Przestrzeń interakcyjna w mieście

(1)

Wstêp

Introduction

Jak stwierdziä Canter [1970], jednym z najwaĔniejszych skutków projektowania odnoszñcych siö do zachowania czäowieka jest uäatwie- nie lub zniechöcenie do kontaktów miödzy ludĒmi. Sposób uksztaätowa- nia fizycznej przestrzeni moĔe od- dziaäywaè na sposób wykorzystania spoäecznej przestrzeni [Gehl 1987].

Abu -Ghazzeh [1999] zaznacza, Ĕe waĔnoĈè przestrzeni otwartych, gdzie ludzie mogñ siö nieformalnie spotkaè, omówiè interesujñce ich wydarzenia, oglñdaè Ĕycie sñsiedzkie i byè oglñdanym jest ewidentna w ge- nerowaniu planu osiedli – od wioski po metropolie. Przestrzeþ otwarta odgrywa centralnñ rolö w Ĕyciu spoäeczeþstwa. Mieszanka aktyw- noĈci i moĔliwoĈci obserwowania i uczestniczenia w Ĕyciu prowadzi do rozwoju spoäecznoĈci sñsiedzkich – podstawowego elementu Ĕyjñcego osiedla i, w szerszej skali – miasta.

Badania nad fizycznymi wy- znacznikami kontaktów spoäecz- nych w przestrzeni wykazaäy, Ĕe podstawowñ rolö odgrywajñ cechy przestrzeni, które zwiökszajñ praw- dopodobieþstwo spotkania siö korzy- stajñcych z niej osób. Im bliĔej siebie ludzie Ĕyjñ, tym wiöksza szansa, Ĕe siö spotkajñ i w efekcie nawiñĔñ kontakty. BliskoĈè mierzona moĔe byè dwoma rodzajami dystansu. Pierwszy z nich to dystans fizyczny, który jest prostñ odlegäoĈciñ pomiödzy jed-

nostkami mieszkalnymi lub innymi miejscami staäego przebywania ludzi.

Drugi rodzaj dystansu, to dystans funkcjonalny [Abu -Ghazzeh 1999].

Jest on trudniejszy do okreĈlenia niĔ dystans fizyczny, zaleĔy bowiem od relacji funkcjonalnych uwarunkowa- nych lokalizacjñ okreĈlonych form Ĉrodowiska. Dystans funkcjonalny wyznacza prawdopodobieþstwo spotkania siö osób w przestrzeni o danej strukturze funkcjonalnej na- rzucajñcej dominujñce trasy ruchów przestrzennych i umiejscowienie oĈrodków aktywnoĈci. Rolö dystansu funkcjonalnego dla kontaktów spoäecznych wyjaĈnia zasada pasywnych kontaktów [Kuper 1953].

Pasywny kontakt to niezamierzone spotkanie dwóch osób, które daje sposobnoĈè potwierdzenia czyjejĈ obecnoĈci i moĔliwoĈè jej poznania przez obserwacjö i konwersacjö.

Musi siö jednak powtarzaè. Dlatego uksztaätowanie przestrzeni majñce wpäyw na funkcjonalne dystanse jest tak waĔne.

Zasada pasywnych kontaktów wyznaczonych dystansem funkcjo- nalnym wykorzystywana jest przede wszystkim przy programowaniu przestrzeni interakcyjnych na osiedlach mieszkaniowych, gdzie tworzñ siö grupy sñsiedzkie. Nie moĔna jednak pominñè jej wpäywu takĔe na funkcjonowanie przestrzeni publicznych, które bödñ miejscem czöstych kontaktów jedynie wtedy, kiedy zaistnieje w ich obröbie sposobnoĈè spotkania siö przypadkowych osób.

Kontakty mogñ mieè formö bezpo-

Pr zes trz eñ in ter a kc yj na w m ie œc ie A le ks a nd ra L is , A d a F ud a ³a

Interactional Space in Town

Forum

(2)

Ĉredniñ (rozmowy, wspólna rekreacja itp.) lub poĈrednich – obserwacja innych osób – wspóäuĔytkowników przestrzeni.

Pojöcie przestrzeni interakcyjnej wprowadzone przez Skjaeve- landa i Gärlinga [1997], odpowiada holistycznemu ujöciu miejsca, w któ- rym zbiór przestrzenno -fizycznych atrybutów wspomagajñcych kontakty spoäeczne w danej lokalizacji tworzy sytuacjö wäaĈciwñ dla kontaktów spoäecznych. Koncepcjami porów- nywalnymi do koncepcji przestrzeni interakcyjnej sñ takĔe: przestrzeþ zachowania kontaktowego (contact action space – CAS – [Higgs 1980]), miejsce semiprywatnych interakcji kontrolowanych przez grupö (group- -controlled semiprivate interaction loci – [Baum i in. 1978]), miejsca spotkaþ (meeting places), obszary spoäeczne (social areas – [Carr i in.

1992]), miejsca kontaktów [Lenar- towicz 1983], przestrzeþ spoäeczna [Chmielewski 1996]. Sugerowany przez Skjaevelanda i Gärlinga [1997]

termin przestrzeþ interakcyjna (in- teractional space) jest inspirowany terminem terytorium interakcyjne (interactional territory) który odno- si siö do odpowiednich terenów czasowo kontrolowanych przez grupy jednostek pozostajñcych we wzajemnych interakcjach. Jednak, zdaniem Skjaevelanda i Gärlinga, termin terytorium ma wciñĔ konota- cje biologicznie bardziej, niĔ termin przestrzeþ interakcyjna, który silnie odnosi siö do aspektów spoäecznych¹. Przestrzeþ interakcyjna moĔe byè

traktowana jako szczególny przykäad miejsca, które jest doĈwiadczane przez ludzi jako gäówny kontekst zachowaþ i kontaktów spoäecznych.

Cechy przestrzeni interakcyjnej

Features of interactional space

Na interakcyjny charakter przestrzeni ma wpäyw szereg czynni- ków funkcjonalnych, strukturalnych i estetycznych Ĉrodowiska. PoniĔej przedstawiono te, które najczöĈciej wymieniane sñ w literaturze przed- miotu²:

dostöpnoĈè, widocznoĈè przestrzeni

Jak potwierdzajñ badania, swo- bodny dostöp do przestrzeni otwartych dajñcy wiöcej moĔli- woĈci nieformalnych kontaktów jest jednym z podstawowych czynników stymulujñcych zachowania spoäeczne ludzi. Za- chowania przestrzenne mogñ byè podtrzymywane bñdĒ powstrzymywane, w zaleĔnoĈci od zróĔ- nicowania stopnia dostöpnoĈci i widocznoĈci [Gehl 1987; Carr i Lynch 1981; Francis 1989].

Drugim, obok dostöpnoĈci, istotnym funkcjonalnie elementem przestrzeni interakcyjnej jest jej widocznoĈè. Widoki na prze- strzeþ i z jej wnötrza na otoczenie sñ waĔne dla ludzi, aby mogli oni rozpoznaè, czy inne osoby sñ

obecne w przestrzeni i czy moĔ- na zaangaĔowaè siö w interakcje z nimi.

Zgodnie z badaniami Shu -Chun (2006) efektywne przestrzenie o charakterze interakcyjnym majñ centralnñ lokalizacjö i äatwy do- stöp, poäoĔone sñ przy gäównych szlakach i nie majñ lub majñ w niewielkim stopniu wizualne granice oddzielajñce je od potencjalnych uĔytkowników³. atrakcyjnoĈè wizualna

Innym czynnikiem, majñcym wpäyw na liczbö uĔytkowników przestrzeni, jest jej atrakcyjnoĈè wizualna. WaĔnoĈè przestrzeni i form säuĔñcych do oglñdania i ich rolö w zachöcaniu do kon- taktów miödzyludzkich potwier- dzajñ liczne badania, np. [Nasar 1994; Shu -Chun 2006], stwier- dzajñce, Ĕe atrakcyjne Ĉrodowiska sprzyjajñ zachowaniom i zachö- cajñ do spoäecznych interakcji.

W przypadku przestrzeni publicznych nie adresowanych do wybranej grupy uĔytkowników atrakcyjnoĈè ta powinna byè dostosowana do potrzeb i prefe- rencji wiökszoĈci uĔytkowników.

Elitarne, hermetyczne treĈci zna- czeniowe i odniesienia formalne nie majñ siäy przyciñgajñcej, nie znajdujñ bowiem w szerokiej gru- pie potencjalnych uĔytkowników licznych odbiorców.

Szczególnie istotne w wizerun- ku estetycznym przestrzeni sñ elementy przyciñgajñce wzrok, tzw. atraktory. Ich rola jest naj-

(3)

waĔniejsza w miejscach wypo- czynku stacjonarnego, w których ludzie zatrzymujñ siö däuĔej.

Miejsca takie sñ chötniej uĔytko- wane wówczas, gdy zawierajñ elementy przyciñgajñce wzrok i uwagö lub wzbogacajñce moĔ- liwoĈci odnoĈnie realizowanych zachowaþ⁴. „Ludzie szukajñ wizualnych zawiäoĈci w swym otoczeniu i »kotwic«, do których mogñ siö przywiñzaè, bñdĒ fizycz- nie (siedzñc, opierajñc siö o nie), bñdĒ symbolicznie (stojñc obok, patrzñc na nie)”⁵.

czytelnoĈè funkcjonalna i teryto- rialna

Stwierdzono, Ĕe istniejñ relacje pomiödzy zachowaniami prze- strzennymi a sposobem uksztaäto- wania przestrzeni, jej spójnoĈciñ i czytelnoĈciñ umoĔliwiajñcñ orientacjö w przestrzeni i jasne okreĈlenie jej funkcji i przynaleĔ- noĈci terytorialnej. Zachowania przestrzenne mogñ byè podtrzymywane bñdĒ powstrzymywane w zaleĔnoĈci od poziomu fizycznej czytelnoĈci i od spoäecznej definicji przestrzeni⁶. Dwuznacz- ne, nieokreĈlone przestrzenie, które nie sñ ani publiczne ani prywatne, majñ tendencje do zniechöcania do interakcji.

wyposaĔenie przestrzeni i jej aranĔacja

Elementy zbudowane w celu za- trzymania ludzi, takie, jak meble uliczne, zwäaszcza pierwotne i wtórne siedziska [Gehl 1987]

sñ jednymi z najwaĔniejszych

atrybutów przestrzeni publicznych i sñ uwaĔane za najbardziej znaczñce dla kontaktów spo- äecznych. Na zaistnienie i inten- sywnoĈè kontaktów wpäywa sam fakt wystöpowania takich form w przestrzeni. Dodatkowo, odpo- wiednio zaaranĔowane siedziska sprzyjajñ konwersacji i podtrzy- mujñ nieformalne kontakty⁷. Jak wykazaäy badania Skjaevelanda i Gärlinga (1997), osäoniöte „obszary do siedzenia”, które tworzñ wyznaczone przestrzenie z pier- wotnymi miejscami do siedzenia (äawkami), zawierajñce elementy takie, jak zieleþ i osäona od przestrzeni otaczajñcych, stanowiñ jednoznaczne przestrzenie interakcyjne.

elementy naturalne: zieleþ, woda Badania (m.in. [Skjaeveland i Gärling 1997; Shu -Chun 2006]) wykazaäy, Ĕe wyposaĔenie przestrzeni w zieleþ zwiöksza iloĈè zachowaþ spoäecznych i wzmacnia wiözi spoäeczne. TakĔe woda, zwäaszcza w powiñzaniu z uni- katowymi formami, zachöca do spoäecznych interakcji [Shu -Chun 2006; Schneider -Skalska 1986, 2004].

Shu -Chun (2006) badaäa po- ziom kontaktów spoäecznych w róĔnych przestrzeniach, w tym w przestrzeniach okreĈlonych jako sceniczne, tzn. zawierajñ- cych znaczñce wizualnie elementy krajobrazowe. Porównujñc intensywnoĈè kontaktów spoäecz- nych w przestrzeniach zawierajñ-

cych akcenty wizualne (fontanny i rzeĒby) oraz w przestrzeniach wyposaĔonych w roĈliny (drzewa, krzewy, kwiaty) stwierdziäa, Ĕe nie ma znaczñcej róĔnicy pomiödzy iloĈciñ kontaktów w przestrzeniach z akcentami i z roĈlinno- Ĉciñ. Oznacza to, Ĕe formy roĈlin- ne majñ zdolnoĈci „przyciñgania”

ludzi, czyli peänienia funkcji atraktorów podobnie, jak akcenty architektoniczno -rzeĒbiarskie⁸.

Metody badañ

Research methods

Wskazane powyĔej cechy mogñ stanowiè podstawö analizy przestrzeni publicznych pod kñtem ich interakcyjnych wäaĈciwoĈci. Przyjmujñc je jako metodycznñ podstawö wyzna- czono gäówne jednostki analiz, któ- rym nastöpnie poddano przykäadowe przestrzenie publiczne we Wrocäa- wiu dla zilustrowania wykorzystania przyjötej metody przy okreĈlaniu potencjaäu przestrzeni jako miejsca kontaktów spoäecznych i w dalszym etapie postöpowania okreĈlenia kierunków zmian w obröbie Ĉrodo- wiska fizycznego prowadzñcych do zwiökszenia udziaäu zachowaþ spoäecznych w przestrzeni.

Wyniki przeprowadzonych analiz skonfrontowano z wynikami badaþ (metodñ obserwacji in situ) rzeczywistych zachowaþ uĔytkow- ników badanych przestrzeni.

Przyjöto trzy podstawowe kie- runki analiz:

(4)

A. Analiza cech lokalizacyjnych przestrzeni

Zgodnie z zasadñ pasywnych kontaktów wyznaczonych przez dystans funkcjonalny, analiza cech lokalizacyjnych uwzglöd- niaè powinna miejsce badanej przestrzeni w tkance urbanistycz- nej miasta wyznaczajñcej trasy ruchów przestrzennych ludzi i ich cele przestrzenne z uwzglödnie- niem popularnoĈci (generujñcej liczebnoĈè uĔytkowników przestrzeni) i funkcji (generujñcej rodzaj uĔytkowników).

B. Analiza powiñzania przestrzeni z otoczeniem

Analiza ta prowadzi do oce- ny widocznoĈci i dostöpnoĈci przestrzeni z uwzglödnieniem kierunków otwarè widokowych i funkcjonalnych oraz róĔnego rodzaju barier w powiñzaniu z kierunkami ruchów przestrzennych wyznaczonych strukturñ ce- lów przestrzennych (okreĈlonych w analizie A).

C. Analiza wewnötrznych cech przestrzeni

Analiza ta uwzglödniaè powinna cechy wynikajñce ze sposobu uksztaätowania przestrzeni fizycznej sprzyjajñce kontaktom spo- äecznym, w szczególnoĈci atrak- cyjnoĈè wizualnñ przestrzeni, jej czytelnoĈè funkcjonalnñ i teryto- rialnñ, wyposaĔenie przestrzeni i jej aranĔacjö oraz wystöpujñce w jej obröbie elementy naturalne.

Analiza porównawcza wybranych przestrzeni

Comparative analysis of selected ereas

Obiekty analiz Objects of analyses

Do analiz wybrano cztery obiekty we Wrocäawiu, zróĔnico- wane pod wzglödem usytuowania, funkcji i zagospodarowania.

Plac przy skrzyĔowaniu ulicy Wita Stwosza z ulicñ Szewskñ i ãa- ciarskñ

Jest to obszar zlokalizowany w centrum Wrocäawia, objöty Ĉcisäñ ochronñ konserwatorskñ. W latach 2005 - 2007 zostaä on przebudowany w ramach inwestycji Przebudowy ćrednicowej Linii Tramwajowej Póänoc -Poäudnie we Wrocäawiu.

Obecnie przestrzeþ peäni funkcjö placu, miejsca spotkaþ wrocäawian oraz turystów, którzy zwiedzajñ pobliskñ Katedrö Marii Magdaleny. W ramach modernizacji odcinka linii tramwajowej, na tym obszarze, przebudowano jezdniö i chodniki. Nawierzchniö placu utwardzono, pozbawiono zie- leni towarzyszñcej oraz wyposaĔono w elementy maäej architektury, w tym w fontannö wodnñ typu Jumping Jet, skäadajñcñ siö z czterech szklanych kul (sprowadzonych z RPA).

Skwer przy skrzyĔowaniu ulicy Marszaäka Józefa Piäsudskiego z ulicñ ćwidnickñ i Bogusäawskiego

Obszar poäoĔony jest w bezpo- Ĉrednim sñsiedztwie Teatru Muzycz- nego Capitol – w tym roku rozpoczö- äa siö jego przebudowa i moderniza- cja realizowana dziöki funduszom unijnym ze Ĉrodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach XI Osi Priorytetowej Pro- gramu Operacyjnego Infrastruktura i ćrodowisko⁹. Po rozbudowie, teatr czöĈciowo zajmie teren skweru, co ma swoje odzwierciedlenie w Miej- scowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego, gdzie dla obszaru skweru (0,25 ha -72% powierzchni) ustala siö przeznaczenie na handel detaliczny, usäugi, usäugi kultury, zabudowö mieszkaniowñ i inne.

Ustalenia te majñ coraz wiöcej przeciwników, którzy powoäujñ siö na historiö ulicy Marszaäka Józefa Piäsudskiego, niegdyĈ ulica nosiäa nazwö Gardenstrasse (Ogrodowa)¹⁰.

Skwer Z. Krasiþskiego

Skwer poäoĔony jest przy ulicy Komuny Paryskiej, Podwale oraz Zygmunta Krasiþskiego. Do roku 1892 na obszarze tym istniaä zespóä cmentarzy, który nastöpnie zostaä przeksztaäcony przez Hugo Richter na skwer miejski. Richter poäñczyä w parku funkcje spacerowe z zaba- wowymi dla dzieci, wyznaczajñc dwa place w póänocno -wschodnim i poäudniowo -wschodnim naroĔni- ku¹¹. Obecnie przestrzeþ posiada szerokñ ofertö – znajduje siö na nim

(5)

stary drzewostan, liczne ĈcieĔki, äaw- ki oraz plac zabaw dla dzieci.

Teren przy Placu Strzegomskim Teren znajduje siö w zachod- niej czöĈci Wrocäawia, pomiödzy ulicñ Legnickñ, Strzegomskñ oraz Placem Strzegomskim. Peäni funkcjö komunikacyjnñ, jest äñcznikiem po- miödzy przylegäymi terenami. Plac jest praktycznie niezagospodarowy- wany, jedynie w czöĈci wschodniej znajduje siö skarpa z rzeĒbñ miejskñ pt. „ Pociñg do Nieba”, projektu An- drzeja Jarodzkiego. W najbliĔszym otoczeniu znajduje siö zaprojek- towany przez Richarda Konwiarza Bunkier, wybudowany w 1942 roku [Brzuszek 2011].

Wyniki analiz – porównanie badanych przestrzeni

Analyses results – comparison of researched areas

Wyniki poszczególnych analiz i badaþ sposobów uĔytkowania przestrzeni przedstawiono na ryc.

1, 2, 3 i 4.

Przestrzeniami o najwiökszym nasileniu zachowaþ o charakterze interakcyjnym jest plac przy katedrze Marii Magdaleny oraz skwer przy Podwalu. W przypadku tego pierwszego obiektu podstawowym czynnikiem wpäywajñcym na interakcyjny charakter przestrzeni jest jej lokalizacja, dostöpnoĈè i widocznoĈè (poäoĔenie w Ĉcisäym centrum miasta, w pobliĔu rynku, w otoczeniu

obiektów o znacznej randze i po- pularnoĈci, poäñczenie z gäównymi ciñgami komunikacyjnymi ulic, bez barier funkcjonalnych i widokowych, lokalizacja naroĔnikowa wzmacnia- jñca ruch tranzytowy). PoäoĔenie to wyznacza bardzo dobry potencjaä interakcyjny miejsca, który nie zo- staä jednak w peäni wykorzystany poprzez zagospodarowanie terenu.

Pozytywnym jego elementem jest atraktor w postaci fontanny i liczne siedziska a takĔe elementy roĈlinne porzñdkujñce przestrzeþ, nega- tywnym – brak form sprzyjajñcych róĔnorodnym zachowaniom o charakterze spoäecznym (jak obserwacje ciekawych form wyposaĔenia i Ĕycia, wspólne zabawy, jedzenie i picie), brak bezpoĈredniego powiñzania siedzisk z elementami roĈlinnymi i atraktorem (fontannñ) które, cho- ciaĔ porzñdkujñ przestrzeþ nadajñc jej czytelny wyraz oraz przyciñgajñ uwagö, nie sñ wykorzystane w peäni.

Skwer przy Podwalu, druga z przestrzeni charakteryzujñcych siö duĔñ intensywnoĈciñ zachowaþ spoäecznych, swojñ popularnoĈè zawdziöcza, z jednej strony, lokalizacji, z drugiej – funkcji skweru.

Teren poäoĔony jest w centrum miasta, na intensywnie zabudowanym jego obszarze. Dobrze widoczny od strony waĔnych arterii komuni- kacyjnych, zwäaszcza ul. Podwale, pomimo obrzeĔnych nasadzeþ jest dostöpny zarówno widokowo jak i funkcjonalnie. Jest säabiej powiñ- zany z centralnym oĈrodkiem (rynek i okolice) niĔ plac przy katedrze Marii

Magdaleny, ale nie obniĔa to jego potencjaäu, säuĔy on bowiem w wiök- szym stopniu mieszkaþcom okolicz- nych kamienic niĔ przypadkowym przechodniom. PoäoĔenie i funkcja tego obiektu wyznaczajñ podstawo- wy jego potencjaä jako przestrzeni interakcyjnej. Najwiöksze natöĔenie zachowaþ zwiñzanych z kontaktami spoäecznymi pojawia siö w miejscach zawierajñcych podstawowe urzñdze- nia, które takie zachowania uäatwiajñ (siedziska obrzeĔne i centralne, plac zabaw). Pozytywnñ cechñ zagospodarowania terenu jest duĔa iloĈè form roĈlinnych dzielñcych i porzñdku- jñcych przestrzeþ. Brak atraktorów i pozastandardowej oferty funkcjonalnej sprawia, Ĕe na terenie obiektu nie wyksztaäciä siö czytelny oĈrodek intensywnego Ĕycia spoäecznego za- wierajñcego zachowania i interakcje o zróĔnicowanym charakterze.

Plac przy ul. Piäsudskiego posiada istotne walory i potencjaä wynika- jñcy z lokalizacji. PoäoĔony jest w ob- röbie centrum usäugowo -kulturalnym miasta, w pobliĔu wielu obiektów o takim charakterze i w bezpoĈred- nim sñsiedztwie Teatru Muzycznego Capitol. Skwer nie peäni funkcji tran- zytowej, ale taka lokalizacja zawiera wysoki potencjaä jako przestrzeni interakcyjnej, który nie zostaä jednak wykorzystany poprzez odpowiednie zagospodarowanie terenu, ubo- giego w wyposaĔenie sprzyjajñce wypoczynkowi i zabawom. Jedyne takie formy to siedziska usytuowane równolegle do ul. Piäsudskiego, doĈè intensywnie wykorzystywane. Pozo-

(6)

ul.Wita Stwosza/ Szewska/Łaciarska

ul.Świdnicka/ marsz. J.Piłsudskiego

ul. Z. Krasińskiego/ K. Paryskiej/ Podwale

ul.Strzegomska/ Legnicka/ Plac Strzegomski

Legenda

obszar opracowania

bardzo popularne popularne średnio popularne

główna trasa ruchu (ruch kołowy, pieszy) częsta trasa ruchu (ruch kołowy, pieszy) Trasy ruchów przestrzennych:

rzadka trasa ruchu (ruch kołowy, pieszy) główne trasy ruchu pieszych

(wnętrze placu) Cele przestrzenne: Funkcje: rekreacjausługi/ handel

kultura usługi/ kultura edukacja

Ryc. 1. Analiza cech lokalizacyjnych przestrzeni Fig. 1. An analysis of the localization attributes of the space

(7)

Legenda

przesłony pełne (główne)

Otwarcia widokowe: Bariery funkcjonalne:

granica opracowania (plac) ulica (ruch aut, tramwajów)

przeszkody terenowe:

przesłony pełne (boczne)

ul.Z. Krasińskiego/ K. Paryskiej/ Podwale

słabe dobre lepsze

Przesłony: przeszkody architektoniczne:

słupki, ogrodzenie

szalet miejski, rabata wyniesiona, nasyp

parking

szalet miejski kosz

kosz

skrzynka energetyczna

ul.. Szewska ul.Świdnicka

ul.marsz. Piłsudskiego

ul.Komuny Paryskiej

Podwale

ul.Strzegomska/ Legnicka/ Plac Strzegomski ul.Wita Stwosza

ul.Św. Pawła

ul.Strzegomska Ryc. 2. Analiza powiñzania przestrzeni z otoczeniem

Fig. 2. An analysis of the relationship with the surrounding area

(8)

Legenda

Formy naturalne:

Elementy porządkujące

przestrzeń: Formy wyposażenia sprzyjające kontaktom społecznym:

granica opracowania (plac)

trawnik

rośliny ogrodzenie, płotki

ścieżki, nawierzchnia, jezdnia

urządzenia do zabawy siedziska

Podwale

ul.Świdnicka

Atraktory:

fontanna/ rzeźba kamienne siedzisko aleja latarni

ul.Strzegomska/ Legnicka/ Plac Strzegomski ul.Strzegomska ul.Św. Pawła

nasadzenia roślin Rys. 3. Analiza wewnötrznych cech przestrzeni

Fig. 3. An analysis of internal features of the space

(9)

ul.Św. M. Magdaleny/ Wita Stwosza

Legenda

Zachowania generujące kontakty bezpośrednie:

granica

opracowania siedzenie i obserwacja

innych użytkowników ul.Świdnicka/ marsz. J.Piłsudskiego

spacery

Podwale

ul.Świdnicka

spacery z psami

Zachowania generujące kontakty pośrednie:

Zachowania nie generujące kontaktów społecznych:

Intensywność użytkowania:

duża średnia

ul.Strzegomska/ Legnicka/ Plac Strzegomski ul.Strzegomska ul.Św. Pawła

wspólne zabawy siedzenie połączone z

jedzeniem, piciem i rozmowami siedzenie i rozmowy

Ryc. 4. Zachowania uĔytkowników przestrzeni.

Fig. 4. Behavior of the space users

(10)

staäa czöĈè skweru nie sprzyja kontaktom stajñc siö miejscem spacerów, gäównie z psami.

Miejscem, pozbawionym obecnie cech interakcyjnych, jest teren przy placu Strzegomskim. Pomimo jego bardzo dobrzej widocznoĈci oraz czytelnego atraktora zagospodarowanie terenu, a wäaĈciwie jego brak, uniemoĔliwia peänienie takiej roli. Brak elementów porzñdkujñcych wewnötrznie przestrzeþ (poza rzeĒbñ

„Pociñg do Nieba”) i okreĈlajñcych jej charakter jako „miejsca”, brak elementów roĈlinnych, siedzisk oraz urzñdzeþ i form sprzyjajñcych wypoczynkowi i zabawom sprawia, Ĕe potencjaä terenu wynikajñcy z jego lokalizacji nie zostaje wykorzystany do generowania Ĕycia spoäecznego – teren ten peäni wyäñcznie funkcjö widokowñ i tranzytowñ.

Jak wynika z analiz, wszystkie opisane obiekty posiadajñ poten- cjaä jako przestrzenie interakcyjne wynikajñcy z ich poäoĔenia, jednak potencjaä ten wykorzystany zostaä w róĔnym stopniu w kaĔdym wy- padku.

Podsumowanie, wnioski

Summary, conclusions

Interakcje spoäeczne stanowiñ istotny element Ĕycia miasta, który w duĔej mierze zaleĔy od jego orga- nizacji przestrzennej. Miejsca, w któ- rych to Ĕycie wystöpuje szczególnie

intensywnie, sñ istotnym elementem tkanki miasta w jego wymiarze spo- äecznym. Takimi miejscami sñ m.in.

place i skwery miejskie. Lokalizacja tych miejsc wyznacza ich potencjaä który moĔe, w zaleĔnoĈci od zagospodarowania, zostaè wykorzystany w wiökszym lub mniejszym stopniu.

Wszystkie tereny, analizowane po- wyĔej, posiadajñ taki, wynikajñcy z poäoĔenia (funkcji i rangi obiektów w otoczeniu, dostöpnoĈci, widoczno- Ĉci) potencjaä. RównoczeĈnie jednak w Ĕadnym z tych obiektów nie zostaä on w peäni wykorzystany. Czym ma byè dana przestrzeþ publiczna w mieĈcie i jakñ powinna peäniè rolö, pozostaje zawsze pytaniem trudnym.

Jeszcze trudniejszym jest odpowiednie uksztaätowanie przestrzeni w wymiarze fizycznym i spoäecznym tak, aby rola, jakñ przestrzeni chce- my nadaè, byäa przez niñ faktycznie peäniona. Analizowane przykäady wykazujñ duĔe róĔnice w sposobie tego ksztaätowania – od skweru przy Podwalu, gdzie przestrzeþ spoäeczna jest czytelna i dominujñca, poprzez plac przy katedrze Marii Magdaleny, którego wizualny wizerunek jest traktowany równorzödnie z toczñ- cym siö tam Ĕyciem spoäecznym aĔ po plac Strzegomski zdominowany caäkowicie formñ, w której nie prze- widziano miejsca dla czäowieka.

W kaĔdym z opisanych przypadków moĔna przestrzeþ spoäecznñ zmieniè nadajñc jej cechy interakcyjne – niekiedy poprzez drobne zabiegi (inna aranĔacja form wyposaĔenia, nowe jego elementy) niekiedy poprzez

gruntownñ przebudowö miejsca z nadaniem mu nowej funkcji (plac Strzegomski). Wykonanie opisanych i przedstawionych na wybranych przykäadach analiz pomaga z jednej strony w ocenie potencjaäu miejsca w aspekcie interakcyjnym i w rezul- tacie w podjöciu decyzji dotyczñcej wyboru funkcji i roli miejsca, z drugiej zaĈ pomaga oceniè obecny sposób zagospodarowania okreĈlajñc elementy sprzyjajñce lub nie kontaktom spoäecznym.

Aleksandra Lis Ada Fudaäa Instytut Architektury Krajobrazu

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocäawiu Institute of Landscape Architecture

Wrocäaw University of Environmental and Life Sciences

Przypisy

1 Skjaeveland i Gärling 1997, s. 181, za: Lis 2011.

2 Za: Lis 2011.

3 Shu -Chun 2006, s. 194 -195.

4 Lis 2004, s. 128.

5 Cooper Marcus i Francis 1998, s. 26 (täum.

A. Lis).

6 Por.: [Cooper Marcus i Sarkissian 1986;

Newman 1972; Rapoport 1977; Lay 1996].

7 Lis (2004) przedstawia szerokie analizy skutków róĔnej aranĔacji siedzisk i ich ukäadów w obröbie placów i przestrzeni komunikacyjnej parków miejskich.

8 Za: Lis 2011.

9 http://www.teatr -capitol.pl/przebudowa- -capitolu/ dostöp z dnia 04.06.2011.

10 Biþkowska 2011, s. 43.

11 Biþkowska 2011, s. 97, 98.

(11)

Literatura

1. Abu -Ghazzeh, T.M., 1999, Ho- using layout, social interaction, and the place contact In Abu -Nuseir, Jordan [w:] Journal of Environmental Psychology, 19, s. 41 -73.

2. Baum A., Mapp K., Davis G.E., 1978, Determinants of residential group development and social con- trol [w:] Environmental Psychology and Nonverbal Behaviour 2, s. 145- -160.

3. Biþkowska I., 2011, Natura i miasto. Publiczna zieleþ miejska we Wrocäawiu od schyäku XVIII do poczñtku XX wieku, Muzeum Archi- tektury we Wrocäawiu, Wrocäaw.

4. Brzuszek M., 2011, Koncepcja projektowa zagospodarowania Placu Strzegomskiego we Wrocäawiu (ma- szynopis), Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocäawiu, Wrocäaw.

5. Canter D., 1970: Need for theory of function in architecture [w:] The Architects’ Journal, 151(4), s. 299- -302.

6. Carr S., Francis M., Rivlin L.G., Stone M., 1992, Public Space, Cam- bridge University Press, Cambridge.

7. Carr S., Lynch K., 1981, Open Space: Freedom and control [w:]

Taylor: Urban open spaces, Rizzoli, New York.

8. Chmielewski J.M., 1996, Teoria urbanistyki. Wybrane zagadnienia, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa.

9. Francis M., 1989, Changing valu- es for public spaces [w:] Landscape Architecture, January/February, s.

54 -59.

10. Gehl J., 1987, Life between buildings: Using public space, Van Nostrand Reinhold, New York.

11. Higgs G.K., 1980, Size and shape factors in contact action space [w:]

Man Environment Systems 10, s. 271- -278.

12. Kuper L., 1953, Living in Towns.

Crescent, London.

13. Lenartowicz J.K., 1983, Miejsce kontaktów [w:] Sfera osobista w prze- strzeni spoäecznej. IV Ogólnopolskie Konserwatorium Polskiej Architek- tury Wspóäczesnej, Mogilany, 3 -4 listopada 1983, PK, Kraków.

14. Lis A., 2004, Struktura relacji pomiödzy czäowiekiem a parkiem i ogrodem miejskim w procesie rekreacji. Oficyna Politechniki Wro- cäawskiej, Wrocäaw.

15. Lis A., 2011: Struktura przestrzen- na i spoäeczna terenów rekreacyj- nych w osiedlach mieszkaniowych Wrocäawia z lat 70. i 80. ubiegäego stulecia, Wydawnictwo Uniwersy- tetu Przyrodniczego we Wrocäawiu, Wrocäaw.

16. Nasar J.L., 1994, Urban design aesthetics: The evaluative qualities of building exteriors. Special Issue:

Design review: Public participation in evaluation of design [w:] Environ- ment and Behavior 26, s. 377 -401.

17. Schneider -Skalska G., 1986, Rola wód otwartych w ksztaätowaniu miej- skiego Ĉrodowiska mieszkaniowego (praca doktorska), WA PK, Kraków.

18. Schneider -Skalska G., 2004, Ksztaätowanie zdrowego Ĉrodowiska mieszkaniowego: wybrane zagad-

nienia, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków.

19. Shu -Chun L.H., 2006, A study of outdoor interactional spaces in high -rise housing [w:] Landscape and Urban Planning, 78, s. 193 -204.

20. Skjaeveland O., Gärling T., 1997, Effects of interactional space of neigh- bouring [w:] Journal of Environmental Psychology, 17, s. 181 -198.