4 5 6
2 . HEREZJA I HEREZJE W KOŚCIELE STAROŻYTNYM
W d n i a c h 1 0 - 12 m a ja 10 8 4 y . n a I n s t y t u e i o P a t r y s t y c z n y * " A u gu styn ian u m " w R zym ie o d b y ły s i ę k o l e j n e H U B a l A u g u s t i a ń s k i e p o ś w ię c o n o t y * r a ze m z a g a d a i o a i * h e r e z j t i h e r ez jo m w K o ś c i e l e s t a r o ż y t n y * . T em a ty k a sym p ozju m z m i e r z a ł a d o u k a z a n i a g e n e z y h i s t o r y c z n e j i r o z w o j u k r y t e r i ó w , n a p o d s t a w i e k t ó r y c h form o wane b y ł y p ó j ś c i a o r t o d o k s j i i h e r e z j i , w ł o n i e K o ś c i o ł a t r z e c h p i e r w s z y c h w ie k ó w . Po o t w a r c i u o b r a d p r z e z r e k t o r a " A u g u s t ln ia n u n * A .T r a p o 'a , r e f e r a t w p r o w a d z a ją c y w y g ł o s i ł P . B o I g l a n l / z T u r y n u / p r e z e n t u j ą c z n a n ą i k o n t r o w e r s y j n ą t e z ę W .B a u e ra n t . o r t o d o k s j i i h o t e r o d o k - s j i u t r z y m u j ą o ą , ż e w p ie r w o tn y m c h r z e ś c i j a ń s t w i e a a r ó w n i i s t n i a ł y r ó ż n e w a r ia n t y i n t e r p r e t a c y j n e praw d w i a r y , z k t ó r y c h p ó ź n i e j j e d e n u z n a n o z a o r t o d o k s y j n y , a p o z o s t a ł e z a h e t o r o d o k s y j n e . K o l e j n i p r e l e g e n c i : P .O r e c h m ó w ił o d e w i a c j a c h k erygm y w Nowy* T e s t a m e n o lo , a E . L u p i e r i p r z e d s t a w i ł o k r e ś l e n i a w z i ę t e z P is m a ó w . , j a k i m i p o s ł u g i w a l i s i ę a u t o r z y k o ś c i e l n i t r z e o h p ie r w s z y c h w ie k ó w w n a z e w n ic t w ie i z w a l c z a n i u h e r e t y k ó w . I t a k I r e n e u s z i T e r t u l i a n p r z y j m u j ą t e r m in : " ś l e p i " , a K le m en s A l e k s a n d r y j s k i - " g ł u s i * . N ie s p o d z ia n k ą p i e r w s z e g o d n i a o b r a d b y ł o w y s t ą p i e n i e n i e z a p o w i e d z ia n e g o w p r o g r a m ie P .N a u t i n a , k t ó r y z a p r e z e n t o w a ł w ła s n ą t e z ę o z a l e ż n o ś c i I r e n e u s z a od J u s t y n a w p o le m lo e z h e r e t y k a m i . T em at t e n w c z a s i e o b r a d p o p o łu d n io w y c h p o d j ę ł a Y . d e A n d ia / z P a r y ż a / w r e f e r a c i e : " K o ń o e p c jr h e r e z j i w A d v e r s u s h a e r o s e s I r e n e u s z a " . P r e l e g e n t k a s t a r a ł a s i 9 u d o w o d n ić , ż e p o le m ik a B is k u p a Lyonu z h e r e t y k a m i w y r a ż a ł a s i ę w t r o j a k i s p o s ó b - p o p r z e z w s k a z y w a n ie n a : i / r e g u la m w e r i t a t i s , 2 / o s t e a - s i o n e a e x S c r i p t u r a , 3 / e o n s o n a n t la m . P o n ie w a ż t y l k o w K o ś c i e l e i s t n i e j e r ó w n o c z e ś n ie o s t e n s i o i r e g u ł a w e r i t a t i s , d l a t e g o w p r a k t y c e ro zu m o w a n ie I r e n e u s z a s p r o w a d z a ło s i ę d o p r o s t e g o w n io s k u : k t o J e s t e x t r a r e r i t a t e m , t o n j e s t t e ż e x t r a E o o le o ia m . W d r u g im d n i u o b r a d , p r z e d p o łu d n ie m , p o d j ę t o p r o b le m a t y k ę h e r e z j i 1 o r t o d o k s j i u a u to r ó w I H w i e k u . M .S tm o n e t t i p r z e d s t a w i ł t o z a g a d n i e n i e u O r y g e n e a a , B . P r i n z i r a ł ł i - u H i p o l i t ę , a N .C z ę a z u C y p r ia n a . Po p o łu d n iu z a ó r e f e r a t w io d ą c y w y g ł o s i ł P . S i a i a c a l c o a t .
457
"Męczennik i o rto d o k sja " . Według p r e le g e n ta k ryterium o r t o d o k s j i lu b h e te r o d o k s ji m ęczennika, można z n a le ź ć u C ypriana, k tć ry uwa ż a , że m ęczennikiem n ie może być t e n , k to n ie j e s t w je d n o ś c i z Koś c io łe m , a w ięc n ie trwa w m iło ś o i b r a t e r s k ie j : wyraża t o adagium: Non m artyres Evangelium f a c iu n t , sed per Bvańgelium m artyres f lu n t .i Kontynuację tem atyk i przedpołudniow ej sta n o w iły komunikaty omawia j ą c e rozum ienie i p r z e d s ta w ie n ie h erety k a u E u zeb iu sza z C ezarei 1 G rzegorza z N azjanzu.
W o sta tn im d n iu sympozjum jak o p ierw sza g ło s za b ra ła L.H uggini / z Turynu/, p rz e d sta w ia ją c sy lw e tk ę h ere ty k a "n ieuczon ego", p r o s t e go c z ło w ie k a s t a r o ż y t n o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j , w o p a rciu o c h a r a k te r y s tykę środow isk a w E g ip c ie , w G a lii i w I t a l i i . Z k o l e i M.Mees w ygło s i ł r e f e r a t p t . "K ryteria h e r e z j i 1 o r t o d o k s j i u Klemensa A lek san d r y js k ie g o " . W skazując na tr u d n o śc i u j ę c ia te g o problemu u omawia
nego p is a r z a k o ś c ie ln e g o , p o s ta w ił t e z ę , że z a sa d n ic z a r ć ż n ic a m ię dzy h e r e z ją a o rto d o k sją p o le g a według n ieg o na p o ję c iu syn ostw a Bożego, w ysłużonego p rzez J ez u sa C n rystu sa. K olejny p r e le g e n t , O .P asęu ato, p r z e d s ta w ił poruszane z a g a d n ien ie w n a ś w ie t le n iu Jana Chryzostoma, omawiając rów n ocześn ie je g o postawę wobec h eretyków .
Ten O jciec K o ś c io ła z a le c a odrzucać doktryny h e r e t y c k ie , k tó r e za z wyczaj w ynikają z fa łsz y w e j i n t e r p r e t a c j i Pisma ś w . , a le n ie p o tę p ia ć h ere ty k a , za k tó r eg o n ie u s ta n n ie tr z e b a s i ę m o d lić . Uważa /z w r a ca ją c s i ę do eunom ian/, że czasam i l e p i e j j e s t pow rócić do m odlitw y, n iż dyskutow ać. O sta tn i w r e sz c ie r e f e r a t w y g ło s ił A.Trape na tem at nigdy n ie n apisan ego d z i e ł a św .A ugustyna o p o ję c iu h e r e z j i . P r e le g e n t p z y - pom niał, że A ugustyn o b ie o a ł n apisa" d z i e ł o na powyższy tem a t. Choć n ie u jr z a ło ono ś w ia t ła d z ie n n eg o , t o jednak - według p r e le g e n ta - można sform ułować a u g u s tia ń s k ie p o j ę c ie h e r e z j i . Pomocą s łu ż y tu i n no d z i e ł o : "0 c h r z c ie p rzeciw Donatystom", w ś w i e t l e k tó r eg o błąd s t a j e s i ę h o r c z ją , gdy s t o i w s p r z e c z n o ś c i z d o c tr in a m a n ife s ta ta K ościoŁa. O octrin a m a n ife s ta ta z a ś to ta k a , k tó r a m ie ś c i s i ę w Symbo lu w ia ry , J e s t przedmiotem k a tech ezy e k l e z j a l n e j , 1 n ie j e s t k w e s tio nowana p rzez Sobór. Wynika z t e g o , że - według Augustyna - d op iero doktryna p o tęp io n a p rzez K o śc ió ł stanow i h e r e z j ę .
Tematyka p o d jęta na sympozjum b y ła r o z le g ła i n ie w ą tp liw ie trudna. P o szczeg ó ln e r o fo r a ty 1 komunikaty ukazały problem h o r e z j i - od Nowego Toatamentu do A ugustyna. Nie udało s i ę jednak doszukać w l i t e r a c k i e j a p u ś c iż n ie Ojców K o śc io ła wspólnego p o j ę c ia h e r o z j i.
458
W k onsekw encji sympozjum w ykazało t y lk o , że k r y t e r ia o r t o d o k s j i i h e r e z j i w s t a r o ż y tn o ś c i c h r z e ś c ij a ń s k ie j b yły różne u p o s z c z e g ó l nych autorów , co budzi pew ien n ie d o s y t . Wydaje s i ę , że byłoby moż
liw e zaszeregow an ie k ry ter ió w w pewne gru p y, pod warunkiem wprowa d z e n ia do programu w ię c e j re fera tó w o tem atyce porównawczej. Ponad to w w ię k s z o ś o i re fera tó w n ie zasygn alizow an o ekum enicznej u ż y te c z n o ś c i omawianej tem a ty k i. Chociaż Ojcowie K o ś c io ła , żyjący w in n ej epoce u p r a w ia li polem ikę z h eretyk am i, n ie zaw sze zgodną z duchem ekumenicznym w d z is ie j s z y m zn a cz en iu teg o sło w a , to jednak ic h ar gum entacja t e o lo g ic z n a d la obecnego d ia lo g u p o sia d a ogromne zn acze n i e , ponieważ r e p r e z e n to w a li K o śo ió ł j e s z c z e n ie p o d z ie lo n y .
Sympozjum zgrom adziło p r z e d s t a w ic ie l i różnych narod ow ości. Szko da, że w z ią ł w nim u d z ia ł ty lk o je d e n P o la k . J e s z c z e b a r d z ie j u b ole wać n a leż y nad tym, że na s a l i obrad b ra k ło ta k ż e p o ls k ic h k s ię ż y , stu d iu ją c y c h w I n s t y t u c ie Patrystyoznym "Augustinianum".
Ks. Bogdan C zęsz - Poznań
3-. STUDIA BIBLIJNE I CHRYSTIANIZACJA NIEROMANSKICH LUDÓW EUROPY
W d niach 27 — 31 V III 1984 r . odbyło s i ę w D u b lin ie t r z e c i e
z k o l e i /1 9 7 9 Tubingen, i9 8 1 D u b lin / międzynarodowe kolokwium nauko
we z oyk lu " I r l a n d i a a E u r o p a w e w c z e s
n y m ś r e d n i o w i e c z u"^. Organizatorem kolokwium b yły
dwie in s t y t u c j e : U n iv e r s ity C oH ege - Board o f M edleval S tu d ie ś w D u b lin ie oraz Europa Zentrum w T yb in d ze. Słowo w stępne do u c z e s t ników w y g ło s ił prymas I r l a n d i i , kard.Tomźts 0 F la io h , k tó ry u c z e s t n i c z y ł w zn acznej c z ę ś c i ob rad . Na o z o ło kolokwium 1984 r . w y b ija ła s i ę tem atyka b i b l i j n a 1 o g z e g e ty c z n a . W tym z a k r e s ie we wczesnym śred n io w ieczu I r o s z k o c i o d e g r a li, jak wiadomo, zn aczną r o l ę . Drugi
1 M a teriały dwóch p ierw szych kolokwiów z o s ta ły ju ż opublikowane: Die Iren und Europa im frd h eren M i t t o l a l t c r , h g .v . H.Ldwe, T e i l - band 1 -2 , S t u t t g a r t 1982, s s .V I I I + 1083 /w związku z t ą k sią ż k ą p or. J .S t r z e lc z y k , I r o s z k o c i w Europie ś r e d n io w ie c z n e j, "Nasza P r z e sz ło ść " 6 1 /1 9 8 4 / 5 -4 3 ; Ir la n d und Europa. D ie K irche im F rM h m lttela lto r, h g .v . P.Ń fC hathain und M .R ich ter, S t u t t g a r t 1984
