Stanisław Głowa
"Teilhard de Chardin", Bruno de
Solages, Paris 1967 : [recenzja]
Collectanea Theologica 42/3, 220-221
2 2 0 R E C E N Z J E
I llty d T R E T H O W A N , T h e A b s o lu te a n d th e A to n e m e n t, L o n d o n 1971, G e o rg e A lle n a n d U n w in L T D , s. 286.
K s ią ż k a (zg o d n ie ze sw y m ty tu łe m !) je s t n a p is a n a a b s tr a k c y jn ie i w sp o só b cie m n y . M ó w ią c szczerze, n ie z a w sz e d o k ła d n ie w ia d o m o , o co ch o d zi. A u to r w p ra w d z ie o m a w ia k o le jn o sposób p o z n a w a n ia A b s o lu tu (P a n a Boga), t e m a ty k ę w ia ry , o d k u p ie n ia , z m a r tw y c h w s ta n ia i p ro b le m m is ty k i a le c zy n i to w sp o só b d a le k o o d b ie g a ją c y od ja s n o śc i. G łó w n y m b r a k ie m te j k s ią ż k i w y
d a je się b y ć w a d liw ie w y b r a n a i s to s o w a n a m e to d a . P o le g a o n a n a c y to w a n iu w y p o w ie d z i c a łe j p le ja d y w sp ó łc z e sn y c h a u to r ó w te o lo g ic z n y c h n a d a n y te m a t o ra z n a d y s k u s ji z ich p o g lą d a m i. D o tk liw ie d a je się w e z n a k i b r a k ja s n o z a ry s o w a n e j te m a ty k i, p o le g a ją c e j n a p o s ta w ie n iu o k re ś lo n e g o p ro b le m u , n a s to p n io w y m n a ś w ie tle n iu go ,o ra z n a d o c h o d z e n iu do k o n k re tn e g o ro z w ią z a n ia . P r a c a d a je p rz e g lą d w sp ó łc z e s n e j li t e r a t u r y teo lo g ic z n e j n a z a ry s o w a n e p o w y żej te m a ty , a le czy n i to w sp o só b d o s tę p n y p rz e d e w s z y s tk im s p e c ja lis to m te o lo g ii d o g m a ty c z n e j. P rz y czym ci o s t a tn i c h ę tn ie j w e z m ą do r ę k i m o n o g ra f ię n a ta k i e te m a ty , jak* w ia ra , g rz e c h p ie r w o r o d n y , o d k u p ie n ie czy m i s ty k a , niż z a d o w o lą się ta k n ie ja s n y m i ro z w a ż a n ia m i.
C z y te ln ik o w i, z d e z o rie n to w a n e m u p rz y te j le k tu rz e , n a s u w a się m y śl, że je s t to b ą d ź z b ió r s p e c ja lis ty c z n y c h a rty k u łó w , u ło żo n y ty lk o w e d łu g p e w n e g o p o rz ą d k u , b ą d ź też lu ź n e n o ta tk i z le k t u r te o lo g ic z n y c h . N a szczęście a u to r sa m z a z n a c z a w e w stę p ie , że o b e c n a k s ią ż k a s ta n o w i d ru g ą część w y k ła d ó w , ja k ie w y g ło sił w ro k u 1969 n a B ro w n U n iv e rs ity , w P ro v id e n c e (USA). P r z y g o to w u ją c p u b lik a c ję , d o k o n a ł ty lk o s z e re g u u z u p e łn ie ń b ą d ź s k ró tó w . T e m a t w y k ła d ó w , b a rd z o o g ó ln ik o w y , b r z m ia ł F ro m P h ilo s o p h y to T h e o lo g y . K s ią ż k a n ie p o d a je je d n a k re w e la c y jn y c h u ję ć i je s t d o w o d e m n a to, że n ie w s z y s tk ie w y k ła d y n a le ż y p u b lik o w a ć .
K s. S ta n is ła w G ło w a S J , W a r s z a w a
B ru n o de S O L A G E S , T e ü h a r d d e C h a r d in , P a r i s 1967, Ed. E d o u a rd P r i v a t, s. 397.
A u to r, z n a n y f r a n c u s k i filo z o f i teo lo g , b y ł d łu g o le tn im p rz y ja c ie le m T e i l h a r d a d e C h a r d i n . W o s o b isty c h k o n ta k ta c h i ro z m o w a c h , a ta k ż e d ro g ą w y m ia n y listó w śle d z ił z b lis k a ro z w ó j n a u k d w e j i r e lig ijn e j m y ś li T e i l h a r d a . P o d z ie la ł jeg o tr o s k i i d y s k u to w a ł z n im po p rz y ja c ie ls k u , a je d n o c z e ś n ie m im o całe j' p rz y ja ź n i p o tr a f ił z a c h o w a ć n ie z a le ż n o ść s ą d u i p o g o d n ą rzeczo w o ść. D la te g o to s tu d iu m o T e i l h a r d z i e je s t c e n n e i n a leży je zaliczy ć do n a jle p s z y c h o p ra c o w a ń o ty m k o n tr o w e r s y jn y m m y ś li cielu . B a rd z o p o z y ty w n y są d o te j k sią ż c e w y d a ł w r. 1969 d o b ry z n a w c a p rz e d m io tu — H e n ri d e L u b a c S J.
S w o ją p r a c ę d e S o l a g e s ro z p o c z y n a od w y tłu m a c z e n ia k o n te k s tu c a łej tw ó rc z o śc i T e i l h a r d a , a m ia n o w ic ie je d n o c z e sn e g o in te r e s o w a n ia się „ z ie m ią i C h r y s tu s e m ” o ra z p o s z e rz a ją c y m się ro z d z ia łe m n a p o c z ą tk u X X w . m ię d z y n o w o c z e sn ą w ie d z ą p rz y r o d n ic z ą a w ia r ą . W p ie rw s z e j części k s ią ż k i u k a z u je w k o le jn y c h e ta p a c h p r e h is to r ię te ilh a r d y z m u , jeg o n a ro d z in y i ro z w ó j o ra z p ie rw s z e n ie p o r o z u m ie n ia z w ła d z a m i k o śc ie ln y m i.
D ru g a część p ra c y p o św ię c o n a j e s t w y k ła d o w i s t r u k t u r y m y ś li T e i l h a r d a . U k a z u je m e to d ę jego p ra c y , ro lę e w o lu c ji b io lo g ic z n e j w n a u k o w e j w iz ji ś w ia ta i je d n o c z e ś n ie w z a s to s o w a n iu do ro z w o ju c z ło w ie k a i całe g o k o sm o su . N a szcz e g ó ln e p d ld k reślen ie z a s łu g u je ja s n y w y k ła d n o o s fe ry i tzw . p u n k tu O m ega, p o czym n a s tę p u je s tu d iu m o m o r a ln o ś c i w słu ż b ie k o sm o - g en ezy , a ta k ż e n a ś w ie tle n ie k o n tr o w e r s y jn e g o u T e i l h a r d a p ro b le m u zła.
T rz e c ią część k s ią ż k i s ta n o w i k r y ty c z n a r e f le k s ja d o ty c z ą c a c a ło k s z ta łtu tw ó rc z o ś c i i p o s tu la tó w T e i l h a r d a. Z n a jd u je m y w n ie j o m ó w ie n ie te i lh a r - d o w sk ic h d o w o d ó w n a is tn ie n ie B oga i d u szy , a n a liz ę s to s u n k u m a t e r i i do d u c h a , n a tu r y do n a d n a tu r y , a ta k ż e n a ś w ie tle n ie p ro b le m u p a n te iz m u (n ie s łu s z n ie p rz y p is y w a n e g o T e i l h a r d o w i ) i p e rs o n a liz m u . Z k o le i a u to r p rz e c h o d z i do r e f le k s ji te o lo g ic z n y c h n a te m a t d y s k u s y jn y c h p u n k tó w w tw ó rc z o ś c i T e i l h a r d a. P o w y ja ś n ie n iu n ie p o r o z u m ie ń i sz e re g u n ie s łu s z n y c h k r y ty k , w rz e c z o w y sp o só b a n a liz u je is tn ie ją c y b r a k p re c y z ji u T e i 1- h a r d a p rz y o m a w ia n iu ta k ic h p r a w d w ia ry , j a k s tw o rz e n ie i g rz e c h p i e r w o ro d n y . J e d n o c z e ś n ie je d n a k m ó w i w z ru s z a ją c o o jeg o a u te n ty c z n e j w ie rz e w C h r y s tu s a i z a s a d n ic z e j ro li c h ry s to c e n try z m u ja k o g łó w n e j z a s a d y m e to d o lo g iczn ej. N a le ż y ty lk o żało w ać, że z a b ra k ło w ty m dziele m ie js c a n a o b s z e rn ie js z e o m ó w ie n ie złożonej ro li E u c h a r y s tii u T e i 1 h a r d a, ja k to np. d o b rz e ro z w in ą ł w sw y m d ziele P . S m u l d e r s (L a v is io n de T e ilh a r d de C h a r d in , P a r i s 1964, 247— 268). A le m o że to j e s t je d y n y b r a k te j p ię k n e j k sią ż k i. D e S o l a g e s o d z n a c z a się d u ż ą lo ja ln o ś c ią w p o k a z y w a n iu a u te n ty c z n e j m y ś li T e i l h a r d a, a p o za ty m k o n s e k w e n tn ie r e a liz u je z a sa d ę , że d o b rz e je s t ilu s tr o w a ć m y ś l o m a w ia n e g o a u to r a je g o w ła s n y m i sło w a m i. Z teg o w z g lę d u z a m ie sz c z o n e w k sią ż c e o b fite o d n o ś n ik i i c y ta ty z d zieł T e i l h a r d a, z a ró w n o w y d a n y c h ja k i rę k o p is ó w o ra z o b fite j k o re s p o n d e n c ji p o s ia d a ją szcz e g ó ln ą w a rto ś ć .
W s u m ie n a le ż y p o w ie d z ie ć , że d b a ło ść o w y d o b y c ie w ła ś c iw e j m y ś li T e i l h a r d a, ła tw o ś ć s ty lu , p r o s to ta u ję c ia , a ta k ż e s p o jrz e n ie n a teg o k o n tr o w e r s y jn e g o tw ó rc ę z p o z y c ji a u te n ty c z n ie k a to lic k ie j — w y ró ż n ia ją tę k s ią ż k ę s p o ś ró d w ie lu in n y c h o p ra c o w a ń .
K s . S ta n is ła w G ło w a S J , W a r sza w a
H o rs t K L E N G E L , H is to r ia i k u ltu r a s ta r o ż y tn e j S y r i i, tłu m . z n ie m ie c k ie g o F. P r z e b i n d a , W a rs z a w a 1971, P a ń s tw o w e W y d a w n ic tw o N a u k o w e , s. 170 -I- X X V .
A u to r o m a w ia n e j k s ią ż k i j e s t h is to ry k ie m n ie m ie c k im , s p e c ja lis tą s t a r o ży tn e g o W sch o d u . N a te m a t h is to r ii s ta ro ż y tn e j S y rii n a p is a ł ju ż k ilk a n a ś c ie ro z p r a w n a u k o w y c h . P r e z e n to w a n a p r a c a j e s t p o p u la r n y m , żyw o i s u g e s ty w n ie n a p is a n y m w y k ła d e m h is to r ii s ta ro ż y tn e j S y rii, tj. o b sz a ró w m ię d z y A z ją M n ie jsz ą , M e z o p o ta m ią i P a le s ty n ą . M a te r ia ł w n ie j z a w a r ty o b e jm u je c h r o n o lo g iczn ie o k re s od czasów p re h is to r y c z n y c h (ok. 7 tys. l a t p rz e d C hr.) do k o ń c a czasó w s t a r o o r ie n ta ln y c h (tj. do k o ń c a 332 r. p rz e d C hr.).
U trz y m u ją c e się w h is to r ii i a rc h e o lo g ii p rz e ś w ia d c z e n ie o n ie w ie lk ie j ro li S y rii w s ta r o ż y tn y m św ie c ie n ie z a c h ę c a ło n a u k o w c ó w do sy s te m a ty c z n y c h p ra c b a d a w c z y c h . J a k p o c h o p n e b y ły to s tw ie r d z e n ia p rz e k o n u ją n a s w y n ik i p ra c w y k o p a lis k o w y c h p ro w a d z o n y c h w b ie ż ą c y m s tu le c iu n a te r y to r iu m S y rii. O s ta tn ie d o n ie s ie n ia o d z ie ja c h M e z o p o ta m ii i S y rii w s k a z u ją , iż m ię d z y d z i s ie jsz y m D a m a s z k ie m a S z ira z e m k w itło co n a jm n ie j sześć w ie lk ic h c e n tr ó w k u ltu ro w y c h , z k tó r y c h k a ż d e p ro m ie n io w a ło n a ro z le g łe o b sz a ry , w y w i e r a ją c w p ły w n a ś w ia t s ta ro ż y tn y . K u ltu r y te, ś c iś n ię te n a ta k w ą s k im o b szarze, w z a je m n ie się z a z ę b ia ją c i 'z a p ła d n ia ją c , a le ró w n o c z e śn ie od s ie b ie n ie z a le ż n e , w y p e łn iły b u rz liw ą tr e ś c ią ty s ią c le c ia o k r u tn y c h i często w z n io sły c h d z ie jó w lu d zk o ści. A rc h e o lo g ic z n y 1 m a te r ia ł, słu ż ą c y do p o z n a n ia p r e h is to r ii S y rii je s t, w o b e c b r a k u p is a n y c h św ia d e c tw , f u n d a m e n te m p o s ia d a n y c h w sp ó łc z e ś n ie o n ie j w ia d o m o śc i. „ C e ra m ic u m ” s y r y js k ie o b e jm u je o k o ło 4,5 tys. la t, d la te g o w c h a ra k te r y s ty c z n y c h w ła ś c iw o ś c ia c h w y ro b ó w g lin ia n y c h m a m y p o d s ta w ę do w y o d rę b n ia n ia obszar.ów ty c h sa m y c h lu b p o d o b n y c h k u lt u r , u s ta la n ia a n a lo g ii,
