Zamek w Oporowie

Zamek w Oporowie

Ochrona Zabytków 16/1 (60), 53-57

1963

W ie lki M ły n w G dań­

sku

Z am ek w S łu p sk u

Z a m ek w Oporowie

w y m z k o n k u rsem o k o liczn o ścio w y m . N a p o d k reślen ie z a słu g u je tu sp e c ja ln ie c e n ­ na in icja ty w a , ja k ą b y ło w y d a n ie k ilk u d z ie się c io str o n ic o w e g o ilu str o w a n e g o b iu le ­ ty n u „O pieka nad z a b y tk a m i” z m a teria ła m i op ra co w a n y m i przez sp o łeczn y ch o p ie ­ k u n ó w za b y tk ó w . .

W ob ręb ie m ia sta W a r s z a w y ak cja w o k r e sie „D ni O chrony Z a b y tk ó w ” sk o n cen tro w a ła się g łó w n ie na prasie, rad iu i te le w iz ji. Z o rg a n izo w a n o ró w n ie ż w y ja zd a u to k a ro w y do k ilk u ob iek tów .

W Z i e l o n e j G ó r z e , poza ak cją p ra so w ą i rad iow ą, sto so w a n o ró w n ie ż p o czto w y stem p el o k o liczn o ścio w y oraz przek azan o d w ó m szk ołom ty s ią c le c ia k o m ­ p lety op racow an ych fo to g r a fii z a b y tk ó w w ojew ódzitw a. Z jazd O p iek u n ó w S p o łe c z ­ n ych odbył się w d n iu 10.VI. i p o łą czo n y b y ł z o b jazd em a u to k a ro w y m n a jw y ­ b itn iejszy ch o b iek tó w w p ółn ocn ej c z ę śc i w o je w ó d z tw a . P rzy w sp ó łu d z ia le M in i­ sterstw a K u ltu ry , Z arządu W ojew ó d zk ieg o TRZZ i P T T K o g ło szo n o na ła m a ch „G azety Z ie lo n o g ó r sk ie j” k o n k u rs pt. „P ałace czek a ją na n a s”, k tóry m ia ł n a celu w c ią g n ię c ie sp o łeczeń stw a do p rob lem u za g o sp o d a ro w a n ia n ie u ż y tk o w a n y ch o b ie k ­ tó w arch itek to n iczn y ch . M. Pa.

lii#'

P och od zący z X V I w ie k u , u sy tu o w a n y na m ałej w y se p c e rzek i M o tła w y , z o ­ sta ł zn iszczo n y w czasie d zia ła ń w o je n n y c h w 1945 r. P o zo sta ły je d y n ie m u ry k a p i- teln e. Z ok a zji „D ni G d a ń sk a ”, w ram ach ob ch od ów „ M illen iu m ” b u d y n ek zo sta ł od rem on tow an y na z lec en ie M iejsk iej R ady N arod ow ej w G dańsku k o sztem b lisk o 4 m ilio n ó w zło ty ch (w g p ro jek tu inż. J. C hrzan ow icza, PK Z G dańsk). U zu p ełn io n o u b y tk i w m urach, założon o n o w ą w ię ź b ę d ach ow ą. K ą t n a ch y len ia p o ła ci d a ch o w y ch odtw orzon y został w g za ch o w a n eg o c zęścio w o szczy tu b u d yn k u , ś w ie tlik i w dachu zap ro jek to w a n e z o sta ły — ze w z g lę d u na b rak p rzek a zó w ik o n o g ra ficzn y ch — w g a n a lo g ii do in n y ch b u d y n k ó w teg o typ u . U p orząd k ow an o o toczen ie, z a ch o w u ją c p rzep ły w w o d y pod b u d yn k iem . W jed n o p rzestrzen n y m w n ętrzu zn a la zła p o m ie ­ szczen ie, o tw a rta w dniu 22 lipca, w y sta w a pt. „P olsk a na m o rzu ”. W d a lszy m c ią ­ g u p ro jek tu je się ad ap tację b u d y n k u na sa lę w id o w isk o w ą lub dom pracy tw ó r c z e j. R ó w n o cześn ie p rzy stą p io n o do prac p rzy o d b u d ow ie M ałego M łyna, g d z ie z n a j­ dzie p om ieszczen ie S to w a r z y sz e n ie W ęd k arsk ie. M. Pa.

W zn iesion y w p oczątk ach X V I w ie k u p rzez k się c ia B o g u sła w a X , p rzeb u d o w a n y b y ł n a stęp n ie w latach 1580— 1587 p rzez ks. Jana F ryd eryk a (b u d ow n iczy W ilh elm Z acharias) i u ży tk o w a n y jak o rezy d en cja aż do cza só w pruskich. W 1731 r. o g o ło c o ­ n y z w y str o ju w X IX w ie k u p rzerob ion y zo sta ł na m ag a zy n y ; ozn iżon o w te d y w ie ­ żę do w y so k o śc i b ry ły korpusu.

B u d yn ek u sy tu o w a n y je st w pob liżu d aw n ej od n ogi rzek i Słu p i, k tórej lik w i­ d ację p r o jek to w a ły w ła d z e m iejsk ie. Jed n a k ze w z g lę d u na n ie b e z p ie c z e ń stw o z a ­ k łó cen ia sto su n k ó w h y d ro sta ty czn y ch teren u , a ty m sa m y m za grożen ie p o sa d o w io ­ nego na ru szcie d r e w n ia n y m zam ku, projek t odrzucono.

P race za b ezp iec za ją ce p rzep row ad zon e zo sta ły w la ta ch 1951— 1953. A k tu a ln y p ro jek t a d a p ta cji b u d yn k u (inż. A dam S te fa n o w icz, P K Z G dańsk) s ta ł się p o d sta ­ w ą do rozp oczęcia prac rem o n to w y ch w 1959 r. O b ejm u ją one w z m o c n ie n ie ścia n w ień ca m i stro p ó w że lb e to w y c h , w z m o cn ien ie skarp, o d b u d ow ę zn iszczo n y ch k o n ­ d y g n a cji w ie ż y i p rzy k ry cie jej n o w o p ro jek to w a n y m h ełm em , in sta la c je , k o n se r ­ w a c ję za ch o w a n y ch sk le p ie ń k rzy żo w y ch w p iw n ica ch oraz k la tc e sch o d o w ej. Z a ­ k o ń czen ie prac p rzew id zia n e jest w 1964 r. Z am ek p rzezn aczon y je s t n a p o m ie ­ szczen ie m u zeu m r e g io n a ln eg o (ok. 1000 m2 p o w ierzch n i u ży tk o w ej). F. P.

Z am eczek w O porow ie, w z n ie sio n y za p ew n e przez a rcyb isk u p a O p o ro w sk ieg o w latach 1434— 49, p rzeb u d o w a n y w X V II i X IX w ie k u za ch o w a ł bardzo p r z e jr z y ­ ście sw ój z w a r ty u k ład za b u d o w y w czw orob ok . P ro w a d zo n e o b ecn ie p race rem o n ­ to w e i k o n serw a to rsk ie m ają na celu m. in. r ó w n ież u su n ię c ie X I X -w ie c z n y c h p r z y ­ b u d ów ek i k o n se r w a c ję za ch o w a n y ch e le m e n tó w w y stro ju . N ależą do n iego, p rzed e w szy stk im , o d k ry te o sta tn io trzy b e lk o w a n e strop y — p rzy k ry w a ją ce sa le p iętra b u ­ d yn k u m ie sz k a ln e g o oraz p o m ieszczen ia w d a w n ej w ieży . P o k ry te są o n e p ra w ie ca łk o w ic ie b a rw n ą p o lich ro m ią o m o ty w a c h ro ślin n y ch i pochodzą p ra w d o p o d o b n ie z p ierw szej p o ło w y X V II w iek u . Strop y, d zięk i sw e j a u ten ty czn o ści i d ob rem u s t a ­ n o w i z a ch o w a n ia sta n o w ią n ader cen n y zesp ół. W n a jb liższy m cza sie p rzew id zia n a

R yc. 4. G dańsk, W ielk i M łyn, stan po odbudow ie. W idok od stro n y p łd .-w sc h o d n ie j (fot. M. P aździor)

R yc. 7. O porów , zam eczek , e le w a c ja p o łu d n io w a w tra k cie o d m u ro w y w a n ia p r o filu goityckich okien (fot. PK Z — K. K ow alsk a)

Rye. 6. Słupsk, zamek, widok podczas odbudo­ wy (fot. F. Ptaszyński) ,

Ryc. 8. Oporów, zameczek, elew acja wschodnia po częściowym zniesieniu X IX -w iecznej dobudów ki pom ię­ dzy budynkiem m ieszkalnym i kaplicą i w czasie w ym iany dachu nad kaplicą (fot. PKZ — K. Kowalska)

Ryc. 9. Oporów, zam e­ czek, jeden z zachowa­ nych stropów polichro­ mowanych w sali I pię­ tra a. S tan po zdjęciu XIX-wiecznego sufitu (fot. PK Z—K. Kowalska)

Opactwo

skie

je s t im p reg n a cja d rew n a oraz k o n serw a cja m a lo w id e ł (P racow n ia M alarska PKZ w W arszaw ie).

P race a rch itek to n icz n e ob ejm u ją m. in. założen ie ponad strop am i b elk o w a n y m i stro p ó w o g n io trw a ły ch , w ią żą cy ch k o n stru k cy jn e m u ry bu d yn k u , n o w ą w ięźb ę d a ­ ch ow ą i p rzy w ró cen ie p ie r w o tn e g o k ąta n a ch y len ia p o ła ci dachu, p rzyw rócen ie g an k u d rew n ia n eg o w d zied ziń cu , o d m u ro w a n ie łu k ó w ok ien g o ty ck ich w b u d yn k u m ie sz k a ln y m i k ap licy. O kna k a p licy p osiad ały, jak stw ierd zon o, k a m ien n e podziały.

O p racow an ie h isto ry czn e p r zy g o to w a ła m gr Z. K ry g iero w a , a k tu a ln y p rojekt a rch itek to n icz n y o p r a c o w a ł inż. W. B ald (PKZ Łódź). W czasie w y k o n y w a n y c h prac o b iek t je s t pod sta ły m nadzorem h isto ry k a sztu k i, d o k u m en tu ją ceg o prace i odk rycia. Z am ek je s t sied zib ą M uzeum R e g io n a ln eg o — od d ziału M uzeum Sztu k i w Ł odzi. _ W. P.-T.

S w ię to k r z y -

P o liczn y ch d y sk u sja c h o p racow an e z o sta ły w y ty czn e, p o stu lu ją ce rek o n stru k ­ cję w ie ż y , do której za ch o w a ł się p om iar i szereg fo to g ra fii, zaś dla całości zesp ołu u tr z y m a n ie d o ty ch cza so w eg o su ro w eg o ch arakteru, do k tó reg o d o sto so w a n e być p o w in n y w y m o g i tu r y s ty k i (sk rom n y p a w ilo n ga stro n o m iczn y , zak az p a rk o w a n ia sa m o ch o d ó w w o b ręb ie m u ró w o ta cza ją cy ch klasztor, p rzesu n ięcie g łó w n eg o c ię ­ żaru n o c le g ó w tu r y sty c z n y c h do sch ro n isk a na górze Ś w ię te j K a ta rzy n y itp.).

S p raw a u lo k o w a n ia na Ł yścu te le w iz y jn e j sta c ji p rzek aźn ik ow ej zo sta ła uznana za zd ecy d o w a n ie n iek o rzy stn ą dla zab ytk u : w y m o g i w sp ó łc z e sn o śc i n a rzu ciły je d ­ n a k k o n ieczn o ść u stę p stw a — w b ieżą cy m roku w y k o n a n o w y k o p y fu n d a m en to w e pod m a szt te le w iz ji, lo k o w a n y na zachód od k lasztoru.

D la sp orząd zen ia za ró w n o p rojek tu za g o sp od arow an ia p rzestrzen n ego otoczen ia o p a c tw a jak i ad a p ta cji b u d y n k ó w (p rojek tan t inż. J. G ontarczyk, P K Z W arszaw a) k o n ieczn e b y ło u p rzed n ie p rzep ro w a d zen ie bad ań arch eo lo g iczn y ch (pod k ieru n k iem dr J. G ą sso w sk ieg o , IH K M — p race trw a ją od 1958 r.) oraz arch itek to n iczn y ch (inż. inż. H. i Z. Z ię tk ie w ic z o w ie , PK Z W arszaw a — 1958 r.). W y n ik i prac b a ­ d a w czy ch z e sta w io n e z m a teria ła m i h isto ry czn y m i (opr. M. S u lim iersk a -L a u b e, PK Z W arszaw a) p o z w o liły n a ro z w a r stw ie n ie ch ro n o lo g iczn e m u rów , u ja w n ia ją c p o ­ sz c z e g ó ln e eta p y b u d o w y : fr a g m e n t g o ty ck ieg o m u ru nad półn ocn ą ścian ą rom ań ­ sk ie g o k o ścio ła , g o ty ck ą część cla u stru m oraz w różn ych okresach na p rzestrzen i X V II w ie k u w z n ie sio n e b arok ow e p artie zach od n ich sk rzy d eł k lasztoru , fo rm u ją ­ cy c h d zied zin iec o tw a rty . B arok ow a przebudow a, dla u jed n o licen ia w sz y stk ic h e le ­ w a c ji, zn iszczy ła p ie r w o tn e okna o stro łu k o w e. Ich ob ram ien ia k a m ien n e odkryte zo sta ły w p ierw szy ch la ta ch po d rugiej w o jn ie św ia to w e j (inż. O lędzki). W spom ­ n ia n e w y ż e j p race arch eo lo g iczn e i a rch itek to n icz n e u sta liły p oziom rom ań sk i i g o ­ ty c k i w k ru żg a n k a ch i w iry d a rzu . O d k ryciem o szerszy m za sięg u sta ło się s tw ie r ­ d zen ie, iż w a ł k a m ien n y , o ta c z a ją c y sz c z y t góry, je s t d ziełem ręk i lu d zk iej z okresu p rzed ch rześcija ń sk ieg o i p o w ią z a n ie g o ze sło w ia ń sk im k u ltem pogań sk im . J ed n o ­ cz e śn ie w a ł w y z n a c z y ł zak res teren u za b y tk o w eg o na Ł yścu, p o d leg a ją cy ochronie

O becnie, po zeb ra n iu m a teria łu h isto ry czn eg o i op racow an iu p ro jek tu ad ap ­ ta cji — w c z ę śc i zach od n iej rozpocząć się m ają roboty b u d o w la n e. Z ab ezp ieczen ie przez p o ło żen ie n o w e g o dachu jak rów n ież ty n k i na ele w a c ja c h w y k o n a n e zo sta ły w la ta c h u b ieg ły ch . M. S .- L .