Alfred Dreszer
Adwokaci polscy w oficerskich
obozach jenieckich w Niemczech w
latach 1939—1945 : fragmenty
Palestra 27/8(308), 36-38
3 6 C z ę ś ć I I . M a t e r ia ły z o b r a d s e s j i N r 8 (308)
V}bok nich członkam i BCh byli: d r S ta n isła w K o ł o d z i e j s k i , działacz n a te re n ie G orlic, J a n P o d o l s k i , działacz n a te re n ie Szczucina (m. in. w 1943 r. b r a ł u d ział w ak c ji niszczenia a k t U rzędu G m innego w Szczucinie), J a n S z e w c z y k , k tó ry d ziała ł n a te re n ie -L im a n o w e j, oraz Józef S a l w i ń s k i d z ia ła ją c y n a te re n ie K rakow a. D ziałaczem w BCh b y ł też E d w a rd K a l e t a , k tó ry o rg an iz o w ał B atalio n y C hłopskie na te re n ie K ra k o w a i n a Ś ląsku.
ALFRED
DRESZER
A dw okaci polscy w oficerskich obozach jen ieck ich w N iem czech w la ta c h 1939—1945
(fragm enty)
W obozie w W oldenbergu K oło P ra w n ik ó w p o w stało 17 sie rp n ia 1940 r., obej m u ją c w iększość ju ry stó w p rzeb y w ający ch w obozie. Z ad a n iem K oła było pogłę b ia n ie w iedzy praw n iczej, o rg an iz o w an ie odczytów , re fe ra tó w , d y sk u sji, p o p u la ry zo w a n ie p ra w a itp. W sk ła d pierw szego za rz ą d u K oła w eszli: p rez es — adw . A lfons S e r g o t z G rudziądza, w iceprezes — A lfre d D r e s z e r , w ice p ro k u r a to r SO w W arszaw ie (od 1945 r. a d w o k a t w Łodzi), a u to r nin iejszeg o szkicu, o raz s e k re ta rz — apl. adw . K azim ierz L e w i ń s k i (po w o jn ie a d w o k a t w W a r szaw ie). S kład te n uległ zm ianie w 1942 r. P rezesem został adw . B olesław C h r z a n o w s k i z Bydgoszczy, w iceprezesem pozostał A lfre d D r e s z e r , se k re tarze m — ap l. adw . M a ria n S z a f r a ń s k i z K ro sn a, a k ie ro w n ik ie m u tw o rzo n e j sekcji s tu d e n tó w — K azim ierz L e w i ń s k i , p o p rze d n i s e k re ta rz zarząd u . P onadto do za rz ą d u w eszli: adw . W itold H e i n t z e z W arszaw y, adw . M ieczysław Z e m - b r z u s k i z W arszaw y, apl. adw . d r L eon T a y l o r (po w ojn ie ad w o k a t w Poznaniu), W ty m n ie zm ienionym składzie z a rząd pozostał d o końca, tj. do 25 stycznia 1945 r.
Z godnie z p ro g ra m em prow adzone były w y k ła d y z różnych d y sc y p lin p raw a, se m in a ria , d y sk u sje, ćw iczenia d la ap lik an tó w . P rz ed m io tem szczególnej tro sk i b y ło szkolenie studentów . W ykłady obejm o w ały n a s tę p u ją c e dzied zin y p raw a: p ra w o cyw ilne, p ro ce d u rę cyw ilną, p raw o k a rn e , p ro c e d u rę k a rn ą , p ra w o k a n o niczne, p ra w o m iędzynarodow e publiczne i p ry w a tn e , skarbow ość, h isto rię filozofii p ra w a , sta ty sty k ę , p raw o handlow e, p raw o h ipoteczne o raz ^kodeks zobow iązań.
P ro w ad z ąc y m i w y k ła d y i ćw iczenia byli pow o łan i przez Z arząd K oła asystenci u n iw e rsy te c c y o raz p raw n ic y p ra k ty c y o m ożliw ie n a jw ię k sz y m dośw iadczeniu.
W iększość w y kładow ców re k ru to w a ła się z g ro n a ad w o k a tó w . P rzytoczę ich n a z w isk a n a p o d sta w ie szczegółowo o pracow anego m a te ria łu p rze ż adw . K azi m ie rza L ew ińskiego oraz w łasn ej pam ięci. B yli to adw o k aci: B olesław C h r z a n o w s k i z Bydgoszczy, S ta n is ła w D o m k ę z Bydgoszczy, A lfred D r e s z e r , A lfre d E c k e r s d o r f z Łodzi, C zesław G i l e w i c z z M akow a Maz., W itold H e i n t z e z W arszaw y, C zesław J a n k o w s k i z G dyni, H e n ry k K ą k o l e w s k i z W arszaw y, Je rz y K r u s z e w s k i z W arszaw y, Jó zef M a z u r k i e w i c z z L ub lin a, Jó z ef M a l c z y k z K atow ic, W a n d alin P u c i a t a z W arszaw y, A lfons S e r g o t z G rudziądza, S te f a n S u p i ń s k i z W arsza w y, Józef U m b r a j t z P o zn an ia i M ieczysław Z e m b r z u s k i z W arszaw y; a p lik a n c i adw okaccy: Je rz y E g i e r s z d o r f f z W arszaw y, E d m u n d G i b o w - s k i z M ikołow a, K azim ierz L e w i ń s k i z W a rsza w y i L eo n T a y l o r z Poz n a n ia ; oraz: w p ro k . z Ł u ck a Wacław^ K o b u s i e w i c z (po w o jn ie ad w o k a t
N r 8 (308) II dzia ł te m a ty c z n y 37
w L ublinie), W ład y sław K o n o p n i c k i , u rzę d n ik M in. O pieki S połecznej (po w o jn ie ad w o k a t w W arszaw ie), w p ro k . w T o ru n iu Z y g m u n t K r o p i w n i c k i (po w o jn ie a d w o k a t w W arszaw ie), not. K aro l M a k o w s k i (po w o jn ie ad w o k a t w W arszaw ie), pprok. z G ro d n a S tan isław P a c e w i c z (po w ojnie a d w o k a t w S andom ierzu), sędzia z K alisza W itold T r e p k a (po w o jn ie a d w o k a t w Kole) o raz sędzia z L odzi Z y g m u n t W y r z y k o w s k i (po w o jn ie ad w o k a t w Łodzi).
W obozie p o w sta ły s tu d ia o c h a ra k te rz e u n iw ersy te ck im , o b e jm u ją c e różne dziedziny w iedzy, o d p o w iad a ją ce poszczególnym w yd ziało m u n iw ersy te ck im , pod re k to rs k ą pieczą prof. K azim ierza M ichałowskiego.
W sie rp n iu 1943 r. z a rząd K oła P ra w n ik ó w zorganizow ał w ra m a c h sw ojej działalności stu d iu m dla stu d e n tó w I ro k u p ra w a w ed łu g p ro g ra m u w ydziałów p ra w a d la polskich u n iw ersy te tó w . K iero w n ik iem tego stu d iu m został apl. adw . K azim ierz L ew iński. W obozie n ie było p ro feso ra p ra w a i w zw iązku z tym p o w stały tru d n o śc i z fo rm a ln y m u sta w ien iem w y k ład ó w i n astęp n ie p rz e p ro w a d zan y ch egzam inów . We w szystkich tych sp raw ac h za rząd K oła P ra w n ik ó w , a p rze d e w szystkim k ie ro w n ik stu d iu m , pozostaw ał w k o n ta k c ie z prof. K azim ierzem M ichałow skim , a w późniejszym o k re sie z doc. S teffenem .
W ykładow cam i n a ty m sy stem aty czn y m k u rsie d la stu d e n tó w I ro k u p ra w a było w ielu pop rzed n io w ym ien io n y ch adw okatów . S tu d iu m to objęło m. in. ta k ie k ie ru n k i n au k i, ja k p raw o rzym skie, teo rię praw a, d a w n e polskie p raw o sądow e i h isto rię p ra w a n a Zachodzie. N a w y k ła d y uczęszczało 89 stu d en tó w . W ykłady trw a ły do czerw ca 1944 r., a egzam iny do jesien i 1944 r., po czym rozpoczął się now y rok studiów .
W a k c ji ośw iato w ej i n a u k o w e j b ra li udział ad w o k aci spoza Koła P ra w n ik ó w . N ależeli do nich: N a ta n C e r a n k a (adw. z W arszaw y), A dolf D ą b (apl adw . z W arszaw y, po w ojnie sędzia SN i w ykładow ca n a U n iw ersy te cie W a r szaw skim ), B ro n isław D o b r z a ń s k i (sędzia SN), Jó z ef L i t w i n (adw. z Łodzi, po w ojn ie p ro fe so r p ra w a a d m in istra cy jn e g o na U niw ersy tecie w Łodzi).
N iezależnie od szkolenia p raw n ik ó w , w ielu w yżej w ym ienionych a d w o k a tó w prow adziło w y k ład y z różnych d yscyplin p raw n y ch n a k u rsa c h tw o rzo n y ch przez in n e ko ła naukow e, ja k np. Koło N auczycieli, Koło E konom istów , a ta k ż e w r a m ach w y k ład ó w sp ecjaln y ch d la podchorążych.
D la całego obozu w ygłaszane były odczyty z różnych dziedzin w iedzy. W ykła dow cam i byli i adw okaci. A u to r n iniejszego szkicu w ygłosił d la całego obozu dw a tego ro d z a ju odczyty: je d e n z za k re su p o p u la ry z ac ji p ra w a pt. „T rzej panow ie w to g ach ” (tek st tego re fe ra tu , p rz e sła n y do M iędzynarodow ego K rzyża do G ene w y i po w o jn ie o d esłan y au to ro w i do k ra ju , z n a jd u je się w M uzeum A d w o k atu ry w W arszaw ie), a d ru g i o za sad ach u stro jo w y ch W ielkiej B ry tan ii.
A dw okaci b ra li rów n ież udział w ro zm aity ch a k c ja c h po d ejm o w an y ch przez K om isję K u ltu ra ln o -O św ia to w ą obozu (...).
W szystkie przytoczone w yżej przeze m nie d a n e odnoszą się do obozu w W olden berg u , ale podobnie było w innych obozach jenieckich'.
N a p rzy k ła d w obozie w O sterode Koło P ra w n ik ó w pow stało już w lu ty m 1940 r. i liczyło 25 członków (obóz był nieduży). W p ra c y sam okształceniow ej i pe dagogicznej b r a li w nim udział: W. B a g i ń s k i (po w o jn ie w ieeprezes GKA) z W arszaw y (był prezesem Koła) i adw . Józef W n u k z L u b lin a (był se k re tarze m Koła). W sk ła d sądów koleżeńskich w ty m obozie w chodzili: W itold T r e p k a , sędzia SO w K aliszu, po w ojn ie adw . w Kole, k tó ry p rze b y w a ł n astęp n ie w
obo-38 N r 8 (308) zie w W oldenbergu, adw . E ugeniusz E c k n e r z P oznania, adw . B o r y s i e - w i c z ze L w ow a i adw . S z p i k o w s k i z Bydgoszczy.
W obozie w M u rn au w 1943 r. Kolo P ra w n ik ó w g rupow ało 164 członków. W obozach w A rn sw a ld e (Choszczno) i n astęp n ie w G ro ss-B o rn (N adarzyce) działalność n au k o w ą i o św iato w ą z d ziedziny p ra w a w p o sta ci w y k ład ó w , od czytów, ćw iczeń p rak ty c zn y c h , d y sk u sji itp. p ro w ad zili m. in. n a s tę p u ją c y a d w o kaci: Z ygm unt A l b r e c h t z Łodzi (był prezesem K oła P raw ników ), A ntoni O b u c h o w i c z z Łodzi, S tan isław G a r l i c k i z W arszaw y, K azim ierz G ó r e c k i z W arszaw y, A n to n i K o z ł o w s k i z W arszaw y, K azim ierz R ó ż y c k i z W arszaw y (adw. po w ojnie), M ichał W i 1 a m o w i cz z W arszaw y (adw. po w ojnie), M ichał L o r k i e w i c z z P o zn an ia (był ta k ż e przez p ew ie n czas p re z e sem K oła P raw n ik ó w ), R a jm u n d G a ł o n z P oznania, M a ria n S c h r o e d e r z P oznania, E ugeniusz E c k n e r z P oznania, W itold R z e p c z y ń s k i , M a ria n D o e r f e r z P oznania, M ieczysław K l a u z i ń s k i z P oznania, R om an S i o d a z Poznania, Ł a b i ń s k i z P oznania, E c h a u s t z P ozn an ia, M. Z i e l i ń s k i z O strow a, S tefan S t r o i ń s k i z O strow a, G a n k o w s k i ze Ż nina, L i n e t - t e z T o ru n ia o raz Ł a n g o w s k i z T oru n ia.
A d w o k at A lb rec h t n aw ią z a ł k o n ta k t listo w n y z adw . L eonem N ow odw orskim z W arszaw y w sp raw ie n a d e sła n ia do obozu z k r a ju książek praw niczych. P rz e niesiony k a rn ie do obozu w Doessel, n a d a l pro w ad ził d ziałaln o ść o św ia to w o -n a u - kow ą. W obozie tym p ra w n ic y gru p o w ali się w okół osoby prof. J . W a s i l k o w s k i e g o , a do g rona w ykładow ców należeli ta k że adw okaci Z y g m u n t W a s i l e w s k i z W arszaw y, W ład y sław T o m a r o w i c z z W arszaw y, L eon K o n z W a r szaw y oraz N arcyz M i c h a ł o w s k i z K rakow a.
N iezależnie od w y k ład ó w i ćw iczeń Koło P ra w n ik ó w w G ro ss-B o rn zainsceni- zow ało pokazow y proces C ezarego B a ry k i z udziałem stro n i sk ła d u sędziow skie go. Proces zakończył się w y d an ie m w y ro k u uniew in iająceg o B arykę.
We w szystkich obozach jenieckich ad w o k a ci w łączyli się nie ty lk o do a k c ji o c h a ra k te rz e k u ltu ra ln o -o św iato w y m , ale i do d ziałaln o ści p o d ziem n o -p atrio ty cz- nej, ja k np. re d a g o w a n ia ta jn y c h gazetek obozow ych (au to r niniejszego szkicu w spó łp raco w ał przez p ew ie n czas p rzy red a g o w a n iu „ Z a d ru c ia ” z A dam em R a pack im , późniejszym m in istre m sp raw zag ran iczn y ch w PRL), o rg an iz o w an ie i p rz e kazy w an ie ta jn eg o n a s łu c h u radiow ego itp.
C z ę ś ć I I . M a t e r ia ły z o b ra d , s e s ji
MARIA STANI SZKIS
Adwokaci i aplikanci adwokaccy w innych obozach jeńców
(fragm enty)
W śród jeńców w obozach S tarobielsk, K ozielsk, O staszków i P aw liszczew B ór byli adw okaci i ap lik an c i adw okaccy, któ rzy uczestniczyli w w ojn ie w e w rześn iu i p aź d ziern ik u 1939 r. ja k o oficerow ie rez erw y . W ielu z n ic h było w W ojskow ym K orpusie Sądow ym , a re sz ta p ełn iła służbę w ojsk o w ą w innych fo rm a cjac h w o jsk o w ych biorących b ezpośredni udział w w alkach.
Nie m a m ożliw ości dokładnego u sta le n ia, ilu i jacy ad w okaci i ap lik an c i byli w tych obozach. Tylko n ie k tó rzy w chw ili śm ierci w K aty n iu m ieli przy sobie dokum enty w skazujące n a ich zawód, a w ięc legitym ację w y d a n ą przez sam orząd adw okacki lu b le g ity m a cję Z w iązku A dw okatów P olskich — społecznej o rg an izacji przedw ojennej a d w o k a tu ry . J e s t szczególnie znam ienne i św iadczące o przy w
