Ęlko własnymi

KARTA PRACY

§łxstaw Her§ing-§rudx§ńgk§

Zestaw L.

Przeczytaj uważnie

tekst, a następnie

wykonaj umieszczone pod nim zadania. Odpowiadaj tylko

na podstawie tekstu i

Ęlko ^własnymi

^słowami

-

^{chyba że}

^w

^zadaniu

^{polecono inacze|}

Udzielaj

tylu

odpowiedzi,

o ile jesteś proszona(-ny).

W

zadaniach

zamknięĘch

wybierz

tylko

jedną z zaproponowanych

odpowiedzi.

włodzimierz Bolecki lnny świat

Refleksja nad sposobami przedstawiania w literaturze doświadczeńz czasów wojny zaowoco- wała wkrótce najsłynniejszą książką Herlinga-Grudzińskiego, ^{pt. Inny} świat ^(zapiski sowieckie).

I(siążka ta powstawała w latach L949-I950, ukazała się po raz pierwszy po angielsku w doskona- łym, zdaniem samego autora, tłumaczeniu _}osepha

Marka

(Andrzeja Ciołkosza) i

z

przedmową Bertranda Russela.

Mottem Innego

światajest

cytat z utworu Fiodora Dostojewskiego

Zapiski

z martwego domu mówiący o ,,innym, do niczego niepodobnym świecie" obozów przymuso\Mej

pracyw

Rosji. Tytuł

i podtytuł

prozy

Herlinga-Grudzińskiego

nawiązuje do tego literackiego pierwowzoru. Cytaty z książki Dostojewskiego poprzedzają także niektóre rozdziały Innego świata i pojawiają się w tek- ście utworu. Ponadto

Zapiski

[...] są tytułem ^jednego

z rozdziałów

którego bohaterka, Natalia Lwowna, mówi, _,;wiem, że całaRosja byłazawsze i jest po dziś dzień martwym domem, że zatrzy- mał się czas pomiędzy katorgą Dostojewskiego, a naszymi własnymi mękami'i

Barbara Skarga tak określiŁa znaczenie

tytułu

utworu Herlinga: ,,Co to znaczy: Inny świat?

Na czym ta inność ma polegać?... To Świat odwróconego Dekalogu. Świat odwróconych

ludzkich

wartości, świat bez

nadziei,bez litości

dla innych, świat

życiaw

pancerzu obojętności.

Oto

na czym polega jego inność'l

Grudziński

dodał do tej eksplikacjil ^jeszcze własny komentarz:

,Molno

^{tę 'inność'} zaliczać do minionej bezpowrotnte przeszŁości? Trwa dalej obok nas, osłabiona lub uśpiona, |eczwciąż żywa, wciążgotowa do przebudzenIai ponownego odwrócenia Dekalogu. Lepie ^j

o

groźbie Innego Świa- ta pamiętać codziennie, chodzić po

ziemi

[...] jak po cienkiej skorupie zastyglej świeżo lawy,

niż

mydlić oczy zwrócone ku przysz|ościwizją rozumnego, ludzkiego \Wladcy'Wszechświata" [...].

Inny świat podzielony jest na dwie części, a każda z nich ma

kilka

rczdziałów. W-pierwszych rozdziałach autor opowiada o swoim pobycie w więzieniach sowieckich ^('Witebsk

-

^Leningrad

-

'Wołogda) i o zesłaniu do kargopolskiego obozu koncentracyjnego koło _|ercewa pod Archangiel- skiem.

W

następnych

-

^opisuje mechanizmyfunkcjonowania takiego obozu, warunki życia, a tak-

że

opowiada

o losach niektórych współwięźniow. Ostatnie

^rozdziaŁy

książki poświęcone

^są historii wydostania się autora

z

obozu, jego drodze do

Armii

Polskiej generała Andersa i wyjeź- dzie do Iranu (Persji) w marcu 1942 roku.

I(odąz utworu ^jest opowieść o spotkaniu w czerwcu 1945 r, współwięźnia z Witebska, nawiązu- jąca do v,rydarzeń pierwszego rozdziałll. Ta narracyjna i fabularna klamra zamyka literacką kom- pozycję książki.

Zewzględu na

Ęp

relacji utwór Herlinga-Grudzińskiego jest zbiorem wspomnień opierającym się na schemacie chronologii wydarzeń, ale nie jest suchą rekonstrukcją kronikarską. Narracyj- nym wzorem relacji o ,,innym świecie" był tu Dziennik roku zarazy Daniela Defoego ⁽¹⁷⁷²⁾

-

^po-

wieść napisana w konwencji autobiograficznej, rzetelnie udokumentowanej

historii

człowieka,

1 eksplikacja - wyjaśnianie, tłumaczenie.

'koda - albo coda; zrtaczenie przenośne: zakończenie utworu literackiego albo jakiejś historii stanowiące ich podsumowanie.

20

roku, ,,Nazajutrz

-

pisarz w I975 roku

-

zastanawiałem się, jaka forma mogłaby oddać lata okupacji. Byłem przeko- nany, że

Ęlko

^kronika, czysta albo

połączonaz

dziennikiem. [...] Lekcja |Dziennika roku zarazy]

polegała na

Ęm,

^{ze pewne rozdziały ,,czarnej} historii ludzkości

-

kataklizmy zarazy, ekstermina- cje, barbarzyńskie podboje, ludobójstwa są odtwarzalne piórem bezosobistego do maksimum kronikarza']

Na podstawie: W-łodzimierz Bolecki, Ciemny Staw. Trzy szkice do portretu Gustawa

n*'**;f::"K::.r;{?,.

Zadanie

1. (0-1)

}akie treści zawiera akapit pierwszy? Wskaż właściwy szereg.

A. Informacje o genezie Innego

świata,latach

powstawania utworu, tłumaczeniu

i

autorstwie wstępu do pierwszego wydania.

B. Informacje o sposobie przedstawiania doświadczeń wojennych, latach powstawania utworu, tłumaczeniu i autorstwie wstępu do pierwszego wydania.

C. Przedstawienie genezy powstania Innego świata, sposobu ukazania informacje o tłumaczeniu i autorze wstępu do pierwszego wydania.

D.

CharakterysĘka

sposobu przedstawiania doświadczeń wojennych, utworu Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, informacje o tlumaczu

i

szego wydania.

Zadanie 2.

^(0-1) Akapit drugi

A. rozwija informacje zasygnalizowane w akapicie pierwszym.

B. podważa stwierdzenia zawarte w akapicie pierwszym.

C.

zawiera zaprzeczenie treści akapitu pierwszego.

D. wprowadza nowe wątki.

Zadanie 3.

^(0-3)

Zredaglj

trzy pytania, na które autor tekstu odpowiada w akapitach drugim, trzecim i

czwarĘm.

I(ażde pytanie musi się odnosić do całego akapitu.

Akapit 2.

Akapit 3.

Akapit 4.

doświadczeń wojennych,

geneza tytułu i podtytułu autorze wstępu do pierw-

Zadanie 4.

(0-2)

a)'Wyrażenie,,Świat odwróconego A. metonimia.

B. przenośnia.

Dekalogu" to

C. porównanie.

D. onomatopeja.

b) W-ytłumacz znaczenie tego wyrażenia w kontekście przytoczonego tekstu.

Zadanie 5.

^(0_1)

'W jakim celu w ostatnim zdaniu tekstu autor posłużyŁ się liczbą mnogą rzeczownikaludobójstwo?

Zadanie _6.

(0-2)

ZnajdŹ

w

akapicie

siódmym rzeczowniki

obcego pochodzenia,

które

mają znaczenia opisane w tabeli. Wpisz każdy z

Ęch

rzeczowników w odpowiednią rubrykę.

Zestaw 2.

Przeczytaj

uważnie tekst, a następnie

wykonaj umieszczone pod nim

zadania.

Odpowiadaj

tytko na podstawie tekstu

i Ętko

własnymi słowami

-

^{chyba że}

^w

^{zadaniu polecon}

^{o inaczei.}

Udzielaj

tylu

odpowiedzi,

o ile jesteś proszona(-ny).

W

zadaniach

zamknięĘch

wybierz

Ęlko

j edną

z

zaproponowanych

odpowiedzi.

włodzimierz Bolecki

Artystyczna niezwykłość lnnego świata

Bohaterami Innega świata nie są Polacy w Rosji sowieckiej , lecz ludzie w systemie komuni-

sĘcznego

totaIitaryzmu.

Herling

unika perspektywy polskocentrycznej, interesuje go człowiek bezwzględu na narodowość

-

ofiarami łagrów byli wszak przedstawiciele wszystkich narodowo- Ści zamieszkujących Związek Sowiecki, a przede wszystkim Rosjanie. Toteż Inny świat ostro wy- różnia się na tle całej literatury obozowej, w której relacje kata i ofiary są przede wszystkim rela-

cjami między narodami (Niemcy-Polacy czy Rosjanie-Polacy). ta właśnie

uniwersalna perspekĘwa pozwoliła

Herlingowi

uchwycić najgłębszy tdzeń komunistycznego totalitaryzmu:

niszczyl nie narody,

lecz

człowieka w ogóle. _[...]

Jako utwór literacki Inny

światjest

bez wątpienia jednym z najświetniejszych osiągnięć pol- skiej prozy, któremu dorównują jedynie opowiadania oświęcimskie Tadeusza Borowskiego. Poza nawiązaniami do Dostojewskiego oraz zmetaforyzowanym, chociaż emocjonalnie

wyciszonym

stylem narracji i specjalną kompozycją całości, o

arĘsĘcznej

niezwykłości tej książki decyduje nadbudowanie nad porządkiem zdarzeńtrzech

Ępowo

literackich perspekĘw narracyjnych: bio- graficznej, psychologicznej

i

filozoficznej (moralisĘcznej). Te trzy

perspekĘwy

vlyrastające za- wsze z przetworzenia jakiego Ś zdarzenia (np. cudzej opowieści, zaobserwowanego faktu) staną się wkrótce stałym i najbardziej charakterysĘcznymskładnikiem całej twórczości Gustawa Herlinga- -Grudzińskiego.

W Innym Świecie można wyodrębnić następujące tematy: (anĘ)cywilizacjałagrów sowieckich, opowieŚĆ o

Ępowych

sytuacjach obozowych oraz mikronowele biograficzne, na które składają się portrety współwięźniów. 'Wszystkie _te temaĘ podporządkowane są z kolei perspekĘwie poznaw- czej,I<torą jest wydobywanie

z

pojedynczych wydarzeń wiedzy o człowieku

i

o charakterze so- wieckiego komunizmu (,,innego świata"). _["..]

Temat pierwszy to opis mechanizmów (praw) obozu koncentracyjnego.

Herling-Grudziński

rekonstruuje zasady organizacjipracy niewolniczej polegającej na maksymalnej eksploatacjiwięź- niów przy minimalnych racjach żywności (co prowadziło do śmierci głodowej). Praca w obozach koncentracyjnych byławŁ4czona w rytm normalnej produkcji państwa komunistycznego: plany, normy, system brygadowy, ,,emeryfura" dla więźniów skrajnie wyczerpanych, czyli barak zwany ,,trupiarnią'] zbiurokraĘzowane zasady finansowe, lecznictwo obozowe etc. Sowieckie łagry mia-

ły

także

cel ideologiczny: obóz

koncentracyjny

miał służyć

,,przeobrażeniu"

i

,,wychowaniu"

człowieka, który

-

^{gdyby przeżył}

-

^{powinien być} przekonany o beznadziejności wszelkiego oporu (walki, buntu czy pragntenia zmiany) i stać się bezwolnym wykonawcą poleceń wŁadzy.

22

rejestruje takze obyczajowość łagrów: odrębność więźniów kryminalnych i politycznych, status kobiet (traktowanych zawsze jak prosĘrtutki), polowania na

kobieĘ

^(zbiorowe gwałty na oczach pozostałych więźniórł,), samosądy, relację funkcjonariusz

-

^{więzień opartą na} schemacie pan

-

^{niewolnik (lub kat}

-

^{ofiara), bestial-}

stwo funkcjonariuszy (dobijanie więźniów). Typowe sytuacje obozowe to śmiertelnie wyniszcza- jąca praca, rytuał jedzenia wodnistej zupy, gliniastego chleba i zdobywanie dodatkowego poży- wienia na obozowym śmietniku (obierki ziemniaków, zgniłe warzywa), nagłe

śmierci

więźniów lub powolne ich konanie, a następnie: donosicielstwo, widzenia

z

rodziną, przyjazdy i, najrzadsze, odjazdy więźniów.

|eŚli te dwa

temaĘ

są wspólne całej literaturze na temat obozów (radzieckich i hitlerowskich) i rekonstruują zorganizowany totalitarny system niewoli, to o literackiej randze książki decyduje opracowanie tematu trzeciego.

Autora Innego świata fascynuje kondycja człowieka: jego losy, uczucia, zachowania, postawy, wartoŚci,

moĘwy

decyzji i wyborów w sytuacjach narzucanychprzez rzeczywistość inną

niż

nor- malna. Pod tym względem Inny

światjest

zbiorem kilkunastu fascynująco opowiedzianych

mi-

kronowel biograficznych.Ich bohaterowie reprezentująnajrożniejsze i najskrajniejsze zachowania sprowokowane najbardziej nieludzkimi warunkami egzystencji. _t...]

Są to więc opowieści o niewyobrażalnym zdziczeniu i upodleniu ludzi, ale też

-

^{o heroicznym}

poszukiwaniu nadziei i wolności,

miłości iprzyjaźni,

a

więc

llczuć, które obóz miał całkowicie zniszczyć.

Na podstawiel Włodzimierz Bolecki, Ciemny Staw, Trzy szkice do portretu Gustawa

"*'**;f::*#:\.,;§i,.

Zadanie

1. (0-1)

Zdanie r ozp o czy naj ące tekst Wło dzimierz a B ole ckie go ^j est

Ą.tezą.

B. opinią.

C. przykladem.

D. argumentem.

Zadanie 2.

(0-2)

Napisz plaaprzytoczonego tekstu.

STRl=SźC2Eiti

r=

Zadanie 3.

^(0-1)

I(tóre z podanych w tabeli sądów są zgodne ztwierdzeniami autora wyrażonymi w tekście, a które nie?'W-staw

X

w odpowiednią rubrykę.

Zadanie 4.

(0-2)

a) Uzasadnij, dlaczego zdanie z akapitu drugiego: _,,}ako utwór literacki Inny świat jestbezwątpie- nia jednym z najświetniejszych osiągnięć polskiej prozy, któremu dorównują jedynie opowiadania oświęcimskie Tadeusza Borowskiego" jest opinią.

b) Przekształć pov,ryższe zdanie w taki sposób, aby stało się informacją.

Zadanie 5.

^(0-1)

WyjaŚnij

w

kontekście całego tekstu określenie ,,(anĘ)cywilizacjałagrów", użyte

ptzez

autora w akapicie trzecim.

Zadanie 6.

^(0-1)

'W akapicie piąWm autor umieścił dopowiedzenia w nawiasach, aby A. przedstawić inną opinię na ten sam temat.

B. przytoczyć cytaĘ z Innego świata.

C. wprowadzić dodatkowe treści.

D. uściślić to, o czym pisze.

Zadanie

7. (0-2)

ZnajdŹ w tekście przecinki, które pełnią wskazaną w tabeli funkcję. Podaj z tekstu przykŁady zdań ilustrujące te funkcje.

,,,,Stwiótdzehie, _] ,,:lE,§..;6t:6g:,li ,,Niezgodńó Opowiadania Tadeusza Borowskiego nie dorównują ksi7ce lnny świat,

O literackiej r andze ksiązki Gustawa Herlinga-Grudzi ńskiego decyd uje opracowanie portretów więźniów

Gustaw Herling-Grudziński ujął system totalitarny w uniwersalny sposób.

Funkcja ,Pr.z}tkład;:t§kstu

oddzielanie wyliczenia wyodrębnianie Mrącenia oddzielanie zdania składowego w zdaniu dożonym podrzędnie

24