R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X X I X N R 3 W A R S Z A W A 1988 S . 45-55
A N D R Z E J M O C E K
ŻELAZO W VERTISOLACH I M OLLISO LACH OKOLIC SHAHRAZOOR
I RA NIYA W PÓ ŁN O CN O -W SCH O D N IEJ CZĘŚCI IRAK U
K a te d r a G le b o z n a w stw a , P r a c o w n ia G leb S u b tr o p ik a ln y c h i T r o p ik a ln y c h
A k a d e m ii R o ln ic z e j w P o z n a n iu
W S T Ę P I C E L P R A C Y
Zw iązki żelaza, poza isto tn y m w p ły w em n a barw ę gleby, biorą udział
niem al w e w szystkich procesach glebotw órczych. Mogą one być tra k to
w ane jako w skaźniki diagnostyczne dla zobrazow ania w ielu procesów
typologicznych zachodzących w glebach. Spraw dzenie tak iej tez y jest
tylko w te d y m ożliwe, g dy dysponuje się szczegółowo zanalizow anym m a
teriałe m odnoszącym się do rozm ieszczenia różnych g ru p i fo rm żelaza
w glebach [10, 18].
Celem n iniejszej p racy było oznaczenie ilości i jakości zróżnicow a
n ych połączeń żelaza w poziom ach genetycznych w y b ran y ch gleb pół
nocno-w schodniej części Ira k u oraz próba p rzedstaw ienia n a tej pod sta
wie procesów glebotw órczych, jakie w p ły n ęły n a u k ształtow anie ty ch
gleb.
M A T E R IA Ł I M E T O D Y B A D A Ń
B adaniam i objęto n ajb ard ziej rozpow szechnione gleby w K u rd y sta -
nie, m ianow icie m ollisole i v ertiso le [3-5, 14]. W ybrane gleby pochodzą
z te re n u dwóch obiektów: Shahrazoor i R aniya (rys. 1) [4, 5].
B ad an y tere n m a c h a ra k te r rolniczo-hodow lany z nieznacznym u dzia
łem przem ysłu. D om inuje tam sadow nictw o, w arzyw nictw o, u p raw a ty
toniu, a n a n iek tó ry ch obszarach, o k o rzy stniejszych w a ru n k a ch fizjo-
graficzno-hydrologicznych, u p raw ia się zboża (głównie pszenicę, jęczm ień
i ryż).
46 А. М осек
R y s . 1. S zk ic to p o g ra fic z n y te r e n u , n a k tó r y m z n a jd o w a ły się b a d a n e g le b y
F ig . 1. T o p o g ra p h ic s k e tc h of th e a re a c o v e re d b y th e soils u n d e r s tu d y
K han, w przyszłości p rzew id uje się znaczne rozszerzenie areału u p raw y
zbóż i ro ślin przem ysłow ych.
A nalizow ane gleby w y stę p u ją w kotlinach śródgórskich utw orzo ny ch
głów nie z w ęglanow ych osadów aluw ialn y ch i koluw ialnych. Ich sk ała
mi m acierzystym i są u tw o ry w ęglanow e, c h a ra k te ry z u ją c e się zw ięzłym
składem granu lo m etryczny m .
Na podstaw ie p rac teren o w y ch i la b o ra to ry jn y c h oraz k ry te rió w Soil
T axonom y [2, 12, 17] om aw iane gleby zaliczono do n a stęp u jący ch jedno
stek taksonom icznych:
O biekt S hahrazoor
Rząd:
Podrząd:
G rupa:
P odgrupa:
Rodzina:
Seria:
V ertisols
X e re rts
C hro m ox ererts
P alexero llic
F ine clayey
m ontm orillonitic
(calcareous), th erm ic
Q ardi-nazy
O biekt R aniya
Mollisols
X erolls
H aploxerolls
V ertic
F in e clayey, m ontm orillonitic
(calcareous), th erm ic
Żelazo w vertisolach i mollisolach
47
Z serii Q ard i-n azy do b adań pobrano 3 profile glebowe, n ato m iast
próbki z serii B inem an pochodziły z dw u profilów glebow ych.
O dkryw ki kopano do głębokości 2 m, a następnie pobierano jeszcze
m a te ria ł św idrem aż do 5 m.
Z każdego poziom u genetycznego pobrano próbki, w k tó ry ch , poza
podstaw ow ym i w łaściw ościam i fizycznym i i chem icznym i, oznaczono n a
stęp u jące g ru p y i fo rm y żelaza 1 (rys. 2):
R ys. 2. G ru p y i fo r m y ż e la z a F ig. 2. I r o n g ro u p s a n d fo rm s
a) żelazo ogółem (Fe0) — m etodą ro zkład u z H F i HC104,
b) żelazo w olne (nie krzem ianow e) całkow ite (Few) m etodą M ehra
i Jacksona [13],
c) część żelaza w olnego
(Feext+res)
— m etodą Bascom ba [1] w w y
ciągu K 4P 2O7 (Feext) i N a2S204 (Feres),
d) żelazo w olne bezpostaciow e (Fea) — m etodą T am m a [15] w m ie
szaninie kw asu szczawiowego i szczaw ianu am onu o pH 3,2.
Na podstaw ie ty ch analiz obliczono ponadto:
e) żelazo krzem ianow e (Fe0 — F ew),
1 W s z y s tk ie o z n a c z e n ia w y k o n a n o k o lo r y m e try c z n ie p rz y u ż y c iu k w a s u su lfo - sa licy lo w eg o .
48 А. Мосек
f) żelazo w olne w yk ry stalizo w an e (Few — F ea); silnie w yk ry stalizo -
wane (Few —
F eext+res)
i słabo w ykrystalizowane (Feext+res — Fea),
g) żelazo wolne bezpostaciowe (Fea): związane z materią organiczną
(Feext) oraz nie związane z materią organiczną (Fea —
Feext)-O M Ó W IE N IE W Y N IK Ó W
D okładniejszą c h a ra k te ry sty k ę gleb serii Q uard i-n azy i B inem an
przedstaw iono w e w cześniejszych opracow aniach [6-9].
W niniejszym opracow aniu zam ieszczono jedynie w yniki dotyczące
n ajw ażn iejszy ch w łaściw ości profilów gleb bezpośrednio om aw ianych
w tej p rac y (tab. 1). W yniki te m ogą być p rzy d a tn e w rozw ażaniach nad
rozm ieszczeniem różnych form żelaza w glebach.
Ż e l a z o o g ó ł e m . Z aw artość żelaza ogółem jest w ysoka i waha
się od 5,15 do 7,09% w v ertiso lach i od 6,95 do 8,27% w m ollisolach
(tab. 2). Dane te św iadczą o dużym udziale p ierw o tn y ch i w tó rn y ch „m i
nerałó w żelazistych ” w tw orzyw ie ty ch gleb. Z reg u ły nieznacznie w ię
ksze ilości żelaza stw ierdzano w stropow ych częściach profilów glebo
w ych.
Ż e l a z o k r z e m i a n o w e . U dział tej g ru p y żelaza jest bardzo
wysoki. We w szystkich profilach vertisoli i m ollisoli żelazo zaw arte
w krzem ianach stanow i około 80% żelaza całkow itego (tab. 3). Św iadczy
to o ilościowej przew adze bogatych w żelazo m inerałów z g ru p y k rze
m ianów w tórn ych. P otw ierdzen iem takiego w nioskow ania jest duży udział
iłu koloidalnego w składzie g ran u lo m etry czn y m ty ch gleb (tab. 1).
Ż e l a z o w o l n e . G rupę tego żelaza tw orzą fo rm y m in eraln e w po
staci m niej lub w ięcej uw odnionych tlenków żelaza. W ystęp ują one za
rów no w form ie k ry staliczn ej, jak i bezpostaciow ej. Z aw artość żelaza
w olnego w większości poziomów g enetycznych analizow anych profilów
w aha się od 0,87 do 1,48% w v ertiso lach i od 1,09 do 1,36% w m olli
solach, oscylując najczęściej w okół w artości 1% . Żelazo w olne stanow i
zaledw ie ok. 20% żelaza ogółem (tab. 3).
W żelazie w olnym w y raźn ie przew ażają form y k ry staliczn e n a d bez
postaciow ym i (tab. 2). Zgodne jest to z praw idłow ościam i stw ierdzonym i
przez in ny ch autorów w stosunku do gleb s tre fy su b tro p ik aln ej [10, 18].
W żelazie w olnym k ry staliczn y m w pro filach 1 i 2 v ertisoli odnotow ano
m niej form silnie w ykrystalizo w any ch , w profilu 3 udział form silnie
i słabo w y k rystalizow an y ch był bardziej w yrów nany.
W m ollisolach serii B inem an w p rofilu 1 w żelazie k ry staliczny m
p rzew ażają fo rm y silnie w ykry stalizo w ane; odw rotną praw idłow ość
stw ierdzono w p rofilu 2. W ynikać to może z w iększej okresowo w ilgo t
ności tego profilu, w yw ołanej bliskością p rzep ływ ającej rzeczki.
-T a b e l a 1 Ważniejsze właściwości vertisoli — serii Quardi-nazy i mollisoli serii Bineman
Some important properties of Vertisols — of the Quardi-nazy series and the Mollisols Bineman
N r profilu Profile N o. Poziom genetyczny Horizon Głębokość D epth cm
Procentowa zawartość cząstek 0 0 w mm
Per cent of particles of mm in dia
C a C 0 3 M ateria organiczna Organie m atter pH Przewodność elek trolityczna właś ciwa — ECe Specific electrolytic conductivity mS/cm (25°С) N a/T (%) ESP T C EC meq/100 g 2-0,05 j 0,05-0,002 < 0,002 °//о vertisole - Vertisols 1 a p 0-20 9 46 45 16,0 1,52 8,30 j 0,53 1,5 39,9 A 12 20-30 9 41 50 18,0 1,24 8,15 ! 0,70 1,4 28,0 Д21 50-80 11 40 49 21,8 - 8,20 0,51 1,9 42,0 В 22 80-110 12 42 46 28,6 — 8,30 0,38 2,2 31,9 Cr 110-160 13 44 43 34,4 - 8,25 0,44 2,1 38,6 Сг 160-200 11 43 46 35,7 - 8,15 0,35 1,8 33,4 2 Л Р 0-20 18 47 35 30,6 1,35 8,10 0,49 1,8 39,0 А 12 20-65 18 48 34 32,9 1,28 8,10 0,46 1,8 38,1 В 21 65-90 22 45 33 30,2 - 8,15 0,39 1,7 41,9 В 22 90-150 33 36 31 33,0 - 8,20 0,39 1,6 36,9 В 23 150-195 23
35
42 26,4 — 8,30 0,35 1,6 37,3 ! С 195-310 17 40 43 27,3 - 8,30 0,32 1,9 37,5 3 А р 0-22 14 41 45 18,0 1,46 8,00 0,56 1,7 41,0 1 Ai2 22-65 15 41 44 20,1 1,09 8,15 0,46 1,7 40,1 i В 21 65-100 13 38 49 21,5 - 8,20 0,35 1,8 39,0 I В22 100-155 13 39 48 22,0 - 8,10 0,65 2,1 38,3 1 1 С 155-270 12 39 49 21,0 - 8,15 0,62 2,4 37,8 mollisole — Mollisols .... i ! А р 0-20 11 41 48 7)2 iI 1,62 8,10 0,40 1,4 48,6 и А 12 20-60 12 37 51 10,9 1,46 8,00 0,39 1,5 47,5 i i *2 1 60-100 12 36 52 12,9 1 8,00 0,35 1,7 41,8 1 В 2 2 1 100-145 11 34 55 12,9 - 8,05 0,33 1,8 44,1 С i 145-320 10 35 55 16,7 — 8,10 0,44 2,4 42,0 2 А Р 0-20 10 ! 41 49 8,6 1,59 8,00 0,70 1,2 40,1 А 12 20-55 11 35 54 13,6 1,45 8,10 0,35 1,6 42,8 в 2 55-110 10 36 54 19,0 — 8,10 0,32 1,7 41,2 c L 110-150 11 36 53 20,0 — 8,15 0,44 1,4 35,2 с 2 150-220 13 35 52 27,9 — 8,15 0,32 1,5 36,0T a b e l a 2 Grupy i formy żelaza (%) w vertisolach i mollisolach — Iron groups and forms in Vertisols and Mollisols (%)
I Fe wolne krystaliczne — free cristalline Fe wolne bezpostaciowe — free am orphous |
N r Fe Fe Fe i 1
profilu Poziom Głębokość ogółem krzemianowe wolne silnie wykry słabo wykry ! związane z ma- ! nie związane z m a Profile genetyczny Depth . Fe Fe Fe całość stalizowane stalizowane całość i terią organiczną ! terią organiczną
N o. H orizon cm total silicates free total strongly weakly total 1 bounded with inon-bounded witlv cristallized cristallized 1organie m atter j organie m atter I vertisole — Vertisols
"
i i a p 0-20 7,09 5,78 1,31 0,89 0,54 ! 0,35 Г o74~2 äÖ 5 i 0,37 20-50 7,09 5,61 1,48 1,08 0,38 0,70 0,40 0,05 ! 0,35 В 21 50-80 6,78 ; 5,82 0,96 0,66 0,08 0,58 0,30 0,04 ! 0,26 i В 22 80-110 6,04 ; 4,95 1,09 0,87 0,19 0,58 0,22 0,03 i 0,195 i С ! 110-160 5,29 4,20 1,09 0,91 0,13 0,78 0,18 0,04 0,14 j c 2 160-200 5,43 4,52 0,91 0,63 0,05 0,58 0,28 0,02 0,262 AP 0-20 n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. n.o. ;
A\2 20-65 5,75 4,52 1,22 0,85 0,04 0,81 0,37 0,07 0,30 B 21 65-90 5,75 4,53 1,22 0,99 0,24 0,75 0,23 0,08 0,15 в 22 ! 90-150 5,15 ; 3,84 1,31 0,91 0,21 0,70 0,40 0,06 0,34 j \ В 2 3 j 150-195 5,58 j 4,27 1,31 1,17 0,33 0,84 ! 0,14 0,04 0,10 j С 195-310 5,58 ; 4,27 1,31 1,23 0,43 0,80 0,08 0,06 0,02 i 3 A P 0-22 I 6,35 5,48 0,87 0,78 0,47 0,22 0,09 0,06 0,03 Ai2 22-65 6,04 5,08 0,96 0,68 0,25 0,15 0,28 0,06 0,22 В 2 j 65-100 6,35 5,30 1,05 0,73 0,30 0,11 0,32 0,04 0,28 В 22 ! 100-155 6,35 5,26 1,09 0,72 0,41 0,31 0,37 0,03 0,34 1 С j 155-270 6,49 5,40 1,09 0,89 0,47 0,42 0,20 0,02 0,18 mollisole — Mollisols 1 i
’
A P 0-20 j 8,27 6,96 1,31 0,59 i 0,43 0,16 0,72 0,05 0,67 Ai2 20-60 7,67 6,36 1,31 0,69 0,60 0,09 0,62 0,04 0,58 В 2 1 60-100 7,95 5,64 1,31 0,79 ! 0,42 0,37 0,52 0,03 0,49 ; В 2 2 100-145 7,24 5,93 1,31 0,76 0,43 0,33 0,55 0,02 0,53 С 145-320 7,52 6,25 1,27 0,62 0,55 0,07 0,65 0,02 0,63 2 ; Ар 0-20 7,52 6,16 1,36 0,72 0,30 0,42 0,64 0,08 0,56 j i А \ 2 20-55 6,95 6,59 1,36 0,98 0,16 0,82 0,38 0,06 0,32 \ В 2 55-110 7,52 6,25 1,27 0,99 0,18 0,81 0,28 0,03 0,25 j ! Ci ! 110-150 7,09 6,00 1,09 0,81 0,36 0,45 0,28 0,06 0,22 ; i с 2 150-220 7,50 6,14 1,36 1,13 0,39 0,74 0,23 0,07 0,16Żelazo w vertisolach i mollisolach 51
T a b e l a 3 Związki żelaza w stosunku do żelaza ogółem (%)
Compounds o f iron in total iron (%)
Nr profilu Profile N o. Fe krzem iano we ogółem Fe silicates total I Fe wolne ogółem j Fe free j total
F e wolne silnie | Fe wolne słabo wykrysta- j wykrysta lizowane lizowane ogółem Fe free strongly cristallized total ogółem Fe free weakly cristallized total F e bezposta ciowe ogółem Fe am orphous total vertisole — Vertisols 1 82* i 18 11 3 ! 10 5 ! (79-86) : (14-21) (1-8) (5-15) (3-6) 2 76 23 4 i 14 4 i (74—78) (21-25) i (1-8) ' (13-15) (1-8) 3 84 16 6 4 4 (83-86) (14—17) (4-7) ;___ (2-6) (1-6) mollisole — Mollisols 1 i 83 ' 17 6 3 i ! 8 (82-84) (16-18) (5-8) (1-5) (7-9) 2 85 18 4 i 9 5 (82-95) (15-20) (2-5) (6-12) (3-9)
* wartości średnie — mean values
U waga: w nawiasach podano wartości ekstremalne — R em ark: in parentheses: extreme values
leży identyfikow ać przede w szystkim z g ety tem i h em aty tem . Są one
nierozpuszczalne i ty m sam ym n ieru ch liw e. M inerały te p o w stają głów
nie w w a ru n k a ch dobrego p rze w ie trz a n ia i n agrzew ania gleb. W arun k i
tak ie sp rz y ja ją bowiem p rzejściu w odorotlenków żelaza w fo rm y tle n
kowe.
F o rm y słabo w y k ry stalizo w an e tow arzyszą form om silnie w y k ry sta
lizow anym . Ich zaw artość zależy od długości okresów w ilgotnych. Im te
okresy są dłuższe, ty m w ięcej form żelaza słabo w ykrystalizow anego spo
ty k a się w glebach. W ystęp u ją one przew ażnie w postaci w odorotlenków
i tlenków . Ich m ineralogiczna id en ty fik a c ja jest bardzo tru d n a . Odpo
w iadają one lepidokrokitow i (qp FeOOH), fe rry h y d ry to w i (Fe50 4H 3) i fe r-
roksy h y d ry to w i (a FeOOH) [18]. F o rm y słabo w yk ry stalizo w an e tw orzą
się, podobnie jak silnie w y krystalizow ane, w w a ru n k a ch dostatecznego
dostępu pow ietrza. Są one stosunkow o m ało trw ałe i m ogą szybko p rze
chodzić albo w fo rm y silnie w y k rystalizo w ane (wysuszenie, w zrost tem
p eratu ry ), albo w bezpostaciow e w odorotlenki i tlen k i w w a ru n k a ch m a
łego dostępu pow ietrza [18].
62 А. М осек
w przedziale 0,08-0,42%) w vertiso lach i odpow iednio 0,23-0,72% w m olli-
solach. F o rm y te, być może, z n a jd u ją się przew ażnie w stan ie koloidal
nym . P rz y jm u je się, że wchodzą one często w skład iłu lu b tw orzą otocz
ki n a pow ierzchniach m in eraln y ch ziaren. W analizow anych glebach ty l
ko nieznaczna ich część była zw iązana z m aterią organiczną (tab. 2).
W vertisolach, w profilow ym rozm ieszczeniu żelaza bezpostaciowego
nie zaobserw ow ano isto tn y ch praw idłow ości. N ajw ięcej tego żelaza w y
stępow ało albo w poziom ach w ierzchnich (profil 1), albo w części środ
kowej (profile 2 i 3). J e st to praw dopodobnie w yn ikiem zm iennych w a
ru nków w ilgotnościow ych p an u jących w glebach te j serii [8, 9].
W m ollisolach z obiektu R aniya znacznie w ięcej żelaza bezpostacio
wego znaleziono w profilu 1. W przy p ad k u ty ch gleb bezpostaciow e że
lazo grom adziło się głów nie w stro p o w y ch częściach profilów . Ilość ty ch
związków w poziom ach genetycznych m aleje z re g u ły stopniow o w raz
z głębokością.
Proponow ane przez K oneck ą-B etley [11] w skaźniki przem ieszczania
żelaza w olnego w profilach (Ре2ОзВ/Ее2ОзА) w ah ają się od 0,9 do 1,2 dla
vertisoli i 0,8-1,0 dla m ollisoli. B rak więc przem ieszczania ruch liw y ch
zw iązków żelaza w układzie profilow ym . G łów nym czynnikiem u trw a
lającym żelazo jest w ysokie pH b ad an y ch gleb; pow oduje ono przejście
żelaza uw alnianego podczas w ietrzen ia w n ieruchliw e fo rm y w o do rotlen
kowe.
Obliczono procentow y udział poszczególnych grup i form żelaza w sto
sunku do żelaza ogółem (tab. 3). Takie ujęcie jakoby pozw ala w
niosko-T a b e la 4 Procentowy udział grup i form związków żelaza w elementarnych procesach glebotwórczych (do
żelaza ogółem) (według Zonna, fragment)
P er cent of iron groups and forms in elementary soil-forming processes (in relation to total iron) (after Z onn — fragment)
Fe wolne — Fe free i i1 Proces Process Fe krzemianowe 1 Fe silicates i Fe wolne Fe free silnie wykry stalizowane strongly cristallized i słabo wy- krystalizo- j wane j weakly j crystallized j Fe bezposta ciowe Fe am orphous i 1 i Typ gleby Soil type 1 1 i Akumulacji 1 i i ii j i i ! j szaroziemy próchnicy 66-76 ; 23-35 1-11 18-25 2-5 i gleby k a sz -1 Accumula i tanowe, tion of 1 j czarnoziemy
organic !1 ii grey soils,
m atter
j
.
chestnut soils, ! chernozems j
Żelazo w vertisolach i mollisolach
53
wać o e le m en tarn y ch procesach glebotw órczych k ształtu jący ch gleby.
Jed n ak że uzyskane w y niki (tab. 3) nie m ieszczą się w przedziałach za
proponow anych dla k ilk u podstaw ow ych procesów glebotw órczych [18].
Są one n ajb a rd zie j zbliżone (tab. 4) do stosunków żelaza, c h a ra k te ry z u
jących procesy ak u m ulacji zw iązków próchnicznych. P ro cesy ta k ie za
chodzą przede w szystkim w szaroziem ach, glebach kasztanow ych i czar-
noziem ach, a więc glebach, które, podobnie jak badane w te j pracy, cha
ra k te ry z u ją się z re g u ły poziom em diagnostycznym mollic.
W N IO S K I
P rzeprow adzone badania oraz uzyskane w yniki analiz pozw alają n a
sform ułow anie n a stęp u jący ch wniosków:
1. V ertisole i m ollisole bad an y ch obiektów c h a ra k te ry z u ją się n a
ogół w ysoką i w y ró w naną w p rofilach ilością żelaza całkow itego, w któ
ry m ok. 80°/o stanow i żelazo krzem ianow e, a pozostałe 20% przyp ada
na żelazo wolne.
2. W żelazie w olnym w jed ny ch p rofilach dom inują form y silnie w y
krystalizow ane, w innych słabo w ykrystalizow ane. Może to w ynikać
z dużej nietrw ało ści k ry staliczn y ch form żelaza, k tó re łatw o przechodzą
jedne w d rugie lub n aw et w fo rm y bezpostaciow e pod w pływ em zm ien
nych w aru n ków pow ietrzno-w odnych.
3. Z arów no w vertisolach, jak i m ollisolach tylko m inim alna część
żelaza bezpostaciowego jest zw iązana z m ate rią organiczną.
4. W b adan y ch glebach nie stw ierdzono przem ieszczania się żelaza
w głąb profilów . Przy czynę tego należy u p a try w a ć w zasadow ym odczy
nie ro zp atry w an y ch gleb, k tó ry pow oduje przejście u w alnianych jonów
żelaza w n ieru ch liw e fo rm y w odorotlenkow e.
5. U zyskane procentow e udziały poszczególnych g ru p i form żelaza
do jego zaw artości całkow itej są n a jb a rd zie j zbliżone do w artości, jak i
mi pod ty m w zględem odznaczają się w yróżnione — w edług in n y ch sy
ste m a ty k — szaroziem y, gleby kasztanow e i czarnoziem y.
6. Przep ro w ad zo ne badania dowiodły, że skład i rozm ieszczenie że
laza w pro filu m ogą być obecnie uw zględniane jako pomocnicze k ry te
riu m w taksonom icznej k lasy fik acji gleb.
L IT E R A T U R A
[1] В a s c o m b C. L. D is trib u tio n of p y ro p h o s p h a te — e x tr a c ta b le ir o n a n d o rg a n ic c a rb o n in soils of v a rio u s g ro u p s. S oil Sei. 1968, 19, 2.
[2] В o u 1 S. W7., H o l e F. D., M c . C r a c k e n R. J. S o il g e n e sis a n d c la s s ifi ca tio n . T h e Io w a S ta te U n iv e rs ity P re s s , A m m e s 1975.
[3] C o n s u ltin g S e rv ic e s Z a k h o I r r ig a t io n P r o je c t — F e a s ib ility R e p o rt. A n n e x 2 P o ls e rv ic e — H y d ro p ro je k t, B a g h d a d 1981.
51
[4] C o n s u ltin g S e rv ic e s R a n iy a I r r ig a tio n P r o je c t — F e a s ib ility R e p o rt. A n n e x II P o ls e rv ic e — H y d ro p ro je k t, B a g h d a d 1981. [5] C o n s u ltin g S e rv ic e s S h a h ra z o o r I r r ig a t io n P r o je c t — F e a s i b i l i t y R e p o rt, A n n e x II, P o ls e rv ic e — H y d ro p ro je k t, B a g h d a d 1981. [6] D z i ę c i o ł o w s k i W. , D r z y m a ł a S., М о с е к A. S o m e r e m a r k s o n th e m o rp h o lo g y a n d c la s s if ic a tio n of M o lliso ls in N o r th e r n I r a q . S tu d ia i M a te r i a ły N r 9, A g r ic u ltu r a l A c a d e m y in K ra k ó w , 1983. [7] D z i ę c i o ł o w s k i W. , D r z y m a ł a S., М о с е к A. T h e s u ita b ility of N o rth I r a q M o lliso ls f o r ir r ig a tio n . S tu d ia i M a te ria ły N r 9, A g r ic u ltu r a l A c a d e m y in K ra k ó w , 1983.
[8] D z i ę c i o ł o w s k i W. , D r z y m a ł a S., М о с е к A. T h e s a lie n t p ro p e r tie s a n d c la s s ific a tio n of so m e N o rth I r a q V e rstiso ls. S tu d ia i M a te ria ły N r 10, A g r ic u ltu r a l A c a d e m y in K ra k ó w , 1984.
[9] D z i ę c i o ł o w s k i W. , D r z y m a ł a S., М о с е к A. T h e s u ita b ility of so m e N o rth I r a q V e rtis o ls fo r ir rig a tio n . S tu d ia i M a te ria ły N r 10; A g r ic u ltu r a l A c a d e m y in K ra k ó w , 1984. [10] G o r b u n o w N. I. G leb o w e m in e ra ły w y s o k o d y s p e rs y jn e i m e to d y ic h b a d a n ia . P W R iL , W a rs z a w a 1967. [11] K o n e c k a - B e t l e y K . Z a g a d n ie n ie ż e la z a w p ro c e s ie g le b o tw ó rc z y m . Rocz. G leb o zn . 1968, 19, 1. [12] M a r c i n e k J. Z a s a d y b a d a ń g le b o z n a w c z y c h i h y d ro p e d o lo g ic z n y c h w r e g io n a c h s u b tro p ik a ln y c h . C B S iP B W H y d ro p ro je k t, W arszaw ra 1977. [13] M e h r a О. P., J a c k s o n M. L. F e o x id e re m o v a l fr o m so ils a n d c lay s d ith io n ite c itr a te sy s te m b u f f e r e d w ith N a b ic a r b o n a te . N at. C onf. C lay s a n d C la y M in e r. 1960, 7.
[14] S e h g a l J. L. T h e soils of th e S h a h ra z o o r a r e a (NE Ir a q ) a n d th e i r s u i ta b ility f o r la n d - u s e p la n n in g . S ta te O rg a n iz a tio n of S oil a n d L a n d R e c la m a tio n . B a g h d a d 1977.
[15] T a m m O. Ü b e r d e r O x a la tm e th o d e in d e r c h e m is c h e n B o d e n a n a ly se . M e d a F r. S ta t. S h o g s fü rs t. 1934, 27.
[16] S o il S u rv e y S ta f f. S o il S u r v e y M a n u a l U.S. D e p a r tm e n t of A g ric u ltu re . O x fo r d a n d IS H P u b lis h in g Co. 1951.
[17] S o il S u rv e y S ta ff. S o il T a x o n o m y U.S. D e p a r tm e n t of A g ric u ltu re . A g ric u ltu re H a n d b o o k No. 436, 1975. [18] Z о n n C. B. Ż elezo w p o c z w a c h . Izd. „ N a u k a ” ,. M o sk w a 1982. А. МОЦЕК Ж ЕЛЕЗО В В ЕРТ И С О Л Я Х И М О Л Л И С О Л Я Х ОБЪЕКТОВ Ш А Х РА ЗО О Р И РА Н И И Я В СЕВЕРО-ВО СТО ЧН ОЙ ЧА СТИ И РА К А Кафедра почвоведения, Л аборатория субтропических и тропических почв Сельскохозяйственной академии в Познани Р е з ю м е Целью настоящей работы было определение разных соединений железа в генетических горизонтах вертисолей и моллисолей объектов Ш ахразоор и Ранийя в северо-восточной части И рака, а также попытка подтверждения на этом основании направления почвообразова тельных процессов оказывающих влияние на их возникновение. Указанные почвы характеризуются высоким содержанием (5-7%) и равло.мерным рас
Żelazo w vertisolach i mollisolach 55 пределением в профиле общего железа, в котором около 80% составляет кремнеземное железо, а около 20% приходится на свободное железо. В свободном железе в некоторых профилях преобладаю т сильно кристализованные, а в других слабо кристаллизованные формы железа. Только незначительная часть ам орф ного железа связана с органическим веществом. Не обнаружено профильного перемещения железа. Определенные процентные участия отдельных групп и форм железа по отношению к его общему содержанию наиболее близки значениям этого участия характерным согласно Зонну для сероземов, черноземов и каштановых почв. Исследования позволили констати ровать, что количество и распределение железа в почвах можно использовать в качестве одного из вспомогательных критериев таксономической классификации почв. А . М О С Е К IR O N IN V E R T IS O L S A N D M O L L IS O L S F R O M S H A H R A Z O O R A N D R A N IY A IN N O R T H -E A S T E R N IR A Q D e p a r tm e n t of S oil S cien ce , L a b o ra to ry of S u b tr o p ic a l a n d T ro p ic a l Soils A g r ic u ltu r a l U n iv e rs ity of P o z n a ń S u m m a r у
T h e a im of th e re s p e c tiv e in v e s tig a tio n s w a s to d e te r m in e q u a n tity a n d q u a lity of d if f e r e n t c o m p o u n d s of iro n in g e n e tic h o riz o n s of V e rtis o ls a n d M o lliso ls of th e S h a h ra z o o r a n d R a n iy a o b je c ts in n o r t h - e a s t e r n I r a q as w e ll as to tr y to c o n firm th e lin e of s o il-fo rm in g p ro c e s se s, a ff e c tin g th e i r d e v e lo p m e n t.
T h e soils u n d e r s tu d y a r e c h a r a c te r iz e d by a h ig h (5-7% ) a n d u n ifo rm ly d is tr ib u te d a m o u n t of to ta l iro n , a b o u t 80% of w h ic h c o n s titu te s ilic a te ir o n a n d a b o u t 20°/o fr e e iro n .
I n so m e p ro file s s tro n g ly c ry s ta lliz e d fo rm s of fr e e iro n , in o th e r ones — w e a k ly c ry s ta lliz e d fo rm s p re d o m in a te d . O n ly a n in s ig n ific a n t p a r t of a m o rp h o u s ir o n w a s b o u n d to o rg a n ic m a tte r . N o m ig r a tio n of iro n in th e p ro f ile w a s o b se rv e d .
T h e o b ta in e d p e rc e n ta g e s of p a r t ic u l a r g ro u p s a n d fo rm s of ir o n in r e la tio n to its to t a l c o n te n t a re m o s t c lo se ly r e la te d to v a lu e s c h a r a c te r is tic f o r g re y soils, c h e s tn u t soils a n d c h e rn o z e m s, a f t e r Z o n n . T h e in v e s tig a tio n s h a v e p ro v e d t h a t a m o u n t a n d d is tr i b u tio n of ir o n in soils c a n be u sed as on e of a u x ilia r y c r ite r ia of th e ta x o n o m ic c la s s if ic a tio n of soils. D r A n d r z e j M o c e k K a t e d r a G l e b o z n a w s t w a A R 60-623 P o z n a ń , M a z o w i e c k a 42 P r a c a w p l y n ą ł a d o r e d a k c j i w m a r c u 1987
