych w rejonie Zielona - Wawer - Stara Miłosna pod Warszawą 29 IV 1917 r. Przedstawia grupę peowiaków w terenie leśnym, J. Piłsudski siedzący pierwszy z prawej ukazany jest w płasz

czu i czapce maciejówce.

4. "Komenda Naczelna P.O.W. na ćwiczeniach w r. 1917", lata 30., sepi, 90 x 140 mm, nakładem Komitetu Budowy Pomnika Poległych Peowiaków, nr inw. MWB/DI2330.

Reprodukcja fotografii z ćwiczeń POW w rejonie Zielona -Wawer - Stara Mi-

łosna pod Warszawą 29 N 1917 r. Przedstawia grupę peowiaków, w środku

J.

^Piłsudskiw płaszczu i maciejówce, prawa dłoń w kieszeniach, lewa wsparta na rękojeści szabli.

5. "Pamiątka służby w wojsku", lata 30., czarno-biała, 135 x 85 mm, nr inw.

MWB/D/00096.

(12)

W centrum fotografia portretowa nieznanego żołnierza, jeden z elementów stanowi portret J. Piłsudskiego w mundurze marszałkowskim.

II. Fotografie

1. Kompania szkolna 7 Batalionu Pancernego z Grodna przy grobie Matki i Serca J. Piłsudskiego w Wilnie, 29 VI 1937, czarno-biała, 120 x 170 mm, nr inw.

MWB/D/332.

Przedstawia grupę żołnierzy otaczających płytę nagrobną, po jej obu stronach warta honorowa.

2. Świetlica żołnierska 10 Pułku Ułanów Litewskich z I3iałegostoku, lata 30., czar-

no-biała, 90 x 140 mm, nr inw. MW13/D/1130.

Przedstawia fragment świetlicy, na ścianie w centralnym miejscu widoczna

półka z popiersiem J. Piłsudskiego.

3. Żołnierze 10 Pułku Ułanów Litewskich z Białegostoku przy budowie kopca J. Piłsudskiego w Krakowie, 1936 L, czarno-biała, 90 x 140 mm,

nr inw. MWB/D/1132.

Przedstawia grupę 5 podoficerów transportujących ziemię taczkami.

4. Ekspozycja poświęcona śp. józefowi Piłsudskiemu, 1935, czarno-biała,

87 x 135 mm, nr inw. MWB/D/1660.

Przedstawia fragment udekorowanej kwiatami sali Szkoły Handlowej w Toma- szowie Mazowieckim. W jej centrum na podwyższeniu portret J. Piłsudskiego

otoczony kirem. Nad portretem stylizowany krzyż, w jego centrum godło pań

stwowe, na ramionach iniCjały ,J .P.".

5. Pogrzeb Marszałka Józefa Piłsudskiego, 18 V 1935, czarno-biała, 85 x 130 mm, nr inw. MWB/DI251O.

Przedstawia kondukt żałobny na jednej z ulic Krakowa, trumna ustawiona na lawecie armatniej przykryta jest flagą państwową, na niej znajduje się· poduszka orderowa i maciejówka Marszałka.

6. Posterunek Wojskowej Straży Kolejowej w Łapach, 1919-1920, czarno-biała,

90 x 130 mm, nr inw. MWI3/DI2602.

Przedstawia wnętrze posterunku, na ścianie w centralnym miejscu portret J. Piłsudskiego z okresu legionowego.

7. Grupa żołnierzy przed kopcem Józefa Piłsudskiego, 1936-1939, czarno-biała,

85 x 135 mm, wykona a w zakładzie fotograficznym Władysława Miłosławs

kiego "Foto-Sowiniec", nr inw. MWI3/D/00246.

8. Obóz Przysposobienia Wojskowego Szkoły Rzemieślniczej w Grodnie, 1936- -1939, czarno-biała, 85 x 115 mm, nr inw. MWI3/D/00695.

Przedstawia uczestników obozu wokół pomnika J. Piłsudskiego.

(13)

Piłsudczana w zbiorach Muzeum Wojska w Białymstoku 175 In. Albumy fotograficzne

1. Album pamiątek z lat 1914-1920 kpt. Józefa Mariańskiego, 500 x 360 mm, kart 54, nr inw. MWB/D/492:

- afisz Teatru Korpusu Pomocniczego WP w Modlinie, 22 VII 1917, 210 x 170 mm, s. 4. Na str. 4 adnotacja ołówkiem "Przedstawienie przerwane z powodu

wiadomości o aresztowaniu Kom. Piłsudskiego i pułk. Sosnkowskiego";

- pismo do Naczelnego Komitetu Narodowego w sprawie opieki nad Legiona- mi, 30 VIII 1916, 300 x 230 mm, s. 2.

Podpisane przez wyższych dowódców legionowych J. Piłsudskiego,

J. Hallera, J. Sosnkowskiego i B. Rojampa;

- Biuletyn nr 9 z 31 VIII 1916, 220 x 175 mm, k. 8. Na stronie 1-2 wydruko- wany Rozkaz Piłsudskiego z 6 VIII 1916 z okazji 2 rocznicy wymarszu Kom- panii Kadrowej;

- pocztówka "I Brygada J. Piłsudskiego. Brygadier w okopach", 1916-1917, sepi, 90 x 140 mm, nakładem Wydziału Narodowego w Lublinie. Reproduk- cja fotografii wykonanej w paidzierniku 1915 f. J. Piłsudski podczas rozmo- wy z pOf. Włodzimierzem Koniecznym;

- pocztówka "I Brygada J. Piłsudskiego. Przed kwaterą brygadiera", 1916-1917, sepi, 90 x 140 mm, nakładem Wydziału Narodowego w Lublinie.

Reprodukcja fotografii wykonanej w paidzierniku 1915 f. J. piłsudski

w otoczeniu sztabu;

- fotografia przedstawiająca Józefa Piłsudskiego ze sztabem 1 pp leg. na obie- dzie w III batalionie, lipiec 1916, sepi, 80 x 110 mm;

- fotografia przedstawiająca J. Piłsudskiego i grupę oficerów 1 pp leg. podczas wizytacji bp. Bandurskiego, 1916, sepi, 80 x 110 mm;

- fotografia przedstawiająca J. Piłsudskiego w otoczeniu oficerów legionowych, 1915-1916, czarno-biała, 130 x 90 mm;

- sekwencja 6 fotografii przedstawiających przysięgę żołnierzy i peowiaków na Placu Saskim w Warszawie, listopad 1918 roku, czarno-białe,

140 x 90 mm.

2. Album fotograficzny ofiarowany płk. dyp!. Lucjanowi Janiszewskiemu komen- dantowi Rejonu Przysposobienia Wojskowego Wilno, uczestnikowi szarży pod

Rokitną przez junaków Przysposobienia Wojskowego i członków Związku , Strzeleckiego w Głębokiem z okazji 20-lecia Niepodległości Państwa Polskiego, 1937-1938, 168 x 237 mm, k. 19, nr inw. MWB/D/2092:

- fotografia pomnika J. Piłsudskiego w m. Głębokie, 12 V 1937, czarno-biała,

60 x 80 mm;

- fotografia pomnika J. Piłsudskiego w m. Głębokie, 6 VIII 1938, czarno-biała,

60 x 80 mm;

- dwie fotografie pomnika J. Piłsudskiego w m. Zahacie, 1938, czarno-białe,

60 x 80 mm.

3. Album fotografii legionowych z lat 1914-1918, 170 x 240 mm, k. 14, nr inw.

MWB/D/2512:

(14)

- fotografia przedstawiająca gen. Puchaiskiego, J. Piłsudskiego i płk E. Rydza- Śmigłego prowadzących oddziały legionowe na przegląd (rewię),

15 VII 1916, sepi, 80 x 110 mm;

- fotografia przedstawiająca J. Piłsudskiego wraz z towarzyszącymi oficerami

wracających z przeglądu (rewiO, 15 VII 1916, sepi, 80 x 110 mm;

- fotografia przedstawiająca J. Piłsudskiego w otoczeniu oficerów legionowych, 12 IV 1916, czarno-biała, 70 x 110 mm.

IV. Sfragistyka

1. Odcisk pieczęci tuszowej Komendy 5 pp leg. z lat 1914-1917, okrągły, średn.

35 mm, tusz fioletowy, nr inw. MWB/D/1041/13.

W środku orzeł z koroną, po obu stronach nóg napis "Leg. Po!''', nad orłem

napis w półkolu "I Bryg. Piłsudskiego", pod nim dwuwiersz "Komenda / 5 pp".

2. Odcisk pieczęci tuszowej kompanii karabinów maszynowych 5 pp Leg. z lat 1914-1917, owalny, 40 x 35 mm, tusz fioletowy, nr inw. MWB/D/1041122.

W środku orzeł z koroną, pod nim dwuwiersz "Komenda / Kompanii", napis dookolny ,,5 Pułk Piech. I Bryg. Piłsudskiego Karabinów Maszyn".

3. Odcisk pieczęci tuszowej Komendy II baonu 5 pp Leg. z lat 1914-1917,

prostokątny, 20 x 80 mm, tusz czerwony, nr inw. MWB/D/1041/26.

Dwuwiersz "I Brygada Piłsudskiego / Komenda II baonu 5 pp Leg. Pol."