Koziński, Marcin
Mapa Magni Ducatus Lithuaniae (Wielkiego Księstwa Litewskiego) ze zbiorów Muzeum Wojska w Białymstoku
"Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska", 22, 2009, s.
[185]-190
Zdigitalizowano w ramach projektu pn. Budowa platformy "Podlaskie Czasopisma
Regionalne", dofinansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa SONB/SP/465121/2020).
Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku.
Prowadzenie każdej wojny wymaga wcześniejszego przygotowania: studiów operacyjnych, manewrów, gier wojennych itd. Koniecznym atrybutem wymie- nionych czynności jest mapa. Niezbędna przy planowaniu i ćwiczeniach, na polu bitwy w rękach dowódcy staje się orężem, równie ważnym jak karabin dla żołnie
rza. Podstawowym warunkiem jej przydatności jest dokładność, a także umiejętne
czytanie przez użytkownika. W roku 1815, w czasie słynnej bitwy pod Waterloo,
szarża kawalerii francuskiej załamała się nie dochodząc nawet do pierwszych linii wroga. Przyczyną było nie wykazanie na mapie jaru o stromych zboczach, prze-
biegającego w poprzek kierunku ataku.!
DVCAT
H V A
1~ RC,;,'1i .. w l l / l l iI/i a,liLLCI?/I1:iwlL exacta
Jc..r..
Muzeum Wojska w Białymstoku (MWB) w swoich zbiorach posiada kilkaset map, z któlych największy zespół stanowią polskie mapy taktyczne z okresu mię
dzywojennego, w skali 1:100000, wykonane i wydawane przez Wojskowy Instytut Geograficzny. Do ciekawszych obiektów należą też m.in. mapy proweniencji ro- syjskiej i niemieckiej z przełomu XIX/XX wieku, atlas Europy Środkowej autorstwa kpt. Józefa Schlachera z Akademii Wojskowej w Wiedniu, czy plan Białegostoku
z 1942 roku z zaznaczonymi granicami getta. Ale szczególną uwagę - ze względu chociażby na wiek, inspiracje czy artystyczne wykonanie - zwraca XVIII-wieczna mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego (MWB/4193).
186 Marcin Koziński
S~;uorllU1. vel Canlc:
:te;:-uJII decLtr,'u;o.
A,{ 1''''.<
d1o.\t' Ct~f·;t..u ('tilit J:.,l.łlr~t~tlll'
~~ ';::';:;~:;::·;·~~;: .. ~:t:,,:;/~
~ D.·lłfi~·il:.(iltr J)U~·f!1fl..
~ .
,n.cr011 S .. J.'$ (ri{:~l'~ R,"'"Jnł . .a S.-l."J iI~r.:..'f..; G/~'-"I'~'"
,l!ÓI. i""$ ,."!-•.. r~"IJi= -'fldJ.,,",
JlAt IIn·a",,,
1'.1.'''' ,-41UI1 delie
iti .,,\:.:-ili~
Mapa Magni Ducatus Lithuaniae, caeterarumque regionum willi adiacentium exactadescriptio illustrissimi ac Excellentissimi Principis et Domini domini Nicolai christophori r,adziwil, dei graNa Olycae ac in Nieswies Ducis, Sacri Romani Imperii Principis, in Szylowiec ac Mir Comitis et Sancti Sepulchrl Hierosolimitani Militis etc. opera et cura in lucem edita (zastosowane tu zostało rozwinięcie licznych skrótów i ujednolicenie pisowni, całość bowiem tytułu wykonana została dwoma odmiennymi krojami pisma - początek kapitałą, dalszy ciąg zaś drobną kursywą),
w egzemplarzu posiadanym przez MWB, jest jednoznacznie wzorowana na tzw.
mapie Radziwiłłowskie}; z 1613 roku.2 Sygnatura naniesiona na odwrocie, w prawym dolnym rogu: 5.6. dowodzi, że obiekt jest fragmentem większej całości i pochodzi prawdopodobnie z jednego z szeregu sztucznych atlasów z płyt Blaeu'a złożonych
jeszcze w połowie XVIII wieku w Niemczech, w oficynie)oanna Baptisty Hofmanna 0663-1724).3
Mapa jest wykonana techniką miedziolytu, z farbą odciśniętą na papierze czer- panym o wymiarach 560 X 460 mm. Uwzględnia wszystkie podstawowe oznaczenia kartograficzne tj.: granice, krainy geograficzne, siatkę hydrograficzną, miejscowości.
Wzdłuż krawędzi zostały zaznaczone elementy siatki kartografiCznej, ale konkretne
Niżej, wzdłuż południowej krawędzi umieszczono podziałkę, wyrażoną w dwóch
wielkościach mili - mi/liaria magna i milliaria communia (w pierwowzorze mila wielka wynosiła około 7370 m, mila zwykła zaś około 5560 m4). W lewym górnym rogu, na Bałtyku (BAL77CUM MARE, Die Oost Zee) sylwetka żaglowca pod flagą holenderską. Wzdłuż prawej krawędzi mapa dolnego biegu Dniepru, podzielo- na na dwa równolegle ustawione odcinki, w skali znacznie większej niż mapa
główna. Niżej tekst opisujący historię ziemi w dorzeczu Dniepru, m.in. nękanycb częstymi najazdami Tatarów, którzy niejeden raz rujnowali, niszczyli, mordowali a z którymi jeszcze Wielki Książe Litewski Witold dwie wojny prowadził. W prawym dolnym rogu tytuł mapy. Na wysokości Polesia kolejny tekst, opisujący ten region jako krainę bagien, gdzie każdy przybywający i odwiedzający te strony, zostanie b17A.dnym i pokrytym błotem.
Mapa eksponowana jest w zielonym passepartout, za szkłem, w ramach o wy- miarach 795 x 690 mm.
PRZYPISY
B.Krassowski, Polska kartografia wojskowa w latacb 1918-1945, Warszawa 1974, s.5.
2 Więcej w: S. Alexandrowicz, Rozwój kartografii Wielkiego księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku, Poznań 1989, s.84-104.
3 Do najwybitniejszych mistrzów sztuki kartograficznej przez wiele lat należeli Wil- lemjanszoon Blaeu Cok.1571-1638) i jego syn, główny spadkobierca, Guilielmusa (Joan) Blaeu 0596-1673). W roku 1630 wspólnie wydali atlas Atlantis Appendix sive pars altera continens tab. geographicas diversarum Orbis regionum, nunc primum editas, zawierający 60 map bez tekstu. W latach 1662-1663 joan Blaeu opubliko-
wał Atlas Maiar, uznany za najcenniejsze osiągnięcie złotego wieku Niderlandów.
W zależności od wersji językowej liczył on od 9 do 12 tomów in folio. Wszystkie tomy tego atlasu zawierają 600 map. Szacuje się, że Atlas Maior został wydany w 300 egzemplarzach. Był najdroższą książką siedemnastego wieku - egzemplarz kolorowany kosztował 450 florenów, a czarno-biały 350 florenów.
Kres działalności tego największego domu wydawniczego spowodował pożar
w lutym 1672 roku. Uratowane płyty i atlasy znalazły się na aukcji. Odkupił je
między innymi wydawca norymberski Abraham Wolfgang, a po jego śmierci
w 1694 roku zakupili je Pieter Mortier i Frederick de Wit. Następnie płyty trafiły do oficyny johanna Baptisty Hofmanna 0663-1724),wybitnego rytownika i kartografa,
założycielem wielkiej rytowni map w Norymberdze Chttp://W\vw.kartografia.pl/).
4 S. Alexandrowicz, Rozwój kartografii Wielkiego Księstwa Lilewskiego od XV do
połowy XVIII wieku, Poznań 1989, s.93.
188 Marcin Koziński
190 Marcin Koziński
