Z A P I S K I 165
Z d zisła w S p i e r a l s k i , J a n T a r n o w s k i 1488— 1561, W y d a w n ictw o M ON, W arszaw a 1977, s. 437.
K siążk a ta je s t p ra cą p o p u la rn o -n a u k o w ą m a ją cą p op rzez p rezen ta cję w y b itn ej p o sta ci za in te r e so w a ć sz e r o k ie g ro n o c z y te ln ik ó w epoką O drodzenia. H et
m a n Jan T a rn o w sk i, c z ło w ie k o w szech stro n n y ch za in tereso w a n ia ch , g łęb o k iej k u l
tu r z e h u m a n isty czn ej, m ecen a s sztu k i, p o lity k , te o r e ty k sz tu k i w o jen n ej i w sp a n ia ły d o w ó d ca d osk on ale n a d a je s ię n a b oh atera ta k ie j k siążk i.
P rezen to w a n a p raca n ie je s t p ełn ą b io g ra fią hetm an a. A u tor k o n cen tru je się p rzed e w sz y stk im n a w o jsk o w e j i p o lity czn ej d z ia ła ln o śc i T a rn o w sk ieg o , przed sta w ia ją c p rzy o k a z ji p o lsk ą p o lity k ę zagran iczn ą, a szc z e g ó ln ie d o k ła d n ie jej p o łu d n io w o -w sc h o d n i od cin ek . W yraźn ie r y su je się k o n flik t m ięd zy z a p a tr y w a n ia m i hetm an a, z w o le n n ik a w o jn y z T urcją i sp ecja listy w p ro w a d zen iu w o jn y n a te a tr z e w sch o d n im , a lin ią p o lity czn ą Z ygm u n ta I zm ierza ją cą d o p a c y fik a c ji sto su n k ó w z P ortą. N iem o żn o ść słu żen ia p a ń stw u sw o im i u m ie ję tn o śc ia m i zgod n ie z p o gląd am i -politycznym i b y ła p rzy czy n ą p ięcio k ro tn eg o p o d a w a n ia się do d y m isji i o sta teczn ie te ż sk ło n iła T a rn o w sk ieg o d o czy n n e g o p o p iera n ia p o lity k i H absburgów .
K siążka, ch o ć ad reso w a n a d o czy teln ik a , k tó r y ty lk o in te r e su je s ię h istorią, m a b o g a ty a p a ra t n a u k o w y , o p a rta jest n ie ty lk o n a źródłach w y d a n y c h , a le i a rch iw a lia ch (A G A D ). N a leży m ieć n a d zieję, ż e p o te j p o p u la ry za cji p rzy jd zie
czas n a w y d a n ie p ełn ej b io g r a fii Ja n a T a rn o w sk ieg o za w a rtej w n ie p u b lik o w a n ej pracy W łod zim ierza D w o r z a c z k a „ L e liw ic i-T a m o w sc y w X V I w .”.
M. W.
E lżb ieta K a c z y ń s k a , K a zim ierz P i e s o w i c z , W y k ła d y z p o w s z e c h n e j h is to r ii g o s p o d a r c z e j (o d s c h y łk u śr e d n io w ie c z a do I w o j
n y ś w ia to w e j), 'PWN, W arszaw a 1977, s. 543.
P isz ą c t ę k sią ż k ę a u to rzy p o s ta w ili so b ie d w a za d a n ia . P r a g n ę li, b y słu ż y ła on a ja k o p o d ręczn ik a k a d e m ic k i d la w sz y stk ic h , k tó r z y w to k u sltudiów w in n i p ozn ać p ro b lem a ty k ę h isto rii sp ołeczn o -g o sp o d a rczej. Z d ru g iej str o n y sta r a li s ię p rzed
sta w ić p roces ro zw o ju go sp o d a rk i św ia to w e j e p o k i n o w o ż y tn e j w sp osób m o ż liw ie najb ard ziej p r z y stę p n y d la sz e r o k ie g o grona c z y te ln ik ó w . O ba zad an ia n ie ty lk o , z o sta ły z p o w o d z e n ie m z r e a lizo w a n e, a le — co trzeb a w y r a ź n ie zazn aczyć — w p ły n ę ły p o w a ż n ie n a tr e ś ć i ch a ra k ter k siążk i.
A u torzy z r e z y g n o w a li św ia d o m ie z lo zp o w szech m io n ei w tr a d y c y jn y c h u jęcia ch p o d ręczn ik o w y ch te r y to r ia ln e j m e to d y w y k ła d u , w k tó rej o g ra n icza n o się do o p isu gosp od ark i p o szczeg ó ln y ch p a ń stw w k o le jn y c h p r zed zia ła ch c za so w y ch . W to m ie j
sce w p r o w a d z ili u k ła d p ro b lem o w y . O m a w ia ją c w y b r a n e z ja w is k a , z w r a c a li u w a g ę n a ich zn a czen ie d la p rzeb ieg u p ro cesu h isto ry czn eg o , ic h n a tę ż e n ie i z a się g w y s t ę p ow an ia. C zęsto o d w o ły w a li s ię do w y n ik ó w h isto r y c z n y c h b a d a ń p o ró w n a w czy ch . Z ach ow an o p rzy ty m is to tn ą d la p rezen ta cji za g a d n ień ch ro n o lo g ię w y k ła d u . P o stę p u jąc w m y śl p o w z ię ty c h za ło żeń , au to rzy d o k o n a li s e le k c ji p ro b lem ó w , p o d k reśla ją c w y d a r z e n ia ich zd a n iem n a jw a ż n ie jsz e i r ezy g n u ją c w zn a czn y m sto p n iu z in fo r
m a c ji szczeg ó ło w y ch .
K ażd y rozd ział, p o św ię c o n y w c a ło ś c i o so b n em u za g a d n ien iu , p o p rzed zon y z o s t a ł k ró tk ą n o tk ą b ib lio g ra ficzn ą . D la c z y te ln ik a z a in te r e so w a n e g o g łę b ie j tem a
te m , d u żą p om ocą o k a ż e s ię se le k ty w n a , le c z o b szern a b ib lio g r a fia u m ieszczon a n a k o ń cu k sią żk i.
166 Z A P I S K I
R o zd zia ł p ierw szy , w stę p n y , d a je o g ó ln ą ch a ra k tery sty k ę fo rm a cji feu d a ln ej ja k o u stro ju sp ołeczn o-gosp od arcze go. P e łn i za ra zem ro lę w p r o w a d z e n ia w p od s ta w o w y z e s ta w p o jęć i term in ó w w y stę p u ją c y c h w te k ś c ie p od ręczn ik a. D alsze ro zd zia ły m o żn a p o d zielić n a d w ie g r u p y p ro b lem o w e. W p ierw szej, d oty czą cej o k resu p rein d u stria in eg o , a u to rzy za jm u ją s ię za g a d n ien iem p r z e m ia n zach od zą
c y c h w E u rop ie i n a ś w ie c ie p od w p ły w e m w ie lk ic h o d k ry ć g eo g ra ficzn y ch . U w a ga c z y te ln ik a zw ró co n a jest n a zjaw isiko p o w sta w a n ia i u tr w a la n ia s ię d u alizm u gosp od arczego w E u rop ie — o d m ien n eg o ro zw o ju ek o n o m iczn o -sp o łeczn eg o jej w sch o d n ich i zach od n ich r eg io n ó w . W stęp em d o drugiej c z ę śc i p o d ręczn ik a są rozd ziały o r e w o lu c ji p rzem y sło w ej w A n g lii i p o czątk ach in d u s tr ia liz a c ji n a k o n ty n e n c ie eu ro p ejsk im . P o p rzed zają o n e o b szern e, w ielorozdziiałow e o m ó w ie n ie k o lejn y ch i a z ro zw o ju k ap italizm u , od e ta p u w o ln o k o n k u ren cy jn eg o p o czą w szy n a o k r e sie im p erializm u kończąc. P o d ręczn ik za m y k a rozd ział p o św ię c o n y g osp od ar
czy m i p o lity c z n y m p rzy czy n o m o r a z sk u tk o m p ie r w sz e j w o jn y św ia to w e j.
P o za w sp o m n ia n ą b ib lio g ra fią , k sią ż k a za w iera w ie le ilu str a c ji, ta b e l i m ap u m ieszczo n e w te k śc ie i w załącznik ach .
A . P.
W is k itk i, p raca z b io ro w a p od red . W ła d y sła w a P a ł u c k i e g o , ,,P ra ce M a zow ieck iego O środ k a B a d a ń N a u k o w y ch ” n r 24, K iW , W ar
sza w a 1977, s. 123.
W ła d y sła w P a ł u c k i je s t red a k to rem k o lejn ej p racy M a zo w ieck ieg o O środ
k a B ad ań N a u k o w y ch , b ęd ącej p lo n em s e s ji n a u k o w ej zo rg a n izo w a n ej w W isk it
k ach w 1971 r.
P u b lik a cja w y d a n a p rzy w s p ó łu d z ia le U rzęd u G m in n ego w W isk itk a ch i T o
w a r z y stw a P r z y ja c ió ł Ż yrard ow a, c h o ć n ie w ie lk a o b jęto ścio w o , z a w ie r a c ie k a w e i zn a c z ą c e d la p ozn an ia h isto r ii r e g io o u , szikice. O tw iera ją a r ty k u ł E w y K o -
w a l c z e w s k i e j , o b ejm u ją cy sz c z e g ó ło w y op is w isk ic k ie g o r e jo n u osa d n iczeg o w id z ia n e g o prziez arch eologa. H istorią W isk itek d o sc h y łk u X V III w . z a ją ł s ię zn a k o m ity sp e c ja lis ta iw d z ie d z in ie g e o g r a fii h isto ry czn ej W ła d y sła w P a ł u c k i . S zk ic je g o u ja w n ia c ie k a w e a sp ek ty d z ie jó w p r z e d - i p o lo k a cy jn y ch o sa d y , fu n k cji W isk ite k ja k o re z y d e n c ji m y ś liw s k ie j w ła d c ó w . B o g d a n J a g i e ł ł o k ończy sw ó j a rty k u ł, d o ty czą cy „m iasta fa b ry czn eg o ” n a rok u 1869, g d y n a stą p iła b rze
m ien n a w sk u tk a ch u trata p r a w m ie jsk ic h . O dtąd W isk itk i za r ó w n o w szkicu A lin y G r y с l u k <„W isk itk i w la ta c h 1869— 1914”), jak i B en on a D y m k a oraz M acieja T w a r d o w s k i e g o (d otyczące o k resó w 1918— 1939 i 1939— 1945) są c o ra z bardziej ,,w cien iu Ż yrard ow a”.
K o rzy sta n ie z k sią ż k i u ła tw ia ją ta k n ie z b ę d n e w p u b lik a cja ch n a u k o w y ch 'in
d ek sy: o so b o w y i n a zw geograficzn ych .
T.J.
S z k ic e z d z ie jó w S ie r a d z k ie g o , red. n a u k o w y J ó zef S m i a ł o w - s k i , P W N , W arszaw a 1977, s. 714.
S zk ice, za p rezen to w a n e w sie d m iu gru p ach c h r o n o lo g iczn o -te m a ty czn y ch , p o przedza w stę p .pióra J- Ś m i a ł o w s k i e g o . A r ty k u ły — R . R o s i n a , o m a w ia ją cy w a ru n k i n a tu ra ln e, d r o g i lą d o w e o r a z roziwój tery to ria ln o -a d m in istr a cy jn y
region u , oraz A . K u f e 1 - D z i e r z g o w s k i e j o p ra d zieja ch S iera d zk ieg o — sta
