ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. X X X V , NR 3—4, S. 117—126, W A R S Z A W A 1984
ELŻBIETA ANÎDRUSZOZAK, KAZIMIERZ KOZUB,
STANISŁAW STRĄCZYŃSKI, BARBARA RADWAN, KRYSTYNA WALCZYK
WPŁYW EM ISJI FABRYKI NAWOZÓW FOSFOROWYCH W UBOCZU NA ZAWARTOŚĆ FLUORU I SIARKI W GLEBACH I ROŚLINACH
UPRAWNYCH
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa, Oddział Śląski w e W rocławiu
Okręgowy Ośrodek Rzeczoznawstwa i Doradztwa Rolniczego SXTR w e W rocławiu
Przedm iotem ‘badań było ustalenie stopnia szkodliwości em isji fabry ki nawozów fosforowych na glebę i rośliny upraw ne. Składnikam i emi towanymi podczas procesu technologicznego są: fluor, dw utlenek siarki oraz pewne ilości toksycznych pyłów. Realizując tem at w latach 1980— — 1982 przeprowadzono badania roślin i gleby pod kątem zawartości w nich fluoru i siarki. Wydaje się, że obecność dw utlenku siarki nie m iała wpływu na skład chemiczny roślin. Natom iast stwierdzono scho rzenia roślin związane z wpływem fluoru. Uszkodzenia fluorem znane są od dawna. Główną ich przyczyną była emisja fluoru przez cegielnie lub huty szkła, obecnie znacznie większym źródłem fluoru są h u ty alu minium i fabryki nawozów fosforowych. Uszkodzenia roślin przez związ ki fluoru w ystępują zazwyczaj w postaci nekrotycznych plam barw y ja- snobrązowej, często z żółtą lub czerwonobrązową obwódką. Przenikający przez szparki oddechowe fluor przemieszcza się w kierunku wierzchoł ków liści ku jego brzegom, działając niszcząco na chloroplasty. Wpływ fluoru na chlorofil polega na odczepieniu magnezu i blokowaniu mecha nizmu regeneracji cząsteczki [3].
Roslmami rerdzo wrażliwymi na fluor są mieczyki i winorośl, m niej wrażliwe są sosna, lipa, brzoskwinia i tulipan. Do mało wrażliwych za licza się również lucernę, buraki, ziemniaki, jabłoń i gruszę. G atunkam i tolerującym i związki fluoru są czerwona porzeczka, truskaw ki, seradela, złocień [7].
Rośliny pastewne zanieczyszczone fluorem stanowią poważne zagro żenie dla zwierząt i dla organizmów ludzkich. Próg szkodliwości poda w any przez różnych autorów waha się od 30 do 50 ppm [4, 6]. Według wyników badań norm alna zawartość fluoru w roślinach wynosi od 0,1
do 0,5 mg °/o, a wyjątkowo może wynosić 1—2 mg % w suchej masie. W roślinach rosnących w poliżu zakładów fosforowych stwierdzono od 12 do 60,6 mg % fluoru w s.m. Im bliżej zakładu, tym więcej było w roślinach tego składnika [1].
Pracow nicy Instytutu Ochrany Roślin, obserwując drzewa owocowe rosnące w sąsiedztwie H uty A lum inium w Koninie, stwierdzili, że korony czereśni w 1/2 do 1/3 objętości pozbawione były liści, natom iast u śliw zanikła faza kw itnienia. Jabłonie i grusze owocowały norm alnie [7].
Fluor w glebie w ystępuje w różnych m inerałach, jak biotyt, hornblen- da, muskowit, fluoryt, apatyt. Zawartość fluoru w glebie waha się od śladów do 1500 ppm, a przeciętna zawartość od 100 do 300 ppm [8]. Z przeprowadzonych badań gleby w okolicach H uty A lum inium w Ko ninie wynika, że największem u skażeniu fluorem uległy gleby położone w bliskim sąsiedztwie huty, natom iast gleby położone dalej (około 1300 m od źródła emisji) były trzykrotnie m niej skażone [8]. W glebach leżą cych w sąsiedztwie zakładów fosforowych stwierdzono od 11,7 do 12,4 mg % F [1]. W ystępujący w glebie fluor tw orzy głównie związki nieroz puszczalne w wodzie i ogólnie nie przysw ajalne przez rośliny, szczegól nie przy kw aśnym odczynie [5].
ZAKRES I METODYKA BADAŃ
Badaniami objęto około 200 ha użytków rolnych wsi Ubocze, położo nej na terenie sąsiadującym z fabryką nawozów fosforowych. Z badane go obszaru pobrano do badań próbki roślin i gleby. W pracy uwzględnio no tyJko wyniki dotyczące próbek pobranych w 1982 r., jako m ateriału najbardziej reprezentatyw nego dia ostatniego okresu.
Próbki glebowe pobrano z w arstw y ornej 0—25 cm. Z tych samych miejsc pc-brano również próbki roślin upraw nych. Odległość; pobranych próbek od fabryki mieści się w przedziałach od 250 do 1670 m (rys).
W próbkach glebowych oznaczono: skład m echaniczny metodą Bouyo- ucosa — Casagrande’a w m odyfikacji Prószyńskiego, pH w 1 N KC1 potencjometrycznie, zawartość próchnicy metodą Tiurina, zawartość fluoru za pomocą ekstrakcji 0,01 M CaCl2 oraz ogólną zawartość siar ki metodą Bardsleya-Lancastera. Oznaczone zawartości fluoru w gle bie w wyciągu 0,01 M CaCl2 są nikłym odsetkiem ogólnej zawartości fluoru, lecz jest to ta część tego składnika, którą rośliny mogą pobrać z gleby. W próbkach roślinnych oznaczono zawartość fluoru metodą potencjom etryczną przy użyciu elektrody jonoselektywnej oraz zawartość siarki metodą Bardsleya-Lancastera.
Z terenu objętego badaniami pobrano próbki następujących roślin: — zbóż w fazie kłoszenia i pełnej dojrzałości,
F w glebach i roślinach w pobliżu fabryki superfosfatu 119
Szkic sytuacyjny terenu objętego badaniami
a — lo k a l iz a c j a p o b r a n y c h p r ó b e k g le b o w y c h i r o ś li n n y c h , b — n u m e r p r ó b k i g le b o w e j
i r o ś li n n e j , с — p r ó b k i r o ś lin o to k s y c z n e j z a w a r t o ś c i flu o r u
Situation plan of the area under study
a — s o il a n d p la n t s a m p lin g p la c e s , b — s o il a n d p la n t s a m p le N o ., с — s a m p le s o f p la n t s
w it h t o x i c f lu o r i n e c o n te n t
— ziemniaków — liście i bulwy w dojrzałości pełnej,
— roślinności użytków zielonych pierwszego i drugiego pokosu, — z warzyw: m archew (korzenie i liście), buraki ćwikłowe (korzenie i lifcie), cebula (pąk i liście), fasola (strąki), pomidory (owoce i liście),
— owoców i liści jabłoni, śliwy i porzeczki czerwonej.
Dla porównania pobrano również próbki roślin z terenów nie skażo nych em isjam i przemysłowymi — ze wsi Szkaradowo, woj. Leszno (tab. 2).
WYNIKI I DYSKUSJA
G l e b y . Badane gleby m ają skia<3 mechaniczny glin średnich py- lastych o zawartości iłu koloidalnego od 8' do 15%; odczyn gleb jest bardzo kwaśny — pH do 5,5 (tab. 1). Można sądzić, że zakwaszenie gleb powiększają systematycznie emitowane przez fabrykę tlenki siarki. Za wartość próchnicy waha się w granicach od 2,21 do 5,11%. Nie daje się zauważyć zależności w zawartości fluoru w glebie od zawartości próch- nicy.
We wszystkich badanych próbkach glebowych ogólna zawartość siarki w aha się od 0,030 do 0,076% (tab. 1), podobnie jak w innych rejonach k raju [9].
Niektóre w ła ś c i w o ś c i g le b i zawartość w nich f l u o r u dostę pne go d la r o ś l i n i s i a ï k i Some p r o p e r t i e s o f s o i l s and the co nte nt o f a v a i l a b l e f l u o r i n e and sulphur in them
Nr próbki Sanmle No.
Odl egł oś ć od f ab ry k i Dis tanc ? from
the Factory m
Procentowa zawartość f r a k c j i mechrinic
Per cent o f mechanical f r a c t i o n s znych o f diameter 0 ś r e d n ic y w mm /п т / pH
1 N KC1 Próchnica Humus Flu or ppm w a.m. F lu o r in e ppm i n d.m. Siark a % w s.m . Sulphur % In d.m. >1 , 0 1
,
0-
0,1 0,
1-
0,02 <0 ,0 2 <0,0 0 2 1 250 31 33 30 37 10 4, 4 3 ,9 9 16 ,7 0 , 0 5 4 36 250 n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . 5 ,0 n . o . 18, 0 ' 0,048 40 250 n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . 4,4 n . o . 2 3 , 0 0,038 1a 270 31 33 30 37 10 4,6 3,99 22,0 0 , 0 7 5 41 300 n . o . n . o . n . o . n . o . n . . 4 , 7 n . o . 10,8 0,032 35 400 0 19 35 4 b 14 4.-л 2, 60 5 6 , 7 0 ,0 4 6 2 550 5 20 34 4f> 12 4,2 2 , 8 3 13,8 0 ,0 4 2 32 550 0 18 35 :7 13 4,4 3,76 13,4 ^ 0 , 0 4 4 3 550 5 18 35 , 47 13 4, ° 2 , 8 8 10 ,7 0, 0 3 4 30 570 3 19 40 41 0 4,4 3,04 13,4 0 , 0 3 4 32a 560 0 18 35 47 13 4 , 0 \ 7 S 3 7 , 7 0,050 5 660 9 22 33 A 12 .SO 2 , 5 7 2 4 , 8 0 , 0 4 2 6 700 0 19 36 b'> 11 4,.: 3,40 2 4 ,5 0,038 31 710 3 23 36 •11 10 3 4, 2 2 17,0 0 , 0 3 0 4 780 0 23 33 4 4 13 4 ,? 4,81 16,7 0, 0 54 8 820 0 21 37 4 2 V' 4 , 7 3 27 4 , 9 0,032 23 850 0 20 34 46 1'J 4 , 3 3,24 15,8 0 ,0 3 2 7 8 6g 2 20 30 50 14 / , 5 5," 5 0,3 0 ,0 6 7 22 920 0 19 36 45 10 4 , 2 3,29 16, 3 0 , 0 3 4 9 980 0 13 35 52 15 4 , 3 5,02 1 1 , 1 0 , 0 7 2 11 1050 0 20 33 47 11 4 , 3 3,29 8,2 0,031 21 1040 0 17 37 46 10 5 ,0 3,14 2 , 4 0,030 20 1080 5 24 33 43 9 4 ,8 2 ,6 5 2, 0 0,035 10 1100 0 17 36 47 12 4,8 3,60 3,9 0,042 13 1200 0 17 36 47 10 4, 7 3,06 7 , 3 0,039 12 1200 0 18 40 42 12 4,4 4,94 20 ,0 0,076 13 1330 4 18 36 4S 10 4,4 4, 33 4 , 0 0,036 14 1360 2 17 35 43 13 4, •> 2,93 2,9 0,040 19 1370 23 35 37 28 8 4,1 * ,: 1 10,7 0 , 0 3 4 15 1530 0 26 37 37 12 4,7 4 4 1 :',5 0,050 17 15 •'10 7 31 29 40 9 , 0 2 ,ls 3 2/i 0, 0 3 8 17a 1540 7 31 29 40 9 ' V 2 , ' : 3 ' 9 c 0,040 16 16 70 0 ?3 37 40 10 4, «■ 4 , !'■ 3 9 , 3 '';,G6 1 E . A nd rus zc za k i in .F w glebach i roślinach w pobliżu fabryki superfosfatu 121
Zawartość dostępnego dla roślin fluoru ekstrahowanego 0,01 M CaCl kształtuje się na różnym poziomie — od 2,0 do 56,7 ppm (tab. 1). Gleby położone bliżej fabryki zaw ierają więcej tego składnika. Najwięcej fluoru zawiera próbka gleby pobrana z pola położonego w odległości 400 m od źródła emisji, przy czym w yjątek stanowi próbka 12, która zawiera 20 ppm F, a pole oddalone jest o 1280 m od fabryki.
W literaturze brak jest danych co do zawartości fluoru dostępnego dla roślin w glebach, brak też jest liczb granicznych; w związku z tym trudno jest dokładnie skomentować wymienione zawartości. Fluor z gle by praktycznie nie przenika do części nadziemnych roślin [5].
R o ś l i n y . W pobranych próbkach roślin ogólna zawartość siarki nie odbiegała od zawartości siarki w roślinach z innych rejonów Pols ki [2].
Najniższą zawartość fluoru w zbożach (tab. 2) stwierdzono w ziarnie, gdzie wynosiła ona od 7,0 do 24,0 ppm. Wyższą zawartość fluoru
zawie-1 a o e zawie-1 a 2
Z a w a r t o ^ flu o r u i s i a r k i w su ch ej m asie w różnych r o ś lin a c h u p r a n y c h z terenów n ie sk a żo n y c h e m isja m i przemysłowymi
F lu o r in e and su lph ur c o n te n t in dry m a tte r o f v a r io u s c ro p s from the areq.~ n ot con tam in ated w ith i n d u s t r i a l e m is s io n s
h o ś li n a - . P la n t P la n t p art i n v e s t i g a t e dBadana c zę ść r o ś l i n y F lu o r F lu o r in e ppm 3 i a “ к a Su 1 p: t:r
Jęczm ień - H arley z ia r n o _ Krain 3 , 8 5 0 , ( ?
s.r oma - .s tr a w 1 0 ,0 0 < \ 1i
i':'Z ‘:r .ic a - ï/hont z i a r - o - p ra lń ?» 0,0-.'
g i oma - stra.v 1 0 , с ? o , i . : j Owies - O ats z ia r n o - ,'r a in г., o i :
'.Lyto - Kye z ia r n o - ^ ra in u, 3 3 c .c r- j
3ło n a - straw 3 , CO '• '.n
Trawy - 3 , 3 3 (— Ii
Z iem n iak i - P o ta to e s bulwy - t u b e r 3 7 , (-7 o . u B uraki pastewne korze ń r o o t 7 , V 7 0 , 0 7 Fodder b e e ts
Karchew - C arrot r:crz - r o o t 1 ), j 3 0 ,1 б Pomidory - Tomatoes ОЛССО - f r . : i t >■1,4
I
J ab łoń - Apple t re e c.v..ce - f r u i t s 1 3 ,3n . o . - n ot determ in ed
•
rała słoma zbóż, jak również część nadziemna w fazie kłoszenia. Prze kraczającą 30 ppm zawartość fluoru stwierdzono w słomie jęczmienia — 71,6 ppm i w słomie owsa — 64,4 i 101,6 ppm F.
Zawartość fluoru w liściach ziemniaków i buraków pastewnych we w szystkich badanych próbkach przekraczała 30 ppm i w ahała się od 47,1 do 199,9 ppm. Najwyższą zawartość tego składnika w ykazały prób ki liści ziemniaków upraw ianych na polach leżących w odległości 25C
T a b e l a 3 Z a w ar to ść f l u o r u i s i a r k i w z b o ż a c h , w s u c h e j m a si e F l u o r i n e and s u l p h u r c o n t e n t i n d r y m a t t e r o f c e r e a l s 'At p r ó b k i Sample No. O d le g ł o ś ć od f a b r y k i D i s t a n c e from t h e F a c t o r y , m B o ś l i n a - P l a n t F a z a ro zw o ju Dev elo pme nt ph as e
F l u o r F l u o r i n e ppm S i a r k a S u lp h u r % 2 550 ż y t o - xye k ł o s z e n i e - e a r f o r m a t i o n 16,6 0 , 2 6 16 1670 ż y t o - r y e k ł o s z e n i e - e a r f o r m a t i o n z i a r n o - g r a i n słoma - s t r a w 7 , 3 12.5 2 9 .6 0 , 2 2 0 , 0 8 0 , 1 3 3 550 j ę c z m i e ń - b a r l e y k ł o s z e n i e - e a r f o r m a t i o n . z i a r n o - g r a i n s ł o n a - s t r a w 1 4.5 15,0 7 1 .6 0 , 3 9 0 ,1 1 C,P.P 8 820 j ę c z m i e ń - b a r l e y k ł o s z o n i s - e a r for.ViCior: z i a r n o - g r a i n słoma - s t r a w 1 5. 0 1 4.0 ? ° , 3 0 , 2 0 » ' - 0 , 1 5 1T 1540 j ę c z m i e ń - b a r l e y z i a r n o - g r a i n słoma - s t r a w 11,7 1.6,8 n . o . 34 4 -JO T.vio г> - o a t s z i a r n o - g r a i n słoma - atrav; 13,0 6-1,4 0 , 0 3 0 , 0 7 32a 550 ow ies - o a t s k ło s z e n ie - ear fore, it ic r .
z ia r n o - g r . i n słoma - straw 2 4 , 0 2 * , 0 101,6 0 , 3 8 0 , 0 3 0, 21 35 400 p s ze n ic a - wheat I
k ło s z e n ie - ea r form ation z ia r n o - g r a in słom a - straw 31.6 15,0 33. 6 0 , j ? 0 , 1 5 c , 3 5 13 1 y 30 p s ze n ic -: - w i io at • z ia r n o -i g r a in słom a - straw 13,6 31 ,5 0 , 1 5 C, 35
19 1 j 70 pszoricr* - wheat z ia r n o - r.rain 7 , 0 n . o .
1 słom a - straw 1 5 ,3 n . o .
r: . o , -- noc dc t o r nЯ i n od
i 470 ir od fabryki. Rośliny upraw iane na polach w dalszej odległości zaw ierały m niej fluoru. Korzenie buraków oraz bulwy ziemniaków za w ierały mniej niż 30 ppm F.
W roślinach z użytków zielonych (tab. 5) szkodliwą zawartość fluoru wykazało 6 próbek z pierwszego-i drugiego pokosu traw . Najwyższą za w artość fluoru stwierdzono w próbce z drugiego pokosu — 124,9 ppm, z pola położonego najbliżej źródła emisji, tj. w odległości 250 m.
W niektórych warzywach stwierdzono szkodliwe nagromadzenie się fluoru w liściach marchwi, buraków ćwikłowych i brukwi, natom iast ko rzenie tych roślin zawierały ten składnik poniżej progu szkodliwości. Liście cebuli i owoce pomidorów zawierały odpowiednio 34,0 i 32,4 ppm F, a strąki fasoli 21,6 ppm F (tab. 6).
W liściach śliw, jabłoni i porzeczki czerwonej stwierdzono zawartość fluoru powyżej 30 ppm. Najwięcej fluoru (169,8 ppm) zawierały liście
F w glebach i roślinach w pobliżu fabryki superfosfatu 123
ZaważJtośo s lu a m i c ia r k i w r o ślin a c h okopowych* w su ch ej n a s is i ’Ittorir.a £iiü ßulp'iur content i n dry o£ r o o t crops
x7r p r ó b k i , Sample liQ i O d l e g ł o ś ć od f a b r y k i D i s t a n c e fr o m t h e F a c t o r y , n H o a l i n a — E l a n t Badana, c z ę ś ć r o ś l i n P l a n t p a r t i n v e s t i g a t e d F l u o r F l u o r i n e ïjpm S i a r k a S u lp h u r 25û- z i e m n i a k - p o t a t o e s l i ś c i e - l e a v e s 19 9 .9 Я « о . 3 3 47.0 z i e a n i a i : - p o t a t o e s l i ś c i e - l e a v e s 143, a n . o » 35- 4oo z i e n n i a k — p o t a t o e a bulw y - t u b e r s 6>7 0 , 1 4 30 570 ' zie m n iak *- p o t a t o e s bulwy - t u b e r s 7 , 7 0 , 2 0 ' 5 m z i e m n i a k - p o t a t o e s l i ś c i e - l e a v e s 12 3,2 Л . ’О . bulwy - t u b e r s 7 , a 0 ,16 8 \\ 3 2 Ù z i e m n i a k - p o t a t o e s bul wy - t u b e r s 7 , 7 ' 0 ,1 8 u / 270 b u r a k p a s t e w n y f q d d e r b e e t s l i ś c i e - Jcorzeń -l e a v e s r o o t 8 3 . 2 1 4 .3 0 , 3 9 0 , 1 4 40 25 0 b u ï a k p a s te w n y f o d d e r b e e t s l i ś c i e — k o r z e ń -l e a v e s - r o o t 13 3 ,2 16,0 0 , 2 3 0 , 1 3 Ô 820 b u ra k p as te w ny f o d d e r b e e t s l i ś c i e - .korzeń -l e a v e s r o o t 47,1 9 , 0 о о q г. 10 1100 b u r a k p a s te w n y f o d d e r b e e t s l i ś c i e I<orzeń -l e a v e s r o o t 53,V 1 0 , 3 ' 0 , 3 7 0,11 . n . o . = n o t d e t e r m i n e d -T a b e l a 5 Zaw artość .flu o r u i s i a r k i w trawach użytków z ie lo n y c h w su ch e j m acie
F lu o r in e and eu lphu r c o n t e n t in dry m a t t e r o f the g r a s s la n d sward
Nr p ró b k i Sample N o . O d le g ło ś ć od f a b r y k i D is ta n c e from the F a c to ry m
Faza rozw oju D evelopm ent phase
F lu o r F lu o r in e ppm S ia r k a Sulph ur % 1 25 0 I pokos - 1 s t c u t 3 4 ,8 0 , 4 3 I I pokos - U n d c u t 1 2 4 ,9 n . o . 4 78 0 I pokos - 1 s t c u t 2 3 , 6 0 ,2 6 I I pokos - U n d c u t 16 ,6 n . o . 7 860 I polios - I s t c u t 4 7 ,8 0 , 3 0 2 3 8 5 0 I po 1: оз - I n t c u t 2 9 , 3 0 ,3 2 11 pokos - U n d c u t 4 1 ,6 n . o . 21- • 10 40 у I pokor. - I s t c u t 1 5 ,0 0 , 2 7 I I покос - U n d cut. 4 1 ,6 n . o . 9 980 I po коя 1 s t c u t 1 3 ,0 0 , 2 9 I I pokos - U n d c u t 4 6 ,9 n . o . 12 1280 I POImOS - 1 s t cut 1 2 ,2 0 , 2 4 17 1540 I pokos - 1 s t c u t 2 7 ,1 0 , 3 0 I I pokos - I l n d c u t 1 7 . 3 n .o * n . o . - n o t determ in ed
T a b e l a 6
Z aw art oś ć f l u o r u w n i e k t ó r y c h r o ś l i n a c h warzywnych, w s u c h e j masie F l u o r i n e c o n t e n t i n d r y m a t t e r o f some v e g e t a b l e s Nr p r ó b k i 5 ar.ple ‘ Mo. O d l e g ł o ś ć od f a b r y k i d i s t a n c e from the r a c t o r y m R o ś l i n a - P l a n t * Badana c z ę ś ć r o ś l i n y P l a n t p a r t i n v e s t i g a t e d F l u o r F l u o r i n e ppm 6 700 marchew - c a r r o t k or ze ń - r o o t 11 ,6 l i ś c i e - l e a v e s 97 ,6 6 700 b u r a k i ćwikłowe g ar d en bee t a k or ze ń l i ś c i e
;
r o o t l e a v e s 2 4 ,0 9 5 , 76 700 bru kie w - swede k or ze ń - r o o t 2 0 ,6
l i ś c i e - l e a v e s 8 4 , 9 6 700 c e b u l a - o n io n pąk - bud 17 ,6 l i ś c i e - l e a v e s 3 4 , 0 6 700 f a s o l a - b ea ns s t r ą k i - pods . 2 1 , 6 6 700 pomidory - to m at o e s owoce - f r u i t s 3 2 ,4 32 550 b u r a k i ćwikłowe g a r d e n b e e t s k o r z e ń l i ś c i e -r o o t l e a v e s 1 1 ,3 1 0 2 ,2 S i a r к! n i - o z r a ;:zono - S u lp h u r was n o t d e t e r m i n e d ---^--- . T a b e l a 7 Zaw artość тги w l i ś c i a c h : owocach " .i--<■: tó r ych drzew i krzowów owocowych,
.V suchc^ :.v; 3 ie
r lu o r ir .-; ir :t t o r o f Vravor; o f ;>orne f r u i t t r e e s and shrubs
p r-:b :.i . j - . ; pie 'o . od Г-: b ryki D ista n c e from t:'.-; У a c to r ;: П — . i r : , _ i’la n t L;ad*.na csy P la n t part ś'j r o ś l i n y in v2 s t i {~-: ted F lu o r F lu o r in e ppm '■0 1 0 :0 .- t r e e о лосе le a v e s f r u i t s 7 4 ,9 1 4 ,4 O Ö ’- t r e e 0 ce f r u i t s 1 2 ,7 10 1 100 :1a ir o c 'i l .'c i s o.-.'.ce -le ave r, f r u i t 9 4 ,9 1 3 , 3
/,1 30 о ; :h>o:; - ".p: -lo tre e 1
1 C) О о len vos f r u i t s 169,8 9 , 5 36 250 jabro:'. - ■ ; ; ; t r , e о voce f r u i t s ' 1 4 ,8 ;■ 3 850 rod c ::r r -;r t = ™ . l i .i c i e j-;.:o d y -le a v e я 1 2 9 ,9 2 7 ,9
J i :r .:i r.i.o o::r: c?.-‘.ro - r .y i tor:.-.:: ned
jabłoni, rosnącej w ogródku przydomowym w odległości 300 m od źródła emisji. W liściach innego drzewa jabłoni rosnącego w ogródku odle głym o 1100 m od źródła emisji stwierdzono 94,9 ppm F (tab. 7). Poziom zawartości fluoru w owocach jabłoni, śliw i porzeczki czerwonej jest nieszkodliwy dla organizmów zwierzęcych bądź ludzkich.
F w glebach i roślinach w pobliżu fabryki superfosfatu 125
Oceniając stwierdzoną zawartość fluoru w roślinach i glebach bada nego obszaru w zależności od odległości od źródła emisji, stwierdza się, że w m iarę oddalania się od fabryki zawartość tego składnika w bada nym m ateriale maleje.
W N I O S K I
1. W niektórych próbkach badanych roślin stwierdzono szkodliwą dla organizmów zwierzęcych zawartość fluoru. Taką zawartość fluoru stwierdzono: w słomie zbóż i sianie, w liściach buraków pastewnych, ziemniaków, marchwi, cebuli, drzew i krzewów owocowych. Natom iast w ziarnie zbóż, bulwach ziemniaków, korzeniach buraków pastewnych, buraków ćwikłowych i marchwi, owocach, jagodach (porzeczki, pomido ry) składnik ten w ystępuje w ilościach nieszkodliwych.
2. Im bliżej źródła emisji tym więcej fluoru stwierdzono w glebie i roślinach.
3. Ogólna zaw artość. siarki w glebach i roślinach upraw nych terenu przyfabrycznego nie odbiega od zawartości tego składnika w glebach i roślinach z innych rejonów kraju.
LITERATURA
[1] D z ' i u b e k T., F i k s i ń s k i R.: W pływ zakładów fosforowyah na zanieczysz czenia środowiska związkam i fluoru. Pozn.. Tow. Przyj. Nauk. Prace Kom. Nauk Roln. i Kom. Nauik Leśn., 10, 1961, 2, 1—2.
[2] G r z e s i u k W#: N efelom etryczne oznaczenie siarki siarczanowej w roślinach. Rocz. glebozn. 19, 1978, 1.
[3] I o n e s c u A.: Zanieczyszczenia cyw ilizacyjne i ich skutki w rolnictwie. FWRiL, Warszawa 1978.
[4] K a b a t a - P e n d i a s A., P e n d i a s H.: P ierw iastki śladowe w środowisku biologicznym. Wydawn. geeclog. Warszawa 1979.
[5] K l u c z y ń s k i B.: Oddziaływanie fluoru i jego związków na rośliny. Arbor. Kórnickie R. 21.
[6] L i t y ń s k i T., J u r k o w s k a H.: Żyzność gleby i odżywianie się roślin. PWN, Warszawa 1982. .
[7] M i c i ń s k i B., G r e l a T., G ł o g o w s k i K., C z a p l i c k i E.: Szkodliwość zw iązków fluoru em itow anych do atm osfery dla roślinności najbliższego oto czenia na przykładzie Huty Alum inium w Koninie. B iuletyn IOR nr 50, Poz nań 1971.
[8] P r z e d w o j s k i R.: Ocena skażenia gleb okolic Huty Alum inium w Koninie na podstaw ie zaw artości fluoru. Zesz. nauk. ART Olszt., Roln., 24.
[9] S k ł o d o w s k i P.: Rozm ieszczenie stiarki w profilach glebow ych niektórych typów gleb Polski. Rocz. glebozn. 19, 1968, 1.
Э. АНДРУЩАК, К. КОЗУБ, С. СТРОНЧИНЬСКИ, Б. РАДВАН, К. ВАЛЬЧИК ВЛИЯНИЕ ЭМИССИЙ ЗАВОДА ФОСФОРНЫХ УДОБРЕНИЙ В МЕСТНОСТИ УБОЧ НА СОДЕРЖАНИЕ ФТОРА И СЕРЫ В ПОЧВАХ И КУЛЬТУРНЫХ РАСТЕНИЯХ Институт агротехники, удобрения и почвоведения, Силезский Отдел во Ероцлаве Областной центр экспертиз и сельскохозяйственной консультации Общества инженеров и техников сельского хозяйства во Вроцлаве i Р е з ю м е Целью труда было исследование содержания фтора и общей серы в почвах и культур ных растениях на площади смежной с заводом фосфорных удобрений в Убоче. Для ана лизов были отобраны образцы почвы и растений с одних и тех же мест. Исследуемые почвы подвергаются систематическому закис лени ю под влиянием промышленных эмиссий, в пер вую очередь окислов серы. Содержание обшей серы в почве и в исследуемых растениях лежит, однако, ниже порога вредности. В некоторых растениях установлено вредное для живых организмов содержание фтора (свыше 30 ppm F). Вредное содержание этого элемента установлено в некоторых образцах соломы зерновых, ботвы кормовой свеклы, картофеля, моркови, лука, столовой свеклы, листьев плодовых деревьев и ягодных кустов. Безопасное содержание фтора (ниже 30 рр ) установлено в зерне хлебных злаков, корнеплодах кор мовой и столовой свеклы, моркови, клубнях картофеля, плодах помидоров и ягодах красной смородины, почвах лука и в плодах садовых деревьев. Чем ближе источник эмиссии, тем выше было содержание фтора в почве и растениях.
Е. • A N D R U SZCZAK , К . KOZUB, S. STRĄCZYŃSKI, В. R A D W A N , К . W A L C Z Y K
INFLUENCE OF EMISSIONS OF THE PHOSPHORUS FERTILIZER FACTORY AT UBOCZ ON THE CONTENT OF FLUORINE AND SULPHUR
IN SOILS AND CROPS
Institute of Soil Science and C ultivation of Plants, S ilesian Branch D ivision in Wrocław,
D istrictal Centre of Expertises and A gricultural A dvisory of the Society of Engineers and Technicians of Agronomy in W rocław
S u m m a r y
The aim of the w ork w as to determine the content of fluorine and sulphur in soil and crops on the area adjoining the Phosphorus Fertilizer Factory at Ubocz. Soil and plant sam ples w ere taken for analysis from the sam e places. The total content of sulphur in soil and plants analyzed did not deviate from norm al one. However, in sam e plants the fluorine content harm ful for livin g organisms (over 30 ppm of F) w as found. The harm ful am ounts of this elem ent w ere con tained in som e sam ples of cereals, beet leaves, potatoes, carrot, onion, garden beets, leaves of fruit trees and shrubs. A harm less fluorine content (less than 30 ppm) w as found in cereal grains, roots of fodder and garden beets, carrot, po tato tubers as w ell as in fruits of tom atoes and red currants, onion buds and fruits of orchard trees. The nearer w as the em ission source, the more fluorine w as contained in soil and plants.
D r E l ż b i e t a A n d r u s z c z a k O d d z i a ł W r o c ł a w s k i IU N G W r o c l a w , pi. E n g e ls a 5
