Bogusław Pawłowski
"W setną rocznicę urodzin W. I.
Lenina. Referaty z sesji naukowej
UMSC", red. Mirosława
Zakrzewska-Dubasowa, Lublin 1970 :
[receznja]
Rocznik Lubelski 14, 256-259
256 R E C E N Z J E , N O T Y I S P R A W O Z D A N IA
„k o n sek w en tn ie — ja k pisze a u to r — p ro w a d ziła w a lk ę o w ładzę k lasy robotniczej, o w olność m as p racu jący ch , o socjalizm ” (s. 113). Z d ru g iej stro n y zaś pozw oliłyby n a u k az an ie tru d n o ści 1 przeszkód, n a k tó re n a p o ty k ała K P P i k tó re m u siała poko nyw ać w sw ej p rak ty c zn e j działalności n a drodze p rz y sw a ja n ia sobie w sk az ań i do św iadczeń leninow skich.
Z innych, d robniejszych u ste re k należy podnieść b łą d d ru k a rsk i, k tó ry w k ra d ł się do o p rac o w a n ia J. S zreniaw skiego. O puszczono m ianow icie je d en w y ra z w ty tu le a rty k u łu , przez co sta ł się on n ie a d e k w a tn y do treści. Dotyczy on bow iem stosunku L en in a do pierw szych la t działalności K om unistycznej P a r tii R obotniczej P olski, podczas gdy ty tu ł b rzm i k o n k re tn ie L en in i pierw sze la ta działalności K om unistycz n ej P a rtii P olski (s. 91), uży w a jąc ej — ja k w iadom o — te j nazw y dopiero od III Z jazdu p a rtii, k tó ry odbył się w ro k u 1925.
W sum ie o m a w ian a p ra c a ze w zględu n a przystępność i syntetyczność o praco w an ia w in n a tra fić do r ą k cz y te ln ik a in te resu ją ce g o się życiem i d ziałalnością W. I. L en in a o raz w p ły w em jego przem yśleń n a k sz ta łto w a n ie się nie ty lko w spółczesnych stosunków w ło n ie p a r tii k om unistycznych i p a ń stw socjalistycznych, lecz w ogóle stosunków m iędzy n arodam i.
I w reszcie co do sam ej w sp ó łp racy m iędzy n aszym i u czelniam i o raz p ersp e k ty w je j rozw oju należy stw ierdzić, że w spólnie o p rac o w a n a i w y d a n a d ru k iem p u b lik a c ja w p ełn i zd a ła egzam in, co — ja k w iadom o — n ie zaw sze u d a je się uzyskać przy opraco w an iach zbiorow ych. W obec tego należałoby sobie życzyć dalszych, i to n ie koniecznie ty lko okolicznościow ych, w spólnych o p raco w ań dw óch zaprzyjaźnionych uczelni.
Bogusław Pawłowski
W se tn ą rocznicę uro d zin W. I. L enina. R e fe raty z sesji n a u k o w e j UMCS.
R e d ak c ja M irosław a Z a k r z e w s k a - D u b a s o w a . U n iw e rsy te t M a rii C urie-S kłodow skiej, L u b lin 1970, s. 339
U roczystości zw iązan e z se tn ą ro czn icą u ro d zin W. L e n in a U n iw e rsy te t M arii C urie-S kłodow skiej w L u b lin ie uczcił se sją n au k o w ą zorganizow aną w k w ie tn iu 1970 ro k u *. P ra c a m i o rg an izacy jn y m i k ie ro w a ł Z ak ład H isto rii N arodów ZSRR i k o m itet sk u p ia ją c y p rzed staw icieli trze ch w ydziałów — H um anistycznego, E kono m icznego oraz P ra w a i A d m in istra cji. D użej pom ocy u d zielił org an izato ro m W ydział P ro p a g an d y K o m ite tu W ojew ódzkiego P Z P R w L ublinie.
N a se sję zgłoszone zostały n ie ty lk o re fe ra ty praco w n ik ó w UMCS, lecz rów nież zaprzyjaźnionego U n iw e rsy te tu im. Iw a n a F ra n k i w e L w ow ie (w liczbie pięciu z z a k re su h isto rii, filozofii i filologii) oraz polskich ośrodków naukow ych. P rz ew aż ają ca ich część (z ogólnej liczby 21) sta n o w i tre ść p rez en to w an e j p u b lik a cji, w y d an e j jeszcze p rzed se sją i d o stępnej ju ż je j uczestnikom .
N ajobszerniejszy je st d ział filologiczny rep rez e n to w a n y n a 90 stro n a c h (s. 249— 339), a n astęp n ie h istoryczny — n a 80 (s. 117—197), ekonom iczny — n a 54 (s. 61— 114), filozoficzny — n a 48 (s. 9—57) i p ra w n y — n a 44 (s. 201—245).
0 pro b lem ach filozoficznych piszą: K. W iliński
(Lenin a tradycja filozoficzna
), 1 1 D okładne om ów ienie i przebieg se sji p o d a je K . L i c k i e w i c z S esjanauko
Z. C ackow ski (
Leninowska teoria odbicia),
T. J. S tarczen k o — U n iw ersy te t Lw ow ski im. I. F ra n k i(W. Lenin o związku filozofii marksistowskiej z naukami przyrodni
czymi)
i i Z. J. C zarnecki (Lenin a marksistowska teoria religii).
D ziedzinę ekonom ii re p re z e n tu ją : S. Ż u ra w ick i — U n iw e rsy te t W arszaw ski (Le n in
jako ekonomista),
M. W aleszko (Problemy ekonomii politycznej socjalizmu w
pracach Włodzimierza Iljicza Lenina), A.
W oś(Lenin a kwestia agrarna),
W. G rzybow ski (
Lenin o funkcjonowaniu gospodarki socjalistycznej).
Z agadnieniom p ra w n y m pośw ięcone zostały trzy a rty k u ły p ió ra R. T okarczyka
(Lenin o sprawiedliwości),
J. S zreniaw skiego(Rady narodowe realizatorem leninow
skiej teorii ludowladztwa)
i J. Z iem bińskiego (L eninow skakoncepcja prokuratorskiej
kontroli przestrzegania prawa).
S p raw o m filologicznym pośw ięcają sw e o p rac o w a n ia: F. M. N eboriaczok — U n i w ersy te t Lw ow ski im. I. F ra n k i
(Lenin o partyjności literatury),
J. B orsukiew icz(Leninowska koncepcja procesu literackiego),
M. Lesiów(Wpływ leninowskiej teorii
samookreślania narodów na rozwój nauki o językach narodów radzieckich),
I. W iszn iew ski — U n iw ersy te t L w ow ski im. I. F ra n k i (Postać L en in a w ro sy jsk ie j
litera
turze pięknej)
i R. G erleck a(Lenin i Gorki).
N ajb a rd zie j in te re su ją c ą n as p ro b le m a ty k ą h isto ry c zn ą z a jm u ją się n astęp u jący autorzy: M. Z ak rzew sk a-D u b aso w a
(Problematyka leninowska w historiografii Polski
Ludowej),
S. T w orek(Lenin o feudalizmie i wyzysku feudalnym),
S. K rz y k ała(Le
nin i Polska w latach wojny i rewolucji),
W. W ołczew(Lenin a polski ruch robotni
czy)
oraz S. S m irnow a — U n iw ersy te t L w ow ski im. I. F ra n k i (W.Lenin o komuni
stycznym wychowaniu młodzieży).
N ie kusząc się o szerszą an alizę w szystkich o pracow ań chcę sw oje u w agi odnieść do dw óch — ja k się w y d aje — najistotniejszych, zaw ierający ch szereg in te resu ją cy c h sform ułow ań.
M. Z ak rzew sk a-D u b aso w a p odsum ow uje dorobek h isto rio g rafii P olski L udow ej la t 1958—1968 w zak resie p o p u la ry z ac ji spuścizny m yśli lenin o w sk iej. R ozw ażania a u to rk i dotyczą analizy p rac naukow ych z pom inięciem d orobku p o p u la rn o n a u k o w e go i popularyzatorskiego, co przy p ro filu p racy w y d aje się posunięciem ja k n a j b ard z iej słusznym . W tym św ietle nie budzi zastrzeżeń ce zu ra czasow a p rz y ję ta przez autorkę. D okładna an a liz a p rzep ro w ad zo n a n a w y czerp u jącej b azie źródłow ej p row adzi M. Z ak rzew sk ą-D u b aso w ą do słusznie przeprow adzonego podziału opraco w y w an y ch za g ad n ień n a trzy n a s tę p u ją c e g rupy: 1) L e n in a niepodległość P olski, 2) L en in i p roblem y rosyjskiego i polskiego ru c h u robotniczego, 3) p obyt i d ziała l ność L en in a w Polsce. M im o n ie w ą tp liw y c h osiągnięć w ty m w zględzie — zdaniem a u to rk i — tru d n o istn iejący sta n rzeczy u zn ać za w y starczający , gdyż w innych dzie dzinach n a d a l w y stę p u ją w y ra źn e niedociągnięcia. S łusznie zalicza do nich M. Z a k rzew sk a-D u b aso w a lu k i w o p rac o w a n iu sp ra w nauki, o św iaty i k u ltu ry . N ależy je d n a k zaznaczyć, że o sta tn i o k res przy n ió sł k ilk a p u b lik a c ji ro zw ija jąc y ch i p rz y bliżający ch te z a g a d n ie n ia 1.
W. W ołczew p rze d staw ił sto su n ek L en in a do polskiego ru c h u robotniczego w ok resie „[...] kiedy to ro sy jsk i i polski ru c h robotniczy z n a jd o w ał się n a etap ie p rzygotow yw ania i sk u p ia n ia sił do decydującego sta rc ia z c a ra te m i b u rż u a z ją ” (s. 155), tj. do R ew olucji P aźd ziern ik o w ej. R ozw ażania au to ra , o p a rte o szeroką nie b u d zą cą zastrzeżeń bazę źródłow ą, u k a z u ją sto su n ek L e n in a do SD K PiL, P P S F ra k cji-R ew o lu cy jn ej i P P S -L ew icy. P od staw o w e k ry te ria ich leninow skiej oceny *
* N ajlepszą z nich w y d aje się p ra c a J. K ossaka u k a z u ją c a leninow ski te o re tyczny m odel k u ltu ry socjalistycznej i jego p rak ty c zn ą rea liza cję w m łodym p ań stw ie radzieckim — J. K o s s a k
Lenin i kultura.
W arszaw a 1970, ss. 212.258 R E C E N Z J E , N O T Y I S P R A W O Z D A N IA
są — zdaniem W. W olczew a — n astęp u jące : 1) z a in te re so w an ia L e n in a p ro b lem a ty k ą polskiego ru c h u robotniczego nie w y n ik ało z fak tu , iż d arz y ł on k w estię polską „szczególnym i w zględam i n a tu ry su b ie k ty w n e j” ; decydow ały o ty m czynniki o b ie k tyw n e: „m iejsce, poziom i zn aczenie Polski, ściślej zaś m ów iąc K ongresów ki, w całokształcie stosunków w ew n ętrz n y ch w R osji”, 2) w ęzłow ym m om entem rozw ażań o polskim ru c h u robotniczym była n ie k w estia narodow a, n ajczęściej p o d k reśla n a przez w spółczesną h istoriografię, lecz „ o p a rta o m a teria listy c z n ą an alizę k o n k re tn e j rzeczyw istości, ocena klasow ej istoty każdego ru c h u i z jaw isk a społecznego” (s. 157), 3) w sk az an ia L en in a nie odnoszą się — ja k to się często su g e ru je — tylk o do k o n k retn y c h sy tu a cji i posunięć takty czn y ch , przez co nie stw a rz a ją po d staw do szer szych uogólnień i m a ją dzięki te m u tylk o znaczenie aktu aln o -p o lity czn e. W edług W. W ołczew a są one n iepodw ażalne, a co n a jw a żn iejsz e a k tu a ln e do chw ili obecnej dzięki p o tw ie rd z en iu się w życiu, gdyż k aż d e zjaw isk o i proces społeczny sk ła d a się z k o n k retn y c h sy tu a cji i posunięć taktycznych. W łaśnie one „z je d n e j stro n y w y n ik a ją, z d ru g iej zaś w a ru n k u ją i c h a ra k te ry z u ją ca ło k sz tałt p ra k ty k i i te o rii k a ż dego ru c h u politycznego i społecznego w ogóle” (s. 157).
Pow yższe stw ie rd z e n ia n a s u w a ją k ilk a reflek sji. Isto tn e i słuszne w y d a je się p o d k reślen ie przez a u to ra ro li czynników obiektyw nych, rzu tu jący c h n a za in te re so w an ie L e n in a k w e stią polską i k w e stią polskiego ru c h u robotniczego, m im o że od biega to w y ra źn ie od dotychczasow ych in te rp re ta c ji, dość często, ja k w iadom o, pod noszących d ecy d u jącą ro lę ty lk o czynników su biektyw nych. P ożyteczne było ta k że u w y p u k len ie przez W. W ołczew a roli klaso w ej istoty każdego ru c h u i z jaw isk a społecznego ja k o najw ażn iejszeg o czyn n ik a uw zględnianego przez L e n in a p rzy oce n ie całości polskiego ru c h u robotniczego. J e d n a k jego n a d m ie rn e absolu ty zo w a n ię n ie pozw oliło w ydobyć specyfiki p ro g ra m u i ta k ty k i poszczególnych polskich p a rtii robotniczych. M a to m iejsce szczególnie p rzy ocenie działalności P P S F ra k cji-R ew o - lucy jn ej. N a p rzy k ła d w ocenie d ziałalności bojow ej te j p a rtii W. W ołczew zb y t n e g aty w n ie i je d n o stro n n ie ocenił w szelkie p rak ty c zn e je j przejaw y . Tym czasem L en in p o tę p iał „P P S -o w sk ie w y p ac za n ia ta k ty k i p arty z an c k ich ak cji, a n ie sa m ą tę ta k ty k ę w ogóle. T ak ą ak c ję p arty z an c k ą, ja k zdem olow anie w ubiegłym ro k u [1905 r. — B. P.] przez ro b o tn ik ó w P itr a czarn o secin n ej h e rb a c ia rn i „T w e r”, nasi tow arzysze z polskiej so c jald em o k rac ji za ap ro b o w alib y z pew n o ścią” 8.
W ątpliw ości budzi ta k ż e p o tra k to w a n ie przez a u to ra roli k w estii n aro d o w ej w rozw ażaniach L e n in a o polskim ru c h u robotniczym . Z gadzając się z W. W ołczewem , że pro b lem te n był dotychczas zbyt u w y p u k lan y i tra k to w a n y ja k o n ie m al je d y n e źródło różnic dzielących L en in a głów nie od SD K PiL, w m n iejszym sto p n iu od P P S - -L ew icy i P P S F ra k cji-R ew o lu cy jn ej, n ie m ożna je d n a k zgodzić się n a zb y tn ie jej pom niejszenie, ja k to czyni au to r. Była o n a bow iem jeśli n ie n ajw ażn iejszą, to n a pew no je d y n ą z kluczow ych k w estii rz u tu ją c y c h n a sto su n ek L en in a do polskiego ru ch u robotniczego, ró w n ie w ażną, ja k czynniki podnoszone przez W. W ołczewa. W sum ie w ięc p rzy zgodności k ry te rió w ocen podstaw ow ych, tru d n o zgodzić się z au to re m co do n iek tó ry ch stw ie rd z eń szczegółow ych.
O cena końcow a p u b lik a c ji ta k ż e n a s u w a k ilk a spostrzeżeń. P o pierw sze należy pochw alić K o m itet R ed ak cy jn y za in ic ja ty w ę w y d a n ia p u b lik a c ji za w ierając ej sy n te ty cz n ie om ów iony ca ło k sz tałt działalności politycznej, gospodarczej i k u ltu ra ln e j L enina. D otychczasow a p ra k ty k a bow iem w w iększości w ypad k ó w p o legała n a w y d a w a n iu p u b lik a cji u jm u jąc y ch w y b ra n y kom pleks zag ad n ień w tw órczości L en in a * 4. * W. I. L e n i n O
partyzanckiej akcji PPS
W :Dzieła.
W ydanie polskie, t. 11, W arszaw a 1954, s. 179.4 P rzy k ład o w y m w ty m w zględzie m oże być o p raco w an ie p t.:
Lenin a kwestia
P rz y ty m założeniu n ie m ożna m ieć zastrzeżeń co do sposobu szeregow ania p ro b le m a ty k i od ogólnej do szczegółow ej (filozofia, ekonom ia, h isto ria, praw o, filologia). D yskusyjne są je d n a k dysp ro p o rcje w y stę p u jąc e m iędzy poszczególnym i działam i pracy. Szczególnie w y ra źn ie u w id ac zn ia się to w re la c ji m iędzy p ro b lem am i filolo gicznym i a nadzw yczaj istotnym i w ro zw ażan iach L e n in a za g ad n ien ia m i praw n y m i. W sam y m dziale p ra w n y m i a d m in istra c y jn y m u d e rz a w yryw kow ość i fra g m en taryczność opracow ań. D ziw ny m usi się w y d ać np. f a k t b ra k u a rty k u łó w dotyczą cych w ęzłow ych zagadnień w tej dziedzinie, d la p rzy k ła d u — len in o w sk iej koncepcji p a ń s tw a socjalistycznego, m odelu d em o k ra cji socjalistycznej itp.
Z d robnych niedociągnięć należy podnieść niezgodność ty tu łó w a rty k u łó w za m ieszczonych w spisie treści z ich b rzm ien iem po d an y m w tre śc i p u b lik a cji. D oty czy to prac. Z. Cackow skiego, Z. Czarneckiego, M. W aleszki, J. Szreniaw skiego, J. Ziem bińskiego, F. M. N eboriaczoka i I. W iszniew skiego.
W sum ie otrzy m aliśm y pracę, k tó ra ze w zględu n a szeroki w ac h larz p o ru sza nych zag ad n ień pozw ala n a przy p o m n ien ie i uzm ysłow ienie roli W. I. L e n in a w e w szystkich n ajw a żn iejsz y ch a sp ek ta ch życia społecznego zarów no d aw n ie j, ja k i w d n iu dzisiejszym .
Bogusław Pawłowski
J a n N a u m i u k : P oczątki w ład zy lu d o w ej n a K ielec cz y in ie 1944—1947. L u b lin 1969, s. 308, nlb. 8, 34 tab ele, zdjęcia
J . N au m iu k w o p arc iu o bogate m a te ria ły arc h iw aln e , w y d aw n ic tw a źródłow e, opracow ania, w sp o m n ien ia i re la c je oraz p ra sę p o d ją ł p ró b ę u k a z a n ia p rocesu p o w sta w a n ia w ładzy ludow ej i w a lk i o je j u trw a le n ie oraz początków działalności m łodej w ładzy p aństw ow ej n a te re n ie K ielecczyzny. N a tre ść sk ła d a ją się n a s tę p u ją ce problem y: tw orzenie się zalążków w ładzy ludow ej podczas o k u p a c ji; pow stan ie i działalność w ładzy ludow ej n a przyczółku sa n d o m ie rsk im (teren w yzw olony w 1944 r.); p o w sta n ie w ład zy ludow ej i p o d staw o w e refo rm y społeczne w K ieleckim w okresie styczeń — czerw iec 1945 r.; n ie k tó re asp ek ty sy tu a cji społeczno-ekonom icz nej w ok resie lipiec 1945 — styczeń 1947; sy tu a c ja p o lityczna od lip c a 1945 do lipca 1946; decydujący e tap w alk i o u trw a le n ie w ładzy ludow ej w czasie od lip c a 1946 do stycznia 1947.
S ięgając do genezy p rz e m ia n i w alk i politycznej a u to r słusznie om aw ia w pierw szym rozdziale tw o rze n ie się zalążków w ładzy ludow ej w ok resie okupacji, k o n c e n tru ją c się głów nie n a w y siłk a ch P P R , zm ierzających do stw o rze n ia szerokiego antyfaszystow skiego fro n tu narodow ego. P rzytoczone fa k ty w sk a z u ją n a słuszność w y p ra co w a n ej przez ko m u n istó w koncepcji f ro n tu narodow ego i p o d atn y n a K ielec- czyźnie g ru n t do jej realizacji. P rocesow i te m u sp rzy ja ł p o stę p u ją cy rad y k a liz m w łonie ru c h u ludow ego i socjalistycznego. O dużych w p ły w ach lew icy d em okratycznej n a tym te re n ie św iadczy fa k t p o w sta n ia k o n sp irac y jn e j W ojew ódzkiej R ady N aro dow ej, k ilk u n a stu ra d p ow iatow ych i m iejsk ich oraz około 50 podziem nych rad gm innych. N a podk reślen ie zasłu g u je fak t, że a u to r w y ek sp o n o w ał p o w sta łe rad y konsp iracy jn e, nie tylk o ja k o zalążki teren o w y ch org an ó w w ładzy, a le rów nież jako re a liza cję koncepcji fro n tu narodow ego.
