and Environmental Protection
http://ago.helion.pl ISSN 1733-4381, Vol. 8 (2008), p-33-42
Recykling odpadów komunalnych - analiza wybranych
proble-mów i propozycja nowego rozwiązania bazującego
na wspomaganiu komputerowym
Kwiatkowski M.
Wydział Paliw i Energii, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków, tel.(0 12) 617 41 73,
e-mail: kwiatkow@agh.edu.pl
Streszczenie
Celem pracy było przedstawienie aktualnych problemów związanych z gospodarką odpa-dami komunalnymi, w szczególności przedstawione zostały główne ekonomiczne i społeczne problemy związane z rozwojem recyklingu oraz przedstawiono propozycję oryginalnego systemu organizacji, monitoringu i optymalizacji selektywnej zbiórki odpa-dów komunalnych bazującego na wspomaganiu komputerowym. W ostatnich latach unika-nie, minimalizacja produkcji odpadów oraz recykling uzyskały największy priorytet, co jest związane z faktem, że z jednej strony odpady mogą stanowić wartościowy surowiec, a z drugiej strony niewłaściwa gospodarka i utylizacja odpadów mogą mieć niekorzystny wpływ na środowisko i stan zdrowia społeczeństwa. Minimalizacja powierzchni składo-wisk i rozwijanie metod recyklingu, odgrywają ważną rolę we współczesnej gospodarce odpadami, a zapobieganie i minimalizacja wytwarzania odpadów komunalnych oraz recy-kling posiadają także wysoki priorytet w polityce Unii Europejskiej, jako najbardziej pożą-dane podejście do problemu odpadów.
Abstract
Recycling of municipal waste – analysis selected problems and proposition of new solution based on computer support
The aim of this work was to present problems connected with municipal waste manage-ment, particularly main economic and social aspects connected with recycling were intro-duced and new proposition organization, monitoring and optimization of municipal waste selective collection system based on computer support was introduced. In last years avoid-ance, minimizing of waste generation and recycling have been given high priority in recognition of the fact that on the one hand waste may represent a valuable resource, and on the other hand inappropriate management and disposal may have a negative impact on the environment and on society health conditions. Minimization of space requirements for landfilling and developing recycling methods play very important roles in present waste management. Prevention and minimization of the municipal waste generation and recycling
are given high priority by the European Union waste policy, as the most desirable methods of the waste treatment.
1.Wstęp
W miarę wzrostu gospodarczego i wzrostu zamożności społeczeństwa z każdym rokiem zwiększa się ilość generowanych odpadów komunalnych, co stwarza szereg problemów gospodarczych i ekologicznych oraz wiąże się nierozerwalnie z problemami współczesnego Świata takimi jak wyczerpywanie się zasobów paliw kopalnych i propagacja globalnego ocieplenia [1,2]. Średnia wielkość wskaźnika nagromadzenia odpadów komunalnych w Polsce kształtuje się na poziomie 250 kg/mieszk.rok, a w największych miastach sięga do poziomu około 300 kg/mieszk.rok i niestety jak się szacuje ilość ta będzie sukcesywnie rosła, a największy przyrost masy generowanych odpadów obserwowany będzie w grupie opakowań jednorazowych. Przez długi okres czasu jedyną formą unieszkodliwiania odpa-dów komunalnych w Polsce jak i w wielu innych krajach było ich składowanie, co powodowało szereg zagrożeń dla środowiska naturalnego oraz znaczne straty gospodar-cze związane z marnowaniem cennych surowców i energii zawartej w odpadach trafiają-cych na składowiska [3]. 0 100 200 300 400 500 600 700 800 M ek sy k U S A Ja p o n ia B el g ia D an ia F in la n d ia F ra n cj a N ie m cy W ę g ry L u k se m b u rg H o la n d ia N o rw eg ia P o ls k a S ło w ac ja H is zp an ia W . B ry ta n ia M as a o d p ad ó w k g /1 m ie sz k . ro k 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% U d zi ał s k ła d o w an y ch o d p ad ó w %
Rysunek. 1. Całkowita masa wytworzonych odpadów komunalnych w kg/mieszk. rok oraz masa wytworzonych odpadów w gospodarstwach domowych i udział składowanych odpadów komunalnych w roku 2002 [3].
2. Zrównoważony rozwój w gospodarce odpadami komunalnymi
Dopiero w latach 90 podjęto kroki w celu poszukiwania innych rozwiązań, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, odchodząc od prymitywnej metody ich składowania na rzecz skojarzonej i racjonalnej gospodarki odpadami komunalnymi, opartej na przesłan-kach rachunku ekonomicznego, ekologicznego i energetycznego oraz dbałości o zaspoko-jenie potrzeb i bezpieczeństwa przyszłych pokoleń. W tym okresie powstały pierwsze
prze-pisy regulujące gospodarkę odpadami komunalnymi, podjęto także szereg prób opracowa-nia metod ograniczeopracowa-nia powstawaopracowa-nia odpadów, ich selektywnej zbiórki oraz recyklingu. Jednak najbardziej dynamiczny wzrost zainteresowania problemami gospodarki odpadami komunalnymi w naszym kraju obserwuje się w ostatnich latach.
Na podstawie przeprowadzonych analiz i studiów dotyczących gospodarki odpadami ko-munalnymi, w kwietniu 2001 roku uchwalona została nowa ustawa, która nałożyła obowią-zek stworzenia planów gospodarki odpadami komunalnymi. Pierwszym z opracowanych był Krajowy Plan Gospodarki Odpadami, który stanowił podstawę odniesienia dla kolej-nych planów opracowywakolej-nych dla poszczególkolej-nych województw i gmin. Każdy z wspo-mnianych planów zawiera informacje na temat obecnego stanu gospodarki odpadami oraz wykaz planowanych przedsięwzięć na kolejne lata. Zgodnie z postanowieniami prawa unijnego do 2011 roku ilość odpadów komunalnych pochodzenia organicznego podlegająca składowaniu musi zostać zmniejszona o 65% (Tabela 1), co pociąga za sobą pilną potrzebę wprowadzenia sprawnego systemu ich zagospodarowania oraz wprowadzenia mechani-zmów ograniczenia powstawania odpadów przez rozwijanie czystych technologii, wprowa-dzanie nowych form opakowań i dystrybucji towarów [5,6].
Tabela 1. Dopuszczalne ilości składowanych odpadów w latach 2004-2011 [4]. Rok Odpady ogółem [tys.Mg] Odpady składowane [%]
Ilość odpadów dopuszczona do składowania na składowi-skach [tys. Mg] Wymagana redukcja [tys.Mg/rok] 2006 308,4 80 246,7 61,7 2007 312,4 77 240,5 71,9 2008 316,7 74 234,4 82,3 2009 319,6 71 226,9 92,7 2010 322,7 67 216,2 106,5 2011 325,2 65 211,4 113,8
3. Prawodawstwo Unii Europejskiej w zakresie gospodarki odpadami
Ramową dyrektywą Komisji Europejskiej stanowiącej główny akt prawny Unii Europej-skiej w zakresie gospodarki odpadami jest Dyrektywa 75/442/EC „w sprawie odpadów” wraz z zmianami uwzględnionymi w Dyrektywie 91/156/EC, wskazująca na priorytetowe zadania w gospodarce odpadami komunalnymi. Strategia gospodarki odpadami komunal-nymi według tej Dyrektywy zakłada pięć priorytetowych kierunków działań, a są to: przede wszystkim zapobieganie powstawania odpadów, recykling odpadów których powstania nie dało się uniknąć i powtórne wykorzystanie, optymalizacja i dobór metod ostatecznego usuwania, regulacje dotyczące transportu oraz ewentualne działania naprawcze. Według wspomnianych Dyrektyw głównym kierunkiem nowoczesnej gospodarki odpadami komu-nalnymi, powinny być działania zapobiegające powstawaniu odpadów, przez rozwijanie czystych technologii, wprowadzanie nowych form opakowań i dystrybucji towarów. Zwra-ca się także uwagę na konieczność odpowiedniego projektowania wyrobów tak, aby ich produkcja, użytkowanie i ponowne wykorzystanie lub utylizacja miały minimalny wpływ na środowisko naturalne oraz wymagały jak najmniejszej ilości surowców i energii.
Jednym ze sposobów redukcji powstawania odpadów komunalnych jest powszechne wdro-żenie zasady przedłużonej odpowiedzialność producenta za wytwarzany produkt, co w konsekwencji obciąży producentów odpowiedzialnością za wpływ ich produktów na środowisko naturalne i nałoży obowiązek zagospodarowania ich po zakończeniu użytko-wania. Zgodnie z tą zasadą każdy wytwórca, na którym ciąży obowiązek utylizacji swych wyrobów będzie w znacznym stopniu zobligowany uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska przy projektowaniu i produkcji wyrobów. Przedłużenie cyklu życia lub ponow-ne wykorzystacie wyrobu, dadzą w konsekwencji znaczponow-ne oszczędności surowców i eponow-ner- ener-gii, zredukują ilość powstających odpadów, a co za tym idzie zmniejszą się koszty środowi-skowe związane z wydobyciem surowców i paliw bez wpływu na obniżenie poziomu jako-ści konsumpcji. Wdrożenie tych rozwiązań nie jest aktualnie problemem technicznym i ekonomicznym przy współczesnych technologiach, a zależy jedynie od odpowiedniej poli-tyki i mechanizmów wsparcia.
4. Termiczna utylizacja odpadów komunalnych
W ostatnich latach coraz głośniejsza jest idea budowy w Polsce dużych zakładów termicz-nej utylizacji odpadów. Inwestycje te budzą szereg wątpliwości oraz spotkają się z nie najlepszym przyjęciem przez lokalne społeczności i środowiska ekologiczne, które obawia-ją się między innymi zagrożeń związanych z emisjami szkodliwych substancji i zwiększeniem ruchu samochodowego na drogach dojazdowych do spalarni oraz margina-lizacją innych metod zagospodarowania odpadów komunalnych. Budowy zakładów ter-micznej utylizacji odpadów nie da się zapewne całkowicie uniknąć, jednak powinna ona stanowić jeden z elementów kompleksowego systemu utylizacji odpadów tych, których nie da się zagospodarować na drodze recyklingu - nie powinien być to jedyny lub dominujący sposób zagospodarowania odpadów komunalnych. Budowa zakładu termicznego prze-kształcania odpadów nie rozwiąże całkowicie problemu odpadów komunalnych, a ponadto jednym z najczęściej podkreślanych problemów energetycznego wykorzystania odpadów w warunkach polskich jest to, iż odpady komunalne pochodzące z polskich miast posiadają słabe właściwości paliwowe związane z dużą zawartością wilgoci i frakcji niepalnych, co stawia pod znakiem zapytania efektywność procesu ich termicznej utylizacji [7,8]. Na Rysunku 1 przedstawiono skład morfologiczny polskich odpadów na przykładzie Kra-kowa. Jak widać dominującą frakcję stanowią odpady spożywcze i pozostałe odpady niepalne. Jednak, aby odpady komunalne nadawały się do procesu termicznej utylizacji muszą posiadać odpowiednią wartość kaloryczną, a za graniczną wartość przyjmuje się około 5000 kJ/kg. Biorąc pod uwagę wskazane ekonomicznie wykorzystanie ciepła z procesu spalania (do celów grzewczych na potrzeby zakładu lub lokalnej sieci ciepłownic-zej) nowsze instalacje do spalania odpadów komunalnych powinny być projektowane na spalanie odpadów o wartości kalorycznej powyżej 7000 kJ/kg [7]. Pomimo wykorzystania energii cieplnej powstającej w procesie termicznej utylizacji odpadów do celów grzewczych, zwraca się powszechnie uwagę, że odzyskiwanie energii zawartej w odpadach poprzez ich spalanie nie stanowi efektywnego sposobu wykorzystania energii, gdyż drogą spalania możliwe jest odzyskanie jedynie nieznacznej części energii pierwotnej zawartej w odpadach. Waha się ona od 15 do 30% w zależności od składu odpadów, ich wilgotności oraz pory roku [7-9]. Ma na to wpływ wspomniana już niska efektywność procesu spalania
odpadów komunalnych, stąd ilość energii odzyskiwanej w tym procesie jest znacząco mniejsza od ilości energii zaoszczędzonej w wyniku np. recyklingu [8-12].
Opakowania wielomateriałowe 1% Spożywcze pochodzenia roślinnego i zwierzęcego 34% M etal 3% Szkło 11% Tworzywa sztuczne 13% Papier 20% Pozostałe 18%
Rysunek. 2. Skład morfologiczny polskich odpadów komunalnych na przykładzie Krakowa [4]. 0 20000 40000 60000 80000 100000 Odpady organiczne Papier/testura Tekstylia Opony Tworzywa sztuczne kJ/kg Spalanie Recykling Rysunek. 3. Porównanie ilość energii uzyskanej ze spalenia 1 kilograma surowca do energii zaoszczędzonej w przypadku jego recyklingu [8,12].
Należy podkreślić, że wymogi osiągnięcia odpowiednich poziomów recyklingu oraz wdra-żanie technologii czystej produkcji i ograniczania ilości powstających odpadów spowodują w konsekwencji dalsze znaczące obniżenie wartości opałowej polskich odpadów komunal-nych, a co za tym idzie obniżenie sprawności i opłacalności ich termicznej utylizacji, co uwidacznia Tabela 2, gdzie widać, iż w poszczególnych latach wzrasta ilość odzyskiwa-nych surowców. Nieprzemyślana i powszechna budowa spalarni odpadów komunalodzyskiwa-nych może przyczyniać się do utrzymywania energochłonnego i nieefektywnego wykorzystania
zasobów naturalnych oraz dalszego wprowadzania zanieczyszczeń do środowiska [7-9]. Ponadto, co warto wyraźnie podkreślić, prawidłowe funkcjonowanie zakładów termicznej utylizacji odpadów wymaga stałych dostaw określonej ilości odpadów komunalnych, stąd też mniejsze zainteresowanie i mniej środków finansowych w konsekwencji może być przeznaczanych na działania, zmierzające do redukcji ilości powstających odpa-dów, wdrażania metod recyklingu oraz wprowadzania tzw. „czystych technologii”.
5. Selektywna zbiórka odpadów i recykling
Największy priorytet w gospodarce odpadami powinno uzyskać przede wszystkim ograni-czenie ich powstawania oraz rozwój selektywnej zbiórki i ich powtórnego ich wykorzysta-nia zgodnie z Dyrektywą 94/62/WE. Jednym ze sposobów minimalizacji powstawawykorzysta-nia odpadów komunalnych jest wdrożenie zasady przedłużonej odpowiedzialność producenta za wytwarzany produkt, zgodnie, z którą producent, na którym ciąży obowiązek utylizacji swych wyrobów będzie w znacznym stopniu zainteresowany uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska przy projektowaniu i produkcji swoich wyrobów.
Tabela 2. Bilans surowców zebranych w latach 1995 - 2006 [4].
Rok Papier [Mg] Szkło [Mg] Metal [Mg] Tworzywa sztuczne [Mg] Razem [Mg] 1995 137,9 171,0 26,4 - 335,3 1996 98,0 148,8 35,4 - 282,2 1997 121,7 186,9 46,3 - 354,9 1998 125,5 204,5 47,3 - 377,3 1999 153,1 187,4 30,3 - 370,8 2000 190,5 270,8 25,8 17,3 504,4 2001 208,6 349,6 41,3 67,6 667,1 2002 231,9 574,2 38,3 99,3 943,7 2003 234,6 860,5 45,8 122,8 1 263,7 2004 287,9 844,4 30,9 156,9 1 305,1 2005 319,7 819,3 27,0 187,8 1 353,8 2006 1054,64 1792,68 26,06 477,06 3 350,44
W stosunku do odpadów komunalnych, których wytworzenia nie dało się uniknąć najko-rzystniejszą metodą odzysku surowców i energii w nich zawartej jest recykling, jednak w celu osiągnięcia wymaganych poziomów recyklingu i utylizacji odpadów już dziś należy pomyśleć o skutecznych, przemyślanych i sprawnych systemach selektywnej zbiórki „u źródła” oraz o zwiększeniu stopnia świadomości ekologicznej społeczeństwa [5]. Ze względu na fakt, iż najwięcej odpadów powstaje na terenie zabudowy mieszkaniowej, to tam w pierwszej kolejności powinny być podjęte odpowiednie działania.
Selektywna zbiórka odpadów w naszym kraju nie wygląda jeszcze najlepiej, mieszkańcy, którzy zdecydowali się na segregację napotykają na problemy związane z niedostosowa-niem systemu do ich potrzeb. W wielu miejscach brakuje zestawów do selektywnej zbiórki bądź pojedynczych pojemników, często również obserwuje się ich nierównomiernie
roz-mieszczone i niedostosowanie ich wielkości do ilości powstających odpadów. Aktualnie stosowane pojemniki do segregacji odpadów szpecą krajobraz - stąd istnieją opory w umieszczaniu ich w atrakcyjnych lokalizacjach takich jak np. ekskluzywne osiedla. Jednak największym problemem selektywnej zbiórki odpadów okazało się częste przepełnianie i niszczenie pojemników przez wandali. Zwraca się także uwagę na znaczne koszty obsługi systemów selektywnej zbiórki odpadów komunalnych związanych między innymi ze znacznymi kosztami transportu.
6. Komputerowy system wsparcia selektywnej zbiórki odpadów
Mając na uwadze omówione powyżej problemy selektywnej zbiórki odpadów w niniejszej pracy zaproponowano ich rozwiązanie poprzez zastosowanie w wybranych punktach zbior-ników podziemnych oraz zainstalowanie na wszystkich pojemnikach systemu monitoringu zapełnienia zbiorników współpracującego z systemem komputerowej optymalizacji i ste-rowania ruchem samochodów do ich opróżniania, pod kątem minimalizacji kosztów obsłu-gi i zużycia enerobsłu-gii.
Technika pojemników podziemnych polega na umieszczeniu kontenera na odpady pod ziemią, podczas gdy część nadziemną stanowi niewielki kosz wrzutowy. Takie rozwiązanie jest estetyczne, zajmuje niewiele miejsca na powierzchni ziemi oraz umożliwia zmniejsze-nie częstotliwości ich opróżniania dzięki większej pojemności w porównaniu do klasycz-nych rozwiązań (obecnie produkowane kontenery podziemne mają pojemność 3, 4 lub 5 m3) a co za tym idzie możliwe jest obniżenie kosztów opróżniania.
Pojemniki podziemne to rozwiązanie, które z powodzeniem mogłoby być zastosowane w reprezentacyjnych centrach miast i w pobliżu obiektów, często odwiedzanych przez turystów, gdzie klasyczne pojemniki szpecą wizerunek i zajmują znaczną powierzchnię. Górną, wystającą część pojemnika podziemnego można zaprojektować w taki sposób, aby kolorystyką i wzornictwem idealnie wkomponowała się w otoczenie lokalizacji. Nie ma również problemu z opróżnianiem takich pojemników, gdyż większość nowych samocho-dów do zbierania odpasamocho-dów komunalnych jest już wyposażona w odpowiednie urządzenia. Kolejnym proponowanym systemem jest wspomniane powyżej zainstalowanie na wszyst-kich pojemnikach systemu monitoringu zapełnienia zbiorników współpracującego z systemem komputerowej optymalizacji i sterowania ruchem samochodów do ich opróż-niania, pod kątem minimalizacji kosztów obsługi i zużycia energii. Wdrożenie tego syste-mu polegałoby na zainstalowaniu odpowiednich czujników we wnętrzu pojemników, z których każdy będzie miał za zadanie zbieranie informacji o stopniu wypełnienia pojem-nika oraz o szybkości jego zapełniania się, a także o ewentualnych aktach wandalizmu. Informacje te następnie powinny być przesyłane drogą radiową za pomocą wbudowanego nadajnika do osiedlowego komputerowego systemu akwizycji i obróbki danych. Każdy pojemnik powinien być wyposażony oczywiście we własne źródło zasilania tj. ogniowo fotowoltaiczne i akumulator do podtrzymania działania systemu np. w nocy lub w po-chmurne dni. Informacje zebrane w osiedlowych systemach zbierania danych po uprzedniej zautomatyzowanej komputerowej obróbce danych wysyłane byłyby do centralnego kompu-tera sterującego znajdującego się w bazie transportowej firmy obsługującej dane miasto lub region. Centralny komputer sterujący za pomocą narzędzi numerycznych analizowałby
dane uzyskane z poszczególnych komputerów osiedlowych i na tej podstawie opracowy-wałby trasy przejazdów samochodów odbierających odpady. Dzięki temu zapewnione byłoby optymalne opróżnianie pojemników z odpadami, przy minimalnym zużyciu paliwa przez samochody, a ponadto system tak opracowywałby trasę przejazdów, aby między innymi unikać korków i ewentualnych robót drogowych na trasie przejazdu samochodu odbierającego odpady komunalne.
Zaproponowany system powinien zagwarantować uzyskanie większego poziomu re-cyklingu zużytych opakowań, dzięki umieszczani pojemników bliżej budynków, jednak wdrażaniu takiego systemu powinna towarzyszyć akcja promocyjno-edukacyjna i odpo-wiednie uregulowania prawne oraz zachęty ekonomiczne, np. obniżenie opłat za wywóz odpadów komunalnych w przypadku ich głębokiej segregacji na danym osiedlu.
7. Podsumowanie
Warunkiem poprawnego działania systemu selektywnej zbiórki odpadów opartego na me-todzie donoszenia w tym także wyposażonego w zaproponowany powyżej system organi-zacji, monitoringu i optymalizacji selektywnej zbiórki odpadów komunalnych bazującego na wspomaganiu komputerowym jest jednak odpowiednia edukacja ekologiczna społeczeń-stwa prowadzona na szeroką skalę w szkołach, na uczelniach oraz wykorzystująca środki masowego przekazu takie jak telewizja, radio, czy też sieć internetowa uzupełniona odpo-wiednimi uregulowaniami prawnymi i rozwiązaniami ekonomicznymi. Środki przeznaczo-ne na wdrażanie nowoczesprzeznaczo-nego systemu gospodarki odpadami komunalnymi, powinny być przede wszystkim wykorzystane na zapewnienie prawidłowego działania systemu i uzyska-nie trwałych efektów, a uzyska-nie na akcje edukacyjno-rozrywkowe uzyska-niejednokrotuzyska-nie oderwane od ich nadrzędnego celu.
Priorytetowym kierunkiem nowoczesnej gospodarki odpadami komunalnymi i edukacji ekologicznej powinno być przede wszystkim promowanie unikania powstawania odpadów poprzez przedłużenie użytkowania wyrobów i zapewnienie możliwości ponownego ich wykorzystania. Przedłużenie cyklu życia lub ponowne wykorzystacie wyrobu, dają w konsekwencji znaczne oszczędności surowców i energii, mniejszą ilość powstających odpadów, a co za tym idzie mniejsze koszty środowiskowe związane z wydobyciem surow-ców i paliw bez wpływu na obniżenie poziomu jakości konsumpcji.
W podsumowaniu należy zwrócić także uwagę, że nadmierna rozbudowa infrastruktury termicznej utylizacji odpadów i ich recyklingu, bez wprowadzenia odpowiednich mechani-zmów ograniczenia powstawania odpadów u źródła będzie napędzać szkodliwe dla środo-wiska nieefektywne energetycznie i surowcowo technologie, przez co ilość powstających odpadów będzie się z roku na rok zwiększać [6,8]. Odzyskiwanie odpadów i ich recykling nie powinny sankcjonować istnienia tzw. „brudnych technologii” i nadmiernej produkcji odpadów, a recykling sam w sobie nie powinien generować trudniejszych do przetworzenia wyrobów, czego przykładem może być produkcja opakowań wielomateriałowych z surow-ców wtórnych, które są z kolei o wiele trudniejsze do późniejszego przetworzenia lub utyli-zacji.
Literatura
[1] Kwiatkowski M., Dreja K., Ćwikłak G., Energia dla przyszłych pokoleń - odnawialne źródła energii. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej pt. „Paliwa i Ener-gia-Dziś i Jutro”, Kraków, 24-25 czerwca 1999, P. 29 (1999)
[2] Kwiatkowski M., Bachniak M., Chachaj K., Lorens J., Efekt cieplarniany i co dalej? Materiały konferencji naukowej pt. „Paliwa i Energia Dziś i Jutro – 2001”, Kraków 12–13 czerwca 2001, Wydział Paliw i Energii Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stani-sława Staszica w Krakowie, Wydawnictwo Instytutu Gospodarki Surowcami Mineral-nymi i Energią PAN, 243-245 (2001)
[3] Kwiatkowski M., Faszczowy K., Wybrane aspekty gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce. Paliwa i Energia XXI wieku, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, 329-332 (2004)
[4] Program Ochrony Środowiska i stanowiący jego element Plan Gospodarki Odpadami dla Miasta Krakowa (PGO); Plan na lata 2005-2007 z uwzględnieniem zadań zreali-zowanych w 2004 roku oraz perspektywa na lata 2008-2011
[5] Kwiatkowski M., Tomczuk M., Analiza efektów ekologicznych związanych z kompleksową gospodarką odpadami komunalnymi i ich recyklingiem. XLVII Zjazd PTChem i SITPChem Wrocław 12-17 wrzesień 2004, Materiały zjazdowe, 3, 1063 (2004)
[6] Kwiatkowski M., Jeż M., Ekologiczne, techniczne i ekonomiczne aspekty gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce. XLVIII Zjazd PTChem i SITPChem, Poznań 18-22 września 2005, Materiały zjazdowe, S8-P77 (2005)
[7] Rymarowicz P., SpalarNIE! czyli...jak powstrzymać lobby spalarniowe i rozwiązać problem odpadów. Oświęcim - Kraków: Federacja Zielonych - Ogólnopolskie To-warzystwo Zagospodarowania Odpadów "3R" (1994)
[8] Kwiatkowski M., Ecological aspects of solid waste incineration. Annals of the Polish Chemical Society, Preliminary reports presented during XLVII Meeting of the Polish Chemical Society and the Association of Engineers & Technicians of Chemical Indus-try, 12-17 September 2004, Wroclaw, Poland, Section 14, Chemistry and Protection of Environment, 3, 3, 1156-1159 (2004)
[9] Piecuch T., Termiczna utylizacja odpadów, Roczniki Ochrony Środowiska, 2, 11-37 (2000)
[10] Lea R.W., Plastic incineration versus recycling: a comparison of energy and landfill cost savings, Journal of Hazardous Materials 47, 295-302 (1996)
[11] Lea R., Tittlebaum M., Energy cost savings associated with municipal solid waste recycling. Journal of environmental engineering 119(6), 1196-1216 (1993)
[12] Kwiatkowski M., Bożek M., Ekologiczne aspekty spalania odpadów komunalnych. XLVII Zjazd PTChem i SITPChem, Wrocław 12-17 wrzesień 2004, Materiały zjaz-dowe, 3, 1034 (2004)
