Spuścizna Erazma Majewskiego w Pracowni Dokumentacji Naukowej Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. W 150. rocznicę urodzin Erazma Majewskiego (1858-1922)

BULLETIN ARCHéOLOGIQUE POLONAIS

Wiadomości

ARCHEOLOGICz­NE

Państwowe MuzeuM archeologiczne

w

warszawie

wARSz­AwA 2008 vARSOvIE

TOm (vOL.) LX

2008

W

ia

d

omości

a

rcheologiczne

l

X

Indeks 38205/38108

PL ISSN 0043-5082

okladka glowna.indd 1 2009-02-16 08:05

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

Redaguje zespó? 1 Editorial staff:

mgr Jacek Andrzejowski (sekretarz redakcji 1 managing editor), dr _Wojciech Brzezi?ski _{(redaktor naczelny} 1 editor in _chief),

prof. dr hab. Teresa _{D?browska (zast?pczyni} redaktora _naczelnego 1 subeditor), mgr Gra?yna Orli?ska,

mgr Rados?aw Prochowicz, mgr Barbara Sa?aci?ska, mgr Andrzej Jacek Tomaszewski,

mgr Katarzyna Watemborska, doc. dr hab. Teresa _W?grzynowicz

T?umaczenia 1 Translations:

Anna Kinecka,

Jacek Andrzejowski, Katarzyna Czarnecka, UHa Lund Hansen, Henriette _Lyngstrom, Tomasz _Samojlik

Sk?ad i ?amanie 1 _Layout: JRJ

Rycina na ok?adce: _{malowany pucharek szklany}

zZaborowa, pow. warszawski zachodni. Rys. P. Holub

Cover _{picture: enamel-painted glass} beaker

from Zaborów, distr. Warszawa Zachód. Drawn _by P. Holub

© Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne} wWarszawie, 2008 ©_Autorzy, 2008

Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne jest instytucj?}

finansowan? ze ?rodków

Samorz?du Województwa Mazowieckiego

Sprzeda? detaliczna _{publikacji Pa?stwowego} Muzeum _{Archeologicznego,} w _{tym egzemplarzy archiwalnych, prowadzona jest}

w salach _wystawowych muzeum, ul. _D?uga 52 _(Arsena?), 00-241 Warszawa. P?atno?? _{gotówk?; wystawiamy} rachunki i _faktury. Ponadto nasze _ksi??ki i _czasopisma mo?na zamawia? wPMA, tel. +48 ₍₂₂₎ 831 3221-25/110 lub _pod adresem _internetowym

wydawnictwapma@pma.pl

Cennik _{wydawnictw, wykaz publikacji} i_{pe?en spis} zawarto?ci _czasopism PMA: _{http://www.pma.pl/wydawnictwa} Price list, list ofPMA _publications and contens ofPMA _{periodicals: http://www.pma.pl/wydawnictwa}

Adres _redakcji 1 Editorial office: Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne} ul. _D?uga 52 _(Arsena?), 00-241 Warszawa

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

Tom _(VoL) LX

SPIS TRE?CI

Contents

Wojciech Br ze z i ?

sk i, Dzie? _dzisiejszy i _{perspektywy Pa?stwowego} Muzeum _{Archeologicznego}

Present and Future _Perspectives of the State _{Archeological} Museum

3

ROZPRAWY

Maria Kra _j e w sk a, _Spu?cizna Erazma Majewskiego w Pracowni _{Dokumentacji Naukowej Pa?stwowego} Muzeum Archeologicznego w Warszawie.

W 150. _rocznic? urodzin Erazma _{Majewskiego (1858-1922)} 9

The _Legacy ofErazm _Majewski (1858-1922) in the Documentations _Department ofthe State _{Archaeological} Museum in Warsaw. On His 150Lh _{Birthday Anniversary}

Marek Flor e_{k, Cmentarzyska kultury pucharów lejkowatych} na _{Wy?ynie sandomierskiej.} Historia i stan bada?

Cemeteries of the Funnel Beaker Culture _(TRB) in Sandomierz _{Upland. History} and State of Research

97

MISCELLANEA

Dorota S?o wi ?

sk a, _Katarzyna D e_jt r o w sk a, UHa L u n d H a n s en, A Roman Painted Glass Beaker

from a Przeworsk Culture _Cemetery at Zaborów, Western Mazowsze 125

Malowany puchar szklany z _{cmentarzyska kultury przeworskiej} wZaborowie na zachodnim Mazowszu

Jacek A n d r ze_j o w sk i, _Andrzej Pr z_y ch o d n i, Terra _sigillata z _{cmentarzyska kultury wielbarskiej} w _Jartyporach

na zachodnim Podlasiu 161

Terra _Sigillata from aWielbark Culture _Cemetery at _[artypory, Western Podlasie _Region

Adam C i e

?

li ?

sk i, Dariusz _Wy c z ó

? k o w sk i, _{Zapinka g?sienicowata} z Tumian, pow. olszty?ski. Problem

zaniku _{kultury wielbarskiej} nad _?yn? 179

A _Caterpillar Brooch from _Tumiany, distr. _Olsztyn. The Decline of the Wielbark Culture on the _?yna River

Henriette _{L y} n _g st r _{om, Technologia produkcji} ?elaza i _{wyrób no?y ?elaznych} na terenie Danii

od 500 r. _przed Chr. do 1000 r. _po Chr. 189

Iron _Technology and Iron Knives Found in Denmark, 500 BC

-AD 1000

MATERIA?Y

Adam Ku le s za, Ceramiczne _{materia?y neolityczne} ze stanowiska lA w _{Strzy?owie, pow.} hrubieszowski A Neolithic Ceramie _Assemblage from _Strzy?ów, site lA, distr. Hrubieszów

197

Miros?awa A n d r z e_j o w ska, Stanowisko ze _{schy?ku epoki br?zu} i z _{wczesnej epoki} ?elaza w Dziecinowie,

pow. otwocki 225

Late Bronze and _Early Iron _Age Site at Dziecinów, distr. Otwock

?ukasz _Maurycy St a n a s ze_k, Analiza _{antropologiczna} materia?u _kostnego z _cmentarzyska w Dziecinowie,

pow. otwocki 321

Tomasz Pu r o w s_{k i, Wyniki} bada? _{wykopaliskowych osady obronnej} w Tar?awkach, _{pow. w?gorzewski}

A Fortified Settlement ofWest Balt Barrow Culture from the _Early Iron _Age at Tar?awki, distr. _W?gorzewo

335

Dariusz _{Krasnod?bski,} Marek Dulinicz, Tomasz _Samojlik, Hanna Olczak, _{Bogumi?a J?drzejewska,}

Cmentarzysko cia?opalne kultury wielbarskiej w _uroczysku Wielka Kletna _(Bia?owieski Park _Narodowy,

woj. podlaskie) 361

A Cremation _Cemetery of the Wielbark Culture in Kletna _{Range (Bia?owie?a} National Park, Podlasie _Province)

OD _REDAKCJI

Zasady opracowania tekstów do _publikacj i w _{,Wiadomo?ciach Archeologicznych"} 377

z

o

A

R

p

R

w

y

Wiadomo?ci _{Archeologiczne,} t. LX, 2008

MARIA _KRAJEWSKA

SPU?CIZNA ERAZMA _MAJEWSKIEGO W PRACOWNI _DOKUMENTACJI

NAUKOWEJ PA?STWOWEGO MUZEUM ARCHEOLOGICZNEGO W WARSZAWIE.

W 150.

_ROCZNIC?

URODZIN ERAZMA _MAJEWSKIEGO

_(1858-1922)

THE LEGACY OF ERAZM _{MAJEWSKI (1858-1922)} IN THE DOCUMENTATIONS DEPARTMENT

OF THE STATE ARCHAEOLOGICAL MUSEUM IN WARSAW

ON HIS 150TH BIRTHDAY ANNIVERSARY

Rola, _{jak? odegra?} Erazm _Majewski w _{?yciu naukowym,}

spo?ecznym i _{kulturalnym Warszawy} w ko?cu XIX w.

i przez pierwsze dwie _dekady XX w. oraz _jego dzia?alno?? i _{osi?gni?cia by?y} wielokrotnie omawiane! _(zob. zw?aszcza

J. Kostrzewski 1949, s. 99-102, 104-106; H. Dutkiewicz

1983; J. Wro?ska-Twardecka 1986, s. 22-61; M. M.

Blombergowa 1996; A. Ko?akowski 1996; J. Lech 1996;

J. Szacki _1996). Znane _s? równie? _{podstawowe fakty}

z _{jego biografii} (Z. Landau _1974; H. Modrzewska 1983).

E. _{Majewski pozostawi? spu?cizn?,} która _jest dowodem

licznych przejawów aktywno?ci naukowej, badawczej

i _{popularyzatorskiej jej twórcy} i w?a?ciciela i która

zna-laz?a _{si? po drugiej wojnie ?wiatowej} w _Pa?stwowym

Muzeum _{Archeologicznym (PMA)} w Warszawie. W_jej

sk?ad _{wchodz?: zabytki archeologiczne,} archiwalia,

ksi?gozbiór', popiersie wykonane przez Jana Antoniego

,

-l

Pe?ne zestawienie _{tych opracowa?} zamieszczono w _bibliografii

niniejszego artyku?u.

•

2

E. _Majewski na _{ksi??ki przeznacza? spore sumy;} wlatach 1889-1895

wyda? na ten cel 3,5 _tysi?ca rubli. Od czerwca 1892 r. _rozpocz??

naby-wa? do _swojej biblioteki dzie?a _zawieraj?ce wiadomo?ci

archeologicz-ne iwdo?? krótkim czasie sta? _si? w?a?cicielem _jednego z_najlepszych

i _{naj zasobniej szych ksi?gozbiorów specjalistycznych} w _Warszawie, z _{których korzysta?} nie _tylko on _sam, ale tak?e inni uczeni,

dzienni-karze, pisarze (m.in. Boles?aw Prus, _{Zygmunt Gloger,} Micha? Federowski, Jan Kar?owicz. Józef Kostrzewski, Piotr Chmielowski, W?odzimierz

Demetrykiewicz), atak?e uczniowie E. _Majewskiego: Stefan Krukowski, Leon Koz?owski, Marian Himner i Ludwik Sawicki. _{Organizuj?c swój}

ksi?gozbiór czerpa? wzory z _{poznanych bibliotek,} w _tym z _najbardziej

przez siebie cenionej Biblioteki _Królewskiej w _{Hadze, któr?} zwiedzi? w czerwcu 1899 r. E. _{Majewski tworzy?} tak?e _{ksi?gozbiory podr?czne,}

Ryc. 1. Erazm _Majewski (1858-1922). Fot. Z. Marcinkowski. Ze zbiorów K. i Z. Zaborskich

Fig. 1. Erazm _Majewski (1858-1922). Photo Z. Marcinkowski. Collection K. and Z. Zaborski

Biernackiego ', klisze _cynkotyp owe do "?wiatowita"

i _"Wis?y" oraz meble _wystawowe, biblioteczne i

gabine-towe. Archiwalia _{znajduj? si?} w Pracowni

Dokumenta-cji Naukowej' PMA _{(PDN). S?} to _{nast?puj?ce zespo?y}

dokumentów: _{korespondencja,} notatniki, _r?kopisy i

ma-szynopisy, rysunki, klisze szklane i odbitki

fotograficz-ne, _{materia?y dotycz?ce archeologicznego} Muzeum

Eraz-ma _{Majewskiego (MEM)} i_{jego biblioteki, wycinki prasowe}

oraz _dokumenty osobiste. _Ka?dy z _wymienionych

zespo-?ów ma _{swoj? histori?;} ich _{losy by?y cz?sto dramatyczne,}

a to, ?e _{przetrwa?y, zawdzi?czaj?} nie _tylko trosce i _opiece

ludzkiej, ale tak?e _{niezwyk?ym zbiegom} okoliczno?ci.

? •

Spu?cizna E. _Majewskiego zawsze _{by?a doskona?ym}

?ród?em _informacji, dostarcza?a tak?e tematów do

ró?-nych prac (M. L. Bernhard 1936; J. Wro?ska-Twardecka

19775; 1996; M. M. _Blombergowa 1994; A. Zemanek _1996;

M. _Andrzejowska 2000; J. Kolendo 2000; M. _Krajewska

2006b). Jej pe?ne opracowanie, polegaj?ce na _{przedstawieniu}

tre?ci i kontekstu _{historycznego} dokumentów _{wydaje si?}

po?yteczne i ma na celu _{w??czy? je} do _grupy

materia-?ów _?ród?owych oraz _uzupe?ni? wizerunek _sylwetki ich

w?a?ciciela.

'-Nieco o historii _spu?cizny

Archiwalia _prywatne, do _{których zaliczy? nale?y}

kore-spondencj?, notatniki i _r?kopisy, mia?a w _{swojej opiece}

?ona Erazma, _{Lucyna Majewska", której} troska o _{t? cz???}

spu?cizny w _znacznej mierze _{przyczyni?a si?} do _jej

za-chowania. Pozosta?e archiwalia E. _{Majewski przekaza?}

3 czerwca 1921 r. aktem darowizny" wraz ze zbiorami,

ksi?gozbiorem i meblami _Towarzystwu Naukowemu

Warszawskiemu _{(TNW); wesz?y} zatem w sk?ad

inwen-tarza _{instytucji pod now? nazw?:} Muzeum

Przedhisto-Ryc. 2. _{Lucyna Majewska} (1871-1953).

Ze zbiorów Kj Z. Zaborskich

Fig. 2. _{Lucyna Majewska} (1871-1953).

Collection K. and Z. Zaborski

ryczne imienia Erazma Majewskiego Towarzystwa

Na-ukowego Warszawskiego (MPEM). Zosta?y przeniesione

w 1921 r. do _pomieszcze? w Pa?acu Staszica _przy ul. _Nowy

towarzysz?ce jego zbiorom _muzealnym. WPa?acu Sztuki _by?o to

kilkana?cie _ksi??ek, przy ul. Podwale 15

-osobny pokój z _pe?nym

wyposa?eniem bibliotecznym.

konserwatorskie i _{poszukiwawcze,} bra?a udzia? we _{wszystkich jego}

przedsi?wzi?ciach, pe?ni?a funkcj? sekretarki, przepisywa?a teksty. Ze

szczególnym zami?owaniem pracowa?a przy konserwacji ceramiki. Posiada?a _niezwyk?? osobowo??, a _czynne uczestnictwo w _pracach tak _{wszechstronnego} cz?owieka, jakim by? E. _Majewski, musia?o _t? osobowo?? _{niezwykle wzbogaci?} i _rozwin??. Po ?mierci _m??a nadal interesowa?a _si? Muzeum. Wczerwcu 1928 r. _przekaza?a do zbiorów

kopie zabytków zakupione przez E. _Majewskiego w muzeum w St.

Germain-en-Laye (W Antoniewicz 1924, s. _164), w 1930 r.

za-bytki br?zowe zKluczewa. _orygina? i_kopi? modelu _chaty

neolitycz-nej z _Popudni i _{wczesno?redniowieczny} skarb _srebrny z Brzozowa

Nowego, a_{ponadto bibliotek? archeologiczn? (ksi??ki} imeble), zastaw?

biurkow? i _komplet mebli _{gabinetowych nale??cych} do E.

Majewskie-go, jego popiersie z_br?zu i dwa _portrety. Ofiarowa?a tak?e 500 z? na

remont _{pokoju bibliotecznego} w Pa?acu Staszica (W Anto nie

-wic z 1930, s. ₂₅₄₎ i_{uczestniczy?a jako go?? honorowy} w _uroczystym

otwarciu Muzeum w 1932 r. _{Kiedy po zaj?ciu Warszawy przez} hitle-rowców we wrze?niu 1939 r. _{zacz??y kr??y?} wie?ci o zamiarze wywie-zienia _przez Niemców z_Warszawy zbiorów E. _Majewskiego, L. Majew-ska zwróci?a _si? wli?cie do _{prezesa Towarzystwa Naukowego}

Warszaw-skiego Wac?awa _{Sierpi?skiego} z _pro?b? o _interwencj? w _{tej sprawie}

(K. Ja?d?ewski 1995, s. 223 i227).

3

Jan Antoni Biernacki (1879-1930), rze?biarz. Studiowa? w

pracow-ni _{Antoniego Olesi?skiego. By?} cz?onkiem _{rzeczywistym Towarzystwa}

Zach?ty Sztuk _Pi?knych w Warszawie. Dzia?a? w _{Miejskiej Komisji}

Ar-tystycznej iw _{Towarzystwie Opieki} nad _Zabytkami Przesz?o?ci.

Wyk?a-da? _{zasady rze?by} na Politechnice _{Warszawskiej. Popiersie} E.

Majew-skiego zosta?o odlane w_lutym 1912 r. z_br?zu i umieszczone na _okr?g?ym

profilowanym cokole z_br?zowego marmuru.

4

Istniej?cy od 1929 r. dzia? PMA _{gromadz?cy dokumentacj?}

wy-kopaliskow?, wystawiennicz?, spu?cizny i ró?norodne _materia?y naukowe pisemne, rysunkowe, fotograficzne i _{kartograficzne} nosi? nazw? Archiwum Naukowe. Zosta?a ona w 1964 r. zmieniona na Dzia?

Dokumentacji Naukowej, aw 2000 r. - _na Pracownia

Dokumentacji Naukowej (M. Kraj ewska 2005, s. _7).

5

Tu tak?e t?umaczenia listów G. _Kossinny do E. _Majewskiego i

od-powiedzi E. _Majewskiego.

6

Lucyna Majewska (1871-1953), córka _{przemys?owca Wojciecha}

Bie?-kowskiego i Anieli z Laskowskich. Po krótkim okresie narzecze?stwa

jej ?lub z E. _{Majewskim odby? si?} 17 kwietnia 1888 r. w ko?ciele ?w.

Józefa Oblubie?ca _{(pokarmelickim) przy} Krakowskim Przedmie?ciu.

Lucyna w??czy?a si? w _{prowadzone przez m??a prace} redaktorskie,

7

?wiat 72 w Warszawie", _Przetrwa?y okres bez?adu i

opusz-czenia" i _{znalaz?y si? pod opiek?} W?odzimierza

Antonie-wicza'", _który 1 wrze?nia 1924 r. _obj?? kierownictwo

MPEM, a 25 _listopada 1932 r. _{udost?pni? je}

publicz-no?ci".

rów _{zosta?y wydzielone} 262 _{zabytki antyczne, kiedy?}

stanowi?ce przedmiot dumy E. _Majewskiego i _przekazane

20 _maja 1938 r. w _depozyt do Zbiorów (obecnie Galerii)

Sztuki _Staro?ytnej Muzeum _Narodowego w _Warszawie,

gdzie pozostaj ? do dzi?.

Formalnie od 1932 do 1941 r. Muzeum _by?o lokalowo

i _{personalnie zwi?zane} z Zak?adem _Archeologii

Prehi-storycznej Uniwersytetu Warszawskiego. Obie _placówki

mie?ci?y si? w Pa?acu Staszica i _by?y kierowane _przez

W Antoniewicza. Kustoszem od 1 kwietnia 1937 r. _by?

Wiktor Bar, konserwatorem od 1924 r. - Kazimierz

Kuc, _{bibliotek? prowadzi?a Jadwiga} Antoniewiczowa,

pracowa?y tu tak?e _asystentki Zak?adu _Archeologii: Zofia

Podkowi?ska" _{jako zast?pca} kierownika MPEM oraz

Janina Rosen-Przeworska" _jako wolontariuszka.

W czasie _{obl??enia Warszawy} w 1939 r. bomba

lotnicza _{przebi?a kopu??} Pa?acu Staszica, _{pod któr?}

znajdowa?o si? MPEM, i _{eksplodowa?a, wybijaj?c szyby}

i _dziurawi?c dach. Gmach w _owym czasie _by? bez

na-le?ytej opieki, bowiem _wo?ny S. Krasuski, mieszkaj?cy

tu z _rodzin?, nie _{pe?ni? ju?} swoich _obowi?zków. Wobec

braku kontaktu z W. Antoniewiczem, _{opiekuj?ca si?}

Muzeum Z. Podkowi?ska _chc?c ratowa? _zbiory,

doku-mentacj? i _{bibliotek?, wiosn?} 1940 r. _poprosi?a o _pomoc

Konrada _{Ia?d?ewskicgo", który} od 21 _lutego 1940 r.

pe?-ni? _funkcj? kierownika PMA _(D. Piotrowska 2003, s. _20).

Po _{uzyskaniu przez niego} ?rodków na _transport oraz

zgody na _{przeprowadzk?} w _Wydziale Nauki i _O?wiaty

Dystryktu Warszawskiego (J. Lech, D. Piotrowska 2007,

s. _{135), zabytki, ksi??ki,} meble i _{archiwalia, nale??ce} do

MPEM, _zosta?y przewiezione w kwietniu i _maju 1941 r.

do _{pomieszczenia} w Muzeum _{Narodowym (Aleja} 3 _Maja

13), w _którym od wrze?nia 1940 r. _{znajdowa?y si?} tak?e

Archiwalia i_{zbiory stanowi?y dobry} materia? _?ród?owy

i _{dydaktyczny, wykorzystywany przez uczonych} z _kraju

i_zagranicy, a_{przede wszystkim przez pracowników}

Zak?a-du _{Archeologii Prehistorycznej Uniwersytetu}

Warszaw-skiego. W_spó?praca obu _placówek trwa?a do _wybuchu

drugiej wojny ?wiatowej.

W _{wyniku porozumienia mi?dzy} W?odzimierzem

Antoniewiczem i Kazimierzem Micha?owskim 14 ze

zbio-1928, s. _154-157) oraz _dokumenty wPDN, nr inw. 3757/H.7, 27 oraz

K.45.

oraz _{pracowni? konserwacji. Zbiory,} u?o?one _{chronologicznie,}

eks-ponowane by?y w trzech salach. Pierwsza _{po?wi?cona by?a epoce} kamienia, druga

-epoce br?zu i starszemu okresowi _epoki ?elaza, trzecia

-dalszym okresom, a? do XIII w. _Uroczystego otwarcia

Mu-zeum wdniu 25 _listopada 1932 r. dokona? _{prezydent Ignacy} Mo?cicki w obecno?ci ministra _{Wyzna? Religijnych} i O?wiecenia Publicz-nego Janusza I?drzejewicza, prezesa TNW Wac?awa Sierpi?skiego,

W?odzimierza Antoniewicza, _Lucyny Majewskiej oraz _dostojników

Ko?cio?a, w?adz ?wieckich i _{wojskowych, korpusu dyplomatycznego}

oraz wielu osób ze ?wiata _naukowego i _prasy.

8

Przewo?enie zbiorów MEM _{rozpocz??o si? jeszcze przed formalnym} za?atwieniem aktu ich _darowizny. E. _{Majewski otrzyma?} do

dyspo-zycji sale _pocerkiewne na III _pi?trze w Pa?acu Staszica przy Nowym

?wiecie 72. Wówczas _by?y one _{zaj?te przez Ksi??nic? Polsk?,} która mia?a _{je opu?ci?} 1 _sierpnia 1921 r. Wobec _nagl?cych terminów _pomoc sw? zaproponowa? S. Krukowski, który wywióz? zbiory epoki kamiennej

z trzech sal na Podwalu _ju? 13 kwietnia 1921 r. i umie?ci? _je w sali po-siedze? TNW na II _pi?trze Pa?acu Staszica, gdzie mia?y by? zma-gazynowane do czasu _odzyskania sal _{pocerkiewnych.} Reszt? zbiorów, archiwalia, meble i _{urz?dzenia przewióz?} w _maju i wrze?niu 1921 r.

L. Sawicki, pe?ni?cy od _lipca 1921 r. _funkcj? kustosza w MPEM.

12

Zofia Podkowi?ska (1894-1975), archeolog. Do 1939 r. _by?a pra-cownikiem naukowym Zak?adu Archeologii Prehistorycznej Uni-wersytetu Warszawskiego, pe?ni?a tak?e _{funkcj? zast?pcy} kierownika MPEM. _{Prac? etatow?} w PMA _rozpocz??a od 1 marca 1945 r. _jako kierownik _{Wydzia?u M?odszej Epoki} Kamienia.

9

Wstrz?saj?cy raport o _dziejach zbiorów E. _Majewskiego i

pomiesz-cze? dla nich _{przeznaczonych} w Pa?acu Staszica od _grudnia 1921 r.

oraz o ich _ówczesnym stanie _{zawieraj? pisma} S. _Krukowskiego do

Wy-dzia?u Nauki Ministerstwa _{Wyzna? Religijnych} i O?wiecenia Publicz-nego z 19 i 28 _pa?dziernika 1922 r. _(r?kopisy w PDN, nr 3757/H.19 i 20) oraz _{Sprawozdanie komisji Warszawskiej Okr?gowej Rady}

Mu-zealnej przy Ministerstwie _{Wyzna? Religijnych} iO?wiecenia _Publicznego

w_sprawie stanu Muzeum _{Przedhistorycznego} im. E. _Majewskiego w

Towa-rzystwie Naukowem Warszawskiem z dnia 25 _listopada 1922 r.

(maszy-nopis w PDN, nr _3757/H.21).

13

Janina Rosen-Przeworska (1906-1991), archeolog. Autorka wielu

prac naukowych o Celtach. W latach 1928-1936 _{pracowa?a jako}

wolontariuszka w MPEM (akta osobowe w Archiwum _Instytutu

Archeologii i _{Etnologii Polskiej} Akademii Nauk w Warszawie,

syg-natura 689/42/II).

11

Kazimierz Micha?owski (1901-1981), archeolog, egiptolog,

histo-ryk sztuki. Profesor _{Uniwersytetu Warszawskiego,} twórca i kierow-nik _{Katedry Archeologii ?ródziemnomorskiej. Za?o?yciel} i kierownik

Polskiej Stacji Archeologii ?ródziemnomorskiej Uniwersytetu

Warszaw-skiego w Kairze. _Organizator Dzia?u Sztuki _Staro?ytnej w Muzeum

Narodowym w Warszawie. Od marca 1945 r. _{by? jednym} z _ekspertów

Komitetu Rzeczoznawców Ministerstwa _Kultury i Sztuki do _spraw

rewindykacji zabytków.

la

W?odzimierz Antoniewicz (1893-1973), archeolog, aktywnie upra-wia? tak?e _etnografi? i _histori? sztuki. Przez 43 lata (od 1920 r.)

pracowa? w _{Uniwersytecie Warszawskim, pocz?tkowo jako docent,} aod 1923 r. _{jako profesor} ikierownik _{katedry archeologii.}

11

Starania W Antoniewicza oraz ostra _{kampania prasowa,} która donosi?a o skandalu ze zbiorami Erazma _Majewskiego i _opisywa?a,

jak bezcenne _zbiory, owoc _{kilkudziesi?ciu} lat _{pracy uczonego, niszczejq} wzaniedbaniu _(por. m.in. "Kurier Czerwony" nr 266 z 17 _listopada 1930 r.) spowodowa?y, ?e _{ci?gn?cy si?} od 1921 r. remont _pomieszcze?

muzealnych dobieg? ko?ca. Muzeum w Pa?acu Staszica sk?ada?o

si? teraz z _{cz??ci wystawowej} i _{magazynu naukowego, posiada?o} tak?e _{bibliotek? specjalistyczn? (dzi?ki} darowiznom L. _Majewskiej)

15

Konrad Ja?d?ewski (1906-1985), archeolog. 21 _lutego 1940 r. w?a-dze hitlerowskie _powo?a?y go na stanowisko kierownika PMA. _Dzi?ki

jego osobistym staraniom Muzeum sta?o _{si? azylem} dla wielu pra-cowników _naukowych. Mimo _represji i _szykan ze _{strony okupanta}

prowadzi? prace naukowe, których rezultatem by? Atlas do pradziejów S?owian. Po _wojnie zamieszka? w _{?odzi, gdzie prowadzi? intensywn?} dzia?alno?? _naukow? i_badawcz?.

cJic.

....

').

r·/3. :_J..?[f?· ?r'?- Ic?l? . , /Lk14, ?dU."

_;.P:ct!'i4

.J:!:!1.

"-' ?'Jk?.''l{l· ?-f'ufo..?.4!''''''' Ildl-/'}?' ?1..-...·.rk4.??·?l f?1;;1 ??, . . _??! ?

_iO)

It-J,

Jf.., •..• t... ???Qo?.?' .

Ryc. 3a. Strona (lewa) Ksi?gi Inwentarzowej MEM. Archiwum PMA

108

Muzeum archeologiczne Erazma _Majewskiego w Warszawie.

II

NU::

P:';??'?iO--- --- - ---Od _kogo ikiedy otrzymano }liejsce znalezienia ! tów lub _Nazwa przedmiotu }IaleryaJ I katalogu kawa?-ków

116364-Z

I

J

:

,oJb6-.y

I

t

'/6Jt.,..'-J>

?'

l/i3bNG

1.

://3/1-!f

f e, '? 1r?f?4. ?d?'"" 1

JYk[?c/l..

f&e,ud/1? ??'k? t!/<I-'«, ?'J.'..?/C..,. .

/?-1f _a?'/{ q _W'Jyk-J.1? -t ur4 J.!4-f; " b.

-?;('k,' ??L.- /.-1 t(.l4:/?_ ;fAJ>/J1'L/"<ZHO. /?'??rtMA'L4rre:/ -.60 I 11(31?-11

_,.

,,'H4v?.r 'k??L-V'q

_f<"?d(f?k"

.1? -J

-I

????L.o H? __ ?"k?LA'.

I/tJJ'2-?

_,.

_j;.tf1Ut.

l1a?' :J?'

_#J-??.,u(

"

I _??c..q. c!A?""k" rJ-t.? t.t;c????, , 1f311·fJ s:

?4',

JeJ. _{'k?dlt?",,' f.bd1'} " -?1t?D 6<J. ,ysJ ?i? /,4 .,?.r.l.l-<l' i

f'??

/

?4??''''''.I'?

.. k u _Ii',? ;z?u?u:.c /'3JS"?.$ ?

_{?'C-4q'i?'4!J}

??4' lUl.? ??l,? 41<. _{?·??kc??·'«.}

I>C..Jl?

/- 1<J,1'I ? ?Gt?k.ut"

?4'4?

??

ifJ4!;-::Z

co-I/b4tHJ

:....;-?'< _{?'?'ft .{c?/"} /

Y?crJh)?k

r r?'l.<?l) ? _{?r.L?'.,.4!""} OD??P?' i.lb.??/-I I? "ty/%. -16,-;/j / I 6t; _/11 .2

l/bwF

J I I b 'I/h /

Ib1f/l

/

1/'?d

/

r'b/,l/!

/ Ibltu;; /

I

_{Nfi/ /} I m-1·.j?ed? L lLL.4?? -<L, e»" q?? ijl::tr/'J..v ?·?"'11 .... ,l. fil ?4t. _lt1-yS.Id,?? 9??? ,. ??? /r " -?P-?). "2'j--1/i'1? f, _7'?"'??L/ ? "

Ryc. 3b. Strona _{(prawa) Ksi?gi Inwentarzowej} MEM. Archiwum PMA

Fig. 3b. _{Page (right)} ofthe Inventories Book ofE. _Majewski Museum. PMA Archive

zabytki PMA. _{Zbiory zosta?y po??czone} i _odt?d MPEM

przesta?o istnie? _jako samodzielna _placówka.

Usankcjo-nowanie faktu _{przej?cia przez} PMA zbiorów i biblioteki

MPEM16 _{nast?pi?o dopiero} 21 _grudnia 1948 r. na

spotka-niu" z udzia?em _{ówczesnego dyrektora} PMA Ludwika

Sawickiego, kuratora Dzia?u Sztuki _Staro?ytnej Muzeum

Narodowego Kazimierza _{Micha?owskiego i prezesa} TNW

Wac?awa _{Sierpi?skiego".}

jii, klisz _itp. Wiele klisz _{by?o pot?uczonych,}

koresponden-cja i _notaty zbutwia?e i _{poplamione (H.} Modrzewska

1973, s. 162). _{Rozpocz??y si? (trwaj?ce} do 1950 r.)

dys-kusje nad ustaleniem zasad _{inwentaryzowania}

doku-mentacji gromadzonej w Archiwum _Naukowym PMA22•

25 _stycznia 1947 r. zosta?a za?o?ona _{Ksi?ga Przybytków}

oraz Inwentarz _{Wp?ywów Fotografii} i Klisz

(prowadzo-ny do pocz?tków lat 50.). Podj?to próby

inwentaryzo-wania _{spu?cizny. Wpisy} nie _zawiera?y ani dat ich

doko-nania ani _{dok?adnych informacji} o dokumentach".

Tymczasem od 1944 r. _{hitlerowcy rozpocz?li}

wywo-?enie _zabytków; w dwóch _{transportach ewakuacyjnych}

wys?anych na zamek Hóchstadt w Bawarii _znajdowa?y

si? tak?e _materia?y Muzeum _{Majewskiego".}

Eksploatacja spu?cizny trwa?a _ju? od _grudnia 1946 r.

Zofia Podkowi?ska i _Krystyna Musianowicz"

porz?dku-j?c sal? archiwalnq przejrza?y rysunki i tablice z _MEM,

wybieraj?c potrzebne do _wyk?adów i na _wystaw?":

W_styczniu 1945 r. _dyrektorem PMA zosta? komunista,

dawny ucze? E. _Majewskiego ikustosz w _MPEM,

archeo-log i _geolog Ludwik Sawicki", _{Podj?te przez niego}

sta-rania o _{rewindykacj? zrabowanych zbiorów, mebli,}

dokumentów i_{ksi??ek zako?czy?y si?} sukcesem.

Spu?ci-zna E. _{Majewskiego powróci?a} do PMA w _maju 1946 r.

i w 1947 r. Zosta?a umieszczona w sali _archiwalne]"

znajduj?cej si? we wschodnim _{skrzydle gmachu}

Muze-um _Narodowego. Wraz z _ocala?? z _{zawieruchy wojennej}

dokumentacj? nale??c? do _{innych instytucji} stanowi?a

bez?adne _{stosy niekompletnych} dissolutów akt, _ksiqg,

notat, _{rysunków, planów} i_{pud?a przemieszanych}

fotogra-Wdniach 21-23 marca 1949 r. _{odby?o si?} szukanie

kore-spondencji W. Szukiewicza do E. _Majewskiego, a 25

marca 1949 r. _{nast?pi?o wyeliminowywanie} (sic!) listów

L _[eona] Koz?. _[owskiego] z _{korespondencji Maj.}

[ewskie-go ] do prac K. Kowalskiego dotyczqcycn Jury

Krakowsko--Czestochowskiej", Niektóre archiwalia o _tematyce

etnogra-ficznej, które _pochodzi?y z okresu, _gdy E. _{Majewski pe?ni?}

funkcj? redaktora _{naczelnego ,,wis?y': zosta?y przekazane}

powstaj?cemu wówczas Pa?stwowemu Muzeum

Etno-graficznemu", Wiadomo _tak?e, ?e _{materia?y by?y}

wypo-21

Informacje o losach _spu?cizny E. _Majewskiego w latach 1945-1954

zosta?y zaczerpni?te z Dziennika _prac PMA _(r?kopis w _PDN, nr 2704: zeszyt 1

-zapisy od 20 _sierpnia 1945 r. do 23 wrze?nia 1947 r., zeszyt 2

-zapisy od 1 _stycznia 1950 r. do 13 _listopada 1954 r., ks. _przyb. nr 232:

zeszyt 3

-zapisy od 15 _lipca 1947 r. do 31 _grudnia 1949 r.), zDziennika

prac kierownika Archiwum _{Naukowego prowadzonego} w latach 1948--1954 _(r?kopis w _PDN) oraz ze _sprawozdania kierownika Archiwum

Naukowego Haliny Modrzewskiej (por. pismo PMA/DN/423/2/51 z 14

czerwca 1951 r.).

16

Od pocz?tku swego istnienia PMA zabiega?o o _przej?cie zbiorów E. _Majewskiego, o _{czym ?wiadczy korespondencja prowadzona} w _tej

sprawie (por. pisma w PDN, nr 3757/H.17, 19,22,28,29,30,31,32).

Pertraktacje prowadzone wlatach 1922-1927 zw?adzami _Towarzystwa N_{aukowego Warszawskiego zako?czy?y si? niepowodzeniem.} Po??cze-nie zbiorów PMA iMPEM w 1941 r. _by?o aktem _przypadkowym i

nie-formalnym. Problemy zwi?zane ze zbiorami E. _{Majewskiego by?y} wie-lokrotnie omawiane na _{posiedzeniach Zarz?du} TNW wlatach 1947-1948

(patrz: Protoko?y posiedze? Zarzqdu TNW 1945-1952, Archiwum PAN, nr _1-2, tom 15, protoko?y z 29 kwietnia 1947 r., 10 _stycznia 1948 r. i 24

lutego 1948 r.).

22

Nad _{dokumentacj?, gromadzon?} wówczas w Archiwum _Naukowym

czuwali _{kolejni jego kierownicy:} Hanna _Przyby?owicz (od 1 pa?dzier-nika 1946 r. do 1 _grudnia 1947 r.), Stanis?aw Manturzewski _(pe?ni?

obowi?zki kierownika od 2 _listopada 1947 r. do _lutego 1948 r.) i_Janina Borkowska-Kmita (od lutego 1948 r. do 10 _pa?dziernika 1950 r.).

17

Informacja o _spotkaniu, na _{którym zapad?a decyzja} o

pozostawie-niu zbiorów E. _Majewskiego w PMA _pochodzi z Dziennika _prac PMA

(r?kopis, ksi?ga przybytków Archiwum _Naukowego PMA _[dalej:

ks. _przyb.] nr 232: _zeszyt 3

-zapisy od 15 _lipca 1947 do 31 _grudnia

1949).

23

Por. _wpisy w _{Ksi?dze Przybytków} Archiwum _Naukowego PMA

okre?laj?ce dokumenty jako dawne _materia?y archiwalne z

rozpako-wanych skrzy? oraz _wpisy w Inwentarzu _{Wp?ywów Fotografii} iKlisz:

pozycje 81,82,175,410-415,417 i 598.

18

Wac?aw _Sierpi?ski (1882-1969), matematyk, jeden z twórców tzw.

warszawskiej szko?y matematycznej. Profesor _Uniwersytetu

War-szawskiego od 1918 r. Wlatach 1931-1951 _{pe?ni? funkcj? prezesa} TNW

24

Krystyna Olga Musianowicz (1908-1998) pracowa?a w MPEM

w latach 1938-1939. W PMA _rozpocz??a prac? od 1 wrze?nia 1945 r.

jako kustosz dzia?u _{wczesnohistorycznego} (do 1978 r.).

19

Z _zachowanego w PMA _{wykazu skrzy? (por. r?kopis} w PDN

Ewa-kuacja zbiorów P.M.A. do Hbchstiidt w_{Bawarii) wynika,} ?e

materia-?y E. _{Majewskiego, by?y spakowane} w 10 _{skrzyniach. Zosta?y podane} numery skrzy? oraz ich zawarto??

-niestety bardzo lakonicznie.

Ar-chiwalia _znajdowa?y si? w8_skrzyniach: 402 - akta

MEM, 404

-r?kopisy,

425 - ró?ne _zMEM, 464

-kartony MEM, 645 - archiwum E.

Majew-skiego oraz niektóre roczniki ?wiatowita, 1325 i 1326

-wydawnictwa

MEM, 1419 - kliszeMEM.

25

W latach 1946-1950 _{powstawa? projekt wystawy planszowej pod}

tytu?em Rozwój Spo?ecze?stw Pierwotnych do _{prezentowania} w

ró?-nych o?rodkach _muzealnych oraz scenariusz _{wystawy sta?ej} (J. An

-toniewicz 1949b, s. _162).

26

Por. Dziennik _prac kierownika Archiwum _{Naukowego, wpis} z25 mar-ca 1949 r.

27

Zbiory etnograficzne wWarszawie _uleg?y ca?kowitemu zniszczeniu

we wrze?niu 1939 r. _Odbudow? muzealnictwa _{etnograficznego}

roz-pocz?to od _powo?ania w 1946 r. Muzeum Kultur _Ludowych;

magazy-ny i pracownie tego Muzeum _{mie?ci?y si?} w _{osiemnastowiecznym}

pa?acyku Brulila w M?ocinach _{(por. pismo dyrektora} PMA dr Z.

Ra-jewskiego z 14 wrze?nia 1950 r. _{[PMA/DN/423/2/50]} do _Dyrekcji

Mu-zeum Kultur _Ludowych w _M?ocinach). W 1955 r. _placówka zmieni?a

20

Ludwik Sawicki (1893-1972) archeolog i _{geolog, samouk, tytu?} pro-fesora _uzyska? w 1955 r. Z E. _{Majewskim wspó?pracowa?} od 1914 r., prowadz?c z _{jego polecenia} i za _{jego pieni?dze} badania _{wykopaliskowe} w okolicach Naruszewa i_Ostro??ki. Od _lipca 1921 r. do kwietnia 1922 r.

pe?ni? funkcj? kustosza wMPEM. Od 1941 r. _pracowa? w _PMA; wlatach 1945-1949 _{by? jego dyrektorem.}

?yczane", ale nie _prowadzono wówczas _{ewidencji, wi?c} nie mo?na _prze?ledzi? dok?adnie ruchu archiwaliów.

Oficjalnie przej?ta w 1948 r. _spu?cizna E.

Majewskie-g029 wielokrotnie zmienia?a adres _{przechowywania.}

Siedziba PMA w 1950 r. zosta?a _przeniesiona z _gmachu

Muzeum _Narodowego do _{budynku przy} ul.

Chocim-skiej 18. Tam _{podj?to próby porz?dkowania} klisz MEM.

Wtedy te? _nast?pi?y zasadnicze _zmiany w prowadzeniu

Archiwum _{Naukowego". Dotychczasowe} inwentarze

okre?lono _jako nieformalne i niedoko?czone i _zacz?to

je traktowa? _{jako spisy tymczasowe",} Wkrótce _jednak

inwentaryzacja archiwaliów _pochodz?cych z _dawnych

zbior?w" _(zaliczono do nich tak?e _spu?cizn? E.

Majew-skiego) zosta?a _wstrzymana ze _wzgl?du na _{zbyt ma?y}

metra? dla _{odpowiedniego przechowywania}

dokumen-tacji w _nowej siedzibie PMA. _Cz??? zbiorów

muzeal-nych umieszczono zatem w _pa?acu w _{Radziejowicach,}

cz??? w barakach _{znajduj?cych si?} na dziedzi?cu ruin

Zamku _{Królewskiego} i _pa?acu Lubomirskich, a _cz???

w _{wyremontowanym} domu w Powsinie. Nie mo?na

niestety ustali?, w _którym z _{wymienionych miejsc}

zna-laz?a _{si? spu?cizna} E. _Majewskiego, wiadomo _tylko, ?e

opu?ci?a pomieszczenia przy ul. Chocimskiej.

W 1957 r. starania PMA o _uzyskanie gmachu Arsena?u

Warszawskiego stoj?cego przy ul. D?ugiej 56 (obecnie

52) zosta?y uwie?czone sukcesem i od _{grudnia tego}

roku _zacz?to zwozi? tu _{zbiory. Równolegle} z _pracami

adaptacyjnymi budynku rozpocz??y si? tak?e _prace

inwentaryzacyjne i _porz?dkowe w Archiwum

Nauko-wym, któremu przydzielono pomieszczenia na _parterze

w _{po?udniowym skrzydle gmachu.}

Ryc. 4. _Autograf listu Leona _Koz?owskiego do E. _Majewskiego

z_informacj? o stanowisku _{archeologicznym} w _W?chocku. Archiwum PMA

Fig. 4. _Autograph of a letter from Leon Koz?owski with information about the _{archaeological} site at _W?chock. PMA Archive

Podj?to wkrótce _{wst?pn? segregacj?} materia?ów

na-le??cych do _spu?cizny E. _Majewskiego, w _{wyniku której}

wy??czono ze zbioru (bez odnotowania _tego faktu)

archi-walia, zawieraj?ce informacje o stanowiskach

archeolo-gicznych (o odkryciach, badaniach, _{zabytkach). Zosta?y}

one umieszczone w _teczkach, w _{których gromadzono}

dokumentacj? dotycz?c? tych stanowisk. Dzia?anie takie

by?o konsekwencj? wprowadzania wówczas _zasadniczego

uk?adu zbiorów Archiwum _Naukowego: uk?adu

alfabe-tycznego wed?ug stanowisk _{archeologicznych.} Obecnie

zdo?ano ustali? _{przynale?no??} do _spu?cizny E.

Majew-skiego wymienionych ni?ej archiwaliów.

• Bez _{numeru. Dziewi?tna?cie} listów od Leona

Ko-z?owskiego" (osiem bez _{daty rocznej, cztery} z 1911 r.,

trzy z 1912 r., _cztery z 1913 _r.), w _{których znajduj? si?}

nazw? na Muzeum _Kultury i Sztuki _Ludowej, a w 1964 r. na Pa?-stwowe Muzeum _{Etnograficzne.}

sal _{muzealnych (por.} ks. _przyb. 232, Dziennik _prac PMA za okres 15

lipca 1947 - 31

grudnia 1949, zeszyt 3).

28

WPDN zachowa? si? Rewers _{wypo?yczenia bezzwrotnego} (sicl)

zdj?? ze _spu?cizny E. _{Majewskiego, dokonanego} 10 _stycznia 1950 r.

przez Jerzego Antoniewicza. Por. tak?e pismo z 22 _maja 1950 r. do

prof. K. Ja?d?ewskiego w _{sprawie korespondencji} A. _Zaborskiego

oraz _{dokumentacji fotograficznej przes?anej} do ?odzi (L. dz. 894/50,

nr _{PMA/DN/423/1/50).}

30

Funkcj? kierownika Archiwum _{Naukowego obj??a} w dniu 10

pa?-dziernika 1950 r. Halina Modrzewska _(mgr historii na _{Uniwersytecie} Warszawskim w 1948 r., doktorat tam?e w 1978 r.). W PMA _pracowa?a

od 15 _sierpnia 1949 r. do 30 kwietnia 1983 r.

31

Por. _Sprawozdanie ze stanu archiwaliów Archiwum _Naukowego PMA

zdn. 14 czerwca 1951 r. _(maszynopis w _PDN).

29

31 _grudnia 1948 r. _{odby?o si?} zebranie naukowe _pracowników PMA

po?wi?cone przejmowaniu zbiorów E. _{Majewskiego. Ksi?gozbiór}

licz?-cy ponad dwa i_{pó? tysi?ca} tomów, meble biblioteczne i_gabinetowe oraz

portret E. _{Majewskiego przej??a} biblioteka, dokumentacja znalaz?a _si? wArchiwum _Naukowym. Ocala?e _zabytki w??czono do zbiorów PMA

zzachowaniem numerów _{inwentarzowych} MEM, _{zweryfikowanych} na

podstawie ksi?g inwentarzowych MEM, które _ocala?y. PMA _przej??o te? zbiór _negatywów iodbitek _{fotograficznych} oraz _{cz??? wyposa?enia}

32

Wtaki _sposób wówczas okre?lano we _{wszystkich spisach,} inwenta-rzach i _ksi?gach Archiwum _{Naukowego dokumentacj? pochodz?c?}

sprzed 1939 r.

33

Leon Koz?owski (1892-1944) studiowa? w Krakowie uW Demetry-kiewicza iw_Tybindze uR. Schmidta. _Zbiory MEM _{stanowi?y podstaw?}

obronionej w 1918 r. _{przez Koz?owskiego pracy doktorskiej.} W 1920 r. habilitowa? si? na _{Uniwersytecie Jagiello?skim.} Z E. _{Majewskim by?}

zwi?zany w latach 1908-1919. _{Wspó?praca zapewnia?a} mu fundusze

!T.,.r<.c.-,.,...?

??.HV

_._•._??-, ..

_._-?:>

/-: _/--

---?)??t.

?

,,?

. ?"--?:? "'"'-. '\\...: ?? ="> \A/ ::Z·'t?l<;"'&I' lllr? I!J !?., r ?-Ac-.' ...?

Ryc. 5. _Naczynie inw. MEM 18503 z Trzci?ca. _Rysunek o?ówkiem

na _{kartonie, niesygnowany. Zapiski r?k?} E. _Majewskiego. Archiwum PMA

Fig. 5. Vessel from Trzciniec (Inv, no. MEM 18503). Pencil _drawing on _{cardboard, unsigned.} Notes in E. _{Majewskis handwriting.}

PMAArchive

Ryc. 6. _Naczynie inw. MEM 18500 zTrzci?ca. _Rysunek o?ówkiem

na _kartonie, nie _{sygnowany. Zapiski r?k?} E. _Majewskiego.

informacje o stanowiskach _{archeologicznych} w

okoli-cach Iwanowie oraz o _{prowadzonych przez} autora

ba-daniach _{archeologicznych} i _{powierzchniowych} na

po-lecenie E. _Majewskiego.

Archiwum PMA

Fig. 6. Vessel from Trzciniec. (Inv, no. MEM 18500). Pencil _drawing on _{cardboard, unsigned.} Notes in E. _{Majewskis handwriting.}

PMAArchive

• Bez _numeru. Dwie

karty pocztowe (z 1909 r. i 1913 r.)

i _dziesi?? listów od _{Juliana Wisznickiego (jeden} z 1908 r.,

trzy z 1909 r., _jeden z 1910 r., _jeden z 1911 r., _trzy z 1912 r.,

jeden z 1913 _{r.). Dotycz?} bada? _{wykopaliskowych} oraz

zabytków pochodz?cych z Iwanowie,

• Bez _numeru.

R?kopis r?k? M. Himnera. Notatki,

Dziennik robót oraz _rysunki na kalce w _kopercie

(uszko-dzonej) opisanej przez E. Majewskiego Materya?y

doty-czqce Popudni. Notatki P. [ana] Himnera.

• Bez numeru. _R?kopis E. _{Majewskiego, niedatowany.}

Informacja (niedoko?czona) o stanowisku Iwanowice,

przeznaczona prawdopodobnie do druku w

"?wiatowi-• Nr ks.

wp?. 1675 _(inw. 28 _lutego 1968 _r.).

Niekomplet-na _dokumentacja z bada? w _Popudni i _{Pieni??kowej,}

sporz?dzona przez M. Himnera z _{uzupe?nieniami} doko-nanymi przez E. Majewskiego. S? to _{rysunki odr?czne,}

wyliczenie wydatków podczas pobytu na Ukrainie,

notatki, dzienniki bada?

-w _{tym kopia} dziennika robót

przy wykopaliskach na terenach wsi _Popudnia w okresie

2-22 _sierpnia 1913 r. _Dokumentacja zosta?a _przekazana

do MPEM _przez Stefana _{Krukowskiego prawdopodobnie}

ok. 1929 r. na _{polecenie ówczesnego dyrektora} Muzeum

WAntoniewicza".

. "

Cle.

• Bez numeru. _R?k? E. _Majewskiego Plan _cmentarzysk

cia?opalnych i _{szkieletowych} i_{jam mieszkalnych} na Górze

Klin w Iwanowicach _{(kopia). Rysunek} tuszem na kalce.

• Bez _{numeru. Pi??} listów od _Mariana Himnera"

(trzy

z 1912 r., dwa z 1913 r.), _{zawieraj?cych} wiadomo?ci o

sta-nowiskach _{archeologicznych} w _Popudni i _{Pieni??kowej.}

• Bez _numeru.

Brudnopis odpowiedzi na list M. Him-nera z 31 _stycznia 1913 r., _pisanej przez E. Majewskiego

6 _lutego 1913 r. _Dotyczy stanowiska _Popudnia.

• Bez numeru. _R?kopis E. _{Majewskiego, niedatowany.}

Opis popielnicy z Przeczowa inw. MEM 4521.

na badania terenowe, mo?liwo?? _korzystania z _prywatnej biblioteki,

usystematyzowanych zbiorów _zabytków oraz _{publikowania w?asnych}

prac w "?wiatowicie" i w _organach TNW E. _Majewski finansowa?

jego badania na _Jurze, w okolicach Kielc i_Warszawy (1909 r. i 1910 r.)

oraz w Iwanowicach ₍₁₉₁₁ r. i nast.). L. Koz?owski odszed? od

ar-cheologii: zosta? ministrem Rolnictwa i Reform _Rolnych, aw latach 1933-1934 _{by? premierem rz?du} RP.

skiego wykopaliska w _Popudni i_Pieni??kowej na Ukrainie. W 1914 r.

wst?pi? do _{Legii Cudzoziemskiej} i _zgin?? w _p?on?cym samolocie

(L. Himner- la r o

?

sk a _1930).

35

Por. _pismo W?odzimierza Antoniewicza do Stefana

Krukowskie-go z 24 kwietnia 1929 r. w _{sprawie wypo?yczenia} notatek M.

Him-nera _{dotycz?cych wykopalisk} w _Popudni i _{Pieni??kowej.} S.

Kru-kowski _do??czy? do _owych materia?ów tak?e _swój list do M.

Him-nera z 16 marca 1913 r., którego tre?? mia?a _wykaza? ich wspó?pra-c? w zakresie _opracowania materia?ów z _tych stanowisk _(oba

r?ko-pisy w zbiorach PDN).

34

Marian Himner (1887-1916) wspó?pracowa? z E. _Majewskim od 1905 r. Studiowa? i _{doktoryzowa? si?} na Sorbonie. Wlatach 1911-1913

-, "'? . •-.',. C· ,i.". ·_lIt

Ryc. 7. _Naczynie i_zabytki zDratowa. _Rysunek o?ówkiem _kolorowany na _{kartonie, niesygnowany.} Archiwum PMA

Fig. 7. Vessel and _objects from Dratów. Coloured _{pencil drawing} on cardboard. _Unsigned. PMA Archive

// c?.

I.

I

I

Ryc. 8 _Naczynia zDratowa, _mniejsze inw. MEM 18386. _Rysunek o?ówkiem _kolorowany na _{kartonie, niesygnowany. Zapiski r?k?}

E. _Majewskiego. Archiwum PMA

Fig. 8. Vessels from Dratów (smaller specimen Inv. no. MEM 18386). Coloured _{pencil drawing} on cardboard. _Unsigned. Notes E. _{Majewskis handwriting.} PMA Archive

niego próba opublikowania w "?wiatowicie" materia?u

ilustracyjnego oraz _informacji o _{tym zabytku (w tym}

celu _{zapewne zosta?y przekazane} E. _Majewskiemu) nie

powiod?a si?. Cztery lata _pó?niej w?a?ciciel _{urny opisa?}

j? w _{artykule, który wyda?a} Akademia _Umiej?tno?ci

w Krakowie _(W Szukiewicz _1907).

• Bez _numeru. Dwa

rysunki o?ówkiem na kartonie,

niesygnowane, przedstawiaj?ce naczynia z Przeczowa

inw. MEM 4629 i _nieustalony.

• Bez numeru. _{Rysunek o?ówkiem, sygnowany} W?,

przedstawiaj?cy naczynie inw. MEM _{4636, naklejony}

na _kartk? z _{uwagami r?k?} E. _Majewskiego.

• Bez _numeru.

R?kopis r?k? E. _{Majewskiego, zapis} 27

stycznia 1901 r. Strona _{tytu?owa pracy Cmentarzysko}

w Przeezawie _{pow. stopnicki opisa?} Erazm _Majewski,

roz-kopa?em w 1894 _[r.].

• Bez _numeru.

Rysunki o?ówkiem na kartonie,

niesygno-wane, przedstawiaj?ce urn? z ornamentem _swastykowym

zNaczy, pow.lidzki (V2 wielko?ci _{naturalnej), fragmenty}

ceramiki i _odrysy ornamentu, _przes?ane w li?cie 5

listo-pada 1903 r.

• Bez _numeru. Dwa

listy od S. _Zalewskiego z 1905 r.

Dotycz? zabytków z _{W?chocka, przes?anych przez niego}

E. _Majewskiemu w _grudniu 1902 r.

• Bez numeru. _Mapka okolic _{Naczy narysowana (przez}

W_{Szukiewicza?)} tuszem na kalce.

• Bez numeru. _{Rysunki ró?nych zabytków} z _W?chocka

wraz z _opisami i _{wymiarami, sporz?dzone przez} S.

Za-lewskiego i _{przes?ane przez niego} E. _Majewskiemu w

grud-niu 1902 r.

• Nr ks. wp?. 2714. Plan _sytuacyjny cmentarzysk w

?an-kiszkach, pow. wile?ski. Narysowany w 1912 r. _przez

WSzukiewicza tuszem na kartonie.

• Nr ks.

wp?. 2715. _Mapa okolic wsi _{Bogatej, pow.lidzki,}

z _{zaznaczonymi cmentarzyskami. Narysowana przez}

W Szukiewicza tuszem na kalce.

• Bez numeru. Bilet _wizytowy i _{trzy listy} z 1897 r. od

ksi?dza Stefana Stucznia _zWrociery?a.

• Bez numeru. Dwa _listy od S. _{Krukowskiego"} z 1908

r. _{Zawieraj? opisy prowadzonych przez niego} bada?

wykopaliskowych w ?wiacku, _{pow. augustowski",}

• Nr ks. wp?. 2715. Fotografia zabytków pochodz?cych

z bada? _{archeologicznych} w _{Bogatej, pow.} lidzki, i

znaj-duj?cych si? w zbiorach W Szukiewicza.

• Nr inw.

zdj?? 568. Dwie _{fotografie: jedna przedstawia}

kielich _{mszalny, druga, podklejona, jego fragment.}

Zo-sta?y przes?ane E. _{Majewskiemu przez} W Szukiewicza

w 1899 r. z _pro?b? o _konsultacj? w _{sprawie napisu,}

znaj-duj?cego si? na _{tym zabytku (por. Listy} do E. _Majewskiego,

nr _3757/2295).

• Bez _numeru. List od Micha?a

Eustachego

Brensztej-na" z 1904 r., _zawieraj?cy powiadomienie o _przes?aniu

E. _{Majewskiemu zabytków wykopanych} we wsi _Dunajce,

pow. g?uchowski, oraz _informacje o _tym stanowisku.

• Bez _{numeru. Trzy}

listy od Wandalina Szukiewicza"

z 1903 r. _{Zawieraj? uwagi dotycz?ce jego publikacji}

o _krzy?ach litewskich (W Szukiewicz 1903) oraz _opisy

znalezisk _{archeologicznych zNaczy, pow.lidzki,} i okolic.

• Nr inw.

zdj?? 570. Dwie _{fotografie wykonane} w 1897 r.

przez Wilhelma Grabowskiego, przedstawiaj?ce

siekier-k? z _rogu ?osia _znalezion? we wsi _{Kaszety, pow.} lidzki.

W Szukiewicz _{przes?a? je} E. _Majewskiemu wraz ze

swo-j? (niezidentyfikowan?) prac? do publikacji w

"?wia-towicie" _(por. na _jednym ze _{zdj?? uwaga r?k?} E.

Majew-skiego: 4 do Szukiewicza _{artyk.[u?u]).}

• Bez _numeru. Osiemna?cie

rysunków o?ówkiem,

nie-sygnowanych, przedstawiaj?cych krzy?e z _ró?nych

miej-scowo?ci na Litwie. _{Sporz?dzone zosta?y} do _publikacji

(W Szukiewicz _1903).

• Bez _numeru.

Fotografia podklejona przedstawiaj?ca

urn? z ornamentem _{swastykowym zNaczy, pow.lidzki,}

wykopan? przez W Szukiewicza w 1903 r. _{Podj?ta przez}

• Bez numeru. _Sporz?dzony 14 _grudnia 1901 r. _przez

Antoniego Zaborskiego" spis zabytków, wydobytych na

38

Micha? Eustachy Brensztejn (1874-1938), archeolog, etnograf,

nu-mizmatyk, bibliofil, kolekcjoner. Cz?onek _{Towarzystwa Przyjació?} Nauk w _Wilnie, Akademii _Umiej?tno?ci w _{Krakowie, Towarzystw}

Numizmatycznych w Poznaniu i Krakowie oraz _licznych

stowarzy-sze? i _organizacji. Pracowa? w Bibliotece _{Uniwersytetu Wile?skiego}

(por. Listy do E. _Majewskiego, teka I, nr _{3757/145-148).}

16

Stefan Krukowski (1890-1982) od 1908 r. do 1914 r. _pracowa? wMEM

jako pomocnik kustosza i sekretarz _redakcji "?wiatowita". E.

Ma-jewski finansowa? jego badania stanowisk otwartych mikrolitu

ho-loce?skiego w _{pow. stopnickim} i _{pi?czowskim (1908 r.),} w _pow. war-szawskim i_grójeckim (1910 r.), w_{pow. b?dzi?skim} i_{cz?stochowskim}

(1913 r.) oraz _cmentarzysk w _{pow. augustowskim (1908 r.),} w _pow.

p?o?skim i_p?ockim (1912 r.), w_{pow. sejne?skim,} kaliskim i

turkow-skim (1913 r.). Pragn?c realizowa? _{w?asny program naukowy,} S.

Kru-kowski w 1914 r. _{rozpocz?? prac? jako asystent} w Oddziale

Archeolo-gicznym Pracowni _{Antropologicznej} TNW, gdzie zajmowa? si?

wy-??cznie epok? kamienia. Nie zerwa? _jednak kontaktów z E. Majew-skim, korzysta? z _jego biblioteki i _{zbiorów, uczestniczy?} w

dzia?alno-?ci MEM w Pa?acu Sztuki oraz _{pomaga? przewozi? zabytki} z _gmachu przy ul. Podwale 15 do Pa?acu Staszica.

39

Wandalin Szukiewicz (1852-1919), archeolog amator, _kolekcjoner. Prowadzi? badania _{wykopaliskowe} w_powiecie lidzkim na Wile?szczy?-nie, których wyniki publikowa? m.in. w"?wiatowicie" _{(por. J.} Ta l ko

-Hryncewicz 1929). Z E. _{Majewskim nawi?za?} kontakt w

sty-czniu 1897 r. i_{utrzymywa? przez} wiele lat (por. Listy do E.

Majewskie-go, teka XI, nr _{3757/2287-2294).}

10

Antoni Zaborski (1850-1906), litewski _{archeolog-amator,} kolekcjo-ner. Studiowa? w Wilnie i _Petersburgu, ale studiów nie _uko?czy?. Prowadzi? badania _{wykopaliskowe} w_{rodzinnym maj?tku Poszuszwie,}

gub. kowie?ska, zaj?? si? te? _{dzia?alno?ci? kolekcjonersk?. Jego} zain-teresowania _{archeologi? zaowocowa?y nawi?zaniem} kontaktów z

in-nymi badaczami i _{kolekcjonerami (z} E. _Majewskim od _maja 1901 r.

37

Przynale?no?? administracyjna miejscowo?ci odpowiada zapisom

w _omawianych archiwaliach oraz w _{Ksi?dze Inwentarzowej} MEM.

Dzisiejsza przynale?no?? administracyjna tych miejscowo?ci

cmentarzysku w Poszuszwiu oraz _znalezionych na _polu

niedaleko wsi _Szy?ajnie ko?o _{Sejn (por. "?wiatowit"} VI,

1905, s. 147). Autor _wykona? tak?e _{odr?czne rysunki}

i krótkie _{opisy niektórych zabytków} oraz _wymieni?

w _spisie te _przedmioty, które _przes?a? E. _Majewskiemu

w _grudniu 190 l r.

"

I

• Bez _numeru. Pocztówka z 1914 r. od Stanis?awa _Jana

Nepomucena Czarnowskiego'" w _{sprawie wymiany}

"Polski _{Przedhistorycznej"} na "?wiatowita':

\'

\

{

"

• Nr ks. wp?. 4749 (inw. 4 kwietnia 1979 r.). R?kopis

(27 stron) S. _J. N. _{Czarnowskiego} oraz 8 tablic z

zabyt-kami z Iwanowie, Praca _{Zabytki przedhistoryczne} we wsi

Iwanowice _{przy uj?ciu} Mino?ki do D?ubni w _pow.

mie-chowskim _{gub. kieleckiej,} zbada? S. f. Czarnowski w r. 1901

i nast. _{[?pnych] (z planem} i 8 tablicami _{fotogr. [aficznymi]),}

Miechów 1901 _{(fotografie podklejone} i _opisane). E.

Ma-jewski napisa? na stronie _tytu?owej: nie do druku

w"?wia-towicie".

-91'O€iLj. w.;rJ'M?rJ4 ?'??..?

Ryc. 9. Grób 2w _Potyrach, widok od _{strony zachodniej. Rysunek} o?ówkiem L. _{Sawickiego wykonany} 8.07.1914 r. Archiwum PMA

Fig. 9. Grave no. 2 at _Potyry, view from the west. Pencil _drawing

by L. Sawicki 8.07.1914. PMA Archive

• Bez _numeru.

Sprawozdanie i _rysunki L. _Sawiekiego

(ogólny plan grobów z _{uwagami r?k?} E. _Majewskiego,

rysunki o?ówkiem) z bada? _cmentarzyska w _Potyrach,

pow. p?o?ski, gub. warszawska, prowadzonymi w _lipcu 1914 r. _przez L. _Sawickiego z _polecenia i za _pieni?dze

E. _{Majewskiego. Materia?y} te _{by?y podstaw?} do

publi-kacji L. _{Sawiekiego (1920).}

cz?tk? z _{napisem Mysei: HayKo602o Toeapucmea} iuenu

Illeeuetnca _{(Muzeum Towarzystwa Naukowego} imienia

Szewczenki _{[we Lwowiej}", przyklejony} znaczek z

nu-merem, a na _niektórych zosta?a _napisana data: 7 _luty 1911 r.

W dniu 27 _maja 1974 r. dokonano _wpisu do _Ksi?gi

Wp?ywów pod has?em _Materia?y Erazma _Majewskiego.

Archiwalia _otrzyma?y numer _inwentarzowy 3757, a_jako

?ród?o _{pochodzenia podano} z _dawnych zbiorów PMA _po

E. _{Majewskim": Dokumentacja} zosta?a u?o?ona _wed?ug

nast?puj?cego kodu:

• Bez numeru. Odbitka _{fotograficzna wykonana} w

pa?-dzierniku 1905 r. _przez Feliksa _Grodzkiego z Turobina,

przedstawiaj?ca urn?, wykopan? przez autora odbitki

na _polach wsi Grabowa _{(por. Listy} do E. _Majewskiego,

nr _3757/656). A - Osiemna?cie tek

zatytu?owanych Listy do Erazma

Majewskiego, zawieraj?cych korespondencj? oraz teczka

z _{jej spisami.}

• Bez _numeru.

Rysunki o?ówkiem na kartonach,

nie-sygnowane, z _{uwagami r?k?} E. _Majewskiego,

przedsta-wiaj?ce ceramik? z Trzci?ca oraz _narz?dzia kamienne

z Trzci?ca-?mijowisk, Chodlika i Kosiorowa _(A.

Choty?-ski 1911, ryc. 118-140, 152, 153, 156).

B

-Dziewi??dziesi?t cztery notatniki z _zapiskami

prowa-dzonymi przez E. Majewskiego w latach 1874-1922.

C- K

-Dziesi?? teczek _{zawieraj?cych r?kopisy i}

maszyno-pisy prac, dokumenty i korespondencj? dotycz?c? MEM

oraz _materia?y ró?ne, w _tym osobiste. _Wpis w _Ksi?dze

Wp?ywów zosta? _{zako?czony uwag?:} W/w _[wy?ej

wy-mienione] teczki _maj?, dok?adne _{spisy pism.}

• Bez numeru. _Rysunki o?ówkiem na _kartonach,

nie-sygnowane, z _{uwagami r?k?} E. _Majewskiego,

przedsta-wiaj?ce ceramik? i ró?ne _przedmioty metalowe z Dratowa

(A. Choty?ski, 1911, ryc. 97-103,154, 155).

• Inw. zdj?? 420. Dziesi?? podklejonych zdj??,

przedsta-wiaj?cych zabytki archeologiczne ze zbiorów _Miko?aja

Fiodotowicza _{Bielaszewskiego".} Kartoniki _maj?

pie-L

-Ksi?ga Pami?tkowa.

M

-ksi?ga zawieraj?ca artyku?y w _prasie oMEM.

N

-ksi?ga zawieraj?ca wycinki z _gazet.

gowa? w?asne _wydawnictwo .Polska _{Przedhistoryczna':} Wzbiorach

MEM _{znajduj? si? zabytki przez niego} ofiarowane.

-por. Listy do E. _Majewskiego, teka XIII, nr _{3757/2656-2668).}

Zainicjo-wa? za?o?enie Muzeum _?mudzkiego, do _którego zamierza? ofiarowa?

swoje zbiory. Po _jego ?mierci _katalog zbiorów sporz?dzi? M. _Brensztejn,

a1600 _{zabytków archeologicznych} i 5000 monet (w tym 37 _z?otych) ro-dzina odda?a do _{Wile?skiego Towarzystwa Przyjació?} Nauk (P. Kuli

-k a u sk a_s, G. Zabiela 1999,s. 179-180).

42

Miko?aj Fiodotowicz Bielaszewski (1867-1926), prawnik i

arche-olog, dyrektor Muzeum Sztuki i _Przemys?u w _Kijowie, redaktor.

Ko-respondowa? z E. _{Majewskim (por. Listy} do E. _Majewskiego,

nr _{3757/77-89), by?} tak?e w_jego domu (por. notatnik nr _{53, wpis} z

mar-ca 1898 r.).

41

Stanis?aw _{Jan Nepomucen} Czarnowski (1847-1929), absolwent Wy-dzia?u Prawa i_{Administracji} w Szkole _G?ównej wWarszawie. _By?

redak-torem _{"Tygodnika Przemys?owo-Handlowego"} (1872-1873), "Nowin"

(1882-1893) i_{wspó?redaktorem "Encyklopedii Handlowej':} Od 1893 r.

mieszka? w _{Miechowie, gdzie za?o?y?} muzeum _regionalne. Prowadzi? badania _jaski? w dolinie _{Pr?dnika, publikowa? prace} we _wszystkich

ówczesnych czasopismach, tak?e w"?wiatowicie': Od 1909 r. _zacz??

reda-43

W imieniu _{Towarzystwa Naukowego} imienia Tarasa Szewczenki we Lwowie _{korespondowa?} z E. _{Majewskim Wo?odymyr} Hnatiuk

(por. Listy do E. _Majewskiego, teka III, bez numeru).

44

Nale?y podkre?li? brak _{informacji potwierdzonych} dokumentów w _{archiwalnych ksi?gach wp?ywu,} kto i _{kiedy przekaza? materia?y} E. _Majewskiego do PMA.

.. - . (60? ' .... ? . ?? ?" \? 01.-" ,," , I ?? _'?'? ? \ a'

r

.J J? • '.' /, ).' ;\,\ '\ _??:1 ? ? '..

::1

"? '"l .... ? lt'Uti ,., K.,..liStWA _PCtsKJEG

i·1

;.. , ,«4 I?I ?? ... '.... \ f ? ,.... -, t. .

I?'

-. .. .,. ?. (? ? -.. ? ;.) ?....

IIII:\?\\

?,'. ?f'? .I?ij 'j... ! r?, ). "'J', -"1-;" ?I -t' \-I .,.

,

I

?

\ \,

?

.. ?-... .".-, 1 .. \ 'J, " 'f( _f " -... • _,1(v I?. ,...-- ----? .. tO _? ?. '" '-- .'

\?

--- t -, " \. , , O , "0 , "?, . ' ?·i? ? "1"'" (I'. t,,/ 't t l,' , , J I l. ? " . ..,. 4.: ... ?,: T' '? ..

Ryc. 10. _{Fragment gabinetu} E. _{Majewskiego przy} ul. _Z?otej 61.

Widoczne biurko, aparat fotograficzny na _statywie, na ?cianie _portret matki Marii z Zembrowskich _{Majewskiej (1831-1909).}

Ze zbiorów K. i Z. Zaborskich

Fig. 10. _Fragment ofE. _{Majewski's studyat} Z?ota 61. Visible desk, camera on _tripod, on the _{wall, portrait} ofE. _Majewski's mother