221 Abstract: DATOWANIE RADIOWĘGLOWE GROBU NR 19 Z CMENTARZYSKA W KRAKOWIE NA ZAKRZÓWKU

MATERIAŁY ARCHEOLOGICZNE XL, 2015

DARIUSZ BŁASZCZYK, TOMASZ GOSLAR, EMIL ZAITZ, MICHAŁ ZAITZ

DATOWANIE RADIOWĘGLOWE GROBU NR 19

Z CMENTARZYSKA W KRAKOWIE NA ZAKRZÓWKU

Abstract:

Cemetery at Kraków-Zakrzówek was a typical early Christian, not churchyard, inhumation, ‘fl at’ burial gro- und with graves arranged in rows and oriented according to east-west axes. The grave no. 19 was situated in the centre of the cemetery. Based on archaeological materials the cemetery in Kraków-Zakrzówek was dated from the half of the 11

to the beginning of the 13

century. Grave no. 19 was supposed to belong to the second phase of the use of the cemetery connected with the end of 11

and beginning of the 12

centuries. Currently, a sample from the bones of the skull was taken to

C dating. As a result the date 1090 ± 30 BP (Poz-64232) was received.

Thence, based on the results of radiocarbon dating, the grave no. 19 can be dated to the 10

century (more probably the second half) or the beginning of the 11

century. Accordingly, the chronology of the whole cemetery should be changed and therefore extended to the period from the second half of the 10

or the fi rst half of the 11

to the beginning of the 13

century.

Radiocarbon dating was funded from the grant awarded by The National Science Center based on the decision number DEC-2013/08/S/HS3/00178 under the internship after obtaining doctoral degree.

Key words: Kraków-Zakrzówek, cemetery, radiocarbon dating

Opis i charakterystyka cmentarzyska Kraków-Zakrzówek

Wczesnośredniowieczne cmentarzysko zloka- li zo wane u podnóża Skał Twardowskiego na Za- krzówku (ryc. 1)

jest do tej pory jedyną w sposób pełny i systematyczny przebadaną i opublikowaną wczesnochrześcijańską nekropolą szkieletową z tere- nu obecnego miasta Krakowa (Gleń 1977, 195-200;

Gluza 1977, 201-204; Haczewska 1977, 205-206; Ka- czanowski 1977, 171-194; Morawski 1970, 213-218;

1 Badania ¹⁴C zostały sfi nansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych w ramach fi nansowania stażu po uzy- skaniu stopnia naukowego doktora, na podstawie decyzji numer DEC-2013/08/S/HS3/00178.

2 Cmentarzysko zostało zewidencjonowane na kartach KESA jako: Kraków-Zakrzówek stan. 1, nr 15 na obszarze AZP 103-56 (zob. Kraków-Zakrzówek, ul. Wyłom, woj. małopolskie; współ- rzędne 50°02′N 19°54′E).

Morawski, Zaitz 1977, 53-170; Zaitz 2001, 134-152;

2006, 233-239). Cmentarzysko zostało odkryte przy- padkowo w 1966 r. przez robotników wydobywają- cych piasek u stóp jurajskich wzniesień określanych mianem Skał Twardowskiego. Prace wykopaliskowe prowadzili w latach 1967-1973 archeolodzy z Mu- zeum Archeologicznego w Krakowie – Władysław Morawski i Emil Zaitz, pod kierunkiem Kazimierza Radwańskiego i Teresy Radwańskiej. W ich wyniku wyeksplorowano niemal całe cmentarzysko. Poza zasięgiem ówczesnych prac wykopaliskowych pozo- stały tylko pochówki znajdujące się pod jezdnią ul.

Wyłom. Analizę wszystkich wydobytych na cmen-

tarzysku ludzkich szczątków kostnych wykonali

Krzysztof Kaczanowski i Elżbieta Gleń z Katedry

Antropologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Materia-

ły archeologiczne i antropologiczne z tych wykopa-

lisk są przechowywane w Muzeum Archeologicznym

w Krakowie.

Stanowisko na Zakrzówku zlokalizowane jest w prawobrzeżnej części Krakowa, w sąsiedztwie sta- rego zakola Wisły, które zachowało się szczątkowo u podnóża jurajskich wzniesień położonych pomię- dzy obecnym korytem Wisły na zachodzie i północy, a szeroką doliną rzeki Wilgi na wschodzie. Cmenta- rzysko zajmowało teren piaszczystej wydmy usytuo- wanej u stóp najdalej na północ wysuniętej ostrogi skalnej masywu Skał Twardowskiego. Podłoże geolo- giczne tego terenu tworzyła skała wapienna, przykry- ta warstwą szaroniebieskich iłów i glin, na których zalegały piaszczyste aluwia rzeczne. Obok pozosta- łości wczesnośredniowiecznej osady i cmentarzyska na stanowisku odkryto ślady osadnictwa z okresu paleolitu, mezolitu, neolitu i wczesnego okresu epoki brązu, a także relikty osadnictwa kultury łużyckiej ze schyłku epoki brązu i wczesnej epoki żelaza oraz kultury przeworskiej z okresu późnolateńskiego i wpływów rzymskich (Morawski, Zaitz 1977, 57).

Dla wczesnego średniowiecza wyróżniono dwie fazy zasiedlenia o dość odmiennym charakterze. W fa- zie starszej, datowanej na IX i X w., funkcjonowała niewielka osada otwarta, z której wyeksplorowano pojedyncze jamy odpadkowe i rowkowate obiekty o nieokreślonym przeznaczeniu, relikty półziemianek oraz dość liczne ułamki naczyń glinianych wykona- nych głównie z surowca I grupy (Radwański 1975, 279-291). W fazie młodszej teren osady został zajęty przez nieprzykościelne cmentarzysko szkieletowe, datowane w szerokich ramach chronologicznych, na okres pomiędzy poł. XI a 1. poł. XIII stulecia.

Datowanie początków funkcjonowania nekro- poli na okres około połowy XI w. było uzasadnione przede wszystkim wyposażeniem grobów zmar- łych, w tym zwłaszcza brakiem zabytków typowych tylko dla schyłku X oraz 1. połowy XI stulecia.

Dotyczyło to zarówno srebrnych ozdób zdobio- nych granulacją, które w Małopolsce datowane są najczęściej na pierwszą połowę tego stulecia, ale znane są także w skarbach pochodzących z jego 2.

połowy (Zoll-Adamikowa et. al. 1999, 119-130; Mo- rawski, Zaitz 1977, 133-134), jak też obecności sto- sunkowo licznych srebrnych denarów krzyżowych (wyposażenie 9 grobów), które datowane są na 2. połowę XI w., najczęściej na ostatnie ćwierćwie- cze tego stulecia (Morawski, Zaitz 1977, 142-143;

Haczewska 1977, 205). Z XI oraz 1. poł. XII w.

należało wówczas łączyć także niemal wszystkie naczynia gliniane wykonane z VI grupy surowco- wej (Radwański 1975, 279-302), które pojawiły się w charakterze wyposażenia zmarłych (Morawski, Zaitz 1977, 137-138). Z kolei kres funkcjonowa- nia nekropoli wyznaczyły pochówki zaliczone przez badaczy do IV fazy. W tej grupie znalazły się zarówno pochówki wkopane częściowo w groby starsze, jak też grób 60, wyposażony w srebrny de- nar Bolesława Kędzierzawego, który pochodził ze schyłku lat pięćdziesiątych XII w., a przede wszyst- kim pochówek nr 47 ze srebrnym brakteatem księ- cia Henryka Brodatego, który panował w Krakowie w latach 1231-1238 (op. cit., 140, 143; Haczewska 1977, 205-206).

Ryc. 1. Lokalizacja cmentarzyska Kraków-Zakrzówek, stan. 1 oraz cmentarzyska na Dębnikach w Krakowie na planie miasta

Fig. 1. Location of the cemetery at Kraków-Zakrzówek, site no. 1 and cemetery at Kraków-Dębniki

Analiza zawartości pochówków oraz rozmiesz- czenia grobów wskazywały, że nekropola na Za- krzówku była typowym „płaskim” cmentarzyskiem szkieletowym o charakterze rzędowym (ryc. 2). Od innych odróżniała ją jednak obecność „alejki” cmen- tarnej biegnącej przez środek nekropoli po osi N-S, na której krańcu północnym znajdował się niewielki plac przeznaczony prawdopodobnie do odprawiania obrzędów towarzyszących pogrzebom. Po obu jej stronach, w dość regularnych rzędach, rozlokowane były groby, wśród których wyróżniały się pochówki zlokalizowane w centralnej partii nekropoli o naj- liczniejszym i najbogatszym wyposażeniu oraz gro- by zaopatrzone w bliżej nieokreślone konstrukcje naziemne wykonane z drewnianych słupów lub pali (Morawski, Zaitz 1977, 100-108). Wszystkie groby można było zaliczyć do tzw. wziemnych grobów ja- mowych, których kształt był zbliżony do prostokąta o mocno zaokrąglonych narożnikach. Sytuowano je najczęściej na osi E-W (z niewielkimi odchyleniami od tej osi), zaś zmarłych wkładano do jamy grobo- wej zazwyczaj w pozycji wyprostowanej, na wznak (na plecach), z nogami wyprostowanymi, a rękami ułożonymi wzdłuż tułowia. Dość konsekwentnie stosowano tu zasadę rozdzielnopłciowej orientacji zmarłych, przy czym mężczyzn układano prawie zawsze głową na wschód, natomiast kobiety (i dzie- ci) z głową skierowaną na zachód. Część zmarłych składano do ziemi w drewnianych trumnach, któ- rych śladem były charakterystyczne prostokątne plamy zaznaczające się w najbliższym sąsiedztwie

kości szkieletu, a także specyfi czny układ kośćca (często z odtoczoną czaszką, rozwartą i opadniętą żuchwą, ewentualnie – z przemieszczonymi kośćmi kończyn). Domniemane ślady trumien pojawiły się w 28 grobach, a stwierdzano je częściej w grobach kobiet. W kilku przypadkach układ zasypiska jamy grobowej oraz lokalizacja szkieletu ponad dnem gro- bu mogły wskazywać na istnienie w obrębie wkopu grobowego dodatkowej obudowy w postaci drewnia- nej podkładki, skrzyni lub komory (Morawski, Zaitz 1977, 112-115). W odniesieniu do 14 pochówków ustalono, że ciało zmarłego mogło być zawinięte w całun (op. cit., 124).

Podczas badań archeologicznych przy 6 gro- bach zaobserwowano ślady kilku lub kilkunastu dołków posłupowych wskazujących na istnienie bli- żej nieokreślonych konstrukcji naziemnych wyzna- czających zapewne położenie i wyjątkową pozycję pochówku (Morawski, Zaitz 1977, 116-117). Niemal wszystkie takie relikty zlokalizowane były przy gro- bach położonych w centralnej partii nekropoli, w po- bliżu domniemanej alejki cmentarnej (por. ryc. 2;

grób 15, 19, 33, 41 i 52), natomiast jeden (grób 75) znajdował się po północnej stronie domniemanego placu przeznaczonego do obrzędów odbywających się prawdopodobnie w związku z pochówkami zmar- łych. Koło grobów nr 19 i 33 zaobserwowano dołki sugerujące istnienie drewnianej konstrukcji słupowej otaczającej zwartym (!?) pierścieniem mogiłę i przez to eksponujące ją w sposób szczególny na nekropoli (ryc. 2, 3). W obu przypadkach chodziło o pochówki

2 – orientacja szkieletu, 3 – dołki posłupowe, 4 – zasięg nekropoli, 5 – granice wykopów badawczych

Fig. 2. Plan of the cemetery at Krakowie-Zakrzówku, site no. 1 (according to Morawski, Zaitz 1977): 1 – an outline of grave pits, 2 – orientation of the skeleton, 3 – postholes, 4 – the range of the necropolis, 5 – the limits of the excavation trenches

wyróżniające się także wyposażeniem grobowym.

W jednym z nich pochowano mężczyznę ze strzałą do łuku, 2 nożami bojowymi oraz drewnianym na- czyniem z żelaznymi okuciami (zob. grób 19), na- tomiast w drugim dziecko (zapewne dziewczynkę) z opaską na głowie, z przymocowanym srebrnym kabłączkiem skroniowym, z naszyjnikiem (?) zaopa- trzonym w duży paciorek szklany, a także w nożyk żelazny, połowę srebrnego denara krzyżowego oraz małe naczynie klepkowe z żelaznymi obręczami (por. grób 33).

Analogicznych znalezisk wskazujących na istnie- nie na powierzchni nekropoli naziemnych konstrukcji drewnianych oznaczających poszczególne pochówki (lub grupy grobów) nie znaleziono dotychczas na żadnym z wczesnośredniowiecznych cmentarzysk krakowskich i małopolskich. Nie zaobserwowano ich także na największym cmentarzysku zlokalizowanym w centrum wczesnośredniowiecznej aglomeracji kra- kowskiej, w rejonie przedlokacyjnej osady przygrodo- wej sąsiadującej z kościołem św. Wojciecha na póź- niejszym Rynku Głównym (Głowa 2010, 129-144).

Dołki posłupowe oraz resztki pionowych pali zachowały się natomiast na znacznie młodszym nie- przykościelnym cmentarzu z XVII w., który przed kilku laty odkryto na terenie Dębnik sąsiadujących z Zakrzówkiem (Zaitz et al. 2011, 18-59; ryc. 3).

Podczas badań wykopaliskowych wyprzedzających budowę Centrum Kongresowego „ICE Kraków”

w sąsiedztwie Ronda Grunwaldzkiego przebadano 165 pochówków pochodzących z XVII stulecia. Przy niektórych natrafi ono na resztki 7 pionowych słupów (krawędziaków), które zapewne były pozostałościami wysokich krzyży drewnianych (ryc. 3-5). Osadzano je w niewielkich dołkach wykopanych w pobliżu gro- bów, poza zarysem ich jam grobowych.

Domniemane krzyże ustawiane były prawdopo- dobnie przy pierwszym pochówku z danej rodziny i przypuszczalnie, od tego momentu, wyznaczały lokalizację „kwater” rodzinnych lub rodowych.

W późniejszym okresie dostawiano przy nich kolejne pochówki. Krzyżami oznaczone zostały tylko grupy pochówków położonych w centralnej części nekropo- li, w najbliższym sąsiedztwie fundamentów murowa- nej budowli (dzwonnicy ?), w której wnętrzu praw- dopodobnie pochowano fundatorów tego obiektu i jednocześnie założycieli cmentarza (ryc. 3). Przez teren nekropoli przebiegała także wąska uliczka (alej- ka) prowadząca do dzwonnicy, w której sąsiedztwie lokalizowane były kolejne rzędy grobów. Znaczna część znajdujących się tu pochówków pozbawiona była śladów po pionowych słupach lub palach. Nie można jednak wykluczyć, że w niektórych partiach nekropoli tego typu oznaczenia pochówków mogły być stosunkowo płytko osadzone (wbite w ziemię lub wkopane w płytkie jamy) i z tego powodu ich wyróż- nienie (oraz rozpoznanie) nie było możliwe.

Grób nr 19

Wśród 75 pewnych grobów szkieletowych i 22 pochówków domniemanych odkrytych na Za- krzówku szczególną uwagę, ze względu na swoje specyfi czne konstrukcje grobowe i wyposażenie, przyciąga grób nr 19 (ryc. 2, 3). Był on usytuowa- ny w środkowej części cmentarzyska po zachodniej stronie domniemanej uliczki cmentarnej, a więc w jednym z dwu głównych rzędów grobów na nekro- poli. Pochowano w nim mężczyznę w wieku senilis (ok. 60 lat) o zrekonstruowanej wysokości ciała ok.

165 cm (wg metody Breitingera). Zmarły spoczywał w centralnej części jamy grobowej z głową ułożoną na wschód, a twarzą skierowaną w kierunku połu- dniowym. Ułożono go w pozycji wyprostowanej, na wznak, z rękoma wyciągniętymi wzdłuż tułowia i dłońmi prawdopodobnie wspartymi na miednicy oraz wyprostowanymi nogami (Morawski, Zaitz 1977, 73-74). W grobie nie zaobserwowano wyraź- nych śladów trumny, natomiast charakterystyczny zwarty układ kości szkieletu mógł sugerować, że zmarłego złożono do grobu w całunie. Na podstawie badań antropologicznych stwierdzono silne, pałąko- wate wygięcie kości udowych, które mogło powstać w wyniku intensywnej jazdy konnej (Morawski, Za- itz 1977: 74; Kaczanowski 1977, 182).

Jama grobu 19 miała kształt nieregularnego prostokąta o silnie zaokrąglonych narożnikach i wymiarach: 270 (długość) x 90 (szerokość) x 120 (głębokość) cm. W odległości 60-100 cm z trzech stron (tj. od północy, wschodu i południa) otaczał ją dość głęboki rów o przekroju zbliżonym do litery V i szerokości 20-35 cm w partii przydennej (ryc. 6-8).

Prawdopodobnie mógł się on pierwotnie znajdować również od strony zachodniej, ale na tym odcinku nie zachował się z powodu procesów postdepozy- cyjnych. Podczas badań zarejestrowano w nim po- zostałości 9 dołków posłupowych o średnicy 30-50 cm. W 7 z nich zaobserwowano ciemniejsze rdzenie o średnicy 20-40 cm, które uznano za ślady pionowo osadzonych pali lub słupów. Przekroje śladów po do- mniemanych słupach wskazywały, że pierwotnie były one zaostrzone od dołu i zagłębione około 115-135 cm poniżej poziomu użytkowego funkcjonującego wówczas na nekropoli. Wskazuje to na istnienie w tym miejscu bardzo solidnie ustabilizowanej bu- dowli naziemnej, którą wykonano ze stosunkowo grubych i gęsto (blisko siebie) ustawionych pali.

W okresie budowy mogły one tworzyć zwarte ścianki ustawione po trzech (lub czterech?) stronach mogiły.

Długość całej konstrukcji wynosiła około 400 cm, natomiast szerokość około 320 cm (Morawski, Za- itz 1977, 73-74). Przy tak dużej budowli nie można jednak wykluczyć, że od strony zachodniej znajdował się otwór wejściowy, który umożliwiał wejście do tej

„kapliczki grobowej”. Rów otaczający grób 19 istniał

prawdopodobnie tylko podczas budowy tej konstruk- cji. Po zakończeniu montażu jej ścian górną jego par- tię zasypano i zrównano z najbliższym otoczeniem pochówku. Podczas wykonywania rowu została praw- dopodobnie naruszona mogiła usypana nad grobem 26, częściowo przecięto też od strony południowej jamę grobową tego pochówku (ryc. 7, 8). Dla chro- nologii obu znajdujących się tu grobów dość istotne znaczenie miał także nieckowaty obiekt jamowy o nieznanej funkcji (zob. jamę 9), który był związany albo ze starszą osadą wczesnośredniowieczną, albo już z funkcjonowaniem nekropoli. W jej zasypisku, obok licznych zabytków pradziejowych, znaleziono też 6 ułamków naczyń glinianych datowanych na 2. poł. XI lub 1. poł. XII stulecia (Morawski, Zaitz 1977, 73-74). Niezależnie jednak od tego czy dostały się tu podczas wykonywania rowu i osadzania w nim pali, czy też nieco wcześniej podczas kopania jamy dla grobu 26, musimy brać pod uwagę wiązanie tych obiektów z 2. poł. XI w.

Z kolei w utworach wypełniających jamę grobu 19 odkryto rdzeń krzemienny, pojedyncze fragmen- ty naczyń prahistorycznych, fragment tzw. ceramiki siwej, toczonej na kole z okresu późnorzymskiego, a także 4 fragmenty naczyń wczesnośredniowiecz- nych z IX-X w. oraz ślady węgli drzewnych. W otacza- jącym grób zasypisku rowu odkryto 8 wyrobów krze- miennych (po 2 odłupki, fragmenty wiórów i wyłuski oraz odłupek retuszowany i zgrzebło), 7 ułamków bliżej nieokreślonych naczyń prahistorycznych, 34 fragmenty naczyń neolitycznych, 2 fragmenty naczyń z okresu późnorzymskiego (w tym 1 ułamek tzw. ce- ramiki „siwej”) oraz 16 fragmentów naczyń wczesno- średniowiecznych. Wśród tych ostatnich dominowały ułamki ceramiki związanej z osadą funkcjonującą tu w IX-X w., natomiast 3 fragmenty były nieco młodsze i pochodziły z XII-XIII w., a więc już z okresu ist- nienia nekropoli. Znaleziono tu także drobny ułamek naczynia nowożytnego, który zapewne został wtór- nie wmieszany do zawartości tego obiektu. Zabytki pozyskane z zasypiska jamy grobowej oraz z rowko- watego obiektu otaczającego grób 19 były związane przede wszystkim z osadnictwem funkcjonującym na tym terenie przed powstaniem nekropoli. Z okresem przypadającym na końcową fazę istnienia nekropoli można łączyć tylko wspomniane 3 ułamki naczyń glinianych o cechach nawiązujących do ceramiki datowanej w Krakowie na XII-XIII stulecie. Ich zna- lezienie się w rowku mogło mieć związek ze zniszcze- niem pionowych elementów (pali lub słupów) kon- strukcyjnych, a więc ze stopniowym zasypywaniem ziemią (i znajdującymi się w niej ułamkami ceramiki) niewielkich „dziur” pojawiających się po przegnitym (zbutwiałym) drewnie lub po wyjętych później z zie- mi resztkach pali (por. ryc. 4, 5).

Zmarły złożony w grobie 19 „otrzymał” wypo- sażenie grobowe wyróżniające go wśród pozostałych

pochówków

. Przy lewym biodrze zmarłego znajdo- wały się 2 długie noże bojowe z kolcami do rękojeści (ryc. 9:1). Miały one długość 27,3 i 27,2 cm oraz głow- nie (ostrza) o szerokości 1,80 i 1,75 cm. Noże znajdo- wały się albo w dwóch oddzielnych pochewkach zawie- szonych na pasie i przytroczonych do nogi, albo też w jednej pochwie podwójnej. Ich pozostałości zacho- wały się w postaci śladów skóry przywartej do głowni.

Na ich kolcach zaobserwowano resztki drewna pocho- dzącego z rękojeści noży – wykonanych z drewna liś- ciastego. Na wysokości lewego kolana zmarłego, nieco ponad poziomem zalegania szkieletu, znajdował się że- lazny grot strzały z długimi zadziorami wychodzącymi poza koniec tulejki. Miał on długość 9,6 cm (ryc. 9:2).

W tulejce grotu zachowały się szczątki drzewca wyko- nanego z drewna brzozowego lub olszowego. Z kolei poniżej prawej stopy zmarłego odkryto pozostałości drewnianego wiadra klepkowego z żelaznymi okucia- mi (ryc. 9:3). Zachowały się z niego 2 uchwyty do ka- błąka w kształcie kotwicy, 2 niewielkie skoble (skuwki) służące do przymocowania tych uchwytów do klepek, a także 3 obręcze wykonane z płaskiej taśmy. Na po- wierzchni obręczy od strony wnętrza naczynia zaob- serwowano pozostałości klepek wykonanych z drewna cisowego, natomiast w oparciu o ich rozmieszczenie ustalono, że wiadro mogło mieć kształt ściętego stożka o wysokości około 10 cm i średnicy 14,4-15,7 cm.

Interpretacje grobu 19

Grób 19 należy do bardzo nielicznej w Krako- wie i Małopolsce grupy pochówków wyposażonych w przedmioty uważane dość powszechnie za ele- menty uzbrojenia. W grobie 19 był to grot strzały i 2 noże bojowe, natomiast kolejne elementy uzbrojenia (groty oszczepu i włóczni) znaleziono w grobie 30 oraz w materiałach luźnych pochodzących prawdo- podobnie ze zniszczonego pochówku. Do elementów należących do wyposażenia wojowników należałoby prawdopodobnie zaliczyć również nóż złożony do grobu wraz z pochwą zaopatrzoną w mosiężne oku- cia, który znaleziono w grobie 31. Badacze skłonni są łączyć te pochówki z obecnością przedstawicieli dru- żyny wojowników (Morawski, Zaitz 1977, 135, 137).

W grobach tych nie zaobserwowano jednak innych elementów, które wskazywałyby na szczególną pozy- cję zmarłych. Niewątpliwie takim wyróżnikiem były w grobie 19, a także we wspomnianym wcześniej gro- bie 33, domniemane relikty monumentalnych kon- strukcji naziemnych wykonanych z drewnianych pali, którymi otoczono mogiłę zmarłego. Pomimo upływu blisko 40 lat od publikacji materiałów z cmentarzyska na Zakrzówku nadal nie udało się znaleźć analogicz- nych obiektów na innych nekropolach małopolskich.

3 Materiały z badań grobu wpisano do księgi polowej wpływu pod nr K:11168-11176 i K:11180-11189; nr inw. MAK/K/411/11.

Niewątpliwie w stołecznym Krakowie przez cały okres wczesnego (i późnego) średniowiecza panował zwyczaj niewyposażania zmarłych w broń. Przypusz- czalnie z tego powodu katalog takich obiektów gro- bowych został do tej pory wzbogacony tylko o jeden pochówek, który został odkryty na osadzie przygro- dowej w rejonie obecnej ul. Mikołajskiej (Myszka, Myszka 2000, 249-258; Myszka 2003, 121-138).

Niektórzy badacze skłonni są zaliczać omawiany grób nr 19 z cmentarzyska w Krakowie na Zakrzów- ku do kategorii wczesnośredniowiecznych grobów komorowych. Do takiej interpretacji skłaniają się m.

in. Błażej Stanisławski (2013, 59) i Leszek Gardeła (2014, 225), którzy uznali ten pochówek za praw- dopodobny grób komorowy. Interpretacja ta wydaje się jednak nietrafna. Nawet pobieżna analiza układu szkieletu oraz zawartości najniższej partii zasypiska jamy grobowej jednoznacznie wskazują, że pochówek ten nie może być zaliczony do grobów komorowych.

Przede wszystkim w partii przydennej nie nosi on żadnych śladów wskazujących ani na istnienie w tym miejscu trumny, ani też na obecność pozostałości ko- mory wykonanej z drewna. Nie obserwowano w nim także tak charakterystycznej dla archeologicznych pozostałości po grobach komorowych obszernej jamy grobowej z wielowarstwowym wypełniskiem (Chu- dziak 2001; Janowski 2011a, b).

Tym, co wyróżnia grób 19 z Zakrzówka, jest rów otaczający go z trzech lub czterech stron. Jed- nak sama obecność dookolnego rowka wokół jamy grobowej, który dodatkowo był oddalony od jej ob- rysu, nie może decydować o uznaniu tego pochówku za komorowy. Co prawda pozostałości konstrukcji grobowych w postaci rowka występują w przypadku niektórych grobów komorowych, jak ma to miejsce np. w Kałdusie (por. stan. 4, grób nr 125; Chudziak 2010) czy Dziekanowicach (zob. stan. 22; groby nr I/05, II/05, 60/08, 61/08 62/08; Wrzesiński 2010), jednakże tego typu rowki występują również wokół grobów, które nie są grobami komorowymi i stano- wią osobną kategorię pochówków wyróżniających się właśnie istnieniem dookolnego rowka (np. Twor- ków, stan. 9, ob. B220; Dębski 2014). Dla określenia grobów, które nie spełniają kryteriów ustalonych dla grobów komorowych, ale są wyposażone w zewnętrz- ne rowki lub ślady po słupach sugerujących istnienie konstrukcji naziemnej, zaproponowano określenie groby z domami zmarłych (Sikora 2010; Drozd- -Lipińska et al. 2013, 229). Poza wspomnianymi już przykładami groby z dookolnymi rowkami odkryto również na cmentarzyskach w Bodzi (zob. stan. 1;

m.in. groby D 149, D 162, E 57, E 58; Buko, Kara, Duczko, Sobkowiak-Tabaka 2013), w Napolu (por.

stan. 6, grób 13; Stawska 1993), Pniu (zob. stan. 9, grób 40; Drozd et al. 2009) i w Dębczynie (por. stan.

53, grób nr 5, 18-19, 20, 22; Kóčka-Krenz, Sikorski 1998). Tego typu pochówki obecnie znane są głównie

z obszaru ziem północnej Polski, za wyjątkiem gro- bu nr 19 z Krakowa-Zakrzówka i B220 z Tworkowa.

Poza ziemiami polskimi groby otoczone dookolnymi rowkami odkryto na Wyspach Brytyjskich na cmen- tarzyskach datowanych na VI i VII wiek. Pojawiły się one na stanowiskach w Garton Station i Tandderwen (Buko, Kara, Price, Duczko, Frei, Sobkowiak-Tabaka 2013, 436). Groby tego typu wystąpiły również na kilku cmentarzyskach z okresu merowińskiego w Niemczech. Były to m.in. stanowiska Beckum II w północnej Nadrenii-Westfalii oraz Kirchheim- -Hausen w Bawarii (Müller-Wille 2015, 505-506).

Wspomniane groby z terenu Anglii i Niemiec nie sta- nowią jednak analogii relacyjnej, lecz tylko odległą analogię formalną i trudno jest wykazać jakiekolwiek związki między nimi, a grobami otoczonymi rowami z terenu Polski.

Datowanie grobu 19 przy pomocy węgla radioaktywnego ¹⁴C

Analiza zabytków pozyskanych z grobu 19 oraz jego pozycja stratygrafi czna wskazywały, że jest to pochówek związany z drugą fazą funkcjonowania nekropoli na Zakrzówku. Jej ramy chronologiczne wyznaczono wówczas na okres pomiędzy końcem XI a poł. XII w., ewentualnie nieco dokładniej pomiędzy 4. ćwiercią XI a 3. ćwiercią XII stulecia (Morawski, Zaitz 1977, 142). Obecnie podjęto próbę datowania szczątków kostnych zmarłego pochowanego w grobie 19 przy pomocy metody węgla radioaktywnego

C.

Badania przeprowadzono w Poznańskim Labora- torium Radiowęglowym z zastosowaniem techniki akceleratorowej (AMS – Accelerator Mass Spectome- try) i przy pomocy akceleratorowego spektrometru masowego typu 1.5 SDH-Pelletron Model „Compact Carbon AMS” nr ser. 012 (Walanus, Goslar 2004;

2009). Próbkę do badań pobrano z kości czaszki szkieletu. W wyniku przebadania pobranej próbki uzyskano wiek 1090±30 BP (Poz-64232). Kalibracja tego wieku względem krzywej Intcal13 (Reimer et al.

2013) daje następujący wynik: prawdopodobieństwo 24.2% dla okresu 899AD-924AD; prawdopodobień- stwo 44.0% dla okresu 945AD-990AD; prawdopodo- bieństwo 95.4% dla okresu 892AD-1014AD (ryc. 10).

W określeniu daty śmierci osobnika należy

jednak wziąć pod uwagę efekt długotrwałego kumu-

lowania się węgla w kościach, powodujący, że ob-

serwowane w nich stężenie węgla

C nie jest równe

stężeniu radiowęgla w atmosferze w chwili śmierci,

lecz odpowiada wartości średniej z okresu poprze-

dzającego moment śmierci. Dla osobnika pochowa-

nego w grobie 19 czas kumulacji wynosi ok. 30 lat

(Geyh 2001) i taką poprawkę (reservoir age 30±10)

przyjęto w poprawionej wersji kalibracji zmierzonego

wieku radiowęglowego. Według tej wersji, badany

grób z prawdopodobieństwem 68,4% datuje się na

lata 953AD-1024 AD, zaś z prawdopodobieństwem 95,4% na lata 907 AD-1034 AD (ryc. 11).

Na podstawie uzyskanej daty

C można przy- jąć, że omawiany grób z cmentarzyska w Krakowie na Zakrzówku należałoby datować na X w. lub na początek (ewentualnie na 1. połowę) XI stulecia.

W tym miejscu warto jednak przypomnieć, że nie jest to najstarszy pochówek na tym cmentarzysku, gdyż otaczający go rowek przecinał jamę grobową innego, starszego grobu nr 26 (ryc. 8). Ten pochówek związa- ny był albo z początkiem drugiej fazy istnienia cmen- tarzyska, albo też z fazą pierwszą, której chronologię, na okres około połowy i początek 2. połowy XI w., wyznaczały groby wyposażone w ozdoby zdobione granulacją, monety srebrne oraz naczynia gliniane (Morawski, Zaitz 1977, 142). W świetle nowej daty radiowęglowej uzyskanej dla grobu nr 19 należałoby przyjąć, że wczesnochrześcijańskie cmentarzysko na Zakrzówku powstało i było użytkowane nieco wcześniej niż przypuszczano do tej pory. Biorąc zaś pod uwagę fakt, że wspomniana data dotyczy po- chówku z drugiej fazy istnienia nekropoli można by- łoby sugerować, że pierwsze pochówki na tym cmen- tarzysku złożono jeszcze wcześniej przed grobem 19.

Konsekwencją takiej chronologii musiałaby być także zmiana datowania wczesnośredniowiecznej osady istniejącej w tym miejscu przed powstaniem nekro- poli. W latach siedemdziesiątych XX wieku, w opar- ciu o analizę ceramiki pozyskanej z jam, obiektów i z dawnej warstwy humusowej, a także o datowanie zabytków z wyposażenia grobów, ustalono, że osada funkcjonowała w IX-X stuleciu. W świetle uzyskanej daty

C trzeba by przyjąć, że teren zajęty przez ne- kropolę przestał być zamieszkiwany nieco wcześniej niż do tej pory sądzono.

Zabytki odkryte w grobie 19 wskazują na wyjąt- kową pozycję zmarłego, który został tu pochowany.

Przemawiają za tym przede wszystkim 2 noże bojo- we i grot strzały, które w Krakowie nadal można uwa- żać za elementy wyposażenia wczesnośredniowiecz- nego wojownika. O pozycji zmarłego świadczy też lokalizacja pochówku w centralnej części nekropoli, w sąsiedztwie przebiegającej przez nią domniema- nej alejki cmentarnej. Po obu jej stronach – jak już wcześniej wspominano – znajdowały się najbogatsze na Zakrzówku groby kobiece (m.in. grób 16, 33) wyposażone w srebrne zausznice, kabłączki skronio- we oraz kolie paciorków ze szkła, karneolu, krysz- tału górskiego i ametystu. Przy niektórych z nich uchwycono resztki naziemnych konstrukcji słupo- wych, z których zachowały się ślady pojedynczych lub większych zgrupowań dołków posłupowych.

W oparciu o analizę ich wyposażenia przed blisko 40 laty dopuszczano możliwość przyjęcia hipotezy, że początek funkcjonowania nekropoli można odnieść najwcześniej do schyłku X lub początku XI stulecia.

Za nieco późniejszą chronologią przemawiały jed- nak naczynia gliniane znajdujące się w wyposażeniu zmarłych, które w oparciu o stosowaną masę garncar- ską (VI grupa surowca), technikę wykonania naczyń, ornamentację oraz typologię ceramiki wczesnośred- niowiecznej datowano na 2. poł. XI i 1. poł. XII stu- lecia (Morawski, Zaitz 1977, 138). Potwierdzeniem takiej chronologii były w pewnym stopniu także ma- teriały ceramiczne pozyskane zarówno z zasypiska jamy grobowej, jak i z rowka otaczającego grób 19.

Niestety, znaczne rozdrobnienie pozyskanych w nim ułamków naczyń glinianych nie pozwoliło na dokład- niejsze określenie ich chronologii. Ramowo przyjęto, że mogą one pochodzić z osady datowanej na IX i X w., natomiast na ich podstawie nie można było usta- lić czy chodzi tu o połowę X stulecia, czy też o jego fazę końcową.

W związku z datowaniem grobu 19 przy po- mocy

C należałoby postulować podejmowanie dalszych prób mających na celu uściślenie zarówno chronologii poszczególnych pochówków, jak też ca- łego cmentarzyska. Jest to tym bardziej ważne, że wczesnochrześcijańska nekropola na Zakrzówku może być uznana za najstarszą spośród wszystkich wczesnośredniowiecznych nieprzykościelnych cmen- tarzysk znanych z Krakowa. Tego typu specjalistycz- ne badania oraz analizy mogą też z biegiem czasu wpłynąć na chronologię zmian obrządku pogrzebo- wego w Krakowie. Dziś przyjmujemy, że do czasu przyjęcia chrześcijaństwa powszechnie stosowany był tu ciałopalny obrządek pogrzebowy z grobami nie- uchwytnymi podczas badań archeologicznych. Ten fakt sprawił, że z czasów wiślańskich nadal nie zna- my ani jednego pewnego pochówku, który należało by odnosić do czasów przypadających na okres przed przyjęciem chrześcijaństwa. W świetle najnowszych ustaleń uzyskanych podczas badań

C oraz tradycyj- nymi dla archeologii metodami porównawczymi, nie jest wykluczone, że wczesnośredniowieczny cmen- tarz szkieletowy w Krakowie na Zakrzówku mógł funkcjonować już od 2. poł. X lub początku XI w. do 1. poł. XIII w.

Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski d.blaszczyk@uw.edu.pl Poznańskie Laboratorium Radiowęglowe tomasz.goslar@radiocarbon.pl Muzeum Archeologiczne w Krakowie

(emerytowany pracownik)

emilzaitz@gmail.com

Muzeum Archeologiczne w Krakowie

michalzaitz@gmail.com

WYKAZ SKRÓTÓW:

MA Materiały Archeologiczne, Kraków.

LITERATURA:

Buko A., Kara M., Douglas Price T., Duczko W., Frei K. M., Sobkowiak-Tabaka I.

2013 A unique medieval cemetery from the 10th/11th century with chamber-like graves from Bodzia (Central Poland). Preliminary results of the multidisciplinary research, Archäologisches Korrespondenzblatt 43 (3), 423-442.

Buko A., Kara M., Duczko W., Sobkowiak-Tabaka I.

2013 Bodzia: a unique Viking age cemetery with chamber-like graves from central Poland, [w:]

B. Stanisławski, S. Moździoch, P. Wiszewski (red.), Scandinavian Culture in Medieval Po- land, Wrocław, 353-371.

Chudziak W.

2001 Wczesnośredniowieczne groby komorowe z Kał- dusa pod Chełmem na Pomorzu Wschodnim, Slavia Antiqua 42, 63-94.

Chudziak W. (red.)

2010 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkiele- towe w Kałdusie (stanowisko 4), Mons Sancti Laurentii 5, Toruń.

Dębski A.

2014 Osadnictwo wczesnośredniowieczne, [w:] D.

Minta-Tworzowska (red.), Badania archeolo- giczne na terenie „Zbiornika przeciwpowodzio- wego Racibórz Dolny na rzece Odrze, wojewódz- two śląskie (polder)” III/1, Tworków, stanowisko 9 (ZRD 9), Poznań-Wrocław, 233-282.

Drozd A., Janowski A., Poliński D.

2009 Wczesnośredniowieczne groby komorowe na cmentarzysku w Pniu koło Bydgoszczy (badania 2005-2007), [w:] A. Janowski, K. Kowalski, S.

Słowiński (red.), XVI Sesja Pomorzoznawcza, część 1. Od epoki kamienia do okresu wczesne- go średniowiecza, Szczecin, 351-366.

Drozd-Lipińska A., Pudło P., Sikora J., Trzciński Ł, Wroniecki P.

2013 Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Os- trowitem, gm. Chojnice w świetle badań z lat 2010-2011, [w:] E. Fudzińska (red.), XVIII Se- sja Pomorzoznawcza, część. Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, Malbork, 217-240.

Gardeła L.

2014 Vikings in Poland. A critical overview, [w:] M.

H. Eriksen, U. Pedersen, B. Rundberget, I.

Axelsen, H. Berg (red.), Viking Worlds: Things, Places and Movement, Oxford, 211-232.

Geyh M.

2001 Bomb radiocarbon dating of animal tissues and hair, Radiocabon 43, 723-730.

Gleń E.

1977 Analiza uzębienia czaszek z wczesnośrednio- wiecznego cmentarzyska szkieletowego w Kra- kowie na Zakrzówku, MA 17, 195-200.

Gluza I.

1977 Szczątki drewna z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Krakowie na Zakrzówku, MA 17, 201-204.

Głowa W.

2010 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieleto- we na Rynku Głównym w Krakowie, Krzyszto- fory 28/1, 129-144.

Haczewska B.

1977 Monety odkryte na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Krakowie na Zakrzówku, MA 17, 205-206.

Janowski A.

2011a Early medieval chamber graves on the south coast of the Baltic Sea, [w:] Der Wandel um 1000. Beiträge der Sektion zur slawischen Früh- geschichte der 18. Jahrestagung des Mittel- und Ostdeutschen Verbandes für Altertumsforschung in Greisfwald, 23. bis 27. März 2009, Langen- weissbach, 257-267.

2011b Jeśli umrze ktoś znaczny z nich, kopia dlań grób podobny do obszernego domu... Kilka uwag o tzw.

grobach komorowych na terenie Europy Środkowej i Wschodniej, [w:] S. Cygan, M. Glinianowicz, P.

N. Kotowicz (red.), In Silvis, Campis ... et Urbe.

Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograni- czu polsko-ruskim, Rzeszów-Sanok, 385-402.

Kaczanowski K.

1977 Monografi a antropologiczna wczesnośrednio- wiecznego cmentarzyska w Krakowie-Zakrzów- ku, MA 17, 171-194.

Kóčka-Krenz H., Sikorski A.

1998 Grób „księżniczki” z Dębczyna koło Białogradu w woj. koszalińskim (stan. 3), [w:] H. Kóčka- -Krenz (red.), Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, Poznań, 525-535.

Morawski W.

1970 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkiele-

towe odkryte w Krakowie-Zakrzówku, MA 11,

213-218.

Morawski W., Zaitz E.

1977 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieleto- we w Krakowie na Zakrzówku, MA 17, 53-170.

Müller-Wille M.

2014 The cemetery at Bodzia in a broader European context, [w:] A. Buko (red.), Bodzia. A Late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland, Leiden, 479-510.

Myszka M.

2003 Dawne cmentarze Krakowa w świetle badań archeologicznych, Krakowska Teka Konserwa- torska 3, 121-138.

Myszka M., Myszka R.

2000 Wczesnośredniowieczny grób wojownika odkry- ty w Krakowie, Sprawozdania Archeologiczne 52, 249-258.

Radwański K.

1975 Kraków przedlokacyjny, rozwój przestrzenny, Kraków.

Sikora J.

2010 Grób 11 z Ostrowitego na tle zagadnienia wczes- nośredniowiecznych “domów zmarłych”, [w:]

M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Re- ligia ludów Morza Bałtyckiego. Stosunki polsko – duńskie w dziejach, Mare Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, To- ruń, 294-317.

Stanisławski B.

2013 Jómswikingowie z Wolina-Jómsborga, Wrocław.

Stawska V.

1993 Komunikat z badań wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Napolu, gm. Kowalewo Pomor- skie, woj. toruńskie, stan. 6, [w:] J. Chudzia- kowa (red.), Badania archeologiczne ośrodka toruńskiego w latach 1989–1992, Toruń, 139–144.

Walanus A., Goslar T.

2004 Wyznaczanie wieku metodą C14 dla archeolo- gów, Rzeszów.

2009 Datowanie radiowęglowe, Kraków.

Wrzesiński J.

2010 Kto wierzy w Odyna? Czyli zagadkowe groby w państwie Piastów, [w:] M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Religia ludów Morza Bałty- ckiego. Stosunki polsko – duńskie w dziejach, Mare Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, Toruń, 58-76.

Zaitz E.

2001 Kraków u progu drugiego tysiąclecia, [w:] Dzie- je Podkarpacia 5, Początki Chrześcijaństwa w Małopolsce, Krosno, 109-160.

2006 Osadnictwo wczesnośredniowieczne na terenie Krakowa (Settlement colonization on the area of Krakow in the early middle ages), [w:] Kra- ków w chrześcijańskiej Europie X-XIII w. Kata- log wystawy, Kraków, 220-272.

Zaitz E., Zaitz G., Zaitz M.

2011 Badania archeologiczne nowożytnego cmenta- rza na terenie budowy Centrum Kongresowego przy ul. Jana Bułhaka na Dębnikach w Krako- wie, Krzysztofory 29, 9-60.

Zoll-Adamikowa H.

1994 Formy konwersji Słowiańszczyzny wczesno- średniowiecznej a problem przedpiastowskiej chrystianizacji Małopolski, [w:] Chrystiani- zacja Polski południowej, Materiały z sesji na- ukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku, Kraków, 131-140.

2000 Usytuowanie cmentarzy Słowian w środowisku (doba pogańska i pierwsze wieki po przyjęciu chrześcijaństwa), [w:] Człowiek, Sacrum, śro- dowisko. Miejsca kultu we wczesnym średnio- wieczu, Spotkania Bytomskie IV, Wrocław, 207-219.

Zoll-Adamikowa H., Dekówna M., Nosek E. M.

1999 The Early Mediaeval Hoard from Zawada Lan-

ckorońska (Upper Vistula River), Warszawa

1999.

DARIUSZ BŁASZCZYK, TOMASZ GOSLAR, EMIL ZAITZ, MICHAŁ ZAITZ

Results of radiocarbon dating, the grave no. 19 from the cemetery at Kraków-Zakrzówek

Summary

Cemetery at Kraków-Zakrzówek, site no. 1 is still the only one systematically excavated and published early medieval gravy ground from the area of the mod- ern-day city of Kraków (Gleń 1977, 195-200; Gluza 1977, 201-204; Haczewska 1977, 205-206; Kaczanows- ki 1977, 171-194; Morawski 1970, 213-218; Morawski, Zaitz 1977, 53-170; Zaitz 2001, 134-152; 2006, 233- 239). The cemetery was discovered by accident in 1966 and then almost fully excavated by Władysław Morawski and Emil Zaitz from the Archaeological Museum in Kraków. It was situated on the right bank of the Wisła river on the sandy dune in the foothills of the Twardowski Rocks (fi g. 1). Beside an early medieval cemetery at the site were found traces of occupation from various prehistoric periods and early medieval settlement dated to the 9

and 10

centuries.

Cemetery at Kraków-Zakrzówek was a typical early Christian, not churchyard, inhumation, ‘fl at’

burial ground with graves arranged in rows and oriented according to east-west axes (fi g. 2). Among unearthed 75 certain, 22 probable burials and 2 clus- ters of bones one grave attracted special attention be- cause of its extraordinary form. The grave no. 19 was situated in the centre of the cemetery and from three sides surrounded by a ditch with traces of 9 postholes (fi g. 3). Possibly, a ditch existed also on the fourth side but was destroyed by post-depositional processes.

The length of the entire structure was about 400 cm, and a width about 320 cm. These traces indicate the existence on the surface of the grave a monumental timber structure in a form of ‘a house of the dead’

or a fence. It has to be mentioned that the ditch sur- rounding grave no. 19 was intercutting the burial pit of an earlier grave no. 26, which in turn was dug into pit no. 9 (fi g. 7, 8). In addition to the grave no. 19 with their grave construction can be distinguished some other graves no. 15, 19, 41, 52, 75 and especially 33, which were surrounded by postholes. Interestingly, the remains of postholes from the area of Kraków are also known from much later cemetery (17

century) unearthed during rescue excavations, which were un- dertaken before constructing Congress Centre “ICE Krakow” in the Dębniki district (fi g. 3-5). They were probably remnants of wooden crosses.

The burial pit of the grave no. 19 had a shape of an irregular rectangle with rounded corners and dimensions of 270 (length) x 90 (width) x 120 (depth) cm. In the grave was buried an elderly man, aged about 60 years (anthropological category senilis). His

reconstructed body height measured approximately 165 cm (according to Breitinger’s method). The dead lied in the central part of the grave with a head to the east. He was placed in an upright position, on his back, with his arms outstretched at his sides and palms sup- ported on the pelvis, and straight legs. Anthropological analysis found that the deceased had strongly, bandy bent femurs, which could arise as a result of intense riding. The deceased was accompanied by an iron ar- rowhead with long barbs, 2 long knives and a wooden bucket with iron fi ttings (fi g. 9). In the fi ll of a burial pit and a ditch were found prehistoric, early and high me- dieval sherds of pottery as well as some fl int artefacts.

Previously, based on archaeological materials in a form of clay vessels, silver jewellery and coins, the cemetery in Kraków-Zakrzówek was dated from the half of the 11

to the beginning of the 13

century. Grave no. 19 was supposed to belong to the second (out of four) phase of the use of the cemetery connected with the end of 11

and beginning of the 12

centuries.

Currently, a sample from the bones of the skull was taken to

C dating (Walanus, Goslar 2004; 2009).

The dating was conducted in the Poznań Radiocarbon Laboratory with the use of AMS technique. As a re- sult the date 1090 ± 30 BP (Poz-64232) was received.

Calibration of the obtained radiocarbon date was performed using the software OxCal v 4.2.3 with refer- ence to the curve Intcal13, which gave the following re- sult: probability 24.2% for the period 899AD-924AD;

probability 44.0% for the period 945AD-990AD;

probability 95.4% for the period 892AD-1014AD (fi g. 10). However, in the case of

C dating of human remains, should be taken into account the eff ect of long-term accumulation of carbon in the bones and related to this shift of calibration of the

C date.

According to the corrected version calibration gives dates of 953AD-1024AD (68,4% probability) and 907AD-1034AD (95,4% probability), (fi g. 11).

Thence, based on the results of radiocarbon dat- ing, the grave no. 19 can be dated to the 10

century (more probably the second half) or the beginning of the 11

century. Accordingly, the chronology of the whole cemetery should be changed and therefore extended to the period from the second half of the 10

or the fi rst half of the 11

to the beginning of the 13

century.

Radiocarbon dating was funded from the grant

awarded by The National Science Center based on

the decision number DEC-2013/08/S/HS3/00178

under the internship after obtaining doctoral degree.

Ryc. 3. Plan grobu 19 z cmentarzyska w Krakowie na Zakrzówku (za Morawski, Zaitz 1977): 1 – dwa noże bojowe, 2 – grot strzały, 3 – drewniane wiadro z okuciami

Fig. 3. Plan of the grave no. 19 at the cemetery Krakowie-Zakrzówku (acc. to Morawski, Zaitz 1977):

1 – two combat knives, 2 – an arrowhead, 3 – a wooden bucket with fi ttings

Ryc. 4. Relikty drewnianych krzyży odkrytych podczas badań na cmentarzysku z XVII w. na terenie budowy krakowskiego Centrum Kongresowego „ICE Kraków” przy Rondzie Grunwaldzkim: a – rzut prostokątnego dołka

wykopanego dla osadzenia belki krzyża nr 2; b – dolna partia pionowej belki krzyża nr 6 osadzonego w dołku i umocnionego kamieniem. (za Zaitz et al. 2011)

Fig. 4. Remnants of the wooden crosses discovered during pre-construction rescue excavations of the seventeenth century cemetery at the Conference and Congress Centre ‘ICE Kraków’ near the Grunwald roundabout: a – a profi le of a rectangular posthole dug for embedding a beam of a cross no. 2; b – a lower part of the vertical beam of the cross no. 6

embedded in the hole and strengthened with stones (acc. to Zaitz et al. 2011)

Ryc. 5. Przemieszany piasek w prostokątnym dołku do osadzenia pionowej belki krzyża nr 7 położonego w sąsiedztwie grobu 127 na cmentarzysku z XVII w. zlokalizowanym na budowie Centrum Kongresowego „ICE Kraków” przy Rondzie

Grunwaldzkim na Dębnikach (za Zaitz et al. 2011)

Fig. 5. Mixed sand in a rectangular hole for embedding of the vertical beam of the cross no. 7 located in the vicinity of grave no. 127 in the cemetery from the seventeenth century unearthed during pre-construction rescue excavations of the

Conference and Congress Centre ‘ICE Kraków’ near the Grunwald roundabout (acc. to Zaitz et al. 2011)

Ryc. 6. Pochówki oraz pozostałości krzyży nr 1-5 w centralnej części nekropoli z XVII w. (koło fundamentów dzwonnicy) odkrytej na Dębnikach podczas badań na terenie budowy krakowskiego Centrum Kongresowego

przy Rondzie Grunwaldzkim (za Zaitz et al. 2011)

Fig. 6. Burials and remnants of crosses no. 1-5 in the central part of the necropolis of the seventeenth century (near the foundations of the belfry) unearthed at the Dębniki District during pre-construction rescue excavations

of the Kraków Congress Centre near the Grunwald roundabout (acc. to Zaitz et al. 2011)

Ryc. 7. Profi le grobów 19, 26 i VII oraz jamy 9. Legenda: 1 – humus, 2 – podglebie, 3 – paleniska, 4 – wypełniska jam wczesnośredniowiecznych, 5 – wypełniska grobów i rowka, 6 – wypełniska innych obiektów, 7 – piasek calcowy,

8 – utwory powstałe w starej drodze (za Morawski, Zaitz 1977)

Fig. 7. Section of the graves no. 19, 26 i VII and the pit no. 9. Key: 1 – humus, 2 – subsoil, 3 – hearths, 4 – the fi ll of early medieval pits, 5 – the fi ll of graves and the ditch, 6 – fi lls of other features, 7 – bedrock, 8 – the fi ll of the old road

(acc. to Morawski, Zaitz 1977)

Ryc. 8. Sytuacja stratygrafi czna grobów 19 i 26 oraz jam nr 9 i 8 ( za Morawski, Zaitz 1977) Fig. 8. Stratigraphy of graves no. 19 and 26 as well as pits no. 9 and 8 (acc. to Morawski, Zaitz 1977)

Ryc. 9. Elementy wyposażenia grobu nr 19: 1 – dwa długie noże z kolcami do rękojeści, 2 – grot strzały z zadziorami, 3 – rekonstrukcja wiaderka (za Morawski, Zaitz 1977)

Fig. 9. Grave goods of grave no. 19: 1 – two long knives with spikes to the hilt, 2 –a barbed arrowhead, 3 – reconstruction of the bucket (acc. to Morawski, Zaitz 1977)

Ryc. 10. Kalibracja wieku ¹⁴C próbki z grobu nr 19

Fig. 10. Calibration of the ¹⁴C age of the sample from the grave no. 19

Ryc. 11. Poprawiona kalibracja wieku ¹⁴C próbki z grobu nr 19. Kolorem jasnoszarym zaznaczono krzywą kalibracyjną Intcal13 oraz wyniki kalibracji wieku ¹⁴C względem tej krzywej. Kolorem ciemnoszarym zilustrowano kalibrację wieku

14C w sytuacji, gdy węgiel w kościach osobnika kumulował się przez 30±10 lat

Fig. 11. Corrected calibration of the ¹⁴C age of the sample from the grave no. 19. Light gray colour marks a calibration curve Intcal13 and the results of the calibration of the ¹⁴C age with respect to the curve. Dark gray colour illustrates a calibration of the ¹⁴C age in the situation when coal was accumulated in the bones of the individual by 30 ± 10 years