Jerzy Jakubowski
Rozstrzyganie sporów w polskim
handlu zagranicznym
Palestra 9/5(89), 39-50
1965
Nr 5 (89) R o zstrzyg a n ie sporów w p o lsk im h andlu zagr. 39
o n a n ie u sta n n y m przeo b rażen io m w zw ią zk u z ru ch em tw o rzą cy ch ją czynników . O cena sy tu a c ji m u si w ięc rów n ież m ie ć c h a r a k te r dynam iczny, a w ięc w p ew nym sensie w y o b r a ż e n i o w y , m u si być o p a r ta n a p r z e w i d y w a n i u w a ria n tó w ro zw o ju k o n k re tn e g o fa k tu sy tu a cy jn eg o (fa k tu dynam icznego).
L ecz w y o b ra ża ln o ść ta i p rze w id y w a ln o ść m a c h a ra k te r ograniczony. W o dróż n ie n iu od a b s t r a k c y j n e j , o p a rte j n a ogólnej w iedzy i dośw iadczeniu, je s t o n a „zak o tw iczo n a” do realn eg o fa k tu , z k tó ry m łączyć m ożna obow iązek p rz e w id y w a n ia n ie k o rz y stn e g o k ie ru n k u jego rozw oju.
P rz y jęc ie, że z a s a d ą p a n u ją c ą w ru c h u drogow ym je s t za u fa n ie d o w sp ó ł u czestn ik ó w ru c h u , a w y j ą t k i e m nieufność, m a n ie zm iern ie doniosłą p rz e w a gę m e t o d o l o g i c z n ą n a d zasad ą p rze ciw n ą. P o pierw sze — p ra w id ło w o ro z k ła d a w p o stę p o w an iu k a rn y m c i ę ż a r d o w o d u i p rz y w ra c a d z ia ła n ie zasady
in d ubio pro reo. P o w tó re zaś — o tw ie ra p r z e s t r z e ń o i c e n n ą , n a k tó re j śc ie
ra ć się m ogą m e ry to ry c z n e z a p a try w a n ia n a to, ja k dalece o b aw a p rz e d ekscesem w sp ó łu ż y tk o w n ik a d ro g i m oże o g ran ic za ć sw obodę ru c h u kie ro w c y bez szkody d la społecznego p o ży tk u tra n s p o rtu drogow ego.
O tw arcie te j p rz e strz e n i o ce n n ej sta n o w i n ie ja k o „w stęp n y w a ru n e k ” p rec y zo w an ia z a p a try w a ń , k tó ry c h ew o lu cja n ie w ą tp liw ie pozostaw ać będzie w ścisłym zw iązku z ogólnym rozw ojem m e c h a n iz a c ji i d a lsz ą in te n sy fik a c ją ru c h u dro g o wego, społecznym przy sto so w an iem do now ego z jaw isk a i zm ianam i, ja k ie zach o dzić m uszą n a ty m tle w 'św iadom ości społecznej.
W a rty k u le niniejszy-m p rz e d sta w im y system ro z strz y g a n ia sporów w y n ik a ją cych z tra n s a k c ji, k tó re z a w ie ra n e są p rz e z p o d m io ty polskiego h a n d lu z a g ra n ic z nego, m ianow icie przez p rz e d się b io rstw a p ań stw o w e , spółdzielcze i (spółki p r a w a handlow ego, z k o n tra h e n ta m i za g ran ic zn y m i. S p ory te są ro z strz y g a n e p ra w ie w y łącznie w d ro d ze a rb itra ż u bąd ź p rz e z je d n o ra zo w y sąd a rb itra ż o w y lu b sta ły sąd a rb itra ż o w y za ró w n o w .Polsce, ja k i za g ran ic ą.
W a rty k u le om ów im y zagadnienia ju ry sd y k c y jn e w tym za k re sie o ra z zasady p ro ce d u ra ln e, a ta k ż e uznaw anie i w y k o n y w a n ie orzeczeń zag ran iczn y ch . Z o stan ie rów nież p rz e d sta w io n a organizacig i z a k re s d zia ła n ia istn ie ją c y c h w P o lsce s ta łych sądów arb itra żo w y ch , k tó re pow ołane są d o ro z strz y g an ia sp o ró w z p rz e d się b io rstw a m i zagranicznym i.
II. Jurysdykcja w sprawach cywilnych w zakresie transakcji handlowych
Z ag a d n ien ia ju ry sd y k c y jn e w z a k re sie tra n s a k c y h an d lo w y ch r e g u lu ją u n a s a r t. 1103—1105 k o d e k su p o stęp o w an ia cyw ilnego z ls^4 r . 1 S p ra w y m a ją tk o w e w y n ik a ją c e z ta k ic h tra n sa k c ji należą do ju ry s d y k c ji b a j o w e j:
1 D z. U. N r 43, poz. 296.
JERZY JAKUBOWSKI
Rozstrzyganie sporów w polskim
handlu zagranicznym
40
J e r z y J a k u b o w s k i Nr 5 <89)1) je że li s tro n a p o zw a n a p rze b y w a , z a m ie szk u je lu b m a ąiedzifoę w P o lsce w c h w ili d o ręc zen ia pozw u;
2) jeżeli w P olsce s tr o n a p o z w a n a m a m a ją te k lu b p rz y słu g u ją je j p ra w a m a ją tk o w e;
3) jeżeli sprarw a d o ty c zy p rz e d m io tu sp o ru zn a jd u ją c e g o się w Polsce lu b zobo w ią z a n ia , k tó re p o w sta ło albo m a b y ć w y k o n a n e w P o lsce (art. 1103 k.p.c.). P ra w o p o lsk ie p o zw a la pro ro g o w ać ju ry sd y k c ję sądów polskich. W m y śl a rt. 1104 k.p.c. stro n y oznaczonego sto su n k u p ra w n e g o m o g ą u m a w ia ć się n a p iśm ie o p o d d a n ie w y n ik ły c h lu b m ogących z niego w y n ik n ą ć s p r a w m a ją tk o w y c h ju r y sd y k c ji są d ó w polskich.
D ero g acji ju ry s d y k c ji są d ó w p olskich d otyczy a r t. 1105 k.p.c. Z godnie z p rz e p i sem p a r a g ra fu 1 tego a rty k u łu , w z a k re sie zo b o w iązań z u m ó w p o lsk a je d n o stk a g o sp o d a rk i uspołeczn ian ej m oże um ów ić się ma p iśm ie o w y łąc ze n iu ju ry s d y k c ji sądów p o lsk ich n a rzecz są d ó w p a ń s tw a obcego, je że li z m ian a ta k a je s t sk u te c z n a w ed łu g p r a w a te g o p a ń s tw a . T a k ą um ow ę o ju ry sd y k c ję p a ń s tw a obcego' sąd p o lsk i b ie rz e pod ro zw ag ę ty lk o n a z a rz u t stro n y , zgłoszony i n ależy cie u za sa d n io n y p rz e d w d a n ie m się w s p ó r co d o isto ty siprawy (art. 1105 § 2). P o lsk a je d n o stk a g o sp o d ark i u sp ołecznionej m oże pod d ać pod ro zstrz y g n ię c ie są d u polubow nego d z ia ła ją c e g o za g ra n ic ą sp o ry o p ra w a m a ją tk o w e w z a k re sie zobow iązań, p rzy czym p rz e p isy § 1 i 2 sto s u je się tu o d p o w ied n io (art. 1105 § 3).
P rz e p is a r t. 1096 k.p.c. w y ra ź n ie stw ie rd z a, że p rze d p rz e p isa m i ty m i p ie rw sz e ń stw o m a ją p o sta n o w ie n ia u m ó w m ięd zy n aro d o w y ch , d o k tó ry c h P o lsk a należy. Z godnie z a rt. 1097 p ra w o p o lsk ie u z n a je p erp etu a tio iu risdictionis. Stosow nie d o p rz e p isu a rt. 1098 są d o m p o lsk im p rz y słu g u je ju ry s d y k c ja p rze w id z ia n a w k.p.c., chociażby w te j sa m ej s p ra w ie pom iędzy ty m i sa m y m i stro n am i toczyło się p o stę p o w an ie p rze d są d e m p a ń s tw a obcego (lis alibi pendens).
B ra k ju ry s d y k c ji k ra jo w e j sta n o w i p rzyczynę niew ażności, k tó rą gąd b ie rz e pod rozw ag ę z u rzę d u w każd y m s ta n ie sp raw y . W ra z ie stw ie rd z e n ia b r a k u ju r y s d y k c ji k ra jo w e j s ą d o d rzu c a pozew lu b w n io se k (art. 1099 k.p.c.)2
P rz ep is a r t. 697 § 1 k.p.c. p o zw ala stro n o m w g ra n ic a c h zdolności do sa m o d ziel nego zobow iązyw ania się po d d ać sp o ry o p r a w a m a ją tk o w e — z w y ją tk ie m spo ró w o a lim e n ty i ze sto s u n k u p ra c y — pod ro zstrz y g n ięc ie są d u polubow ego. Do p ó k i s tro n y o b o w ią z u je ta k a um ow a, n ie możina żądać ro zp o zn an ia sp o ru przez są d p ań stw o w y (art. 697 § 2).
U m ow a o p o d d a n ie Siporu pod ro zstrz y g n ięc ie s ą d u polubow nego (zapis n a sąd polubow ny) m oże dotyczyć sp ó ru ju ż istn iejące g o (kom prom is) lu> sp o ru m ogącego w p rzyszłości w y n ik n ą ć z określo n eg o sto s u n k u um ow nego (klauzula a rb itra żo w a).
Je d n o stk i g o sp o d ark i uspołecznionej m ogą za w ie ra ć um ^w y o p o ddanie sp o ru pod ro zstrz y g n ięc ie s ą d u polubow ego ty lk o w w y p ad k a ch o k reślo n y ch w ro zp o rz ą d z e n iu R ad y M in istró w (art. 6,97 § 3). Je d n a k ż e przepis a r t. 697 § 4 stw ie rd z a w y ra źn ie, że je d n o stk i te m ogą za w ie ra ć ta k ie urp^wy ze s tro n a m i za m ie szk a ły m i lu b m a ją c y m i siedzibę za g ran ic ą. Z godnie z p rzytoczonym ju ż w yżej przep isem a r t. 1105 § 3 k.p.c. m ogą o n e p o d d ać sp o ry pod ro zstrz y g n ięc ie są d u polubow nego d z iała ją ceg o za g ran ic ą.
2 P r z e d w e jś c ie m w ż y c ie k .p .c . z *64 г., t j . p rz e d 1 s ty c z n ia 1965 r ., o b o w ią z y w a ły c o d o j u r y s d y k c j i w s p r a w a c h h a n d lo w y c h p rz e p is y a r t . 3 1 4 k .p .c . z 1932 ( te k s t j e d n o lity — Dz. U . z 1950 r . N r 43, p oz. 394) cw"flz p rz e p is a r t . 1 p k t 16 u s ta w y z 15 lu te g o 1962 r . o z m ia n ie p r z e p is ó w p o s tę p o w a n ia w s p ra w a c h c y w iln y c h (Dz. U. N r 10, poz. 46). P o r . J . J o d ł o w - s к i: N o w e p r z e p is y k .p .c . z z a k r e s u m ię d z y n a ro d o w e g o p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o , „ N o w e P r a w o ” (cz. I — n r 4 z *Э6 2 г., s. 458—»64, cz. IX — n r 5 z 1962 г., s. 641—655, cz. I II — n r 6 z 1962 r ., s. 751—767).
Kr 5 (89) R o zstrzyg a n ie sporów to p o lsk im h a n d lu zagr. 41
III. A rb itraż w polskim handlu zagranicznym
1. U w agi w stępne _
R ozstrzy g an ie sp o ró w h an d lo w y ch w drodze a rb itra ż u , czyli przez są d y p o lu bow ne, s ta je się w h a n d lu m ięd zy n aro d o w y m reg u łą , a r b itra ż bow iem w y k az ał sw o ją p e łn ą dojrzałość, fachow ość i sp raw n o ść działania.
T akże w ipolskim h a n d lu zag ran iczn y m ro z strz y g a n ie sp o ró w w te j d ro d ze je s t re g u łą , k tó ra n ie zn a p ra w ie w y ją tk ó w . W y raźn ie zm ierza d o tego p o lity k a k o n tra k to w a r e s o r tu h a n d lu zagranicznego, ja k o ty m św iadczą „W ytyczne w s p ra w ie k la u zu l a rb itra ż o w y c h w u m ow ach z a w ie ra n y c h przez p rze d sięb io rstw a h a n d lu za g ran ic zn e g o z k o n tra h e n ta m i za g ra n ic z n y m i”, sta n o w iąc e załączn ik do z a rz ą d z e n ia M in istra H a n d lu Z agranicznego z d n ia 29 k w ie tn ia 1964 r .3
2. Arbitraż handlow y w porozum ieniach m iędzynarodowych PRL
P o lsk a n a le ż y do w ie lu um ó w m ię d zy n a ro d o w y c h , k tó re re g u lu ją sp ra w y z z a k re su m iędzynarodow ego a r b itra ż u handlow ego.
W edług § 65 ogólnych w a ru n k ó w d o sta w R ad y W zajem nej P om ocy G o sp o d ar czej (RW PG) 1958, k tó re o b o w iązu ją w sto su n k u d o d o sta w to w aró w m iędzy P o l sk ą a A lb an ią, B u łg arią, CSRS, NRD, R u m u n ią, W ęgram i i ZSR R, sp o ry w y n ik a ją ce z um ów są ro z strz y g a n e — z w yłączen iem ju ry s d y k c ji sądów pow szech n y ch — p rze z są d y a rb itra ż o w e is tn ie ją c e p rz y izbach h an d lo w y ch (izbach h a n d lu zagranicznego) ty c h k rajó w . W łaściw y je s t s ą d a rb itra ż o w y w k r a ju stro n y poz w anej (Jorum rei), ale stro n y m ogą uzgodnić w łaściw ość są d u arb itra ż o w e g o w k r a ju trze cim u czestniczącym w RW PG. R o zstrzy g an ie sporów o d b y w a się n a p o d sta w ie p ro c e d u ry obow iązu jącej są d a rb itra ż o w y , w k tó ry m ro zp o z n aw an a je st sp ra w a (na p o d sta w ie procesow ej le x fori). O rzeczenie są d u arb itra żo w eg o je s t o sta te c z n e i o b o w iąz u je o b ie stro n y .4
O gólne w a r u n k i m o n tażu RW PG 1962 s, o b o w iązu jące m iędzy P o lsk ą a B u łg arią, CSRS, NRD', R u m u n ią, W ęgram i I ZSRR, z a w ie ra ją w § 47 ta k ie sa m e p rze p isy co p rze p isy § 65 ogólnych w a ru n k ó w d o s ta w R W PG 1958, z tą ty lk o ró żn icą, że n ie p rz e w id u ją dopuszczalność uzgodnienia w łaściw ości są d u a rb itra żo w eg o w k r a ju trzecim .
P a r a g r a f 28 ogólnych w a ru n k ó w o b słu g i te ch n ic zn e j RW PG 19626 stan o w i, że sp o ry ze sto su n k ó w o b ję ty ch ty m i w a ru n k a m i b ęd ą ro z strz y g a n e zgodnie z p rz e p i sam i § 65 ogólnych w a ru n k ó w d o sta w R W PG 1958.
S tosow nie do a r t. 37 S ta tu tu M iędzynarodow ego B an k u W spółpracy G ospo d arc zej, pow ołanego w ra m a c h R W PG , sp o ry b a n k u z jego k lie n ta m i p o w in n y b y ć r o z p a try w a n e w a rb itra ż u w y b ie ra n y m sp o śró d a rb itra ż y d zia ła ją c y c h lu b u tw o rzonym n a p o d sta w ie p orozum ienia stro n . W b ra k u takiego po ro zu m ien ia sp ó r
3 D z. U rz ą d . M H Z N r 11* poz* 83. 4 T e k s t o w d R W P G 1958 o g ło siła P o ls k a Iz b a H a n d lu Z a g ra n ic z n e g o w 1958 r . O r o z s tr z y g a n iu s p o ró w n a t l e o g ó ln y c h w a r u n k ó w d o s ta w R W P G 1958 p o r. b liż e j: J . J a k u b o w s k i : O g ó ln e w a r u n k i d o s ta w R W PG , „ H a n d e l Z agraniczny** n r 8 z 1959 r ., s. 352; H . T r a m m e r : K r ó tk i k o m e n ta r z d o o g ó ln y c h w a r u n k ó w R W P G 1958, W a rsz a w a 1961, s. 38—41; J . J a k u b o w s k i : P r a w n e r a m y o b r o tu h a n d lo w e g o m ię d z y k r a j a m i s o c ja lis ty c z n y m i, „ P a ń s tw o i p r a w o ’* n r 10 z 1961 r., s. 537—539; J . J a k u b o w s k i w z b io ro w y m K o m e n ta r z u d o o w d R W P G 1958, W a rs z a w a 1963, s. 128—131; J . J a k u b o w s k i : W a ż n ie js z e k la u z u le k o n t r a k t u k u p n a - s p r z e d a ż y w h a n d lu z a g ra n ic z n y m — P r o b le m a ty k a p r a w n a , W a rsz a w a 1964 r ., 116—118. 5 Dz. U rz ą d . M H Z z 1962 r . N r 15, poz. 140. « Dz. U rz ą d . M H Z z 1962 r . N r 19, poz. 170.
42 % J e r z y J a k u b o t o s f c i N r 5 (8&) :---- 1— p rz e k a z u je się do rozp o zn an ia p rze z a rb itra ż p rzy izbie h an d lo w e j ipaństw a sie dziby b an k u , tj. p rze z K o m isję A rb itra ż o w ą H a n d lu Z agran iczn eg o p rz y W szech- zw iązkow ej Izbie H an d lo w ej w M oskw ie.7
T akże d w u stro n n e o g ó ln i w a ru n k i d o sta w z C h iń sk ą R ep u b lik ą L udow ą, K o r e a ń s k ą R e p u b lik ą L u d o w o -D em o k raty czn ą, W ietn a m sk ą R e p u b lik ą L udow ą, M ongo lią, K u b ą i Ju g o sław ią p rz e w id u ją ro z strz y g a n ie sporów w d ro d ze a r b itra ż u n a z a sa d ac h analo g iczn y ch do zasad p rz y ję ty c h w ra m a c h RW PG.
P o lsk a je s t te ż u cz estn ik ie m P ro to k o łu o k la u z u la c h a rb itra żo w y ch , z a w arteg o w G enew ie w d n iu 24 w rz e śn ia 1923 r.8 W a r t. 1 tegoż P ro to k o łu ,p a ń s tw a -s y g n a ta riu sz e zobow iązały się do u zn a w an ia w ażności kom prom isów , a w sp ra w a c h h a n d lo w y c h — ta k że k la u z u l arb itra żo w y ch . O becnie P ro to k ó ł te n obow iązu je P o l skę w sto su n k a c h z n a s tę p u ją c y m i p a ń s tw a m i: B elgią, D anią, H iszpanią, P o rtu - galią, S z w a jc a rią , S zw ecją, W. B ry ta n ią i W łocham i.
Szczególne z n a cz en ie m a z a w a rta w ra m a c h ONZ K o n w en cja o u zn a w an iu i w y k o n y w an iu za g ran ic zn y c h orzeczeń a rb itra ż o w y c h (Nowy Jo rk , 10 czerw ca 1958), d o k tó re j P o lsk a należy.® O bow iązuje o n a n a s w sto su n k ach z A u strią, B ia ło ru sk ą S SR , B u łg arią, C ejlonem , CSRS, E k w ad o rem , F in la n d ią , F ra n c ją , G recją, H olandią, In d ią, Izraelem , Ja p o n ią, K am bodżą, Rep. M algaską, M arokiem , N igrem , N rrw eg ią , NRF, R u m u n ią, S y jam e m , U k ra iń sk ą SRR, Rep. Ś ro d k o w o -A fry k ań sk ą , T anzanią, W ęgram i, ZRA i ZSRR. Artyfeuł II zaipewnia w ażność um ó w o p o d d an ie się są d o w i p o lubow nem u. P o zo stałe a r ty k u ły re g u lu ją z a sa d y uzinaw ania i w y k o n y w a n ia w p a ń s tw a c h k o n w en c y jn y ch orzeczeń a rb itra ż o w y c h w y d an y c h w innych p a ń s tw a c h k o n w en cy jn y ch , ja k ró w n ież itakich o rzeczeń a rb itra ż o w y c h za p ad ły ch .na obszarze p a ń s tw a konw en cy jn eg o , w k tó ry m dochodzi się u zn a n ia i w ykonania, ale ty lk o w ted y , gdy p ra w o tego p a ń s tw a n ie uw aża ich za o rzeczenia k ra jo w e ze w zględu n a stosow anie zag ran iczn y ch zasad p ro c e d u ra ln y c h .10
S zerszy zak res zagadnień, a w ięc n ie ty lk o p ro b lem y u zn a w an ia w ażności um ów o a r b itra ż oraz p ro b lem y u zn a w an ia i w y k o n y w a n ia orzeczeń arb itra ż o w y c h , r e g u lu je E u ro p e jsk a k o n w en c ja o m iędzynarodow ym a r b itra ż u handlow ym , z a w a r ta w G enew ie w d n iu 21 k w ie tn ia 1961 r. P o lsk a n a le ż y do te j k o n w en c ji.11 P rócz P o lsk i k o n w en cję tę ra ty fik o w a ły d o ty c h cz as1 A u stria , B iało ru sk a SRR, B ułg aria, OSRS, Ju g o sław ia, R u m u n ia, U k ra iń sk a SRR, W ęgry i ZSR R. K o n w en cja ta r e g u lu je u z n a w a n ie a r b itra ż u p rzez są d y p ań stw o w e, w y d a n ie o rzeczenia arbitrażow ego, uch y len ie tak ieg o orzeczenia, sto so w a n ie w a rb itra ż u p r a w a m a te ria ln e g o (przepisy kolizyjne). K o n w en cja p o w o łu je K ć m ite t S pecjalny, k tó reg o sk ła d i c h a ra k te r d z ia ła
i T e k s t s t a t u t u MB W G z a w a r ty j e s t w w y d a w n ic tw ie : R a d a W z a je m n e j P o m o c y G o sp o d a r c z e j — W y b ó r m a te r ia łó w i d o k u m e n tó w , W a rsz a w a 1964. P o r . te ż : H. d e F i u m e 1, J . J a k u b o w s k i : M ię d z y n a ro d o w y B a n k W s p ó łp ra c y G o s p o d a rc z e j — A s p e k ty p ra w n e , „ P r a w o w h a n d lu z a g r a n ic z n y m ” , n r 5 z 1964, s. 72—84; J . S l e d z i ń s k i : O p o d sta w o w y c h z a ło ż e n ia c h M ię d z y n a ro d o w e g o B a n k u W s p ó łp ra c y G o s p o d a rc z e j, „ P r z e g lą d U s ta w o d a w stw a G o s p o d a rc z e g o ” n r 6 z 1964 r ., s. 155—159. o Dz. U. z 1931 r . N r 84, poz. 648. P o ls k a n ie p r z y s tą p iła n a to m ia s t d o k o n w e n c ji o w y k o n y w a n iu o b c y c h o rz e c z e ń a r b itra ż o w y c h , z a w a rte j w G e n e w ie w d n iu 26 w r z e ś n ia 1927 r. P o r. H . T r a m m e r : Z a ry s p r o b le m a ty k i m ię d z y n a ro d o w e g o p ro c e s u c y w iln e g o p a ń s tw k a p ita lis ty c z n y c h , W a rsz a w a 1956, s. 96—98. 9 Dz. U. z 1962 r . N r 9, poz. 4. > 10 P o r. H . T r a m m e r : K o n w e n c ja o u z n a w a n iu i w y k o n y w a n iu z a g ra n ic z n y c h o rz e c z e ń a r b itra ż o w y c h , „ P a ń s tw o i P r a w o " n r 11 z 1961 r., s. 738—750; Z .L. N a n o w s k i : K o n w e n c ja o u z n a w a n iu i w y k o n y w a n iu z a g ra n ic z n y c h o rz e c z e ń a r b itra ż o w y c h , sp o rz ą d z o n a w N o w y m J o r k u d n ia 10 c z e rw c a 1958 r., „ P r a w o w h a n d l u z a g r a n ic z n y m ’ , n r 1 z 1962, s. 63 — 66. ■ i Dz. U. z 1984 r . N r 40, poz. 270 i 291. P o r . H. T r a m m e r : M ię d z y n a ro d o w y a r b i t r a t h a n d lo w y , „ H a n d e l Z a g ra n ic z n y ” n r 11 z 1961 r „ s. 504—508 i n r 12 z 1961 r., s. 548—553.
N r 5(89) R o zstrzyg a n ie sporów w p o lsk im handlu zagr. 43
n ia o k re śla załączn ik do K onw encji. K o m ite t te n to za czątek m ięd zy n aro d o w ej o r g an iza cji w z a k re sie m iędzynarodow ego a r b itr a ż u handlow ego. W K om itecie u cze stniczyć będ ą za ró w n o p rze d sta w ic ie le św ia ta kapitalisty czn eg o , ja k i r e p re z e n ta n ci św ia ta socjalistycznego.
K o n w en cja g enew ska z 1961 r. została o p rac o w a n a przez sp e cja ln ą g ru p ę a r b i traż u . E u ro p e jsk ie j K om isji G ospodarczej NZ. Opracow&ła ona rów nież w zorcow y re g u la m in a rb itra ż o w y r e g u lu ją c y szczegółow o po stęp o w an ie arb itra żo w e. W iąże on je d n a k stro n y tylk o w w y p ad k u u zg odnienia przez n ie tego w um ow ie.12
3. Stałe sądy arbitrażowe związane z handlem zagranicznym w PRL
O becnie istn ie ją w P olsce n a s tę p u ją c e trzy sta łe (in sty tu cjo n aln e) sądy a r b i trażo w e, k tó re ro z strz y g a ją »pory w y n ik a ją c e z m iędzynarodow ych sto su n k ó w go spod arczy ch :
1) K olegium A rb itró w p rz y P o lsk ie j Izbie H a n d lu Z agran iczn eg o w W arszaw ie (z oddziałem w G dyni, k tó ry się z a jm u je a rb itra ż e m jakościow ym sk ó r s u ro wych),
2) M iędzynarodow y Sąd A rb itra żo w y d la S p ra w Żeglugi M orskiej i Ś ró d ląd o w ej w G dyni,
3) Izba A rb itra żo w a w Gdyni.
a d 1). K o l e g i u m A r b i t r ó w p r z y P o l s k i e j I z b i e H a n d l u Z a g r a - » n i c z n e g o . Sądy arb itra ż o w e w P olsce m a ją ju ż d łu g ą tra d y c ję . W o k re sie p rz e d
w ojen n y m były one afilio w an e p rz y izbach p rzem y sło w o -h an d lo w y ch „S p ad k o b ie rc ą ” ich, je śli w olno się ta k w yrazić, je s t K olegium 'A rb itró w p rzy P o lsk ie j Izbie H a n d lu Z agranicznego (PIH 2).
N ależy podkreślić, że za sa d y o rg a n iz a c ji K olegium A rb itró w i p o stę p o w an ia p rzed nim nie ró żn ią się od o rg a n iz a c ji i p ro ce d u ry sądów arb itra ż o w y c h w in n y ch k ra ja c h .
Na p o d sta w ie a rt. 5 p k t 14 d e k re tu z d n ia 28 w rz eśn ia 1949 r. o u tw o rze n iu P o lsk ie j Izby H an d lu Z agranicznego13 Izb a t a zo stała zobow iązana do p o w o łan ia sąd u a rb itra żo w eg o d la sp ra w w y p ły w a ją c y c h z h an d lu zagranicznego. N a m ocy tego p rze p isu i w ścisłej zgodności z p rz e p isa m i ko d ek su p o stę p o w a n ia cyw ilnego R ada P IH Z p o w o łała K olegium A rb itró w i n a d a ła m u reg u la m in , k tó ry o k reśla o rg a n iz a c ję i zasady p o stę p o w an ia p rze d K olegium A rb itró w . R eg u lam in z 1949 r.
uległ re w iz ji w 1959 r; od 1 lip c a tegoż ro k u obow iązuje now y reg u la m in .
Do z a k re su działaniai K olegium A rb itró w n ależy ro z strz y g an ie sporów w y n ik łych z o b u stro n n y c h czynności h an d lo w y c h alb o z tra n s p o rtu lu b ubezpieczenia
tow arów , jeżeli w sp ra w ie w y stę p u je ja k o s tro n a co n a jm n ie j je d n a osoba fizycz n a lu b p ra w n a , m a ją c a m iejsce sta łe g o za m ie szk a n ia lu b siedzibę poza g ra n ic a m i PRL. D la oceny ty c h w a ru n k ó w w łaściw y je s t sta n w dniu, w krtórym d o K ole gium A rb itró w w p ły n ą ł w niosek stro n y pow odow ej (§ 12 R eg u la m in u K olegium A rbitrów )
W łaściw ość K olegium A rb itró w zachodzi:
a) gdy stro n y ją p ise m n ie um ów iły, a w ięc w raz ie istn ie n ia za p isu na sąd
polubow ny, ,
b) gdy pow ód w pozw ie p o d d ał się w łaściw ości K olegium A rb itró w , a p o zw a ny n a p y ta n ie K olegium A rb itró w w y ra ził n a piśm ie zgodę na w łaściw ość, albo
c) gdy w łaściw ość została p rze w id zia n a w porozum ieniu m iędzypaństw ow ym .
12 P o ls k i p r z e k ła d te g o r e g u la m in u z a w ie r a n r 8 „ P r a w a w lia n d lu z a g ra n ic z n y m z 1965 r. )« Dz. U. N r 53, poz. 103.
44 J e r z y J a k u b o w s k i Nr S (89)
K olegium A rb itró w sk ła d a się z prezy d iu m , se k re ta rz a , z-cy se k re ta rz a i z e - sipołów o rze k ają cy c h . W sk ła d p rez y d iu m w chodzą: p rzew odniczący K olegium i trze ch je g o zastępców . P rzew o d n icząceg o i jego za stę p có w o ra z s e k re ta rz a i jego zastęp cę p o w o łu je i o d w o łu je R a d a P IH Z n a w n io sek p rezy d iu m PIH Z.
P rócz prezy d iu m , se k re ta rz a i jego zastępcy w sk ła d K olegium w chodzą osoby w p isa n e n a lisitę a r b itró w (jest ich obecnie 45). L ista a rb itró w w y m ie n ia osoby, k tó re stromy m ogą pow ołać do zespołów o rz e k a ją c y c h N a listę a rb itró w m oże być w p isa n a osoba p o sia d a ją c a zaró w n o o b y w a te lstw o polskie, ja k i o b y w a te lstw o z a g ran ic zn e o ra z p o sia d a ją c a p ełn ą zdolność d o czynności p ra w n y c h i k o rz y sta ją c a z p ełn i p ra w honorow ych. O w p isie n a listę a r b itró w i w y k re śle n iu z tej listy ro zstrz y g a R a d a P IH Z na w niosek p rez y d iu m K olegium A rb itró w , złożony p re z e sow i Izby. L iczba osób w p isa n y c h n ie m oże być m n ie jsz a niż 30. L ista K olegium A rb itró w z a w ie ra n az w isk a w y b itn y c h sp e c ja listó w z z a k re su h an d lu , przem y słu , tra n s p o rtu , ubezpieczenia, te c h n ik i i p ra w a , a w ięc rzeczoznaw ców , p ro feso ró w w yższych uczelni i adw o k ató w .
W szczęcie po stęp o w an ia p rzed K olegium A rb itró w n a s tę p u je p rzez w niesien ie pozw u, k tó ry p o w in ie n być sfo rm u ło w a n y w jed n y m z n a stę p u ją c y c h języków : polskim , an g ielsk im , fra n c u sk im , n iem ieck im lu b ro sy jsk im .
P rz e d n ad a n ie m b iegu sp raw ie u d ziela n ie w y ja ś n ie ń n ależ y do se k re ta rz a . S tro n a pow odow a u sta n a w ia z lis ty a r b itró w a r b itr a zapasow ego; jeżeli w o k resie oznaczonym przez s e k re ta rz a pow ód nie d o k o n a takiego u stan o w ien ia, a r b itr a w yznacza p rzew o d n iczący K olegium A rb itró w (§ 17 u st. 2 reg u lam in u ).
Po uiszczeniu p rz e z po w o d a o p ła ty a rb itra ż o w e j, k tó ra je st n isk a (m axim um 2% od w arto śc i p rz e d m io tu p p oru), i p o u sta n o w ie n iu p rze z niego a r b itra s e k r e ta rz doręcza kopię pozw u stro n ie p o zw an ej, w zy w ając ją d o złożenia odpow iedzi n a pozew o raz do u sta n o w ie n ia a r b itra . Je ż e li s tr o n a p o z w a n a n ie u sta n o w i a r b i t r a w oznaczonym p rze z s e k re ta r z a czasie, w yznacza go p rzew odniczący K olegium A rb itró w . U stan o w ien i lu b w yznaczeni w te n sposób a rb itrz y w y b ie ra ją z listy a rb itró w a rb itra -p rze w o d n icz ąc eg o , ch y b a że jego w y b o ru d o k o n ały zgodnie sa m e strony. W b ra k u po ro zu m ien ia co do osoby a rb itra -p rze w o d n icz ąc eg o , w yznacza go p rzew o d n iczący K olegium A rb itró w (§ 16 ust. 1 reg u lam in u ).
W p e w n y c h okolicznościach (ta k ja k to je s t i w in n y c h k ra ja c h ) a r b ite r m oże bąd ź odm ów ić p rz y ję c ia fu n k cji, bądź też m oże być w yłączony.
A rb ite r je s t niezaw isły; n ie w iążą go żadne in stru k c je . Ma on sp raw o w ać n a d a n ą m u fu n k c ję w edług sw o je j n ajle p sz e j w iedzy i su m ien ia w sposób b e z stro n ny; o b o w iązan y je s t do za ch o w a n ia tajem n icy . N ie je st on re p re z e n ta n te m in te resó w ża d n ej ze stro n (§ 14 ust. 5 reg u la m in u ).
Po u k o n sty tu o w a n iu się zespołu orzek ająceg o , jego przew odniczący w yznacza te rm in ro zp raw y w sposób u m o żliw iający strc n o m w zięcie osobistego u d z ia łu w ro z p ra w ie i d o sta rc z e n ie dow odów zao fiaro w an y ch w pism ach przygotow aw czych. M iejscem ro z p ra w y i o rz e k a n ia je st w zasadzie W arszaw a. N a w n io sek obu stro n lub zespołu o rze k ają ce g o alb o z urzęd u , gdy o k a z u je się to celow e, P re zy d iu m K o legium A rb itró w m oże zarządzić odbycie ro zp raw y w in n ej m iejscow ości (§ 23 ust. 1—3).
S tro n y m ogą w ziąć udział w ro zp raw ie osobiście lu b przez należy cie um ocow a n y ch pełnom ocników (§ 27 ust. 3). Je że li m im o n ależ y teg o w ezw ania s trc n a n ie sta w i się n a ro zp raw ie , nie w strz y m u je to p o stę p o w an ia (§ 24).
Nr 5(89) R o zstrzyg a n ie sporów w polskim h a n d lu zagr. 45
now ić p ro w a d ze n ie ro zp raw y w o k re śla n y m ję z y k u obcym , co zre sztą w p ra k ty c e K olegium A rb itró w je s t re g u łą .14
R ozpraw y są publiczne, je d n a k ż e n a w n io se k je d n e j ze s tro n w y d a je się z a rządzenie, że ro z p ra w a n ie będzie pu b liczn a; za rząd zen ie te j tre śc i m oże p o d ją ć zespół o rz e k a ją c y ró w n ież z u rz ę d u (§ 26), R o zp raw y są u stn e ; n a w n io sek stro n lu b w ra z ie pisem nego u z n a n ia całości pow ództw a zespół o rze k ają cy re z y g n u je z u stn e j ro z p ra w y (§ 27 ust. 1).
P rz ep is § 27 ust. 2 re g u la m in u zobowiąziuje zespół o rze k ają cy do d a n ia stro n o m siposobności p rz e d sta w ie n ia tego, oo u w a ż a ją za w łaściw e d la o b ro n y sw oich p ra w ta k w d zied z in ie fak ty c z n e j, ja k i p ra w n e j. P o d a n ie p o trze b n y ch śro d k ó w d o w odow ych ciąży n a stro n a c h , je d n a k ż e zespół o rz e k a ją c y ro zstrzy g a o w nioskach do w odow ych w e d łu g sw ego u zn an ia. M oże o n rów n ież z w łasn ej in ic ja ty w y p rz e
słuchać św iad k ó w i biegłych, p rze p ro w ad z ać dochodzenia o raz in n e dow ody, jeśli uw aża je za isto tn e d la ro zstrz y g n ięc ia sp o ru (§ 28 ust. 1). D ow ody p o d le g ają sw o b o d n ej ocenie zespołu orzekającego.
Do skuteczn o ści w szy stk ich ro z strz y g n ięć zespołu o rzek ająceg o w y sta rc z a w ię k szość głosów. N a ra d a i głosow anie zespołu o rze k ają ce g o n ie są pub liczn e i o d b y w a ją się w nieobecności sitron. C złonkow ie prezy d iu m , se k re ta rz i jego za stę p ca m ogą b ra ć u d z ia ł w n a ra d a c h bez p r a w a g łosow ania (§ 31 ust. 3 i 4).
W yrok m u si być w y d a n y na piśm ie. O ry g in ał i w szy stk ie wytpisy w y ro k u m uszą być w zasa d zie o p a trz o n e podpisem a rb itró w i przew odniczącego zespołu o rz e k a jącego, a n a d to podpisem przew odniczącego i s e k re ta rz a K olegium A rb itró w o raz pieczęcią K olegium A rb itró w (§ 33 ust. 3). S e k re ta rz doręcza k a ż d e j z e stro n w y p is w y ro k u .
W yrok je s t o sta te czn y i n ie p rz y słu g u je od niego o d w ołanie a n i z a ż a le n ie (§ 34 u st. 1).
Doniosłe znaczenie w z a k resie a r b itra ż u m a p roblem , czy d a n y sąd a rb itra ż o w y o rz e k a w ed łu g poczucia słuszności e x aequo e t bono, czy te ż zgodnie z p raw em , a w tym d ru g im w y p a d k u — ja k ie g o p a ń s tw a p ra w o sto su je. Z ag a d n ien ie to je st w y ra źn ie u reg u lo w a n e w reg u la m in ie K olegium A rb itró w . S tosow nie do § 31 ust. 1 re g u la m in u zespół o rz e k a ją c y sto su je tego p a ń s tw a p raw o , k tó re p o z o sta je w najściślejszy m zw iązk u z w y p ad k ie m sp o rn y m , u w zg lę d n ia jąc p rz y tym p rze d e w szy stk im w olę s tro n . B ierze pod uw ag ę za sa d y słuszności, d o b rej w ia ry i zw y c z a je o ty le , o ile w łaściw e p ra w o n a to zezw ala.15
a d 2). M i ę d z y n a r o d o w y S ą d A r b i t r a ż o w y d l a S p r a w Ż e g l u g i M o r s k i e j i Ś r ó d l ą d o w e j w G d y n i . Izby h a n d lu zag ranicznego P R L , CSÏIS i NRD u tw o rzy ły n a m ocy u k ła d u pod p isan eg o w G dyni 17 czerw ca 1959 r. sąd a rb itra ż o w y , k tó ry m a za zad an ie szybkie, n ie sk o m p lik o w a n e i fachow e ro z strz y g a n ie sporów cy w iln o p raw n y ch , m ogących w y n ik n ą ć ze sp ra w żeglugi m o r s k ie j i śró d ląd o w e j. .Pow ołany w te n sposób M iędzynarodow y S ąd A rb itra żo w y
dla S p ra w Ż eglugi M orskiej i Ś ró d ląd o w ej m a sw o ją siedzibę w G dyni.
M iejscem ro z p ra w y i o rze k a n ia je s t z re g u ły G dynia, 'jednakże stro n y m ogą się um ów ić, że m iejscem ro zp raw y i o rze k an ia będzie B erlin, P ra g a lu b W arszaw a. Na
m O p r a k t y c e K o le g iu m A r b itró w p r z y P IH Z w z a k r e s ie z a s a d p r o c e d u r y p o r . J.. J a k u - b o w s k i : Z u e in ig e n F ra g e n d e r A u s s e n h a n d e ls s c h ie d s g e r ic h ts b a r k e it in d e n s o z ia lis ti s c h e n L a e n d e r n , „ R e c h t im A u s s e n h a n d e l” n r 1 z 1962 r.
is W a ż n ie js z e o rz e c z e n ia K o le g iu m A r b itró w p r z y P IH Z są p u b lik o w a n e w c z a s o p ism a c h ,»H andel Z a g r a n ic z n y ” i „ P r a w o w h a n d lu z a g r a n ic z n y m ” . P o r. te ż J . J a k u b o w s k i : T h e S e ttle m e n t o f F o re ig n T r a d e D is p u te s in P o la n d , „ I n t e r n a ti o n a l a n d C o m p a r a tiv e L a w Q u a r t e r l y ” n r 3 z 1962 r., s. 813 i n a s t.
46 J e r z y J a k u b o w s k i N r -6 (89>
w n io sek je d n e j ze s tr o n i po za p o zn a n iu się ze sta n o w isk ie m d ru g iej stro n y p r e zes S ąd u A rb itrażo w eg o m oże zarządzić, że ro z p ra w a i w y d an ie orzeczenia odbędą się w in n y m m ie jsc u (§ 3).
U kład je s t o tw a r ty dla p rz y stą p ie n ia do niego izb h an d lo w y ch in n y c h krajów * je że li dotychczaisowi u czestnicy u k ła d u w y ra ż ą n a to zgodę (§ 6).
O m aw iany S ąd ro zstrz y g a w szelkie sp o ry cy w iln o p ra w n e, ja k ie m ogą p o w sta ć ze s p ra w żeglugi m o rsk ie j i śró d ląd o w e j. N ależą tu w szczególności sp o ry z: um ów fra c h to w y c h i cz arte ro w y ch o ra z konosam entów , um ó w o p rze ład u n e k , um ów m a k le rsk ic h i sp ed y cy jn y ch , um ów ubezpieczenia, z d e rzen ia s ta tk ó w i rato w n ictw a* je śli chodzi o s ta te k m o rsk i lu b śródlądow y, w y d o b y w an ia , uszk o d zen ia u rzą d zeń p orto w y ch , a w a rii w spólnej.
S p ory ze sto su n k ó w p ra c y n ie m ogą być p o d d aw a n e ro z strz y g a n iu M iędzynaro dow ego S ąd u A rbitrażow ego. W łaściw ość S ąd u A rb itra żo w e g o zachodzi:
a) jeżeli stro n y ją p ise m n ie um ów iły,
b) jeżeli pow ód w pozw ie p o d d ał się w łaściw ości S ąd u A rbitrażow ego, a poz w a n y n a p y ta n ie S ąd u A rb itrażo w eg o w y ra z ił n a p iśm ie zgodę n a tę w łaści w ość, albo
c) jeżeli w łaściw ość zo stała p rze w id zia n a w p o ro zu m ien ia ch m ię d zy p a ń stw o w y ch (§ 2).
M iędzynarodow y S ąd A rb itra ż o w y sk ła d a się z: p rez y d iu m , p rez esa , zespołów o rz e k a ją c y c h i s e k re ta r z a (§ 4). P re z y d iu m s k ła d a się z członków m ian o w an y ch przez uczestniczące izby. K aż d a izba w y zn acza je d n eg o członka i jego zastępcę. F u n k c je p rezesa p e łn i k o le jn o przez o k re s ro k u k aż d y z członków lu b w raz ie
przeszkody jego za stę p ca (§ 5).
N a liście a rb itró w M iędzynarodow ego S ąd u A rb itra żo w e g o w p isa n y ch je s t 30 osób spośród n a jw y b itn ie jsz y c h znaw ców p ro b le m a ty k i tr a n s p o rtu i ubezpieczeń oraz p ra w a m orskiego i ubezpieczeniow ego (§ 9 ust. 1—5).
A rb ite r je s t n ie za w isły i n ie podlega żadnym in stru k c jo m . N a d a n ą m u fu n k c ję s p ra w u je w sposób b ez stro n n y , w ed łu g sw ej n a jle p s z e j w ied zy i su m ien ia. O bo w iąz an y je s t do za ch o w an ia ta jem n icy . N ie je st on re p re z e n ta n te m in te re só w ż a d n e j ze stro n (§ 9 ust. 6).
R ozpoznanie i ro z strz y g a n ie sp o ró w n ależy do zespołów o rze k a ją c y c h s k ła d a ją c y c h się z trz e c h członków , p rz y czym k ażd a ze s tro n w y b ie ra jednego a r b itra z lis ty a rb itró w , a w ybranii przez stro n y a rb itrz y w y b ie ra ją z kolei p rz e w o d n i czącego (§ 10).
In n e zasad y p o stę p o w an ia s ą p o dobne d o za sa d R e g u la m in u K olegium A rb itró w p rz y P IH Z . O k w e stia c h p o stę p o w a n ia n ie ro zstrz y g n ię ty c h w re g u la m in ie M ię d zy n aro d o w eg o S ąd u A rb itrażo w eg o d e c y d u je zespół o rze k a ją c y . P o w in ien o n p rzy ty m u w zględnić p ro c e d u rę cy w iln ą o b o w iąz u ją cą w m ie jsc u ro z p ra w y (§ 27).
Je że li idzie n a to m ia s t o p ra w o w łaściw e d o oceny p ra w i obow iązków stron* to zespół o rz e k a ją c y sto su je tego p a ń s tw a p raw o, k tó re -pozostaje w n a jśc iśle j szym zw iązk u z w y p a d k ie m spornym , u w zg lę d n ia jąc p rz y tym p rz e d e w szystkim w olę stro n . B ierze pod u w ag ę zasad y d o b re j w ia ry i odnoszące się do spornego w y p a d k u zw yczaje handlow e, m o rsk ie i p o rto w e o tyle, o ile w łaściw e p ra w o n.a to ze z w a la (§ 29).
W yrok je s t o sta te c z n y i n ie p rz y słu g u je o d niego cdw o łan ie a n i z a ża le n ie (§ 30).
Nr 5(89) R o zstrzyganie sporów w p o lsk im ha n d lu zagr. 47
a d 3). I z b a A r b i t r a ż o w a B a w e ł n y w G d y n i . Izba A rb itra ż o w a B aw ełny w G dyni p o w sta ła w 1938 ro k u . J e j re g u la m in w y d a n y w tym że ro k u p o tw ie rd z o n y został przez A m ery k a ń sk ie Z rzeszenie Z aładow ców B aw ełny (A m e ric a n C ottor S h ip p e rs A ssociation) pism em z 10 w rz e śn ia 1947 r. P o stan o w ie n ia tego re g u la m in u
z n a jd u ją zasto so w an ie do w szy stk ich tr a n s a k c ji z a w ie ra n y c h ze w zm ian k ą, iż o d b y w a ją się n a „w a ru n k a c h g d y ń sk ic h ” bąd ź „w edług gdyńskiego k o n tr a k tu ” lu b „z k la u z u lą a rb itra ż o w ą g d y ń sk ą ” i in n y m i podobnie brzm iącym i k la u zu la m i. W sto A m k u do in n y c h k o n tra k tó w , jeśli n ie w y łąc za ją one za sto so w a n ia re g u la m i n u Izby A rb itra ż o w e j B aw ełny, m oże być zastosow any te n re g u la m in ja k o w y k ła d n ia oraz obraz zw yczajów w h a n d lu b a w e łn ą w Polsce.
W szelkie sp o ry w y n ik łe z k o n tra k tó w , do k tó ry c h m a zasto so w an ie re g u la m in Izby A rb itra ż o w e j B aw ełny, p o d le g a ją o rze czn ictw u zespołów a rb itra ż o w y c h p o w ołanych w ed le p rzepisów za w a rty c h w części d ru g ie j tego re g u la m in u (§ 1 1 r e gulam inu).
Z espoły a rb itra ż o w e p o w sta ją w te n sposób, że k a ż d a s tro n a w yznacza sw ego a rb itra . A rb itre m m oże być je d y n ie w łaściciel, członek za rząd u lu b ra d y n a d z o r czej bąd ź p r o k u re n t firm y , -która je s t czło n k iem Izby. Nie m oże być a rb itre m oso ba z a in te re so w a n a w d an y m sporze (§ 13).
W celu u zy sk an ia w sp raw ac h sp o rn y c h orzeczenia, stro n a za in te re so w a n a z w ra ca się d o d y re k to ra Izby A rb itra żo w e j B a w ełn y z w nioskiem o u sta n o w ie n ie ze społu arb itra żo w eg o , p o d ając jednocześnie n az w isk o sw ego a r b itra (§ 14). W niosek o u sta n o w ien ie zespołu a rb itra żo w eg o p o w in ie n zaw ierać k ró tk ie p rz e d sta w ie n ie sta n u fak ty c zn e g o sp ra w y w ra z z żąd an iem w nioskodaw cy m ając y m być p o d sta w ą w yro k u a rb itró w (§ 15). W ciągu 3 dmi od ch w ili o trz y m a n ia w n io sk u d y re k to r Izby z a w iad a m ia s tro n ę p rze ciw n ą o w n iosku dotyczącym u sta n o w ie n ia zespołu arb itrażo w eg o , p rz y sy ła ją c jednocześnie odpis o trzym anego w n io sk u i w z y w a ją c do w yzn aczen ia sw ego a r b itra w ciągu 15 d n i wiraż z p ise m n ą odpow iedzią n a tw ie rd z e n ia i ż ą d an ia zgłoszone przez w nioskodaw cę w jego w n iosku (§ 16).
P o p rz e s ła n iu p rz e z p rze ciw n ik a odpow iedzi n a w niosek oraz po w yznaczeniu swego a rb itra , d y r e k to r Izby zw o łu je p osiedzenie zesipołu arb itrażo w eg o , k tó ry w y d aje w y ro k n a p o d sta w ie złożonych d o k u m e n tó w i pism (§ 17).
P o stęp o w a n ie p rze d zespołem a rb itra ż o w y m je s t pisem ne. A rb itro m p rz y słu g u je p ra w o żą d an ia od s tr o n d alszy c h p ise m n y c h w y jaśn ień odnoszących się d o sp raw y (§ 18).
G dyby stro n a p rzeciw n a n ie w yzn aczy ła sw ego a r b itr a w przew id zian y m te rm i nie, w ów czas d y re k to ro w i Izby p rz y słu g u je p raw o m ia n o w an ia a r b itr a (§ 20). W b ra k u odpow iedzi na tw ie rd z e n ia i ż ą d a n ia u ję te w e w niosku w n io sk o d aw cy , a rb itrz y ro z p a tru ją sp ó r n a p o d sta w ie m a te ria łó w w niesionych przez w nio sk o daw cę (§ 21).
G dyby a rb itrz y w ciąg u 14 dni o d ich w y zn a cz en ia n ie w y d ali zgodnego w y roku, zobow iązani są do w yzn aczen ia s u p e r a rb itra . Je śli i w te j sp ra w ie n ie m o g ą d ojść do p o ro zu m ien ia , s u p e ra rb ilra w y zn acza d y r e k to r Izby (§ 22).
Je że li w toczącym się sporze istn ie ją k w estie czysto p ra w n e albo jeżeli do z b a d a n ia sp o ru konieczne je st dochodzenie sądow e, za rząd Izby p rze k azu je s p ra w ę s ą dow i pań stw o w em u . O w y d an ie tego ro d z a ju decyzji przez za rząd Izby m ogą w y stą p ić ta k ż e a rb itrz y . Od u ch w a ły za rząd u Izby, że sp ó r m usi b y ć ro zp a trz o n y przez są d p aństw ow y, n ie m a odw ołania (§ 12).
Je że li a rb itrz y albo — w ra z ie niem ożności uzgodnienia sta n o w isk — Super
48 J e r z y J a k u b o w s k i Nr 5(89)
a rb itró w czy s u p e ra rb itra (§ 23). S tro n o m p rz y słu g u je p ra w o ż ą d an ia złożenia o r y g in a łu w y ro k u o ra z a k t sp ra w y w sądzie p ań s tw o w y m w G d y n i (§ 26).
A rb itrz y lu b .superarfoiter m a ją o bow iązek u sta lić w w y ro k u koszty p o stę p o w a n ia p rze d zespołem a rb itra żo w y m . K oszty p o stę p o w a n ia o b ciąż ają tę stro n ę, p rz e c iw k tó r e j wydajno w y ro k . A rh itrz y m ogą rów n ież p o d zielić je m iędzy ob ie stro n y
(§ 27).
W yrok zespołu a rb itra żo w eg o je s t o sta te czn y i n ie m oże być pod żadnym w zg lę d e m i w ż a d e n sposób zaczepiony (§ 29). *
P oza postęp o w an iem a rb itra ż o w y m sp o rn y m Izb a A rb itra ż o w a B aw ełny p ro w ad z i ta k ż e a r b itra ż jakościow y (gatunkow y). A rb itra ż o w i jak o ścio w em u Izby p o d le g a ją — z w yłączen iem w łaściw ości są d ó w p ań stw o w y c h i in n y c h — w szy stk ie sp o ry dotyczące jak o ści b aw ełn y , k tó re p o w sta ły m iędzy stro n a m i b io rąc y m i udział w tra n s a k c ja c h h an d lo w y c h b aw e łn ą, jeżeli do z a w a rte j n a p iśm ie um ow y w łączo no k la u z u lę p rz e w id u ją c ą „ a rb itra ż w G d y n i” lu b in n ą p odobnie b rzm iącą k la u z u lę s tw ie rd z a ją c ą , że tego ro d z a ju sp o ry b ę d ą ro zstrz y g an e w m yśl re g u la m in u Izby A rb itra żo w e j B aw ełn y w G d y n i (§ 30).
W y d an e n a p o d sta w ie re g u la m in u Izby orzeczenie a rb itra ż o w e w sp ra w ie ja k o ści służy o b u stro n o m za p o d sta w ę dok o n y w an ia p om iędzy n im i w szelkiego ro d z a ju księgow ań, p o trą c e ń , o bliczeń itp. (§ 31).
A rb itra ż u d o k o n u ją a rb itrz y w y zn a cz en i przez stro n y z u sta lo n e j p rze z Izbę A rb itra ż o w ą B aw ełn y listy k la sy fik a to ró w b aw e łn y — z w y ją tk ie m a rb itra ż u d la k o n tra k tó w „w ed łu g c e rty fik a tu ” ; w ty m d ru g im w y p a d k u k la sy fik a to ró w w y zn a cza d y r e k to r Izby (§ 34).
-W ra z ie p o w sta n ia rozbieżności zd a ń w śród a rb itró w fu n k c ję s u p e ra rb itra pełni naczeln y k la s y fik a to r Izby, k tó ry ro zstrz y g a spór. O rzeczenie s u p e ra rb itra o w y sokości p rz y z n a n ia ż ą d a n e j lu b o fero w a n ej b o n ifik a ty n ie m oże p rzek raczać kw o t p ro p o n o w a n y ch p rzez a rb itró w (§ 35).
R e g u la m in o k re śla bard zo szczegółowo tr y b o k re śle n ia ja k o ści to w a ru : p o b ie r a n ie p ró b , w ażen ie i obliczanie wagi!, ta ro w a n ie. I n s ta n c ją odw oław czą w z a k re sie a r b itra ż u jakościow ego je s t C ha m b re A rb itr a le de C oton S .A , w H aw rze (§ 44).
4. Arbitraż w p ra k ty c e. polskich przedsiębiorstw handlu zagranicznego
W sto su n k ach z k ra ja m i so c jalisty c zn y m i sp o ry są ro z strz y g a n e przez sta łe są dy a rb itra ż o w e w m y śl zasad om ów ionych w yżej.
Je śli chodzi o sto su n k i z in n y m i k ra ja m i, to p ra w ie -w szystkie um ow y z a w ie ra ne p rz e z p o lsk ie p rz e d się b io rstw a h a n d lu zagran iczn eg o z a w ie ra ją k la u z u le p rz e w i dujące, że w sze lk ie spory, ja k ie m o g ą w y n ik n ą ć z n ic h lu b w zw iązku z nim i, będ ą ro zstrz y g an e p rze z sąd y arb itra ż o w e . K lau z u le te p rz e w id u ją b ąd ź a r b itra ż
ad hoc (sąd a rb itra ż o w y jednorazow y), bąd ź ro zstrz y g n ięc ie sp ra w y przez sta ły
(in sty tu c jo n a ln y ) są d arb itra ż o w y .
T ypow a k la u z u la p rz e w id u ją c a a r b itra ż ad hoc w y g ląd a n astę p u ją c o :
„W szelkie apory, ja k ie m ogą w y n ik n ą ć iz n in ie jsz ej um ow y lu b w zw iązkji z nią, p o d le g ają w y łączn em u ro zstrz y g n ięc iu przez S ąd A rb itra żo w y w k r a ju stro n y pozw an ej. S ąd A rb itra ż o w y s k ła d a się z d w u a rb itró w , k tó ry c h u sta n a w ia ją po je d n y m stro n y , a u sta n o w ie n i w te n sposób a rb itrz y zgodnie w y b ie ra ją a r b i- tra-p rzew o d n ic zą ce g o . G dyby s tro n a pozw ana n ie d o k o n ała u sta n o w ie n ia a r b itra w ciągu 14 d n i od ustan o w ien ia, a r b itr a przez stro iję pow odow ą, a r b ite r zo stanie w yznaczony p rzez Izbę H ad lo w ą w k r a ju stro n y pozw anej.
G dyby a rb itrz y n ie m ogli d o jść do poro zu m ien ia co do osoby arb itra-p rze.w o d - niczącego, w yznaczy go Izba H an d lo w a w .... (p rzew ażnie w k r a ju trzecim ).
N r 5 (89) R o z s tr z y g a n ie s p o r ó w w p o ls k im h a n d lu za g r. 49
S tro n y zo bow iązują się dobrow olnie w y k o n ać orzeczenie, k tó re w y d a S ąd A rb i tra ż o w y pow ołany w sposób w yżej o k re ślo n y ”.
A oto typow a k la u zu la p rze w id u jąc a a r b itra ż in sty tu c jo n a ln y w edług za sa d y
fo r u m rei (tzw. ła m a n a k la u zu la arb itra ż o w a ):
„W szelkie spory, ja k ie m ogą w y n ik n ą ć z n in ie jsz e j um ow y lu b w zw iązku z nią, p o d le g ają ro z strz y g n ięc iu przez S ąd A rb itra ż o w y p rz y Izbie H andlow ej, do k tó re j n ależy stro n a p ozw ana, i zgodnie z z a sa d am i p o stę p o w an ia tego Sądu.
S tro n y zo bow iązują się d o brow olnie w y k o n ać orzeczenie, k tó re w yda te n S ąd A rb itra ż o w y .”
N iek tó re um ow y p rze w id u ją w yłączną w łaściw ość stałego są d u arb itra żo w eg o bądź w Polsce, tj. K olegium A rb itró w p rz y P IH Z , bądź w innym kiraju.
W sto su n k a c h z Indią, Ja p o n ią, USA i W łocham i stosuje się ła m a n ą k la u zu lę a rb itra żo w ą. K olegium A rb itró w przy P IH Z za w arło bow iem z o rg an iz ac jam i a r b itrażo w y m i tych k ra jó w p o rozum ienia o w spółpracy i w zajem n y m p o p arc iu (z Ja p o ń sk im S tow arzyszeniem A rb itra ż u H andlow ego w d n iu 17 k w ie tn ia 1957 r., z F e d e ra c ją In d y jsk ic h Izb H and 1 o w o - P rz em ysło w y c h w d n iu 13 g ru d n ia 1961 r., z A m ery k a ń sk im S tow arzyszeniem A rb itra żo w y m w d n iu 31 m a ja 1963 r., a z W ło skim S tow arzyszeniem A rb itrażo w y m w d n iu 8 g ru d n ia 1963 r.). K lau z u la ta k a p rz e w id u je w łaściw ość K olegium A rb itró w p rz y P IH Z (gdy stro n ą pozw an ą je s t polskie p rze d sięb io rstw o h a n d lu zagranicznego) i je d n e j z w ym ien io n y ch o rg a n iz a cji (gdy stro n ą pozw aną je s t firm a z tego k ra ju ). W w y m ien io n y ch w yżej p o ro zu m ien iach z a w a rte są w zorcow e k la u zu le arb itra ż o w e . . •
P oro zu m ien ie z W łoskim S to w arzy szen iem A rb itra żo w y m p rz e w id u je n adto jeszcze in n ą m ożliw ość: a rb itra ż m ieszany, tj. p ro w ad zen ie d la sporów m iędzy p rze d sięb io rstw a m i w łoskim i i polskim i o d rę b n e j lis ty arb itró w , na k tó rą m a ją być zap isy w an i zarów no o b y w atele .polscy, ja k i w łoscy.
IV. U znaw anie i wykonywanie orzeczeń zagranicznych
Z ag ad n ien ia u zn a w an ia i w y k o n y w an ia w P olsce orzeczeń zag ran iczn y ch w o p raw ac h h an d lo w y c h dotyczą a rt. 1146 § 1, 1147, 1148, 1150 § 1, 1151, 1152 i 1153
k.p.c. z 1964 r.
O rzeczenia za g ran iczn e pod leg ają u n a s u z n a n iu pod w a ru n k ie m w zajem ności, je ż e li sp ełn io n e są w a ru n k i w y m ie n io n e w a r t. 1146 § 1, tzn. jeżeli:
1) orzeczenie je s t praw o m o cn e w p ań stw ie, w k tó ry m zostało w ydane,
2) sp raw a nie należy w edług polskiego p r a w a lu b um ow y m ię d zy n aro d o w ej do w yłącznej ju ry sd y k c ji sądów p o lsk ich lu b są d ó w p a ń stw a trzeciego,
3) stro n a n ie by ła pozbaw iona m ożności obrony, a w razie .n ie p o sia d a n ia zdol ności procesow ej — należytego p rze d staw ic ie lstw a,
4) sp ra w a nie zo stała już p raw o m o cn ie osąd zo n a przed sądem polskim p ow oła nym do je j ro zstrzygnięcia, zanim orzeczenie sądu zagranicznego stało się praw om ocne,
5) orzeczenie nie je s t sprzeczne z p o dstaw ow ym i zasad am i p o rzą d k u p raw n eg o PRL,
6) przy w y d a n iu o rzeczenia w sp raw ie , w k tó re j n ależało zastosow ać p raw o polskie, praw o to zostało zastosow ane, chyba że zastosow ane w sp ra w ie obce' p ra w a nie ró żn i się w sposób isto tn y od p r a w a polskiego. P rz ep isy a rt.
1147 i 1148 o k re śla ją try b uznania.
W ykonyw anie orzeczeń zag ranicznych re g u lu je a rt. 1150. W edług p rze p isu a rt. 1150 § 1 o rzeczenia sądów zagranicznych w sp raw ac h cyw ilnych n ależących w P o
50 P y ta n ia i o d p o w ie d z i p r a w n e Nr 5 (89)
sce do d ro g i sądow ej, n a d a ją c e się do w y k o n a n ia w d ro d ze egzekucji, są ty tu ła m i egzekucyjnym i, jeżeli w y k o n aln o ść ich je s t p rze w id zia n a w um ow ie m ię d z y n a ro d o w ej, p rz y czym m uszą zachodzić p o n ad to p ew n e d o d atk o w e p rz e sła n k i w y k onalności w y m ien io n e w p a ra g ra fie 1 a rty k u łu 1150, a m ianow icie jeżeli:
1) o rzeczenie zostało w y d a n e po w ejściu w życie um ow y m iędzynarodow ej, 2) orzeczenie p o d leg a w y k o n a n iu w p a ń s tw ie , sk ąd pochodzi,
3) zachodzą w a r u n k i u z n a n ia o rzeczenia w ym ien io n e w a r t. 1146 § 1 k.p.c. P rz ep isy te sto su je się odpow iednio do orzeczeń sądów polub o w n y ch w ydanych-za g ra n ic ą (art. 1150 § 2). T ry b w y k o n a n ia o k re śla a rt. 1151 kjp.c.
S p ra w ę w y k o n y w a n ia ugód z a w a rty c h p rze d są d am i zag ran iczn y m i r e g u lu je a r t 1152 k.p.c. Z a w ie ra o n za sa d y analogiczne do za sa d stosow anych w z a k re sie w y k o n y w an ia o rzeczeń za g ran iczn y ch .16 ,
J a k w ięc w id ać z pow yższego, w y k o n an ie zagranicznego orzeczenia (zarów no orzeczenia są d u państw ow ego, ja k i orzeczenia arbitrażow ego) uzależnio n e je st od o bow iązyw ania w te j m ierze w iążącej P o lsk ę um ow y m ięd zy n aro d o w ej. J e ś li chodzi o z a w a rte p rzez P o lsk ę um ow y m iędzynarodow e, to w pierw szej; kolejności należy tu w ym ienić k o n w en c je z in n y m i k ra ja m i socjalistycznym i o po m ocy p ra w n e j i o b ro cie p ra w n y m w sp ra w a c h cyw ilnych, ro d zin n y ch i k a rn y c h . P rz e w id u ją o n e w za jem n e u zn a w an ie i w y k o n y w an ie orzeczeń, w tym ta k że o rz e czeń za są d zając y ch , zarów no sądów pow szechnych, ja k i sądów polubow nych (art. 52—54 k o n w e n c ji P R L — NREf z 1.II.1957 r., Dz.U. z 1958 r. N r 27, poz. 114; a r t. 5 2 ,k o n w en c ji P R L — ZSR R z 28.XII.1957 r., Dz. U. z 1958 r. N r 32, poz. 147; a r t. 58—63 k o n w en c ji P R L — W RL z 6.IIL1959 r., Dz. U. z 1960 r. N r 8, poz. 54; a r t . 49—54 i a r t 58 k o n w en c ji P R L — F S R J z 6.II.1960 r., Dz. U. z 1963 r. Ń r 27, poz. 162; a r t. 44—50 k o n w en c ji P R L — CSRS z 4.XI.1961 r., Dz. U. z 1962 r., N r 23, poz. 103; a rt. 54—55 1 57— 60 k o n w en c ji P R L — BRL z 4.XII.1961 r., Dz. U. z 1963 r . N r 17, poz. 88; a r t. 47—53 k o n w en c ji P R L —R R L z 25.1.1962 r„ Dz. U. z 1962 r . N r 63, poz. 301).
P o lsk a należy ta k że , ja k ju ż o tym by ła m ow a, do n o w o jo rsk ie j K o n w e n c ji o u z n a w ą n iu i w y k o n y w an iu zag ran iczn y ch orzeczeń a rb itra ż o w y c h z 10 cz e rw c a 1958 r. O rzeczenia a rb itra ż o w e w y d a n e n a o bszarze innych p a ń s tw -u c z e stn ik ó w t e j k o n w en c ji są w P olsce w y k o n y w an e pod w a ru n k a m i w ym ienionym i w a r t I II — V II te j konw encji. i« P rz e p is y d o ty c h c z a s o w e r e g u lu ją c e u z n a w a n ie i w y k o n y w a n ie o rz e c z e ń z a g r a n ic z n y c h z a w ie ra ł k .p .c . z 1932 r . w b r z m ie n iu w s p o m n ia n e j ju ż u s ta w y z 15 lu te g o 1962 r . P o r. w y ż e j J . J o d ł o w s k i .
p y r
A W I A I O D P O W I E D Z I P R A W H / Ę 1. P Y T A N I E :Ad w. E. P io tro w sk i w piśm ie z dn. 16.III. br. p isz e m.im.:
Ja k o p ro k u ra to r przeszedłem w 1952 r. na e m e ry tu rę . P o d staw o w y m up o saże n ie m b y ła k w o ta 1 280 zł. R e n tę p o b ie ra łem do 1957 r., tj. d o czasu w p isa n ia m n ie n a listę ad w o k ack ą. Do zespołu zostałem w cielony 1.1.1965 r. O becnie m am z a m ia r p rz e jść p o w tó rn ie na re n tę , w obec bow iem u kończenia 65 la t i pogorszenia s ię
