Norbert Szunke
Próżniowy stół podgrzewany do dublowania obrazów
Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 8, 407-414
1973
N O R B E R T S Z U N K E
PRÓŻNIOWY STÓŁ PODGRZEWANY DO DUBLOWANIA OBRAZÓW
P łó tn o ja k o p o d o b razie m a la rstw a sztalugow ego podlega ró żn y m zniszcze
n io m bądź to fizyko-chem icznym , bądź biologicznym czy n a w e t m echanicznym . W o b razach n a p łó tn ie bardzo często w y stę p u ją uszkodzenia spow odow ane przez w p ły w n a d m ie rn e j w ilgoci lu b suchości p o w ietrza, św iatła, d ziałan ie m ik ro o rg an izm ó w o raz niszczące d ziałan ie człow ieka, zam ierzone lu b p rzypadkow e.
U szkodzenia trw a łe p o d o b razia płóciennego w y stę p u ją w p o staci: ro zerw ań , przecięcia p łó tn a lu b dziur. Do p o w ażnych chorób obrazów n ależą: osłabienie przyczepności lu b ro z w a rstw ie n ie m iędzy sobą poszczególnych elem en tó w sk ła
dow ych o b razu albo też zm niejszenie w y trzy m ało ści podłoża m alarsk ieg o w ta k im sto p n iu , że nie sp ełn ia ju ż ono sw ej roli n o śn ik a w a rstw n a n im po
łożonych. W e w szy stk ich ty c h w y p ad k ach konieczne je s t p rzep ro w ad zen ie za
biegu p o d k le je n ia o b razu n ow ym płó tn em , zabiegu zw anego w języ k u k o n se rw a to rsk im „d u b lo w an ie m o b ra z u ”.
M ałe i nieliczne uszkodzenia p o d o b razia n iekoniecznie m uszą w ym agać d u - blażu. M ożna go zastąp ić przez n a k le je n ie ła te k płóciennych od s tro n y odw rocia, chociaż trz e b a od ra z u pow iedzieć, że n a w e t n a jm n ie jsz a ła tk a po jak im ś czasie będzie w idoczna od stro n y lica w p ostaci lekkiego w y b rzu szen ia pow ierzchni.
T ak w ięc i w ty m w y p a d k u lepsze w y n ik i d a je p o d k lejen ie całego obrazu.
Istn ie je jeszcze in n a m ożliw ość z re p e ro w an ia uszkodzonego podo b razia — przez sk leje n ie n a sty k n itek , ale ty lk o w w y p a d k u przecięcia n ite k p łó tn a, bez u b y t
ków, i to zresztą n a n iezb y t dużej długości. W szystkie in n e w yżej w y m ien io n e uszkodzenia o b razu w y m a g a ją zd u b lo w an ia na now e płótno, k tó ry to zabieg je st w w iększości p rz y p a d k ó w p odobnych uszkodzeń — je d y n y m dla u ra to w a nia obrazu przed całk o w ity m zniszczeniem .
D ublow anie m ożna p rzep ro w ad zić zasadniczo dw om a sposobam i:
— ręczn ie — żelazkiem do p ra so w a n ia n a m a rm u ro w y m stole, k tó ry to sposób z n a n y je s t od k ilkudziesięciu lat, p rzy czym u żyw a się spoiw zarów no ty p u k la jstró w z a w iera jący ch w odę, ja k i m as żyw iczno-w oskow ych, o p a rty c h n a żyw icach n a tu ra ln y c h i sztucznych;
— na próżn io w y m stole ele k try cz n ie p o d g rzew an y m (ang. V a cu u m H o t-T a ble), gdzie m ożna użyć w yłącznie spoiw n ie zaw ierający ch w ody.
S to ły p różniow e do d u b la ż u obrazów , ja k o p ro to ty p y k o n stru o w a n e w po
szczególnych k ra ja c h , zaczęły się p o jaw iać od połow y la t pięćdziesiątych,
408 N o r b e r t S zu n k e
a w ko ń cu ty ch la t firm a zachodnioniem iecka P e te r K och z H a n o w e ru u r u chom iła p ro d u k c ję fab ry czn ą. C ena tak ieg o sto łu n a p o czątk u la t sześćdziesią
ty ch w y n o siła około 2000 dolarów . Ze w zględu n a dość p o w ażn e k o szty dew i
zow e stołów ty ch do P olski n ie im portow ano. K ażda w ięc p ró b a op raco w an ia p ro je k tu ta k ie j a p a ra tu ry w naszym k ra ju by ła przedsięw zięciem op raco w an ia p ro to ty p u . D ru g im p o w ażnym p ro b lem em było zn alezienie w y k o n aw cy dla takiego p ro to ty p o w eg o urząd zen ia.
O kręgow a P rac o w n ia K o n se rw a to rsk a w Szydłow cu dzięki pom ocy fin a n sow ej W ojew ódzkiego K o n se rw a to ra Z ab y tk ó w w K ielcach p o siad ała ju ż na jesien i 1965 r. (a w ięc p ierw sza w Polsce) d o k u m en ta cję p ro je k to w ą pró żn io w ego stołu dublażow ego, o p raco w an ą przez zespół p ra co w n ik ó w n au k o w y ch P o litec h n ik i W arszaw skiej pod k ie ru n k ie m prof. d r T. S c h w a rtz a — k iero w n ik a K a te d ry E le k tro te rm ii. N iestety, ze w zględu n a b ra k fu n d u sz y realizacja p ro je k tó w została odłożona n a te rm in późniejszy. T ym czasem stoły próżniow e zostały opraco w an e i w y k o n an e dla S tu d iu m K o n serw acji A k ad em ii S ztuk P ięk n y ch w K rak o w ie i dla I n s ty tu tu Z a b y tk o zn aw stw a i K o n se rw a to rstw a p rzy (JMK w T o ru n iu . D opiero u zy sk an ie odpow iednich k re d y tó w z W ydziału K u ltu ry P re zy d iu m W ojew ódzkiej R ad y N arodow ej w K ielcach w 1968 r. po
zw oliło n a zb udow anie tej ta k b ard zo p o trzeb n ej a p a r a tu r y w k o ń cu 1969 r.
W y konaw cam i próżniow ego stołu b y ły : w z ak resie p ra c m echanicznych Z a
k ład M echaniczno-S lusarski G a b riela K ozłow skiego w W arszaw ie, a w zakresie p ra c e lek try czn y ch Z ak ład E lek tro m ec h an iczn y S ta n isła w a K arp o w icza w W a r
szaw ie, pod ścisłym n ad zo rem jednego z p ro je k ta n tó w — doc. F ra n c isz k a Son- dija. S tół dub lażo w y został p rz y ję ty do u ż y tk o w an ia przez O k ręg o w ą P rac o w n ię K o n se rw a to rsk ą w Szydłow cu n a p o czątku stycznia 1970 r. i m ógł być zad em o n stro w a n y k o n se rw ato ro m i p raco w n ik o m m u zealn ictw a p rzy b y ły m n a o tw arcie pierw szej w Polsce okręgow ej p raco w n i w d n iu 16 stycznia 1970. T ym sam ym stół te n sta ł się trzecim w Polsce, a p ierw szy m w p raco w n iach m u zealn y ch i P K Z -ow skich now oczesnym u rząd zen iem tego ro d zaju .
Ze w zględu n a to, że n in iejszy k o m u n ik a t zam ieszczony zostaje w „R oczniku M uzeum Ś w ięto k rzy sk ieg o ” — k tó ry je st w y d aw n ic tw em ogólnom uzealnym , a nie fachow ym — k o n se rw a to rsk im , w y d a je się konieczne w y ja śn ie n ie choćby w w ielkim skrócie zasad d ziałan ia próżniow ego stołu dublażow ego.
Z arów no odw rocie obrazu, ja k i now e płótno, n a k tó re o b raz m a być n a k le jony, nasy ca się m asą dublażow ą, n a stę p n ie p ły tę sto łu p rz y k ry w a się folią poliestrow ą, o d p o rn ą n a te m p e ra tu rę , na niej p łó tn o du b lażo w e i o braz licem do g ó ry p rz y k ry w a się folią p o liestro w ą i la te x o w ą lu b z suspensyjpiego poli
ch lo rk u w inylu. B rzegi folii p rz y k ry w a ją ce j (m em brany) z o stają p rzy k le jo n e ta śm ą lepiącą do p o w ierzchni stołu. O tw orem , k tó ry z n a jd u je się w płycie w ierzchniej stołu, w y p o m p o w u je się p o w ietrze spod folii — m em b ra n y , tw orząc podciśnienie. C iśnienie atm osferyczne, k tó re je st znacznie w yższe od osiągnię
tego pod m em b ran ą, po w o d u je sp raso w an ie o b razu z p łó tn e m dublażow ym , co p rz y jednoczesnym w łączeniu ogrzew an ia p ły ty stołu w y w o łu je sto p ien ie m asy klejącej. Po d o b ry m p rz en ik n ięciu tej m asy przez g ru n t i w a rstw ę m a la rsk ą obrazu, a zarazem złączeniu spoiw a, k tó ry m było nasycone u p rze d n io p łótno i obraz, w yłączam y ogrzew anie, a w łączony zostaje w e n ty la to r chłodzący, co pozw ala n a zastygnięcie i zw iązanie w szy stk ich elem en tó w sk ład o w y ch o b razu z p łó tn em dublażow ym .
S tół sk ład a się z pięciu zasadniczych części: k o n stru k c ji n ośnej, k la tk i g rz ejn e j stołu, ta b licy rozdzielczej, p o m py próżniow ej i d m u c h a w y chłodzącej.
Ryc. 1. P różn iow y stół — elek try czn ie p odgrzew any do dublażu obrazów w O kręgo
w ej P racow n i K onserw atorskiej w S zyd łow cu
K o n stru k c ja n o śn a sto łu została w y k o n a n a z r u r e k stalo w y ch o p rz e k ro ju 25 m m , łączonych m eto d ą sp aw an ia. K la tk ę g rz e jn ą tw o rz ą d w ie p ły ty o pow.
1500X1000 m m , w ierzch n ia — d u ralo w a, o gru b o ści 5 m m , i d o ln a odbłyskow a — alum iniow a, ró w n ież o gru b o ści 5 m m . N a dolnej płycie um ieszczono w sp o rn ik i p o d trz y m u ją c e ru rk o w e ele m e n ty grzejne. Do p ły ty odblaskow ej p rzy sp a- w a n e są b laszan e osłony: boczne i dolna. P rz e strz e ń m iędzy p ły tą odblaskow ą a osłoną d o ln ą w y p ełn io n a je st izolacją cieplną azbestow ą, w zdłuż ścian bocz
nych w ełn ą żużlow ą. P ły ta w ierzch n ia — d u ra lo w a przy m o co w an a je s t do osłon bocznych i uszczelniona sz n u rem azbestow ym . Celem osiągnięcia ró w nom iern eg o ro z k ła d u te m p e ra tu ry na p o w ierzchni p ły ty d u ralo w ej oprócz o g rze
w an ia za pom ocą ru r e k g rzejn y ch w p ro w ad zo n o ogrzew an ie obw odow e (obrzeżne) — d r u t ch ro m o n ik ielin o w y w izolacji k o ra lik ó w ceram icznych. T a
blica rozdzielcza um ieszczona n a dłuższym b o k u k o n stru k c ji nośnej pozw ala na w łączan ie i w y łączan ie poszczególnych u rząd zeń i a p a ra tó w zain stalo w an y ch w sto le i n a o d czy ty w an ie dw óch zasadniczych p o m iaró w : te m p e ra tu ry i pod
ciśnienia. N a ta b lic y rozdzielczej z n a jd u ją się n a stę p u ją c e u rz ą d z e n ia:
1. b ezpieczniki: 3 głów ne o w k ład ach 15 A każdy, bezpiecznik ogrzew ania głów nego — 10 A, bezpiecznik o g rzew ania obw odow ego — 10 A, 2 bezpieczniki re g u la to ra te m p e ra tu ry — 6 A ;
2. w y łączniki ręczne: w y łącznik przyciskow y p om py próżniow ej z zabezpie
czeniem term iczn y m , w y łączn ik przyciskow y d m u ch aw y chłodzącej z zabezpie
czeniem term iczn y m , w y łączniki dźw igniow e: ogrzew an ia głów nego i obw odo
w ego;
3. re g u la to r te m p e ra tu ry ele k try c z n o -in d u k c y jn y ty p u RIT-32 (produkcji
410 N o rb e rt S zu n k e
es i
N 5 ,* *
0 S ce*
>> «
* o
1 £
^ c. 1»
a %y
C w
M g «
Cm C <—
00 i « 1 - I 3 § 2 o F, « 110 M ï ; °
<U ¡2 y
£ 3 g g .2 " « >:
S * ¿ «c n P M s
o Ë. >> «
H f i ł C
r 3 m
<2 * 2 « 5 , S
en I g- X Ë O*
>» ” a ë
c - «
N >> >- ~ y ä o 1 0 ft I
U ü -H
-4-Í P ?1
ai o M iJ Ä I 2 «
■£ C 1 J
2 c «o
H >i , y
« g t» Ê
•C o c .2
^ g y c M § N ;N
” M 2
N ^ a
III!
t r >> y o , ¡T o5 I -a
1 <“■
1 m Cu
" ¿ 3
r ti n 350 t;
«HI ce u PO
^ Ä
■S s
■fi «
ce* ^N
>> 2
^ iS , 3UD 1 a>
^ u
«8 (U
C '2
•p* 4)O £ Js « I I
£ «
R nr o fe
3 %
s -g 3
V H S «u,
« N N «2
u c a oN
a 1 *V o o 2 w
C o «9
■n -s >>
vo .5 -o
* i i 3 « u,
*3 rt „
» £ S O <D
•-» * ’3<D i? iS
C Ź f c
•5? § 3 “ 2 o S -s?
W) n) c
—. & S '5?
a & >> n
^ a c Si JES i S
m 1 | 3
co -o +»
C g a 3 '3 ? * T3 i-
O 3 s ,
O, * S?
—> w 5
'O £ «
5> ir;
•S B s N » S a k, <u a, !**
co | o
>> " M
« I S
" I ci * “>
0« ci
’O O3 * - S .2 3
c **
•g «-
2 ~ fc g
£ s
£*> <u
a S1 ®J3
•H CNU
412 N o r b e r t S zu n k e
Ł ódzkich Z akładów T erm o tech n iczn y ch w Łodzi). R e g u la to r p o siad a w b u d o w an y m iern ik , u m o żliw iający odczytanie te m p e ra tu ry . P rz y sto so w an y je s t do w spół
p ra c y z czu jn ik iem term o e le k try cz n y m F e-K onst, ja k i zastosow ano w płycie sto łu (duralow ej) do p o m ia ru te m p e ra tu ry jej pow ierzchni. T erm o elem en t F e- -K o n st przyłączony je s t do p uszki k o m p en sa cy jn ej PK , k tó ra sam oczynnie k o m p en su je w p ły w zm ian te m p e ra tu ry otoczenia, celem u zy sk an ia p ra w id ło w ych w sk azań u k ła d u pom iarow ego. R eg u lato r te m p e ra tu ry n a sta w ia się za pom ocą klu czy k a n a ż ą d a n ą te m p e ra tu rę i po w łączeniu o g rzew an ia w skazów ka o k re ślająca a k tu a ln ą te m p e ra tu rę sto łu p rzesu w a się w k ie ru n k u w skazów ki n astaw io n ej n a żądaną. P rz y zetk n ięciu obu w skazów ek n a stę p u je p rz e rw a w za
silan iu p rąd em . Po ochłodzeniu po w ierzch n i stołu w sk azó w k a a k tu a ln e j te m p e r a tu ry cofa się, n a stę p u je ro zw arcie obu w skazów ek i zasilanie w łącza się auto m aty czn ie. N a ty m polega sam oczynna re g u la c ja te m p e r a tu r y i w y ró w n y w an ie jej na całej pow ierzch n i stołu. W łączanie i w yłączanie poszczególnych obw odów ogrzew an ia sygnalizow ane je s t kolorow ym i la m p k a m i;
4. w a k u o m e tr połączony je st z p o m p ą p ró żn io w ą i służy do w sk azy w an ia w ielkości p odciśnienia u zyskanego w zam k n iętej p rz e strz e n i m iędzy p ły tą stołu a p rz y k le jo n ą do niego m em b ran ą . W ielkość tego p odciśnienia m ożna regulow ać za pom ocą specjalnego p o k rę tła , choć w p ra k ty c e nie osiąga ona 1 kG /cm 2.
P om pa pró żn io w a początkow o została um ieszczona n a k o n stru k c ji nośnej stołu, ze w zględu je d n a k n a zakłócenie w sk azań re g u la to ra te m p e r a tu r y i w a- k u o m e tru , zam o n to w an o ją n a podłodze, bez m ożliw ości sty k u ze stołem . Z a
stosow ano pom pę ro ta c y jn ą olejow ą M P-II-5, k tó rą połączono z otw orem w y ciągow ym w płycie sto łu za pom ocą przew odów z tw o rz y w sztucznych.
5. Do chłodzenia stołu u ży to w e n ty la to ra -d m u ch a w y , zam o n to w an ej n a k o n s tru k c ji nośnej. D m u c h aw a w y k o n u je 2860 o brotów n a 1 m in. i w ty m sam ym czasie w y d m u c h u je 8 m 3 pow ietrza. W ylot d m u ch a w y w p ro w ad zo n o w k la tk ę g rz e jn ą stołu p rz y k ró tszy m boku. P rzeciw legły bok p o siad a 20 o tw o ró w o śre d nicy 1,4 cm w blaszanej osłonie k la tk i. W prow adzenie w ru c h w e n ty la to ra p ow oduje p rz ed m u c h iw an ie p o w ietrz a z dużą p ręd k o ścią m iędzy elem en tam i g rz ejn y m i i w y d m u c h iw a n ie go na zew n ątrz. S tół za silan y je s t p rą d e m o n a pięciu 3X 380 V. N ag rzan ie p ły ty w ierzchniej sto łu do te m p e ra tu r y 60—65° przy d o d atk o w y m w łączeniu o g rzew an ia obw odow ego o d b y w a się w ciągu 30 do 35 m in. N ato m ia st ochłodzenie do te m p e ra tu ry otoczenia, w zależności od jej w ysokości, od 35 do 45 m in.
D u b lo w an ie obrazów n a p ró żn io w y m stole ele k try c z n ie p o d g rzew an y m po sia d a w iele zalet w p o ró w n a n iu do p o przednio stoso w an y ch m eto d :
a — u su n ięcie niebezpieczeństw a zgniecenia fa k tu ra ln y c h n a w a rstw ie ń m a
larskich, istn iejąceg o p rz y d u b lażu na sto le m a rm u ro w y m ;
b — jednoczesne o g rzan ie całej p o w ierzchni o b raz u z p ra w ie ró w n o m iern y m ro zk ład em te m p e ra tu ry ;
c — za stą p ie n ie ciężkiej fizycznej p ra c y przez p racę tech n iczn ą, co m a szcze
gólne znaczenie p rzy o b razach o dużych w y m iarach , d — skró cen ie czasu procesu d u b lo w an ia.
O becnie po p ó łto ra ro czn ej p ra c y z p ró żn io w y m stołem d u b lażow ym m ożna stw ierdzić, że a p a ra tu ra ta zdała egzam in zadow alająco. W szystkie o b razy po zd u b lo w an iu n a ty m sto le odzn aczają się d o b rą a d h ezją p łó tn a dublażow ego do o b razu i o dpow iednim zw iązaniem w a rs tw y m a la rsk ie j z podobraziem . Z a
uw ażono ró w n ież p e w n e u ste rk i, k tó re częściowo zo stały u su n ięte, in n e zo stan ą n a p ra w io n e w n ajb liższy m czasie.
B IB LIO G R A FIA
1. G. A. B oissonnans Fine A r t s C o n se rv a tio n L aborato rie s, N ew York, „Studies in C onservation” 1960, nr 1, s. 18.
2. A. M. de W ild A V a cu u m - R e l in i n g A p p a r a t u s f o r G e n e ra l Use, „Studies in C on
servation ” 1960, nr 1.
3. M. L igęza Stó ł p r ó ż n i o w y — p o d g r z e w a n y na S tu d i u m K o n s e r w a c j i D zieł S z t u k i A S P w K r a k o w ie , „O chrona Z ab ytk ów ” 1967, nr 3, s. 46.
4. E. Packard, P. M ich aels W a l te r s A r t G allery, B altim ore, „Studies in C onservation”, 1960, nr 1, s. 20— 22.
5. H. R uhem an V a c u u m R elin in g U sin g a H e a te d R u b b e r Mat eria l, „Studies in C on
servation ” 1960, nr 1, s. 17— 18.
6. S. Slabczyński The L arge V a c u u m H o t -T a b le fo r W a x R elin in g of P ain tin gs in th e C on servation D e p a r t m e n t of th e T ate G allery, „Studies in C on servation ” 1960, nr 1, s. 1— 15.
7. N. Szunke Z p r o b l e m a t y k i k o n s e r w a c j i z a b y t k ó w r u c h o m y c h w Holandii, „Ochro
na Z abytków ” 1965, nr 1, s. 45.
8. Ch. W olters D ó r n e r - l n s t i t u t B a y eris ch e S ta a t s g e m a ld e s a m m l u n g e n , „Studies in C on
servation ” 1960, nr 1, s. 18— 20.
414 N o r b e r t S z u n k e
В А К У У М Н Ы Й П О ДО ГРЕВА ЕМ Ы Й СТОЛ ДЛЯ Д У Б Л Я Ж А К А РТ И Н
О к р уж н ая р еставрацион ная м астерская в Ш идловеце пол уч и л а в январе 1970 г. соврем ен ное обор удован и е в в и д е вак уум ного стола с электрически м п о
догревателем , п р едн азн ач ен н ого д л я д у б л я ж а картин. Стол спроектирован в к а
честве прототипа коллективом н ау ч н ы х сотрудников В арш авского п ол и т ехн и ческого института, и и зготовлен М ехан и ч еск ой и Э лек тротехн и ческ ой м астерс
кими в В арш аве. Это один из т р ех н а х о д я щ и х ся в н аст оя щ ее врем я в эк с
плуатац и и в н аш ей стран е д у б л я ж н о -в а к у у м н ы х столов. А втор статьи подробно рассм атривает конструкци ю и принцип дей стви я вак уум ного стола, ук азы в ая на его достоинства.
THE V A C U U M H O T-TA B LE FOR R ELIN IN G OF P A IN T IN G S
The D istrict C onservation L aboratory in S zy d ło w iec received in January 1970 a m odern ap p lian ce b ein g an elec trica lly h eated vacuum ta b le for relin in g of paintings. T he tab le had been d esign ed as a prototypical eq u ip m en t by a group of scien tific w ork ers of th e W arsaw P o ly tech n ic School and constructed at m echanical and electrotech n ical w ork s in W arsaw . T his is one of th e three vacu u m tables for relin in g that are at th e m om ent in op eration in Poland.
The author discu sses w ith fu ll particu lars th e design and th e p rin cip les of op e
ration of th e vacuum table, em p h asizin g at th e sam e tim e its u n d isp u tab le m erits.
