AKTUALNY STAN SYSTEMATYKI GLEB W E U R O P I E
Z Z akładu G leboznaw stw a IU N G — Puław y W S T Ę P
W ciągu całego dziew iętnastego stulecia i w pierwszej połowie obecnego wieku pow stała og ro m n a ilość podziałów gleb. K onstrukcja tych podziałów była bardzo różnorodna. Niektóre z nich zaskakiw ały nas sw oją pomysło wością i oryginalnością.
Ubiegłe stulecie stanow iło w dziejach g lebozna w stw a okres d o m in u ją cego wpływu nauki niemieckiej. W bieżącym wieku utrzym uje się trw ale p rzew aga nauki rosyjskiej w zględnie radzieckiej.
J a k powszechnie wiadom o, nauka radziecka stoi na stanow isku tzw. genetycznego podziału gleb. Z asa dę genetycznego s y stem atyzow ania u tw o rów glebowych realizujem y wtedy, gdy przy ich w yodrębnieniu opieramy się przede wszystkim na takich kryteriach jak czynniki i procesy k s z ta łtu jące oblicze gleby.
Bardzo często p rz eciw staw iam y sobie n a w zajem podziały oparte na czynnikach glebotwórczych i podziały, w których głów ne kryterium stanowi proces glebotwórczy. Nie zaw sze jest to słuszne. B ardzo często uczeni po s łu g u ją się formalnie czynnikam i, ale tylko w zakresie nom enklatury, pod czas gdy rzeczywista treść system u podziałow ego dotyczy n a jis to tn ie j szych cech gleby. Bywa także i odwrotnie.
Gleboznaw stw o rosyjskie i radzieckie zdobyło się na wiele ciekawych i cennych pomysłów w dziedzinie konstru o w a n ia jednolitych systemów podziałowych gleb. Od dłuższego jed n ak czasu publikowane są najczęściej ze sta w ienia typów, podtypów, rodzajów, stopni rozwoju, gatu n k ó w i od m ian gleb dla celów kartograficznych.
Trzeba powiedzieć, że o g ó ln o ś w ia to w e . pojęcie system atyki różni s ę od pojęcia radzieckiego (obecnie p rz yję tego). W edług w s k a z a ń filozofii przyrody m ówim y w tedy o systematyce, gdy interesujące nas zjaw iska po rządkujem y wyjściowo w formie tzw.. drzewa genealogicznego, tj. gdy w y
w odzim y je ze w spólnego pnia. W e dług E. N. I w a n o w e j [29] w Z S R R rozróżnia się klasyfikację gleb jako zestaw ienie ich typów i system atykę gleb jak o ich podział w obrębie uprzednio wyodrębnionych typów. Wobec tego, że typów nie w ypro w ad za się zasadniczo ze w spólnego pnia, nie może być mowy o „system ie całkow itym “ we w łaściw ym znaczeniu tego słowa. M ogą tu wchodzić w grę tylko ,,systemy, częściowe“ (pojęcie w tórne i w a ru n k o w e ).
P rz y sposobności należy podkreślić, że każdy system podziałowy jako taki je s t niczym innym, ja'k tylko pew ną formą jednoczesnego p rz e d s t a wienia łączności i zróżnicow ania obiektów, składających się na jakieś z j a wisko zbiorowe. D lateg o też formy nie m ożna tu oddzielić od treści. F orm a obrazuje treść. Tak np. z m ian a kolejności wyliczenia jednostek podziało wych stanow i zwykle zm ianę nie tylko formy, ale i treści podziału, bo u s t a la inną hierarchię genetyczną tych jednostek.
Co się tyczy zestaw ień dla celów k artograficz nych, to nie zaw sze jest w skazane, żeby odpow iadały one w pełni w a ru n k o m in stricto sensu po jętej system atyki. H ierarchię kryteriów wyodrębnień uwypuklonych na m a pach determ inują za d a n ia map. M apy m ogą być przecież sp o rz ąd za n e m. in. dla takich celów, które nie w y m a g a ją ilustracji genetycznej.
ZAG A D N IEN IE KLASYFIKACJI G LEB ZSRR
P rze jdź m y do aktualnych radzieckich zestaw ień podziałowych gleb, znajdujących dziś konkretne zastosow anie w pracach kartograficznych. Otóż nie ulega żadnej wątpliwości, że podstaw ą wyjściową dla wszystkich dzisiejszych rozstrzygnięć w zakresie treści m ap glebowych Zw iązku R a dzieckiego jest legenda do milionówki ZSRR, o p ra cow ana jeszcze pod redakcją L. I. P r a s o ł o w a, a w y d a n a przez In sty tu t Geologiczny A. N. ZSRR w 1949 r. [46]. Treść tej legendy je st n astęp u ją ca:
I. Gleby obszarów r ó w ninnych 1. Gleby bielicowe:
a) gleby bielicowe „w ła ściw e” (słabo, średnio, silnie bielicowe, pod- zoły),
b) gleby darniowo-bielicowe (słabo, średnio, silnie bielicowe, oraz g le by darniowo-bielicowe z w tórnym poziomem p ró c h n ic z n y m ).
2. Gleby bielicowo-bagienne (gleby glejowe darniowo-bielicowe i torfia-sto-bielicowe).
3. Ciemno z a barw ione gleby darniow o-glejowe (w ęglanow e w yługow ane, zbielicowane).
4. Gleby darniow'o-wçglanowe (właściwe, m. in. próchniczno-w ęglanowe, w yługow ane, zbielicow ane).
5. Gleby b ru n a tn e leśne (właściwe, zbielicow ane).
6. Gleby brązow e (cynam onow e) terenów sucholeśnych i suchozaroślo- wych (w ęglanowe, właściw e, w yługow ane, zbielicowane).
7. S zare gleby leśne (jasnoszare, szare, ciem noszare, szare re gradow a ne, szare zsołodyzowane, szare glejow e).
8. C zarnoziem y (a) zbielicowane, b) silnie próchniczne, w yługow ane, c) średniopróchniczne, w yługow ane, dużej miąższości, d) średniopróch- niczne, w yługow ane, średniej miąższości, e) typowe, silnie próchniczne, dużej miąższości, f) typowe silnie próchniczne, średniej miąższości, g) typowe średnio--i m ałopróchniczne, dużej m iąższości, h) zwykłe, ś re d niopróchniczne, dużej miąższości, i) zwykłe, średniopróchniczne, średniej
m iąższości, j) zwykłe, średniopróchniczne, małej miąższości, k) zwykłe, m ałopróchniczne, dużej miąższości, 1) południowe, małopróchniczne, średniej miąższości, ł) południowe, m ałopróchniczne, małej miąższości, m) w ęglanow e, średniopróchniczne, dużej miąższości, n) węglanowe, m ałopróchniczne, dużej miąższości, o w ęglanow e, średniopróchniczne, średniej miąższości, p) w ęglanow e, m ałopróchniczne, małej miąższości, r) sołońcowate, średniopróchniczne, s) sołońcowate, małopróchniczne, t) z s o ło d y z o w a n e ).
9. Gleby łąkowe cz arnoziem ne (właściwe, w yługow ane, zsołodyzow ane i zbielicowane, sołońcowate, s o lo n c z a k o w a te ).
10. Gleby k asz ta n o w e (ciem nokasztanow e. jasn o k a s z ta n o w e , ciemnoka- sztahow e w ęglanow e, ja s n o k a sz ta n o w e w ęglanow e, ciem noka sztano we sołońcowate, ja s n o k a s z ta n o w e sołońcow ate).
11. Gleby łąkowo k asz ta n o w e (w łaściwe, zsołodyzowane, sołońcowate, sołonczakow ate).
12. Gleby b ru n a tn e pustynno-stepowe (właściwe, sołońcowate, sołoncza kowate) .
13. Gleby b ru n a tn e łąkowo-stepowe.
14. S z a r o b ru n a tn e gleby pustynne (sołońcow ate szaroziem y strukturalne, sołońcowate szaroziem y gipsonośne).
15. S zaroziem y (słabo w ęglanow e, słabo w ęg la n o w e jasne, typowe, jasne, sołońcowate, s o ło n c z a k o w a te ).
16. S zaroziem y tak y ro w ate pierw otne (właściwe, sołońcowate, sołoncza kowate) .
17. Takyry.
18. Gleby łąkow o-szaroziem ne (właściwe, sołońcowate, sołonczakow ate). 19. Czerwonoziemy.
21. B ag ien n e (torfowe, torfowo-glejowe, próchniczno-torfowe, próchnicz- no-torfowo-glejowe, próchniczno-glejowe, łąkow o-bagienne).
22. Sołodzie (właściwe, z a b a g n io n e ).
23. Sołońce (eluwialne, w yługow ane, stepowe, solonczakowate, łąkowe w y ługowane, łąkowe, łąkowe solonczakow ate).
24. Sołonczaki (eluwialne, właściwe, łąkowe, aluw ialne darniow e, u p r a w ne zalew ne).
II. Gleby obszarów górskich
25. Gleby tu n d ry górskiej (torfiaste, glejowe, darn io w e).
26. Górskie gleby łąkowe (torfiaste, właściwe, pseudoczarnoziem ne, zbie- licowane).
27. Górskie gleby leśne akum ulacji pierwotnej. 28. Górskie gleby leśne kwaśne, nie zbielicowane. 29. Górskie gleby bielicow.e:
a) gleby górskie glejowo-bielicowe,
b) gleby górskie bielicowo-iluwialno-próchniczne.
c) gleby górskie bielicowe „w ła ściw e” (słabo, średnio, silnie bielicowe). d) gleby górskie darniowo-bielicowe (słabo, średnio, silnie bielicowe). 30. Górskie sza re gleby leśne (jasnoszare, szare, ciem noszare).
31. Górskie gleby leśne ciemno zabarwione. 32. Górskie gleby darniow o-w ęglanow e.
33. Górskie gleby leśne b ru n a tn e i c z a rn o b ru n a tn e (brunatne, b ru n a tn e zbielicowane. c z a rn o b r u n a tn e ).
34. Gleby górskie brązow e (cynam onowe) terenów sucholeśnycli i sucho- zaroślowych (węglanowe, właściwe, w yługow ane, zbielicow ane). 35. C zarnoziem y górskie (zbielicowane, w yługow ane, silnie próchniczne,
średniopróchniczne, m ałopróchniczne, w ę g la n o w e).
36. Górskie gleby kasz ta n o w e (ciem nokasztanowe, jasn o k asz ta n o w e, w ę glanowe) .
37. S zaroziem y górskie.
38. W ysokogórskie gleby łąkowo-stepowe. 39. Wysokogórskie gleby pustynne.
W obrębie wym ienionych typów i podtypów gleb następ u je dalszy niżej przedstaw iony podział w e d łu g składu m echanicznego substancji giebowej i w ed łu g skał m acierzystych utworów glebowych.
A. Gleby na skalach luźnych 1. Gleby ilaste ciężkie.
2. Gleby ilaste i ciężkie (gleby i la sto -g lin ia s te ). 3. Gleby ilaste i ciężkie (gleby pyłowo-ilast,e).
4. Gleby średnio i lekkogliniaste.
5. Gleby średnio i lekkogliniaste z większą ilością piasku (piaszczysto- glin ia ste ).
6. Gleby średnio i lekkogliniaste z dużą ilością części pyłowych (pylasto- g liniaste i g lin ia s to - p y la s te ).
7. P iaski gliniaste. 8. Piaski.
9. Gleby kam ieniste (z dużą ilością otoczków).
B. Gleby na sce m en to w a n ych skalach osadow ych i na skalach k r y s t a
licznych. (p rze w a ż n ie szkieletow e)
10. Gleby na piaskowcach. 11. Gleby na ilołupkach.
12. Gleby na w apieniach i innych skałach w ęglanowych.
13. Gleby na kwaśnych skałach krystalicznych i m etamorficznych. 14. Gleby na zasadow ych skałach krystalicznych i metamorficznych. 15. Gleby na w ęglanow ych skałach krystalicznych.
Zgodnie z tym, co mówiliśmy, powyższe zestaw ienie stało się punktem wyjścia dla późniejszych opracow ań kartograficznych. Je d n a k w swojej k la sycznej formie przetrw ało niedługo. W szechzwiązkowa n a r a d a w spraw ie 'kartografii i nom en k latu ry gleb, odbyta w dniach 30.1. — 4.II. 1950 r. [52, 54], powzięła uchw ałę o potrzebie modyfikacji legendy dla celów k a r tograficznych w myśl założeń I. P. G i e r a s i m o w a i E. N. I w a n o - w e j [18].
Nowy wykaz gleb, opracow any pod redakcją I. P. G ierasim ow a, został opublikowany w 1952 r. [19]. W wykazie tym nie z n a jduje m y już tego s k ra j nego rozgraniczenia utworów, glebowych na gleby obszarów równinnych i gleby obszarów górskich. Z a sa d a w yróżniania typów została przez w s p o m nianego uczonego zreferow ana w sposób następujący:
„1. Każdy wyodrębniony w wykazie system atycznym genetyczny typ gleb powinien ch a rakteryzow ać określony etap w rozwoju procesu glebotwórcze- go i jego s tad ia przejściowe.
2. Każdy genetyczny typ gleb odznacza się specyficznymi właściw ościam i
biologicznego obiegu materii, rozw ijającym i się na tle wielkiego obiegu geologicznego.
3. Każdy genetyczny typ gl.ęb ch a rakteryzow any jest przez określony poziom żyzności n atu ra ln ej, zw ią zany ze stopniem rozwoju... bilansu wod- no-pow ietrznego i koncentracji składników pokarm u ro ślin“ [19].
Oczywistą jest rzeczą, że trzeci punkt należy odnieść do deklaratywnej frazeologii, gdyż żyzność gleb w obrębie tego sam eg o typu może być b a r
dzo zm ienna, a podobną żyzność n a t u r a l n ą w yka zu ją często jednostki po działowe gleb, należące do zupełnie różnych typów.
W nowym wykazie gleb, który zamieścił I. P. 'Gierasimow, przy swoim artykule [19], została z a sto so w an a ściślejsza genetyczna kolejność w ięk szości wyliczanych typów (chociaż niezu p e łn ;e konsekw entnie).
Głów ne różnice pomiędzy poprzednio przytoczonym zestawieniem gleb a nowym wykazem, którego tu nie podajemy, d ad z ą się sprow adzić do n a stępujących punktów:
— Wyodrębniono typ tundrow ych gleb glejowych (dzieląc je na skry- toglejowe, glejowe i zb ielico w an e).
— Do typu gleb bielicowych w prow adzono gleby glejowo-bielicowe i bie- licowo-iluwialno-próchniczne. W tórne gleby bielicowe zostały p otraktow a ne jako osobny typ.
— Do typu gleb bielicowo-bagiennych w p row adzono gleby iluwialno- próchniczno-bielicowo-glejowe.
— Zmieniono nieco ro z b x ie gleb bagiennych w iążąc poszczególne je d nostki podziałowe z typam i sam ych torfowisk (torfowiska wysokie, p rz ej ściowe, nizinne).
— W yodrębniono typ gleb łąkowo-bagiennych (dzieląc je na w yługow a- ne, w ęglanow e, zsołodyzowane, sołońcowate i s o ł o n c z a k o w a te ).
— Z typu szarych gleb leśnych wydzielono jako osobny typ szare leśne gleby glejowe (do których zaliczono również podtypy gleb zsołodyzowa- nych). Podział szarych gleb leśnych „w łaściw ych“ (nieglejowych) ro z b u dowano, uw zględniając stopień zbielicowania części gleb tego typu.
— R ozbudowano dalszy podział buroziemów łąkowo-stepowych.
Inne różnice polegają m. in. na braku pewnych wyróżnień, ale z tego nie m ożna w ysn u w a ć żadnych daleko idących wniosków, gdyż podział p ro ponow any przez I. P. G ierasim ow a miał być jeszcze .uzupełniony.
W każdym razie z fachowego punktu w idzenia o m aw iany w ykaz gleb nie jest „sy ste m e m ” , klasyfikacją czy podziałem sensu stricto, lecz jedynie zestawieniem . W 1953 r.wypowiedział się na ten te m a t K- P. G o r s z e n i n, który w yraźnie podnosi, że publikowane wykazy nie są klasyfikacjami. S tw ie rd za jąc m. in. „ In sty tu t G leboznaw stw a Akademii N auk ZSRR w y cofał całkowicie^ z porządku obrad zag ad n ien ie klasyfikacji, wstaw:’ając na jeg o miejsqe spisy gleb, publikowane od czasu do czasu z pewnymi z m ia n a m i“ [24, str. 45].
W 1952 r. N. A. N o g i n a [43] wydzieliła na Białorusi gleby „żółtawo- bielicowe” („palewo-podzolistyje poczwy” ), które w przyszłości m iały zająć eksponow aną pozycję w legendach, opracow yw anych dla m ap y gleb Europy.
Na w ystępow anie tych gleb zw racali już poprzednio u w a g ę J. N. A f a- n a s j e w [1, 2. 3, 4] i Р. А. К u с z i n s к i j [38].
W praw dzie nie takie same, ale dość podobne „bielicowo-żółtoziemne gleby“ (,,podzolisto-żełtoziemnyje poczwy“ ) opisał w tym sam ym roku na przedgórzu K a rp at W. M. F r i d ł a n d [14].
Bielicowo-żółtoziemne gleby B ułgarii były przedmiotem b ad a ń I. P. G ierasim ow a [21], który je d n a k łączył je genetycznie z utw oram i pod zwrotnikowymi. W ydaje się jednak, że gleby te różnią się od żółtawo- bielicowych gleb B iałorusi głównie swoim litologicznym pochodzeniem.
W 1959 r. opublikował I. P. G ierasim ow inną pracę [21 a ] , w której podaje' wyniki w łasnych obserwacji, dotyczących gleb Europy Środkowej i Zachodniej oraz krótką analizę zachodnio-europejskiej literatury n a u k o wej, dotyczącej problem u gleb pośrednich pomiędzy glebami bru n a tn y m i i bielicowymi.
Zdaniem I. P. G ierasim ow a te pośrednie gleby (przemyte, ale nie zbie licow ane), określone przez F rancuzów m ianem „sois lessivés” (A. O u d i n , G. A u b e r t , A. D e m o i o n , lata 1937— 1938) podlegały n ajpierw dekal- cyfikacji, a później odgórnej dekolmatacji (o d górnem u przem yciu u ł a t wionem u przez dekalcyfikację). N a g ro m ad ze n ie koloidów na pewnej g łę bokości sprzyjało rozwojowi tzw. pseudogleju (określenie niemieckie), czyli procesom okresowego oglejania, pow odow anego przez okresowe p o d t a pianie powierzchniowych poziomów gleby, zw ią zane ze zm niejszoną prze puszczalnością tych poziomów, które zostały w zbogacone w odgórnie w y m yw ane koloidy. Oczywistą jest rzeczą, że ju ż n aw et okresowe oglejenie przyczynia się do z w ‘ększenia ruchliwości niektórych składników m a t e r ia łu glebowego.
P oprzez dekalcyfikację, dekolm atację i oglejenie okresowe dochodzi do p o w staw a nia gleb mniej lub więcej silnie przemytych, które jed n ak nie stan o w ią ana lo g ó w klasycznych gleb bielicowych (odznaczających się d a leko posuniętym rozpadom glinokrzem ianów i odgórnym spadkiem s t o s u n ku SiO.? : R2O3) .
W roz w aża niach I. P. G ierasim ow a tkwi pew na nieścisłość. Otóż autor ten • nie roz granicz a w y ra źn ie gleb, które podległy tylko dekolmatafcji (sols lessivés — franc.) i gleb k ształtow a nych przez procesy oglejenia okresowego (P seu d o g ley — niem .). P rz y tym nie trze ba zapominać, że oglejenie okresowe może przejawić się także w glebach nie podległych po przednio „czystej“ (m echanicznej) dekolmatacji.
Dla omówienia s p ra w podziału gleb cofnijmy się jeszcze do w cześniej szego okresu.
Otóż w 1955 r. ro z g o rza ła polemika n a tem at klasyfikacji gleb, m ając a na celu pogłębienie i rozszerzenie koncepcji W. R. W i l i a m s a w dzie dzinie podziału i kartografii gleb. Polem ika ta nie przyniosła żadnych rewelacji i nie przyczyniła się w pow ażniejszym stopniu do rozwoju z a
atakow anych działów gleboznaw stw a. W a rto jed n a k podkreślić, że w toku tej polemiki podano w w ątpliw ość istnienie genetycznych typów gleb w obrębie utw orów o jedn o stro n n y m składzie chemiczno-m ineralogicznym. T ak np. niesłuszność typologicznego klasyfikowania piasków w y su n ą ł W. G. Z o 1 n i к o w [63].
W okresie w spom nianej polemiki p o w stała po d an a do publicznej w i a domości o d znaczająca się pew ną oryginalnością koncepcja podziałowa M. S. C y g a n ó w a [8], który w swym, systemie przyjął bilans wodny gleb jako kryterium wyjściowe dla wyodrębnień podstawowych. Z tego sam eg o okresu pochodzi także klasyfikacja W. R. W o ł o b u j e w a [58], który oparł się z jednej strony na w a ru n k o w a n iu procesów glebotwórczych przez środowisko klimatyczne, a. z drugiej na czynniku biologicznym (for m acje roślinne). Ze w zględu na brak miejsca nie możemy, niestety, p r z y toczyć schem atów podziałowych tych dwóch ostatnio wymienionych autorów.
Szerszego omówienia w y m a g a schem at podziałowy E. N. Iw anowej [28], opracow any przy w s p ó łu d z ‘ale N. N. R o z o w a . Nie pozostał on bez wpływ u na dalszy rozwój koncepcji podziałowych ZSRR i był p rz e d staw iony na kongresie gleboznawczym w P ary ż u w 1956 r.
S ystem ten przewiduje następ u ją ce jednostki podziału ogólnego: — Ś w iatow e grupy klas gleb w yróżnione w e d łu g kryteriów cieplno- klim,a tycznych.
— Klasy gleb w yróżnione w e d łu g kierunkowych cech procesu w ietrz e nia i przem ian substancji organicznej.
— P odklasy (,,gruppy p oczw oobrazow anija“ — term in n ie p rz e tłu m a czalny) w yróżniane w e d łu g procesów przem iany i m igracji składników oraz w e d łu g wodno-cieplnego bilansu gleby, pokrytej przez spokrewnione ze sobą ekologicznie formy roślinności.
— Typy gleb, których autorka nie definiuje, odwołując się do pojęć klasyków gleboznaw stw a genetycznego.
Typy gleb m ogą być automorficzne, autom orficzno-hydrom orficzne i hy- dromorficzne. Te zrozum iałe dla każdego gleboznaw cy term iny będziemy podaw ać przy wyliczeniu typów skrótam i: a — ah — h.
Skrócony schem at podziałowy p rz edstaw ia się następująco:
A. Ś w ia to w a g ru p a klas gleb kszta łtu ją c ych się w w arunkach klim a tu borealnego („boriealnoje poczw o o b ra zo w a n tje ").
I. K lasa gleb tundrowo-arktycznych. 1. P o d k la sa tundrow o-arktyczna.
Typy: gleby arktyczne (a ) , gleby tundrow e (a). 2. P o d k la s a subarktyc zna darniow a.
3. P o d k la sa gleb bagiennych tundry. Typ: gleby b agienne tu n d ry (h ). 4. P o d k la s a sołonczaków arktycznych.
Typ: sołonczaki arktyczne (ah).
II. 'Klasa gleb borealnych, m arzłociow o-rozm arzlinow ych („mierzłotno- tajo żn y c h “ ).
5. P o d k la sa m arzlociow o-rozm arzlinow a,
Typy: gleby rozm arzlinow e żelaziste (a ), żółtawe gleby rozmarz- linowe (a ), żółtaw e gleby rozm arzlinow e-glejow e (ah).
6. P o d k la sa m arzłociow o-bagienna. Typ: m arzłociowe gleby b agienne (h ). 7. P o d k la sa marzłociowo-sołońcowa.
Typ: sołodzie m arzłociowe (a ), sołodzie m arzłociowe glejowe (ah). III. Klasa borealnych gleb rozm arzlinow ych i leśnych.
8. P o d k la sa bielicowo-leśna.
Typy: gleby bielicowe (a ) , szare gleby leśne (a ) , gleby bielicowo- bag ien n e (a h ), sza re gleby leśne glejowe (ah).
9. P o d k la sa rozm arzlinow a darniow a.
Typy: gleby darniow o-rozm arzlinow e, m. in. w ę glanow e (a ) , gle by darniow o-glejow e (ah).
10. P o d k la sa bagienna . Typ: gleby b a g ien n e (h ).
IV. Klasa subborealnych gleb wilgotno-leśnych i łąkowych. * 11. P o d k la sa brun a tn o z iem n a.
Typy: wilgotno-leśne, kw aśne gleby nie zbielicowane (a ), b r u n a t ne gleby leśne (a ) , wilgotno-leśne, kw a śn e gleby nie zbielicowa ne, glejowe ( a h ) , b ru n a tn e gleby leśne glejowe (ah).
12. P o d k la sa łąkowo-brunatno-ziem na. Typ: łąkowe gleby b ru n a tn e (ah). 13. P odklasa darniow a, w ilgotno-leśna.
Typy: gleby próchniczno-w ęglanow e (a ) , gleby próchniczno--wę- g lanow e glejowe (ah).
14. P o d k la sa bag ien n a . Typ: gleby bagien n e (h).
V. Klasa subborealnych gleb stepowych. 15. P o d k la sa stepowa.
Typy: czarnoziem ny ( a ) , gleby k asz ta n o w e (a ) , gleby łąkowo- czarnoziem ne (a h ) , gleby łąkow o-kasztanow e (ah).
16. P odklasa łąkowa. Typ: gleby łąkowe (h ). 17. P odklasa łąkowo-bagienna.
Typ: gleby łąkowo-bagienne. 18. P odklasa sołońcowa.
Typy: sołońce stepowe (ci), sołońce łąkowe ( a h ) y sołodzie łąko we (a h ).
19. P odkla sa sołonczakowa. Typ: sołonczaki stepowe (h). VI. Klasa subborealnych gleb pustynnych.
20. P odkla sa pustynna.
Typy: buroziem y p ó łpustynne (a ) , szaro-bure gleby p ustynne (a ) , buroziemy łąkow o-pustynne (ah).
21. P odkla sa takyrow a. Typ: takyry (ah).
22. P o d k la sa sołońcow o-pustynna.
Typy: sołońce p u stynne ( a ) , sołońce łąkow o-pustynne (ah). 23. Podklasa sołonczakow o-pustynna.
Typ: Sołonczaki p ustynne (h ).
B. Ś w ia to w a g ru p a klas gleb kszta łtu ją c ych się w w arunkach k lim a tu p o d zw ro tn ik o w e g o (subtropiczeskoje p o c zw oobrazow anije“) .
VII. Klasa podzwrotnikowych gleb wilgotno-leśnych. 24. P o d k la sa żółtoziemna.
Typy: żółtoziemy (a ), żółtozlemy glejowe (ah). 25. P odkla sa czerwonoziemna.
Typy: czerwonoziemy (a ) , czerwonoziemy glejowe (ah). 26. P odklasa podzw rotnikow a bagienna.
Typ: P odzw rotnikow e gleby bagienne.
VIII. Klasa podzw rotnikow ych gleb sucholeśnych, saw a n n o w y ch i s te powych.
27. P o d k la sa ziem brązowych (c ynam onow ych).
Typy: gleby brązow e (a ) , gleby szarobrązow e (a ) , brązow e gle by łąkowo-leśne (a h ) , szarobrązow e gleby łąkowe-stepowe (ah). 28. P o d k la sa podzw rotnikow o-darniow a.
Typ: smolnice (ah).
29. P o d k la sa podzw rotnikow o-łąkowa. Typ: łąkowe gleby podzwTotnikowe (h ). 30. P o d k la sa podzwro^nikowo-sołońcowa.
Typy; podzw rotnikow e gleby sołońcowe ( a ) , podzwrotnikowe gle by łąkowo-sołońcowe (ah).
IX. Klasa podzwrotnikowych gleb pustynnych. 31. P o d k la sa szaroziernno-pustynna.
Typy: szaroziem y (a ), podzw rotnikow e gleby pustynne (a ) , gleby łąkow o-szaroziem ne (ah).
32. P o d k la sa podzwrotnikowo-sołonczakowa. Typ: sołonczaki podzwTotnikowe.
C. Ś w ia to w a grupa klas gleb kszta łtu ją c ych się w w a m n k a c h klim atu tropikalnego (J r o p ic z e s k o je p o c zw o o b r a z o w a n ije " ).
X. Klasa wilgotnych gleb tropikalnych leśnych i saw annow ych. 33. P odkla sa laterytow a.
Typy: gleby laterytow e (a ), czerw one gleby s a w a n n wysoko t r a w iastych (a ), gleby laterytow o-glejow e (a h ), czerwone gleby gle jowe s a w a n n wysoko traw iastych (ah).
34. P o d k la sa tropikalno-bagienna. Typ: tropikalne gleby bagienne (h ).
XI. Klasa tropikalnych gleb sucholeśnych i saw annow ych. 35. P odklasa tropikalno-czerwonoziemna.
Typy: czerw onobrązow e gleby sucholeśne (a ) , czerw onobrunatne gleby suchych s a w a n n (a ) , czerw onobrązow e gleby ląkowo-leśne
(a h ), cz erw onobrunatne gleby łąk ow o-saw annow e (ah).
36. P o d k la sa tropikalno-darniow a.
Typy: czarne gleby suchych s a w a n n — re g u ry (a ) , czarne gleby glejowe sa w a n n o w e (a h )
37. P o d k la sa tropikalno-łąkowa. Typ: tropikalne gleby łąkowe. 38. P o d k la sa tropikalno-sołońcowa.
Typy: tropikalne sołońce s aw a n n o w e (a ), tropikalne sołońce łą kowo-sawannow e.
XII. Klasa tropikalnych gleb pustynnych. 39. P o d k la sa tropikalno-pustynna.
Typy: cz erw onobrunatne gleby zdesertyzow anych pustyń ( a ) , t r o pikalne gleby p ustynne (a ) , czerw o n o b ru n atn e gleby łąkowo-pu- stynne (ah).
40. P o d k la sa tropikalno-sołonczakowa. Typ: sołonczaki tropikalne (h ).
Co się tyczy zw iązku genetycznego pom 'ędzy w szystkim i wyliczonymi typam i gleb, to — zdaniem autorki — mnożna go uwypuklić d rogą w y ró ż nienia poniższych tzw. rzędów utworów glebowych.
a) rząd biogeniczny (daw niejsze gleby strefow e),
b) rz ąd biolitogeniczny (np. gleby darniow e litogeniczne: rozm arzli- nowe, w ilgotno-leśne-podzw rotnikow e i tropikalne),
c) rząd biohydrogeniczny (gleby łąkowe i b ag ie n n e ), d) rząd biohalogeniczny (sołońce, sołonczaki, sołodzie).
W spółtwórca system u N. N. Rozow [48, 49] opracow ał schem at po działowy, obrazujący niejako drzewo genealogiczne je dnostek w yró ż n io nych przez E. N. Iwanową.
W ażne wypowiedzi E. N. Iwanowej z n a jduje m y w polskiej publikacji tej autorki, w ydrukow anej przez W ydział N auk Rolniczych PA N z racji m iędzynarodow ej konferencji gleboznawczej, odbytej w P olsce w 1957 r. [59]. W praw dzie Iw anow a podaje w tej pracy definicje ustalo n e ju ż d a w niej przez M iędzynarodow ą Komisję do S p ra w N om enklatury, S y s te m a tyki i Klasyfikacji Gleb pod przewodnictwem I. W. T i u r i n a, ale tym razem definicje te są trochę jaśniej i krócej ujęte niż w wielu poprzednich publikacjach.
Przytoczym y kilka tych definicji, ale w zupełnie wolnym przekładzie. Zacznijm y od pojęcia t y p u gleb, który obejm uje każdorazow o gleby rozw ijające się we w zględnie jednakow ych w a ru n k ach bioklim atycznych i hydrologicznych, a noszące w y ra źn e piętno jakiegoś zasad n icze g o p ro cesu glebotwórczego. Oblicze gleby w obrębie typu w a ru n k o w a n e jest przez w z g lę d n ą jednakow ość takich cech, jak:
— akum ulacja substancji organicznej oraz szybkość i ch a rak ter jej rozkładu,
— procesy rozkładu substancji m ineralnej oraz syntezy połączeń m i neralnych i organiczno-m ineralnych,
— przem ieszczanie się składników m ateria łu glebowego, — budowa profilu glebowego,
— kierunek zabiegów m ających na celu zwiększenie i p odtrzym anie żyzności gleb.
P o d t y p w, gra n ic ach typu rozróżniam y na podstaw ie w yrazistości efektów zasadniczego procesu glebotwórczego i przejaw ów jed n eg o z p ro cesów towarzyszących. W yodrębnienie podtypów ilustruje podstrefow ą i facjalną zm ienność w a ru n k ó w przyrodniczych. Zabiegi agrotechniczne i melioracyjne, przew idziane dla podtypów, w a h a j ą się w węższych g r a n i cach niż te, które określam y dla całości gleb poszczególnych typów.
P odtypy ro z p a d a ją się n a r o d z a j e w e d łu g kryteriów zmienności lo kalnej (skala m acie rzysta i chemizm wód gruntow ych, „ p re h isto ria “ gle by itp.j.
P o d sta w ę do wydzielenia g a t u n k u (wid) s tanow i stopień rozwoju procesu glebotw órczego (np. stopień zbielicowania gleby).
Każdy rodzaj dzieli się rów,nolegle nie tylko na gatunki, ale i o d m i a- n y (nie będące jednostkam i podziałowymi, podporządkow anym i g a t u n kom). O wyodrębnieniu odm iany ( r a z n o w id n o s f) decyduje skład mecha niczny utw orów m acierzystych.
W zakresie odm iany m am y jeszcze s z e r e g i w zględnie d z i a ł y (raz- riady) określane na podstaw ie genezy i cech litologicznych skał (np. g le by w ykształcone z piasków zwałowych i gleby w ykształcone z piasków wodno-lodowcowych; przykład m ój).
Dodatkow o m ogą być w yróżniane tzw. w a ria n ty gleb, o b razujące s to pień przekształcenia utworów glebowych przez czynności upraw ow e rolnika. W a rianty m ogą stanow ić także podziałową ilustrację efektów procesów erozyjnych.
Po ustaleniu zasadniczych pojęć E. N. Iw anow a przechodzi do spraw klasyfikacji gleb, om aw ia je d n a k tylko te typy, które najbardziej intere sują uczestników konferencii gleboznawczej w Polsce. Oto one:
1- Typy gleb bielicowych.
Podtypy: północne gleby bielicowe, gleby bielicowe, gleby darniowo- bielicowe, gleby darniow o-żółtawo-bielicowe (diernowo-palewo-podzoli- styje).
2- Typy gleb bielicowo-bagiennych.
Podtypy: gleby torfowo-bielicowo-glejowe, gleby próchniczno-bielicowo- glejowe, gleby darniowo-bielicowo-glejowe.
3. Typ gleb darniow ych rozm arzlinow ych (tj. gleb darniow ych ta j g i ) . Podtypy: gleby darniow e pierwotne, gleby darniow o-w ęglanow e, gleby darniowe, gleby darniow e zbielicowane.
4. Typ gleb darniow o-glejowych rozmarzlinow ych (tj. gleb darniowo-gle- jowych ta jg i).
Podtypy: gleby darniowo-glejowe, gleby próchniczne darniowo-glejowe. 5. Typ gleb bagiennych arktyczno-tundrow ych.
6. Typ gleb bagiennych torfowisk wysok ch.
Podtypy: gleby torfowisk wysokich, gleby torfowisk przejściowych. 7. Typ gleb bagiennych torfowisk nizinnych.
8. Typ rzeczno-dolinowych gleb mułowo-torfowych.
Podtypy: gleby mułowo-fprfowe przejściowe, gleby mułowo-torfowe nizinne, gleby mułowo-torfowe glejowe i grz ęza w iska torfowe.
E. N. Iw anow a zw raca słusznie uw agę, że w ystępujące w P olsce gleby żółtawo-bielicowe (palewo-podzolistyje) stan o w ią przejście do gleb b ru n atn y ch E uropy Zachodniej.
P r z y ro z p a try w a n iu klasyfikacji radzieckiej, zreferowanej przez E. N. Jv/anową, n a s u w a się refleksja, że „ u sz ty w n ie n ie” hierarchii odm ian w pt- dziale nie je s t korzystne. S łuszniejsze chyba byłoby zachow anie tego po jęcia dla drobniejszych w a h a ń przy różnych jedn o stk ac h podziałowych. Tak np. dobrze byłoby móc w yróżniać odm iany typów, podtypów, r o d z a jów i gatunków . Zrodziłyby się w ten sposób odm iany typologiczne, ro dzajowe, gatun'kowe itp., co uelastyczniłoby podział i ułatw iło o p e ro w a nie nim.
O gólnie c h a rak tery zu jąc całość klasyfikacji E. N. Iw anowej trzeba podkreślić, że je st ona w wysokim stopniu geograficzna, dzięki czemu opiera się łącznie n a w szystkich czynnikach glebotwórczych. W w y ró ż n ie niach szczegółowych wzięte są ściślej pod u w a g ę procesy glebotwórcze i lokalna zm ienność w a ru n k ó w k ształto w a n ia się gleby.
W praw dzie klasyfikacja E. N. Iw anowej została op ra co w an a przy w spółpracy N. N. Rozowa, ale ten o s ta tn i uczony stworzył także w ła s n y sche m a t podziałowy [48, 49], który konstrukcyjnie różni się ód poprzednio zreferowanego. Ze w zględu na brak miejsca, schem atu tego nie podajemy.
W e d łu g w szelkiego p raw dopodobieństw a gleboznaw cy radzieccy w y stą p ią n a m iędzynarodow ym kongresie gleboznaw czym w M adison (1960 r.) z nowym podziałem gleb św iata. W e d łu g nieoficjalnych zapowiedzi p ro jekt ten ma być opra co w an y zespołowo i uzgodniony w b ard zo szerokim
gronie specjalistów.
PR O F. W. L. K U B IEN A I SZKOLĄ N IEM IEC K A Obecnie przejdziem y do niemieckich system ów podziałowych.
Z daje się nie ulegać wątpliwości, że cz o ło w jm g leboznaw cą niemieckim je s t W a lte r K u b i e n a. W e dług jego system u z 1948 r. [36] n a „króle stw o utw orów glebow ych“ (Reich der B odenbildungen) s k ła d a ją się dwa rozgałęzienia, w y ra s ta ją c e ze w spólnego pnia genealogicznego, ale noszące rów nież naz w ę pni (S tä m m e ). Będą to:
A. pień „w odno-półlądow y” , czyli h ydro-sem iterrestryczny (Hydro-se- m ite rre strisc her S t a m m ) ,
B. pień lądowy, czyli terrestry cz n y (T errestrischer S ta m m ) .
P i e ń h y d r o - s e m i t e r r e s t r y c z n y obejmuje dw a działy, a mianowicie:
— dział gleb podwodnych,
W obrębie działu gleb sem iterrestrycznych ro zróżniam y 5 typów utworów:
Typ 1. U tw ory podwodne bez pokrywy organicznej. Typ 2. Dy,
Typ 3. Dy-gytia.
Typ 4. G ytia (podtypy: m orska, jeziorowa; odm iany: drobnookruchowa, g ru b o o k r u c h o w a ).
Typ 5. Sapropel.
Dział gleb sem iterrestrycznych (zalewnych i w odogruntow ych) składa się z 7 klas, obejmujących wiele typów:
I. Klasa gleb glejowych bez pokrywy hum usowej. II. Klasa sem iterrestrycznych gleb gytiowych.
Rząd 1. U tw ory wybrzeży morskich.
Typ 1. O sady m orskie la gunow e typu W att. '
Typ 2. O sady m orskie przybrzeżne typu M arsc h (i gleby właściw e z nich w ykszta łc one).
Rząd 2. S em iterrestryczne gleby gytiowe śródlądowe. Typ 1. T rzęsaw iska leśne (Sum pfböden-Briicher).
Typ 2. O rg a n iczn o -m in eraln e gleby za b a g n io n e (A nm oore). III. Klasa gleb torfowych.
Typ 1. Gleby torfow isk nizinnych. Typ 2. Gleby torfow isk przejściowych. Typ 3. Gleby torfowisk wysokich. Typ 4. Gleby tu n d ry zatorfionej. IV. Klasa gleb słonych.
Typ 1. Sołonczak. Typ 2. Sołoniec. Typ 3. Sołodź.
V. K lasa gleb glejowych z lądow ą kum u lacją próchnicy. Typ 1. Gleby glejowe tundry.
Typ 2. M urszow o-próchniczne i p r ó c h n ic z n o -m u rs z o w e 1 gleby g le jowe.
1 P rzy m io tn ik a mursizowy w zględpie m u rszo w aty .używamy w iraaszych przekładach w dwóch znaczeniach. O k reślam y tym term inem pew ien znany nam typ gleb bagieninydi ew entualnie pobagiemnych. Pirócz teg o term in ten экю у raa-m d o określania pew nych foirm próchnicy pośrednich m iędzy [próchnica w łaściw a a próchnica surow a, czyli b u t- w in ą (w łaściw ą; n ie m ylić ze ściółką). O trzym ujem y w ięc szereg forni próchnicy ró w noległy do szeregu niem ieckiego. S zereg niem iecki Rohihum us-M oder-M ull. S zereg nasz: próchnica surow a, czyli butwina — próohinica m urszow a, czyli muirszow.aita — próchnica
Typ 3. P róchniczne gleby glejowe. VI. K lasa m ineralnych gleb mułowych.
Typ 1. S zare gleby mułowe. Typ 2. R ędzinow ate gleby mułowe. Typ 3. B ru n a tn e gleby mułowe. Typ 4. Czerw one gleby mułowe.
VII. Klasa gleb próchnicznych powstałych z utworów organiczno-mine-ralnych.
Typ 1. C z a rn a ziemia — smonice. Typ 2. Gleba łąkowa.
Typ 3. P odzw rotnikow e i tropikalne gleby łąkowe „Vlei“ .
P i e ń t e r r e s t r y c z n y (najobszerniejszy) tworzy następują ce roz gałęzienia:
I. Klasa gleb pierwotnych, czyli surowych (pustynnych, arktycznych, alpejskich).
II. Klasa gleb o słabo rozw iniętym profilu, tzw. „ran k e ro w a ty c h ” . Typ 1. Nieoglejone gleby tundry.
Typ 2. „R a n k e ry “ .
Podtyp 1. R ankery jałow e (Dystrophe R an k er). Podtyp 2. R ankery oligotroficzne.
P odtyp 3. R ankery mezotroficzne. P odtyp 4. Ran'kery eutroficzne. III. Klasa rędzin (typ rędziny).
Podtyp 1. W łaściwe rędziny wapniow o-w ęglanow e. P odtyp 2. Rędziny gipsowe.
P odtyp 3. Rędziny m ieszane, czyli pararędziny. IV. Klasa gleb stepowych.
Typ 1. S zaroziem y półpustynne.
Typ 2. Jasn o z ie m y półpustynne w zględnie ja sn e buroziemy p ółpu stynne (H e llb rau n er Boden der H a lb w ü ste ).
w łaściw a. P ojęcia te n ie pokryw ają się całkow icie. N asza próchnica muirszowa, czyli rnurszowaita, m oże z-adhodzić częściow o ma niektóre form y „Rolłrbumuis“ , a więc przekra
czać granice „M dder” .
Jeżeli określam y su b stan cję o rg an iczn ą jakichś gleb m ianem prócbniczno-m ursizow ej (m u rszo w atej), m am y n a myśli, że ipródhnica w łaściw a u stęp u ję w niej jakościow o na rzecz 'próchnicy muirszowej (m urszow aitej). W su b stan cjac h n a to m ia s t murszowo-r (m u r- szowafco-) -próchniczinyah znaczenie ipróchnicy w łaściw ej uzyskuje iprzewaigę n a d zna.- czeniem form m urszow ydh (m urszow atych) su b stan cji org an iczn ej. A nalogicznym i te r m inam i posługujem y się przy określeniu ch arak teru ,;próchniczności” gleb różnych je d nostek podziałow ych.
Typ 3. Gleby kasztanow e. Typ 4. Czarnoziem y.
V. Klasa glin bru n a tn y c h i czerwonych. Rząd 1. Gliny naw apieniowe.
Typ 1. B ru n a tn a glinka naw apieniow a (terra fusca). Typ 2. C zerwona glinka n a w apieniow a (terra ro s s a ) . R ząd 2. Gliny na skałach krzemianowych.
Typ 1. Gliny b ru n a tn e i żółte stref um iarkow anych podzwrotnikowych i tropikalnych).
Typ 2. Gliny czerw one (podzwrotnikowe i tropikalne, laterytowe, zbie- licow ane).
VI. Klasa czerwonoziem,ów i laterytów.
Typ 1. Czerwonoziem naw apieniow y (terra rosa ziem ista).
Typ 2. P odzw rotnikow e i tropikalne czerwonoziemy na skałach krze mianów} ch.
Typ 3. Lateryty.
VII. Klasa gleb b runatnych (typ gleb bru n a tn y c h ).
Podtyp 1. Gleby b ru n a tn e środ'kowo-europ. (b ru n a tn e gleby leśne) Podtyp 2. Śródziem nom orskie gleby brunatne.
Podtyp 3. Alpejskie darniow e gleby brunatne. VIII. Klasa gleb bielicowych (typ gleb bielicow ych).
Podtyp 1. Gleby bielicowe żelaziste.
Podtyp 2. Gleby bielicowe próchniczno-żelaziste. Podtyp 3. P róchniczne gleby bielicowe.
Podtyp 4. Gleby bielicowe glejowe.
Obok przytoczonego podziału zamieścił W. Kubiena efektowne drzewo genealogiczne w szystkich wyróżnionych przez siebie gleb. Ilustruje ono doskonale pokrew ieństw a pomiędzy glebami i ich możliwości ewolucyjne.
W 1953 r. opublikował W. ’Kubiena słynny już „klucz“ do o z n a c z a n a gleb Europy, w ra z ze zm odyfikowaną system atyką [37]. Z asa dy podziału pozostały właściw ie te same. Zmieniła się tylko trochę konstrukcja i treść podziału szczegółowego. P onie w aż bardzo wielu gleboznawców europej skich p osługuje się tym o statn im schem atem , przeto p rz edstaw ię go tu w pewnym skrócie.
A. Oddział gleb pod w o d n ych AA. U tw ory nietorfowe.
I. Protopedon, czyli pierw otne utw ory podwodne. II. Dy.
III. Gytia. IV. Sapropel.
AB. U twory torfowe.
V. Torfowiska niskie. Dodatkowo: gytia torfowa.
B. O ddział gleb za lew n ych i wodno g ra n to w y c h (se m ite rrestrycznyc h). BA. S em iterrestryczne gleby pierw otne.
VI. M łode aluw ia — m ady surowe (R am bla-Rohauboden) VII. P ie rw o tn e gleby arktyczne (strukturow e, napływ ow e). VIII. P ie rw o tn e gleby glejowe (Syrogley, R o h g le y b o d e n ). BB. Gleby orga n ic zn o -m in eraln e (A m m oorige Böden).
IX. Z a b a g n io n e gleby o rg a nic zno-m ineralne śródlądow e (A nm oore). X. M arsze, czyli m ady morskie.
BC. Gleby torfowe.
XI. P rzejściow e torfowiska leśne. XII. Torfowiska typu wysokiego.
U w a g a: w grupie BC w yróżniam y dodatkowo gleby m urszowo-torfowe (Torfanmoore, Pechtorfanm oore, dystrophe, T o rfran k è r), niektóre m ursze (Torfm oorderranker, Torferden), gleby torfiasto-bielicowe.
BD. Gleby słone. XIII. Sołonczaki. • XIV. Sołońce.
XV. Sołodzie.
BE. Próchniczne gleby glejowe.
XVI. Tzw. gleje (G lay), m ursze — M odergleyböden, młode czarne zie mie glejowe — M ullgleyböden, oglejone gleby b ru n a tno-łę gow e — v erb rau n te Gleyböden).
BF. Nieoglejone próchniczne gleby napływowe.
XVII. M ady (szaro-) b ru n a tn e (P atern ia , g ra u e Auböden, leicht v e r b ra u n te g ra u e A uböden).
XVIII. Borowiny — rendziny nam yte (R endzina — ähnliche Auböden). XIX. C zarn e ziemie (S m onitza. Schw arzerdeähnliche A uböden). XX. B ru n a tn e i czerwone gleby łęgowe, głównie mady (V e g arb rau n e Vega. B raunlehm -V ega, Rote V e g a).
C. O ddz'al gleb su ch o g ru n to w ych (ierrestrycznych) CA. S uchogruntow e gleby pierw otne (surow e).
a) Gleby suchogruntow e pierwotne stanow iące klimaks.
XXI. Gleby pustyni mrozowych (arktycznych i alpejskich) — tu a rk tyczne gleby pierw otne (typu H am m ad, strukturow e, rum osze górskie, alpejskie gleby m rozow e).
piaszczyska pustynne, skorupy gipsowe i w a p ie n n e),
b) gleby sucho g ru n to w e pierw otne nie stanow iące klimaksu.
XXIII. Gleby pierw otne stref um iarkow anych (krzemianowe, w ę g la nowe, lessowe).
CB. Gleby o słabo rozwiniętym profilu, tzw. rankery.
XXIV. Rankery: próchniczno-m urszow e gleby rum oszow e (P rotora n- ker), próchniczno-m urszow e gleby w czesnego stad iu m rozwojowego na utw orach krzem ianowych (dystrophe R a n k e r), próchniczno-m urszo we gleby tu n d ry suchej (T u n d r a ra n k e r), suchotorfy (psudotorfy), E ila g ra n k e r, próchniczno-m urszow e gleby alpejskie (alpine m u lla r tige R an k er), rruirszowo-próchniczne gleby alpejskie stref kosówko wych i pokrewnych (T a n g e l r a n k e r ) , próchniczne gleby wczesnego s t a dium rozwojowego (M ullranker) oraz niektóre inne, m ało w a żn e formy. CC. Gleby rędzinowate.
XXV. Rędziny w łaściw e ( E u r e n d s i n a ) . Tu m. in.: rędziny szkieletowe w czesnego stadium rozwojowego (P ro tó re n d s in a ), alpejskie rędziny nam yte (alpine P ech re n d sin e ), górskie rędziny m urszow o-próchniczne -(T an g e lre n d s in e n ), kserorędziny (p opieluc hy).
XXVI. Rędziny m ieszane ( P a r a r e n d s i n a ) . CD. Gleby stepowe.
XXVII. Szaroziemy. XXVIII. Buroziemy. XXIX. Kasztanoziem y. XXX. Czarnoziemy.
XXXI. P ara c z a rn o z ie m y (czarnoziem y na utworach prawie lub całko wicie bezw apiennych).
XXXII. P a ra s z a ro z ie m y (szaroziem y na utworach prawie lub całkow i cie bezw apiennych).
CE. Ziemie w apienne (te rra e calxis).
XXXIII. Ziemie b ru n a tn e (terra fusca) i ziemie czerwone (terra rosa). CF. Ziemie plastyczne (B o lu sartig e Silikatböden, P la sto so ls).
XXXIV. Gliny brunatne. XXXV. Gliny czerwone.
CG. Ziemie laterytyczne (L atosols),
XXXVI. Czerwonoziemy laterytyczne w zględnie laterytow e (skrajna forma — lateryty).
ÇH. Klasa gleb brunatnych.
XXXVII. Gleby b ru n a tn e (środkowo-europejskie b ru n a tn e gleby leśne, w a p n iste i ferrytyczne b ru n a tn e gleby leśne, śródziemnom orskie gleby sucholeśne, alpejskie gleby d a rn io w o -b ru n a tn e ).
CI. K lasa gleb pseudogłej owych (podlegających oglejeniu tylko okresow o). XXXVIII. Gleby pseudoglejow e (P s e u d o g l e y ) .
CJ. K lasa gleb bielicowych.
XXXIX. Gleby bielicowate (S e m ip o d s o le ). Tu m. in.: zbielicowane b r u n a tn e gleby leśne.
XL. Gleby bielicowe właściwe, tu gleby bielicowo-glejowe, bielice m oc ne (w edług daw nych pojęć polskich, term in niemiecki — M o lk en p o d so l), gleby próchniczno-bielicowe ( H u m u s p o d s o le ), gleby bielicowe próch- niczno-żelaziste, alpejskie gleby darniowo-bielicowe, północne gleby płytko bielicowe — bielicowe k arłow ate przytundrow e (nordische Zwerg- podsole — N anopodsole).
S yste m atyką gleb na terenie N R F za jm uje się także E. M ü c k e n h a u s e n [40, 41]. Uczony ten należy w yraźnie do szkoły naukowej W. Kubieny i jego koncepcje podziałowe są raczej tylko modyfikacjami system ów wyżej zreferowanych.
E. M ückenhausen zainteresow ał się bliżej s p ra w ą utw orów pośrednich pomiędzy glebami bielicowymi i b runa tnym i, 'którym sporo uw agi poświęcali po ostatniej w ojnie światowej gleboznaw cy francuscy. Po F ran c u zac h należy on do głównych inicjatorów w ydzielania gleb, określanych przez niego „ P a ra b ra u n e rd e “ . S ą to gleby odgórnie przemyte, niekiedy dość silnie z powie rzchni odszlam ow ane, czasem przypom inające utw ory bielicowe, ale z a s a d n i czo nie podlegające aktualnie procesowi bielicowemu. Większość takich gleb zaliczali dawniejsi gleboznawcy rosyjscy do gleb skrytobielicowych, niekiedy do słabobielicowych. Obecnie określa się je w gleboznaw stw ie radzieckim dość różnie. M. in. noszą one naz w ę gleb żółtawo-bielicowych (palewo-pod- zolistych).
Koncepcje podziałowe W. Kubieny i E. M iickenhausena przejęli Fr. S c h e f f e r i P. S c h a c h t s c h a b e l [50], którzy położyli jedna'k s zcze gólny nacisk na sa m ą budowę profilu glebowego, przez co nad a li swemu schematowi pew ną oryginalność. S chem at ten przytaczam y w dużym skrócie. Na wstępie podajem y znakow anie poziomów genetycznych, stosow ane w gle boznaw stw ie niemieckim:
A — powierzchniowy poziom próchniczny.
(A) — słabo rozwinięty poziom próchniczny
A p . — poziom orno-próchniczny.
A o o = L — ściółka leśna nie rozłożona.
Ao = F — butw ina, próchnica surow a, czyli butw inow a, albo m u rszo w ata
(p ó łsu ro w a ).
Ai = A — m in era ln y poziom próchniczny.
Az = Ai — trzeci człon poziomu Л, s tanow iąc y poziom w ym ycia lessivé = a u s g e w a s c h e n ), ale nie zbielicowania. C hara kte rystyczny u pa- ra b runatnoziem ów .
(В) = B v— lekko zbru n atn iały poziom bardzo słabego w m yw u u gleb b ru natn y ch (b ru n atn o ziem ó w ).
В = Bi — poziom iluwialny,
Bi = Bh — pierw szy człon poziomu 5 , w ykazujący w m yw próchnicy (Bh),
ew entualnie także części ilastych ( B t ) , a czasem słabą jeszcze kum ulację półtoratlenków (B s ).
Bi = Bs — drugi człon poziom u ß , c ha rakteryzujący się k um ulacją p ó łto ra tlenków, czasem w zbogacony w próchnicę.
С — skała m acierzysta.
Ci = Cv — poziom skały rozluźniony przez wietrzenie — regolit (w yróż nia się tylko dla gleb wykształconych ze skał m asyw nych i sce- m e n to w a n y c h ) .
Ci = Cn — skała niezw ietrzała.
Ca — poziom kum ulacji w ę g la n u w apnia.
D — skała podłożowa (stanow iąca podłoże skały m acierzystej gleby).
G — poziom pozostający pod w pływem wody gruntow ej.
Gi = Go — pierwszy człon poziomu G — strefa oksydacji. Gi = Gr — drugi człon poziomu G — strefa redukcji.
g = S — poziom pozostający pod wpływem wody pochodzenia opadow e go, spiętrzającej się nad w a r s t w ą (poziomem) nieprzepu szczalną.
Sa — poziom zasolenia.
Skrót klasyfikacji profilowej F. Scheffera i P. S chachtschabela [50] przedstaw ia się następująco:
A. Gleby łerresłryczne (su c h o g ru n to w e).
AA. Gleby surowe (pierwotne) o profilu (A) — C.
AB. Gleby o profilu A — С (rankery, rędziny, c z a rn o z ie m y ). AC. Gleby b ru n a tn e o profilu A — (В) — С.
Tu m. in. p arab ru n a tn o z ie m y (lessivé) o profilu A i — Лз — В — С oraz gleby b ru n a tn e zbielicowane o profilu A — В — ( В ) — C.
AD. Gleby bielicowe o profilu A — В — С.
1. Gleby bielicowe typowe: A o — A i — Az — Bi — Bz — C. 2. Gleby brunatno-bielicowe: Ao — A i — Az — В — ( В ) — C.
3. Gleby bielicowe pseudoglejowe: Ao — A i — Az — B S — C S (p r z y k ła d ). 4. Gleby bielicowo-glejowe: Ao — A i — В — G.
Bez podania cech profilowych autorzy w yliczają następnie: A F — ziemie w apienne, A G — ziemie plastyczne, A H — ziemie laterytyczne.
B. Gleby sem iterrestryczne (w o d o g ru n to w e ] i za le w n e ). BA. Gleby glejowe o profilu A — G.
I. Śródlądowe.
1. Gleba glejowa pierw otna: (A) — G. 2. Gleba glejowa typowa: A — Go — Gr. 3. M okra gleba glejowa: A G o — Gr. 4. B a g ie n n a gleba o rg a nic zno-m ineralna.
II. M arsze.
1. M arsz e pierwotne: (A) — G. 2. M arsz e młode: A — G.
3. M arsz e stare (różne formy profilu). BB. Gleby napływowe.
1. M ady młode: (Л) — C. 2. M ady szare: A — C.
3. Rędziny n am yte (borow iny): A — C. 4. C zarne ziemie dolinowe: A — C. 5. M ady bru n a tn e : A — (В ) — С.
Bez podania cech profilowych autorzy wyliczają następnie: B C — gleby słone i alkalicznie oraz wszystkie gleby działu utworów podwodnych.
Na m iędzynarodowej konferencji gleboznawczej odbytej w Polsce we wrześniu 1957 r. referował spra w ę niemieckiej system atyki gleb E. E hw ald
[13]. Z ag a d n ien ie zostało ujęte przez tego uczonego w bardzo daleko idącym skrócie, nie obrazującym koncepcji podziałowych w całości. D l a tego też nie będzierr.y podawali jego u w a g ogólnych na tem aty wchodzące w zakres interesującego n as zag ad n ien ia. O gra n iczy m y się tylko do tych wypowiedzi, które u zupełniają podane wyżej wyróżnienia gleb i m ają szcze gólne znaczenie dla terenów Polski.
Otóż E. E hw ald w toku przeglądu system atycznego gleb Niemiec w y mienia m. in. w yróżnione przez E. M ü ck e n h au sen a „pelosole” , które są po prostu bardzo ciężkimi glebam i ilastymi o silnie zaznaczonej litogenicz- ności (bardzo słabo zróżnicow any profil). Byłoby chyba w skazane, żeby i u n as nie podciągać gleb najcięższych, prawie nie różniących się od swego utw oru m acierzystego, pod m iano gleb brunatnych, czy też innych gleb o wykształconych cechach pedotypologicznych.
Najwięcej u w agi poświęca E. E hw ald spraw ie trzech najbardziej w N iem czech i u nas rozpowszechnionych typów gleb. O m aw ia on m ianowicie bliżej: gleby bru n a tn e , gleby przem yte (lessivés) i gleby bielicowe.
Różnice pom/ędzy tymi trzem a typam i gleb są rzeczywiście istotne. Z danych E. E hw a lda m ożna w ysunąć wniosek, że rozpoznaw anie w ym ie nionych typów pod lasem w y m a g a 'w p r a w d z i e pew nego w yrobienia glebo znawczego, ale jest najzupełniej realne. W skazów ek dotyczących odpo wiedniej diagnostyki w z a stosow aniu do gleb upraw nych a utor nie podaje.
SYSTEMATYKA GLEB W NAUCE F R A N C U SK IE J
Trzeba przyznać, że do w yodrębnienia gleb przemytych, ale nie zbieli- cowanych, przyczynili się najbardziej gleboznaw cy francuscy. O glebo znaw stw ie francuskim jednakże m usim y mówić na końcu, bo koncepcje podziałowi gleboznawców francuskich wynikły głównie z .,p rz etraw ie n ia“ koncepcji rosyjskich i niemieckich.
P rzy stęp u jąc do schem atów klasyfikacyjnych powstałych we F rancji m usim y zacząć od tego podziału, który został opracow any przez G. Aubert w ram ach komisji gleboznawczej pod przew odnictw em A. Oudin. Komisja ta m:'ała na celu stworzenie m apy gleb Francji w skali. 1 : 1 000 000. Podział utworów glebowych, sporządzony specjalnie dla tej mapy, został opubli kow any przez A. Demolon w 1952 r. [9].
Trzeba przede wszystkim zaznaczyć, że ustalony przez komisję podział jest właściw ie legendą mapy, co wpływa oczywiście na jego konstrukcję. Oprócz tego m usim y podkreślić, że podział ten składa się z dwóch sche matów. Jeden schemat dotyczył Francji właściw ej — europejskiej, a drugi terytoriów zamorskich, głównie Algerli (tzw. territoires d ‘o u t r e - m e r ) . W n i niejszym, referacie oba schem aty zostały scalone i w tej postaci p rz e d s ta w iają się następująco:
Grupa A. Gleby rozw inięte (sols évolués).
I. Seria gleb regionów zimnych (np. gleby poligonalne). II. Seria bielicowa (série podzolique).
Subseria jednopoziomowych gleb kw aśnopróchnicznych.
Typy: gleby urowo-próchniczne, gleby torfowisk wysokich, gleby próch- niczno-popiołowe (sols hum o-cendreux).
Subseria podzołów (podzols).
Typy: podzoły próchniczne, podzoły żelaziste. III. Seria gleb przemytych (sols lessivés).
S ubseria gleb bielicowych (sols podzoliques).
Typy: gleby bidicowe, gleby bielicowate (sols podzolisés), gleby p rz e m yte (sols lessivés), gleby b ru n a tn e (sols brons lessiv és), gleby b r u n a tn e lekko przem yte (sols b ru n s légèrem ent lessives).
IV. S eria gleb brunatnych. V. Seria rędzin.
Subseria w apiennych gleb brunatnych.
Typy: w apienne gleby b ru n a tn e jednopoziomowe, w apienne gleby b ru n a tn e przemyte.
Subseria rędzin typowych.
Typy: rędziny czarne, rędz.ny czerwone, rędziny białe, b ru n a tn e gleby wapienne.
S ubseria rędzin o rozwiniętym profilu.
Typy: rędziny zdegradow ane, rędziny koluwialne. VI. S eria gleb śródziemnom orskich.
Subseria gleb czerwonych (np. terra ro sa ). S ubseria buroziemów skorupowych.
Subseria kasztanoziem ów skorupowych. Subseria szaroziem ów skorupowych. VII. Seria gleb stepowych.
Subseria gleb półpustynnych. Typ: szarozieniy półpustynne. Subseria gleb suchostepowych. Typy: buroziemy, gleby kasztanow e. S ubseria gleb stepów półsuchych.
Typy: czarnoziem y typowe, pseudoczarnoziemy. VIII. S eria gleb siallitycznych leśnych i saw annow ych.
Subseria gleb przemytych.
Typy: czerwone gleby saw a nny, gleby przemyte, gleby wgłębnie-kon- krecyjne.
4IX. Seria laterytyczna. Subseria laterytów.
Typy: lateryty właściw e, lateryty oskorupione, lateryty. S ubseria ziem laterytowych.
Typy: ziemie szare, ziemie żółte, ziemie czerwone, ziemie skorupowe. S ubseria tropikalnych glin czerwonych.
Typy: gliny czerwone typowe, gliny czerwone zbielicowane.
Grupa B. Gleby słabo rozwinięte (peu évolués).
X. Seria gleb aluwialnych.
Typy: gleby aluw ialne org a n ic zn e (np. gleby torfowisk niskich), gle by aluw ialne kontynentalne, gleby aluwiów rzecznych, gleby eolxzne. XI. Seria gleb szkieletowych.
Subseria erozyjna (gleb rozmytych i przew ianych).
P rzytoczony podział jest łatwo zrozum iały i nie w y m a g a specjalnych kom entarzy. W a rto jedynie zwrócić u w a g ę na ek sponow aną pozycję gleb tzw. przem ytych (sols lessivés).
G. Aubert nie poprzestał na tym prowizorycznym schemacie podziało wym, lecz w spólnie z innym gleboznaw cą francuskim , m ianowicie P. D u- c h a u f o u r , przystąpił do o pracow ania pełnego i konsekw entnego s y ste m u gleb. Nowy system* gleb obu autorów został przedstaw iony na k o n g re sie gleboznawczym w P a ry ż u w 1956 r. [6], a ponadto opublikowany w pod ręczniku glebozn a w stw a P. D uchaufoura [11].
Obaj autorzy s tw ierd z ają [11, str. 156], że ich podział został sk o n stru o w a n y na podstaw ie analizy koncepcji klasyfikacyjnych W. Kubieny [36, 37], E. M ücke nhausena [40] i A. O udina [5, 9] oraz daw niejszych koncepcji jednego ze w spółautorów nowego system u, m ianowicie G. Au- berta (referat w ygłoszony na VI M iędzynarodow ym Kongresie G leboz naw czym w Leopoldville,. Kongo, 1954 r.).
W tym nowym system ie uwypuklona jest dość silnie morfologia gleby. D latego też p rz e d sta w ia ją c podział G. A uberta i P. D uchaufoura podam y najpierw znakow anie poziomów genetycznych (różniące się w drobnych szczegółach od zn akow ania autorów niemieckich).
N om en k la tu ra i oznaczanie poziom ów profilu glebowego.
( A ) — poziom zróżnicow any w stosunku do skały macierzystej jedynie
przez rozdrobnienie mechaniczne.
A — poziom powierzchniowy, za w ierający su b stan cję o rga nic zną, a czę
sto przez w ym yw anie zubożony w koloidy i żelazo.
(B ) — poziom tzw. В „ s t r u k t u r a l n y ” , zróżnicow any w stosunku do skały m a c e r z y s te j przez silniejszy stopień zw ietrzenia (obecność w o ln e go FesOs), a w stosunku do powierzchniowego A przez odm ienną, bardziej zw a rtą stru k tu rę (w ielościenną lub pryzm atyczną) i przez brak substancji organicznej.
В — poziom tzw. В „ te k s tu ra ln y “ , zróżnicow any w stosunku do pozio
mu A przez w zbogacenie w koloidy (głównie glin i żelazo), a czę sto również i w próchnicę.
С — skała m acierzysta lub produkty jej rozkładu.
G — poziom glejowy koloru zielonkawego (z rdzaw ym i „kieszeniam i” ),
tw orzący się na pograniczu stałeg o zw ierciadła wody gruntow ej.
g — poziom pseudoglejowy, tw orzący się na p ogra nic zu okresowego zwierciadła wody gruntow ej; na rdzaw ym tle szare „kieszenie“ zubożałe w żelazo.
P o d zia ł s z c ze g ó ło w y pozio m u A.
Ao — poziom o rg a n ic zn y położony powyżej poziomów m ieszanych (or-
g a n ic z n o -m in e ra ln y c h ), w zględnie mineralnych.
Ai — poziom m ieszany złożony z s u bstancji organicznej i m ineralnej. Az — Poziom zubożały w substan cję organiczną, a często także w glinę,
i żelazo.
A / C — poziom przejściowy, w z bogacony w w ę g la n y (w niektórych glebach
o profilu A C ) .
P odział gleb w e d łu g G. A uberta i P. Duchaufoura
Klasa I
Gleby m ineralne pierw otne (,,su ro w e“ — b r u ts ), o profilu (A ) C . P o d k la s a 1. Gleby pierwotne klim atogeniczne (arktyczne gleby poligö- nialne, szaroziem y p ó ł p u s t y n n e ) .
P o d k la sa 2. Gleby pierwotne nieklim atogeniczne (gleby pochodzenia erozyjnego, młode gleby aluw ialne).
Klasa II
Rankery, tj. gleby o słabo rozw iniętym profilu AC.
P odkla sa 1. R ankery klim atogeniczne (tundrow e, alpejskie). P odkla sa 2. R ankery nieklim atogeniczne (e rozyjne).
P o d k la sa 3. A^łode gleby napływ ow e (gleby aluw alne).
Klasa III
Gleby w a p n iste (sols calcimorphes) o profilu AC.
P odkla sa 1. Gleby stepowe (czarnoziemy, gleby k asz ta now e i kaszta- nowo-czerwone, buroziemy i gleby buro-czerwone, gleby skorupow e).
P o d k la sa 2. Gleby w a pie nne (rędziny).
P o d k la sa 3. Gleby hydromorficzne (czarne gleby tropikalne, w ap n iste gleby aluw ialne).
K lasa IV
Gleby próchniczne (zaw ierające próchnicę w ła ś c iw ą ), ,.z d ą ż a ją c e “ do w ykształcenia profilu A ( B ) C lub A BC .
P odklasa 1. Gleby b ru n a tn e niehydrom orficzne (gleby b ru n a tn e w ł a ściwe, gleby przem yte — sols lessivés).
P o d k la sa 2. Gleby b ru n a tn e o bliskim poziomie wody gruntow ej (gleby b ru n a tn e a luw ialne ).
Klasa V
Gleby surowo-próchniczne „ z d ą ż a ją c e “ do utworów „surowopróchnicz- nych“ o profilu A B C (gleby b ru n a tn e zbielicowane, gleby bielicowe).
K lasa VI
Gleby żelaziste k l'm a tu ciepłego i gorącego o profilu A ( B ) C lub ABC . P odklasa I. Śródziem nom orskie ziemie czerwone (nie przemyte i prze myte).
P odkla sa 2. Gleby żelaziste tropikalne (o różnym stopniu przemycia i lateryzacji).
Klasa VII
Gleby ferralityczne o profilu A B C lub B C (dalszy podział w edług sto p nia zażelaz.enia, próchniczości i zeskoi lipienia k o n k re c y jn e g o ).
Klasa VIII Gleby halomorficzne.
Podklasa 1. Gleby halomorficzne o profilu A C (gleby słone).
Podklasa 2. Gleby halomorficzne o profilu A ( B ) C lub A B C (gleby a l kaliczne, sołońce, sołodzie).
K lasa IX
Gleby hydromorficzne o profilu przew ażnie zred u k o w an y m — A g lub AG. P odklasa 1. Gleby hydromorficzne kontynentalne (pseudoglejow e i g le jow e).
P odklasa 2. Gleby hydromorficzne na aluwiach morskich (gleby pol- derów, utw ory m are genicz ne strefy tro p ik aln ej).
Klasa X
Gleby hydromorficzne o rganiczne (torfowiska mezotroficzne, torfow i ska olig o tro ficzn e ).
J a k widzimy, podział ten różni sie od schem atu W. Kubieny głównie pod względem, formalnym. Fakt, że za stosow ano tu trochę inne w yróżnie nia poszczególnych je d n o stek podziałowych nie powoduje sprzeczności pomiędzy koncepcjami francuskim i i niemieckimi.
Na paryski kongres zgłoszona była także „tablica g e n e ty c z n a ’* gleb w opracow aniu zna n eg o k a rto g ra fa francuskiego J. H. D u r a n d a [12], a u to ra ciekawej i cenionej pracy o glebach Algerii [ П а ] . Autor p rz e d s ta wił w formie graficznej genealogię rozm aitych grup w zględnie typów gleb, w yprow adza ją c je ze w spólnego pnia skały macierzystej, ulegającej w ie
trzeniu. Schem at dobrze skonstruow any, choć o g ó l n k o w y i nie obejm u jący żadnych takich form, które nie zostałyby uw zględnione przez innych gleboznaw ców francuskich w ich podziałach.
Na P ółw yspie P irenejskim nie spopularyzow ały się ani niemieckie, ani francuskie koncepcje podziałowe. W H iszpanii i w byłych posiadłościach hiszpańskich na terenie Afryki u trzy m u ją moc obow iązującą klasyfikacje genetyczne E m ila H. Del Villara. O sta tn ia klasyfikacja tego a u to ra po chodzi z 1953 r. [53].
UW AGI O G Ó LN E O SYSTEM ATYCE GLEB W E U R O P IE
Na tym kończymy przegląd opracow anych w Europie po. drugiej w o j nie światowej system ów podziałowych gleb. Przejdziem y teraz bezpośred nio do u w a g na te m a t dorobku poszczególnych szkół europejskich i całości glebozn a w stw a europejskiego w zakresie system atyki gleb.
Chyba nie ulega wątpliwości, że najbardziej w ła sn e oblicze zachowuje szkoła radziecka, opierająca się praw ie w yłącznie na bad a n ia ch w łasnych uczonych. Oczywiście nie w spom inam tu o oryginalnej, ale m ocno prze starz ałej szkole hiszpańskiej, której początki tkwią zresztą korzeniam i w gleboznaw stw ie rosyjskim.
Szkoła niemiecka nie jest pozbawiona wybitnie indywidualnych i cał kowicie o ry ginalnyc h rysów (np. W. Kubiena i jego uczniow ie), ale z a s a d niczo opiera się w swym rozwoju na osiągnięciach gleboznaw ców całego świata.
Szkoła francuska przetraw ia w zakresie system atyki dorobek innych narodów, ale umie posługiw ać się nim sam odzielnie i w yciągać zeń w ł a s ne wnioski.
Gdy myślim y o system atyce gleb, to przede wszystkim skupiam y nasz ą uw a g ę na pojęciu typu gleb, który stanow i w gleboznaw stw ie zasad n iczą jednostkę podziałową.
Otóż typy gleb w yodrębniano dawniej zwykle na podstaw ie czynników glebotwórczycb albo na podstaw ie zasadniczych cech i przebiegu sam ego procesu glebotwórczego.
Większość dzisiejszych gleboznaw ców r a d z i c k i c h u zn a je dziś s y n te tyczne pojęcie typu, u w z g lę d n ia jąc jednocześnie proces glebotwórczy i w szystkie czynniki glebotwórcze. Krótko mówiąc: typ to postać gleby podlegająca określonemu procesowi glebotwórczem u (mowa o procesie dom inującym, n ad a ją c y m glebie najw a żniejsze jej cechy w ujęciu d y n a micznym) w określonym środowisku geograficznym. Oczywiście ten „okre ś lo n y ” proces m a być dla tego „określonego” środow iska n a jbardziej c h a rakterystyczny.
