Struktura nakładów pracy w produkcji sadowniczej i polowej

(1)

Wojciech Majerowski

Struktura nakładów pracy w

produkcji sadowniczej i polowej

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 13-14, 235-254

(2)

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A

L U B L I N — P O L O N I A

V OL. X III/X IV , 16 S E C T IO H 1979/1980

M ięd zyw yd ziałow y Instytut Ekonom iki i Organizacji R olnictw a AR w Lublinie

W o j c i e c h M A J E R O W S K I

Struktura nakładów pracy w produkcji sadow niczej i polow ej

С т р у к т у р а з а т р а т т р у д а в сад о в о д ч еск о м и п о лев о м п р о и зв о д ств е

S tr u c tu r e of th e C o sts of L a b o u r in F r u i t a n d F ie ld P r o d u c tio n

Prognoza rozwoju gospodarki narodowej wskazuje na konieczność szybkiego zwiększenia produkcji rolnej. Skalę rozwoju rolnictwa wyzna

czać będą: wzrost liczebności społeczeństwa, zmiany w strukturze spo

życia produktów rolnych, zapotrzebowanie przemysłu na surowce pocho dzenia rolniczego oraz rozmiary eksportu artykułów rolno-spożywczych. Wycinkiem produkcji rolnej o w zrastającym znaczeniu jest ogrod nictwo, w którym szczególną rolę odgrywa sadownictwo. Gałęzią tą za jęto się w przedstawionej pracy, koncentrując się głównie nad zagadnie niem ponoszonych nakładów pracy. Nakładami pracy w sadownictwie zajmowali się: w Polsce — G rochow ski1 i Pawłowski 2, a za granicą — Heiber 3, Hilkenbäum er 4, K ricnar 6, Mohacz i inni ®, Schuricht 7, T h ia u lt8 1 J . G r o c h o w s k i : S t r u k t u r a n a k ł a d ó w p r a c y i siły p o c ią g o w e j w m ł o d y c h sa d a ch s e k t o r a p a ń s t w o w e g o . P r a c e I n s ty tu t u S a d o w n ic tw a , S k ie rn ie w ic e 1967. 2 K . P a w ł o w s k i : E k o n o m i k a s a d o w n i c t w a , W a rs z a w a 1968. 3 H . H e i b e r : A r b e i t s a u f w a n d u n d K o s t e n g e s t a l t u n g in A p f e l n i e d e r s t a m m a n  l agen d e r N o r d r h e i n p r o v i n z , D iss B o n n 1954. 4 F. H i l k e n b ä u m e r : W i r t s c h a f t l i c h e V e r h ä l t n i s s e i n O b s t b a u b e t r i e b e n d e r P falz, „ G a r te n b a u ”, 1957, n r 9. 5 M. K r i c n a r : N a k ł a d y p r a c y w s a d o w n ic t w ie , „ M ię d z y n a ro d o w e C z a so  p is m o R o ln ic z e ” , 1970, n r 3. 6 M. M o h a c z , P. T o m c z a n i , S. P i e r i e g i : U bo rka , t o w a r n a j a o b r a

-b o t k a i c h r a n i e n i j e p ło d o w . Izd. K ołos, M o sk w a 1968.

7 R. S c h u r i c h t : B e t r i e b s w i r t s c h a f t des O b s tb a u e s . V EB D e u ts c h e r L a n d  w ir ts c h a f ts v e r la g , B e rlin 1961.

8 J . T h i a u l t : R e c h e r c h e d ’u n é q u ilib r e d a n s l’e m p lo i d e la m a i n d ’o e u v r e en a r b o r ic u lt u r e f r u i t i è r e m é r id i o n a le , „B u ll, te c h n . In fo rm , a g ric .”, 1966, n r 212.

(3)

2 3 6 W o jc ie c h M a je ro w s k i

i Wenzeler 9. Nie spotkano natom iast prac zajm ujących się zależnościami w rozkładzie nakładów pracy pomiędzy produkcją połową a sadowniczą.

Rozwój każdej gałęzi produkcji rolniczej w ynika z określonego zapo trzebowania na produkty, jakie są przez nią w ytwarzane. Podobnie jest z sadownictwem. W latach 1972— 1974 produkowaliśm y około 1,2 min ton owoców, w tym ponad połowę jabłek. Do 1980 r. planowane jest podwo jenie tej ilości, co pozwoli na osiągnięcie poziomu spożycia owoców około 60 kg na mieszkańca.

Dla osiągnięcia planowanej wielkości zbiorów owoców potrzebna jest większa powierzchnia sadów i jagodników oraz siła robocza i środki pro dukcji, umożliwiające racjonalne w ykorzystanie tej powierzchni.

Powierzchnia zajęta przez sady w 1971 r. wynosiła 296 375 ha, co sta nowiło 1,52% użytków rolnych w kraju. Z ogólnej powierzchni sadów PPGR posiadały 17 576 ha, czyli 5,93%. Predyspozycje sektora państw o wego do rozwoju sadownictwa podkreślają: G aw łow ski10, K ardyś n , K ru szę 12 oraz Pieniążek 13. G rochow ski14 podaje, że do 1985 r. w sektorze państwowym planuje się założenie 60 000 ha sadów. W porównaniu ze stanem w 1971 r. będzie to przyrost o ponad 340%. Przy tak dynamicz nym rozwoju sadownictwa szczególnie w sektorze uspołecznionym, spra wa koncepcji organizacji państwowych gospodarstw sadowniczych i po znanie poziomu nakładów pracy stanowi problem wymagający szczegó łowych opracowań 15.

C EL , Z A K R E S I M E T O D Y K A B A D A N

W podjętych badaniach starano się określić wielkość ponoszonych na kładów pracy i udział w ich strukturze poszczególnych gałęzi produkcji polowej, a szczególnie sadowniczej w państwowych gospodarstwach rol

9 R. W e n z e l e r : A l t l ä n d e r O b stb a u . E i n f l u s s a u f die b e tr ie b l ic h e u n d w i r t  sc h a f t l i c h e S t r u k t u r s e i n e r B e tr i e b e . I n - L a n d w ir ts c h a f t- A n g e w a n d te W is se n sc h a ft. S o n d e r h e f t- A n g e w a n d te W is s e n s c h a ft. S o n d e r h e f t G a r te n b a u 12. L a n d w ir ts c h a f ts - v e rla g H ilt r u p i. W est, 1956.

10 K . G a w ł o w s k i : G ł ó w n e k i e r u n k i r o z w o j u p a ń s t w o w y c h g o s p o d a r s t w r o l n y c h , „N o w e R o ln ic tw o ”, 1973, n r 9. 11 J . K a r d y ś : P r o d u k c j a og ro d n icza i je j e k o n o m i k a , „N o w e R o ln ic tw o ”, 1966, n r 1. 12 N . K r u s z ę : W p o s z u k i w a n i u k i e r u n k ó w p r o d u k c j i o g ro d n ic ze j dla g o s p o  d a r s t w p a ń s t w o w y c h , „N o w e R o ln ic tw o ” , 1966, n r 8. 13 S. A. P i e n i ą ż e k : Z a d a n i a s a d o w n i c t w a w P G R , „ O g ro d n ic tw o ”, 1974, n r 5. 14 J. G r o c h o w s k i : Z m i a n y w p r o d u k c j i s a d o w n i c z e j w E u ro p ie , „ Z a g a d  n ie n ia E k o n o m ik i R o ln e j” , 1970, n r 1. 15 K a r d y ś : op. cit. .

(4)

S t r u k t u r a n a k ła d ó w pracy... 2 3 7

nych, w celu poznania roli tych gałęzi w w arunkach różnokierunkowej produkcji roślinnej, dla potrzeb racjonalizacji organizacji gospodarstwa w tym zakresie. Dla zrealizowania postawionego celu, badania przepro wadzono w latach 1971— 1973 w pięciu w ybranych państwowych gospo darstw ach rolnych Lubelszczyzny, w w arunkach zastosowania podobnej mechanizacji, technologii produkcji i organizacji pracy oraz zmiennej stru k tu ry użytków rolnych i zasiewów.

Nakłady pracy rozpatrywano w rozbiciu na dwie gałęzie produkcji — połową i sadowniczą — z uwzględnieniem w nich analogicznych grup robót.

Badania nad tą problem atyką podjęto w następujących gospodar stwach rolnych: PPGR Hałasy, Józefów, Mazanów, Wiszniów i Radzięcin. Doboru obiektów sadowniczych dokonano w trakcie badań wstępnych. Pozwoliły one wyeliminować z rozważań te gospodarstwa, które nie pro wadziły odpowiedniej i szczegółowej dokumentacji związanej z nakłada mi pracy żywej. Konieczność oparcia badań na małej liczbie obiektów wymagała zastosowania metody doboru celowego.

Za podstawę do ustalenia wielkości i rozkładu nakładów pracy posłu żyły dzienniki gospodarcze. W przypadku braku tych dokumentów lub niewłaściwego ich prowadzenia korzystano z dzienników brygadzisty, m ie sięcznych k art pracy, a niektóre dane korygowano w oparciu o inne do kum enty pierwotne. Dzienniki gospodarcze były okresowo kontrolowane i w przypadku występowania pewnych nieścisłości weryfikowano je na miejscu.

W charakterystyce gospodarstw zamieszczono wiele danych powszech nie stosowanych, które umożliwiły całościowe ich przedstawienie i po równywalność pomiędzy sobą. Charakterystykę produkcji rolniczej przed stawiono w oparciu o: użytkowanie gruntów, strukturę zasiewów, obsadę inw entarza żywego, intensywność organizacyjną gospodarstw, stru k tu rę i wiek drzewostanu oraz odmian, nawożenie m ineralne w produkcji polowej i sadowniczej oraz zużycie środków ochrony roślin w sadzie. Przy charakterystyce efektów gospodarowania posłużono się plonami 4 pod stawowych zbóż w produkcji polowej i plonami jabłek w produkcji sa downiczej, wielkością produkcji towarowej brutto dla poszczególnych działów i wynikiem finansowym dla całego gospodarstwa.

Mając na uwadze cel niniejszej pracy poszukiwano odpowiednich grup robót, które jednocześnie byłyby wspólne dla produkcji polowej i sado wniczej. Część z tych grup prac stanowiło podstawę do adaptowania ich z produkcji polowej do sadowniczej, inne zaś odwrotnie. Uwzględniając niektóre sugestie w piśmiennictwie, dotyczące grupowania robót w pro

(5)

238 W o jciech M a je ro w s k i

dukcji roślinnej typowo rolniczej 16 oraz sadowniczej 17 przyjęto następu jące grupy prac: przygotowanie gleby, nawożenie, siew nasion i sadzenie roślin, prace pielęgnacyjne, ochrona roślin, zbiór i omłot ziemiopłodów, transport wew nętrzny, prace magazynowe i inne prace.

Nakłady pracy dla przejrzystości i możliwości porównań analizowano oddzielnie w przeliczeniu na 1 ha sadu oraz na 1 ha użytków rolnych (bez sadu) — określając tę ostatnią grupę jako produkcję połową. Wiel kości przypadające na 1 ha, jak również ich stru k tu rę według grup prac liczono z pozycji nakładów ogółem. Wszystkie wielkości średnie przedsta wiono za pomocą średniej ważonej za okres badanego trzylecia. Ze wzglę du na ograniczoną objętość pracy pominięto w tabelach dane dotyczące poszczególnych lat chociaż powoływano się na nie w tekście.

C H A R A K T E R Y S T Y K A G O S P O D A R S T W

Opisywane gospodarstwa (tab. 1) miały bardzo zróżnicowaną po wierzchnię i stru k tu rę procentową użytków rolnych. Tylko w trzech go spodarstwach udział sadu przekraczał 60% powierzchni UR, a udział łąk i pastwisk wahał się od 0,78% do 31,95%.

W arunki glebowe wykazują, że największe możliwości zmiany grun tów ornych na sad istnieją w Wiszniowie i Mazanowie, najmniejsze zaś w Radzięcinie. Z reguły sady były zakładane na glebach najlepszych w danym gospodarstwie, o czym świadczy wyższy wskaźnik bonitacji gleb pod sadami. Duże zagęszczenie drzew występowało w trzech gospodar stwach (Józefów, Radzięcin i Mazanów), a małe — w Wiszniowie.

18 G. B 1 o h m , K . R i e b e , G. V o g e l : A r b e i t s l e i s t u n g u n d A r b e i t s k a l 

k u l a t i o n in d e r L a n d w i r t s c h a f t , S tu t t g a r t 1957; J . B o g a c z : W y k o r z y s t a n i e siły ro b o c z e j w i n d y w i d u a l n y c h g o s p o d a r s t w a c h c h ło p s k ic h , „R o czn ik i N a u k R o ln ic z y c h ” , T o m 117-D, 1965; E. G o r z e l a k : N a k ł a d y p r a c y w i n d y w i d u a l n y c h g o s p o d a r  s t w a c h c h ło p s k ic h , „ R o c z n ik i N a u k R o ln ic z y c h ”, 62-D, 1961; E. H e t m a n : M e t o d a k l a s y f i k a c j i p ra c w i n d y w i d u a l n y c h g o s p o d a r s t w a c h c h ło p s k ic h , (m aszy n o p is), B i b lio te k a I n s ty tu t u E k o n o m ik i i O rg a n iz a c ji R o ln ic tw a A k a d e m ii R o ln ic z e j w L u b lin ie , L u b lin 1964; H . K r a n e : N a k ł a d p r a c y i je j p rz e b ie g w g o s p o d a r s tw ie c h ł o p s k i m , I n s ty tu t M a x a P la n c k a w B ad K r e u z n a c h t 1958 (m a sz y n o p is tłu m a c z o n y z ję z y k a n ie m ie c k ie g o , B ib lio te k a IM E R ); G. K r e h e r: L e i s t u n g s z a h l e n f ü r A r b e i t s  v o r a n s c h la g u n d d e r A r b e i t s v o r a n s c h l a g i m B a u e r n h o f , S t u t t g a r t 1955; G . P r e u - s e h e n , A. L a m p e : D er A r b e i t s v o r a n s c h l a g i m l a n d w i r t s c h a f t l i c h e n B etrieb , H a n n o w e r 1946; S. S c h m i d t : O b lic z a n ie z a p o t r z e b o w a n i a p r a c y i siły s p r z ę ż a j - n e j w g o s p o d a r s t w a c h ro l n y c h , „ Z a g a d n ie n ia E k o n o m ik i R o ln e j”, 1961, n r 2.

17 G r o c h o w s k i : S t r u k t u r a n a k ł a d ó w p racy, op. cit.; H e i b e r : op. cit.; H i l k e n b ä u m e r : op. cit.; K r i c n a r : op. cit.; M o h a c z , T o m c z a n i , P o  t ę g i : op. cit.; P a w ł o w s k i : op. cit.; R. S c h u r i c h t : op. cit.; J. T h i a u l t : op. cit.; R. W e n z e l e r : op. cit.

(6)

S tr u k t u r a n a k ła d ó w pracy.., 239 co s I ® 5 § - I a »_j-ł •r-4<U •s *₅_oj £ 5 *-S e 1 45 -3 ^ OJ

_{a >}

3 § wi 2 ■s s § a I s O *w N 9 ’S a £ CB . CO * 2 >0 «O <u C J3 *N *-> c d »i i ■* oV) * 3 -C «_{O u,} C TJ CO £ rt « £ ii_{a <u} P t/l O «w *a 2u a '% -2 jS ® 3 1 N -g ^ H X!_« E-i o

c *H CO CO »OłW ©COW HCJCOh r-ł t» CO 05 CD CD 05 CD00t-CD CO lO O T fC O rfC S T fI> pH inO JC ^H O iC ^C C W 3 •o 4> (H «1 CO I> H tK h M O M h CO 1-4 CO CD t> CO o t - ^ <ó OOCO^COCDCOCOOCDO CM t> t> CD CM CO CM Tf CSJ !* "°_g _{o o e o ^ i f t c o c o i f t}^ O ^ i - H O O T f C O co cg_{H i n} O_{O O}LO_Cg O łlO t^C O O JW O O C D O_{CDOiCŃIOCDlftrH^CM^} N co 5 CM lO CM i-h i-« m io »-h t-r-i CO O) CM o f co CO Tf CO H co 00 CO CD rf to CD ^ _{CM3 ^} t* N rf i-h « £ -o a I > O H O ł i n O ) ^ ( NęO lO «rH 05d)C O W co co »-H co O) CD 1-« 00 ^ CO 05 05 i-H 051-H O CD lO05 CO 1-1 OtH cn 3P w cgCD cd N cd § OOOC^CDOOOiCDCpCM C O f tN H co O CD CO rf h tjT iff t> CM CD Tf< O t f 05 CM CO CM Tf CO CO *H c/> cd O H i/) OJ CO t> o <5^ CO Oj *-4t''- t- CM 05 COO^^ CS3 o o CO f-HCOCD Tf Cr—_{£> 05 05 CM 05 CO3 .} CD CM CO 05 CO Tf C— CO CO Id tu W CO N O) O H iN O ^ Dh co ca lO of co co CO 00 cO CD 05 CM CO co 05 CO ^ ^ 05 O 05 CO CO r-t rH t - O C3

I

O O f f l ł f l Q « O h O ł ^ C O 00 C^ OS CM^ *-h CD CD 1-H CX CO CM CD t> C- CM CO O ic CM HHCOC-CM 05 N IO Ht- CD rf N T3

S

CM" esT ^ ł-H *h *h Cm" irT O CD CO UO CD CO ^ H © H ł-H CO

₃

CM ł*H COco Tt< lO co cg 00 00

I

co' o f CM [>* CM CMcm" co" o S-ł io * H C 5 c o w a ) W H t^ N O )^ D * O O O C O C O 05 03 CD to 00 ^ O i O ^ C ^ O W ^ C O M C O ^C O O ^ H C Ó O i C O ^ ^ ^ 0) N 'O *"3 H JO N o H H l> O CO T“H r-H lO CD CD co_ł—_ł o _{co" io" CM} Tf 1-H oo CDcoł-H l>C0COO5rfCM!>CM t> to cg co irt cm m ĆM CM 3 T3 cd t/l W y s z c z e g ó ln ie n ie P o w ie rz c h n ia UR (w h a ) P o w ie rz c h n ia sa d u (w h a ) U d z ia ł sa d u w UR (w % ) U d z ia ł łą k i p a st w is k w UR (w % ) W sk a ź n ik b o n it a c ji gl eb G O W sk a ź n ik b o n it a c ji gl eb po d s a d a m i Il o ść dr ze w na 1 ha s a d u Ś re d n i w ie k sa du w la ta c h Ś ro d k i tr w a łe b ru tt o w ty s. z ł/ l ha U R P o g ło w ie z w ie rz ą t w S D /1 0 0 ha U R S ił a p o c ią g o w a w tr a k to ra c h ś re d n ie j m o c y na 10 0 ha U R Z a tr u d n ie n ie p ra c o w n ik ó w na 10 0 ha U R F u n d u sz p ła c w ty s. zł /l ha U R Z u ży ci e n aw o zó w m in e ra ln y c h w kg N P K /1 h a s a d u p ro d u k c ji po lo w e j Z u ży c ie środkó w o c h ro n y ro ślin w ty s. zł/l h a In te n s y w n o ść o rg a n iz a c y jn a g o sp . In te n s y w n o ść o rg a n iz a c y jn a p ro d . ro ś li n Plon y 4 p o d st a w o w y c h zb ó ż w q /h a Pl ony ja bł ek w kg z d rz e w a P ro d u k c ja to w a ro w a b ru tt o w ty s. zł/l ha U R W sk a ź n ik fi n a n so w y — zy sk w ty s. zł /h a U R W sk a ź n ik d o c h o d o w o śc i (w % )

(7)

Wskaźnik wartości środków trw ałych, wyposażenia w siłę pociągową oraz zatrudnienie pracowników i fundusz płac m aleją wraz ze wzrostem wielkości powierzchni UR gospodarstwa.

Wysoka obsada pogłowia zwierząt występowała w Mazanowie, zaś w znikomej ilości — w Józefowie i Radzięcinie.

Zużycie nawozów m ineralnych i środków ochrony roślin w sadzie było niskie w Hałasach, a wysokie w Józefowie, na skutek — między innymi — większego zagęszczenia. Oprócz tego w arunki glebowo-topo- graficzne (bardzo ciężkie i podmokłe gleby oraz wadliwie działający sy stem odwadniający) w Hałasach sugerują, że w gospodarstwie tym zu życie środków ochrony roślin powino być najwyższe. Zużycie nawozów m ineralnych w produkcji polowej było zbyt niskie w Wiszniowie i Ra dzięcinie, gdyż w gospodarstwach tych był duży udział gatunków roślin wymagających wysokiego nawożenia.

Intensywność organizacji (określona przez B. Kopcia) wykazuje, że opisane gospodarstwa należą do trzech poziomów intensywności. Do w y soko intensywnych zostały zaliczone Mazanów i Hałasy, do średnio inten sywnych — Józefów oraz do mało intensywnych — Wisznio w i Radzię- cin. Intensywność organizacji produkcji roślinnej była najwyższa w go spodarstwie w Józefowie. N atom iast w pozostałych była w zasadzie w y równana.

Opisywane gospodarstwa charakteryzow ały się znacznym rozprosze niem wskaźników ekonomicznych. Różnią się one wyraźnie zasobami siły pociągowej, zatrudnieniem pracowników i funduszem płac, wartością środków trw ałych, produkcją towarową brutto i wynikiem finansowym. Gospodarstwa w Józefowie i Radzięcinie wszystkie te wartości miały najwyższe, zaś najniższe w Wiszniowie — z w yjątkiem wyniku finanso wego. Wydaje się, że na niski wynik finansowy w Hałasach i Mazanowie w yraźny wpływ w ywierała produkcja zwierzęca. Gospodarstwa te cha rakteryzow ały się bowiem znaczną obsadą zwierząt i prawdopodobnie ich wskaźnik dochodowości był spowodowany wysokim jej udziałem.

Postawiony cel badawczy narzucił potrzebę omówienia stru k tu ry za siewów, gatunków drzew i ich odmian.

W stru k tu rze zasiewów (tab. 2) dominowały zboża, z w yjątkiem Józe fowa (16,0%) i Radzięcina, gdzie upraw iano tylko warzywa. W analizo wanym okresie obserwowano w yraźną tendencję spadku udziału zbóż, warzyw i zielonek na przyoranie na korzyść roślin pastew nych i okopo wych, a szczególnie strączkowych. Pomiędzy badanym i gospodarstwami i latam i występowało więc znaczne zróżnicowanie w proporcjach up ra wianych grup roślin. Ponadto niektóre grupy roślin nie występowały we wszystkich gospodarstwach, np. oleiste upraw iano tylko w Wiszniowie.

(8)

S t r u k tu r a n a k ła d ó w p racy... 241 T ab . 2. S tr u k tu r a zasiew ó w S tr u c tu r e of c ro p s G o sp o d a rstw a G ru p y ro ś lin J e d n o s tk i_{m ia ry} ! H a ła s y J ó z e fó w M a z a n ó w £ s d N tA R a d z ię c in Ś re d n io Z bożow e h a 30,10 8,00 96,67 264,83 _ 79,92 % 56,90 16,00 49,63 44,98 — _45,03 S trą c z k o w e ha_% 0,33_0,63 2,33_4,67 25,03_12,85 22,00_3,74

z

_5,609,94 O le is te h a % — — — 101,17 17,18 — _20,23 11,40 O ko p o w e h a % 5,03 9,51 2,67 5,33 4,00 2,06 20,00 3,40

z

6,34 3,57 P a s te w n e h a_% _23,7612,57 10,00 50,33 150,82 — 44,74 20,00 25,84 25,61 — _25,21 W a rz y w a h a % 4,87 9,20 11,67 23,33 — . — 1,0 0 100,00 3,51 1,98 Z ielo n k i h a — _15,33 _8,40 _ — . _4,75 n a p rz y o r a n ie % — 30,67 4,31 — — _2,67 P o z o sta łe h a % — — 10,33 5,31 30,00 5,09 — 8,07 4,54 R a z e m ha (-1 0 0 % ) h a 52,90 50,00 194,77 588,812 1,00 177,50 Ź r ó d ł o : S p ra w o z d a n ia w y n ik o w e R -P G R -1 i R -P G R -2 . T ab. 3. S t r u k t u r a g a tu n k o w a d rz e w V a rie ty s t r u c tu r e of tr e e s G o s p o d a rs tw a G ru p y ro ś lin J e d n o s tk i m ia ry 1 H a ła s y J ó z e fó w M a z a n ó w W is z n ió w R a d z ię c in Ś re d n io J a b ło n ie szt. 72 256 39 500 31013 12 122 23 373 35 653 % 92,31 79,45 71,58 75,52 100,00 64,59 G ru sz e szt. % — 2 733 5,50 3 155 7,28 — — 1 178 2,79 Ś liw y szt. 3 456 7 333 4 648 1 952 — 3 478 % 4,41 14,75 10,73 12,16 — _8,25 W iśn ie szt. % 2 566 3,28 — 4 391 10,13 — — 1 391 3,30 O rzech y w ło sk ie szt. % — 150 0,30 120 0,28 1 977 12,32 449 1,07 R a z e m h a ( = 100%) szt. 78 278 49 717 43 328 16 051 23 373 42 149 Ź r ó d ł o : S p ra w o z d a n ia R -P G R -1 .

(9)

242 W o jc ie c h M a je ro w s k i 1 ; u a o o j d o i n ^ a a ł i o c o ^ o o O CS t o 0 0 1C CO <N o ' i n ' i n ' t > r-T t*T t—T o rH »-h 1-h f-H c q 1 O H 0 5 i n CO H ^ 0 5 00^ £ > O ^ o ' c T CO r-T CD o CD 1-H ł-H I O 0 5 0 5 i n 0 0 0 5 O ^ OD C0^ i n o ' H co* O CO CO O h h N CO N ł-H I O i n o ^ O O ^ 0 3 łH CO o * co" crT t > c o O CO rH 1 N CO c o Tł^ CD CO CO CD CD O N W O O O CD 00^ CO^ 0 3 O ^ 0 0 0 3 co^ c o £ i T 5 f n ; z s c o - co~ r-T i n ' csT c f m ~ O O J H O O ^ t ' ^ C D H O )o c oi-h I O M « | > H C O O ( O M > i n v ~ CD O CO CO 0 5 J > c o c o ccT c T o ^ O h ^ o 0 5 i n ' 05~ o " i n CO CO 0 5 O 0 0 CO m CO c o CD O £ > o ł-T c o ' CO CO rH m CD CO O CO CO CO CO ł-H c o Oj C O i O i O l O M W - ^ H r H i > CO T"H CO rH . s ’o •2J* 'n ; u s o o a d O C0 0 5 0 5 CO lO Tf* c q O ] e ft | r - ^ CD^ i r ^ O I O O N 1 © O N ^ ^ O CO rH H w ł-H ^H 1 I I M I 1 I i I I I I i 1 1 1 I ₁ 7 3 rt K x s j n i z s 24 9 0 1 7 2 0 4 3 1 8 4 4 0 3 2 5 1 5 0 6 3 4 1 1 0 6 3 5 9 1 c o M 1 M i I 1 I M 1 1 M M 1 1 £ ;0 ' 3 Ń ; u a o o j d P 0 5 0 ) c 0 t 0 l 0 W H H q q ^ w o c ) « , c o t o O i f f co" o " 1-H ^ o T 1 co~ ^ o CO h h f-H 1 M M M 1 o ® 1 o 1 o CD *-H 0 5 ^ 00^ 00^ c o crT i > c o 'c o ^ CD CO 1 M M i 1 1 i i j n ^ z s M O t ^ O H O O I> C < J CSJ H r f CO o CÓ , o t > H ( p ^ 1 O CD CM ^ iH h CO h c o M M I I 1 1 9 2 5 CO i n o 0 0 c o c o c o c o ł - ł ł-H CO T f LO M M I 1 ; u a o o j d O t O C O r t C D ^ ^ ^ C O C OO « ^ ^ O » - ^ l 0 C 0 ^ 1 o o o O CO c » | | | | o 1 CO CO t o T f ł-H 0 0 CO CD _} O ł-H c c O t - c o | COCD £ 'O CT o ' W 0 0 CO l > ^ CsT CO~ o ' 0 0 O H H 1-t y -i CO 1 o ' t > c o O 0 0 h 1 1 1 1 o o 1

co" ł-T co~ co" H c o c o H I o CQ ! 0 1 O N K5 i n 1 CvJ K ctf § i ł j n j z s l u a o o j d H f O H O ) Q Q O l | > i n c 0 M ^ - I O ^ C O H W C O C O ^ H C D I > O N W f * H H C O rH i n ^ (N tJh r f 0 0 CO o c o t ' - c o t ' - t ' - c o c o L n c o O C— I > H C O O R 3 2 i p H ^ i ń i n w t t t 1 J | c n esj o o t s o i o « C5 r~ ^ CO CO TO rH CO t ,00 4 7 5 2 .3 7 — ,9 1 8 6 4 ,3 3 1 5 1 2 ,3 1 1 7 2 8 ,09 6 4 8 4 2 2 2 1 2 1 2 2 3 5 0 09 9 CO t £ cu o ' 1 H CO H t - " H CO co " o ' t > O 1-H ł-H *-» CO 1 o ' co* i n ia c o c oO N h ^ h h 1 oo 1-*wr H c o o ^CO CO I I I I 1 1 N 'O i ł i n ; z s o o m m ^ H i n o o c o i - H O T f l O O Q O l N H c O i n C D C O £ > t S t > C O O O C O T t H C O C O 4 4 ID m O o O O CD CD -H O ) IO lO CO C~ CD 'd* 07) o rH o o o o o o o i n i n m O i n O C - O W O N C l I M I | 1 CO CO r f ^ 1 CO i n T* rH <N CD ł-H c q c o W cd ; u 8 D O J d O i n o i n CD *—ł *-H o CO 0 0 H . lO ^ CO^ ł-H^ 0 ~ ^ < S rH 1 O *' r t ^ I CO~ -rjT O CO CO rH 1 ł-H rH ' M I I I ! 1 1 0 0 ,0 0 3 6 , 4 6 3 5 ,8 1 1 3 ,8 5 0 , 1 2 1 1 0 0 ,0 0 2 3 , 7 6 3 8 , 1 8 2 0 , 3 7 0 5 CO 1 1 3 K _{I ^ n ^ Z S} I > T p « > 0 0 t > o c o o o H LO Q (M . 0 0 H O O i n O CO 0 0 CÓ 1 CO rt< I O ) H 8 I I I I 1 1 1 ^H 0 5 D-* CO CO CO [ > C*~ , o c o 1 c o ^ m c o c o c - c o c o o ę p H LO CD Oj i n ₄4 8 CD CO r f i n o ' i n O ^ CO rH 1- t «-4 CO »-1 rH rrt CO W y s z c z e g ó ln ie n ie J a b ło n ie B a n k ro ft J o n a th a n M c In to s h R ed J o n a th a n S ta rk ri m s o n S ta r k in g S p a rt a n W e a lt h y O d m ia n y p o z o s ta łe R az em ilo ść o d m ia n G ru s z e F a w o ry tk a L ip c ó w k a k o lo ro w a L u k a s ó w k a S a li s b u ry O d m ia n y p o z o s ta łe R az em il o ść o d m ia n Ś li w y S ta n le y W ę g ie rk a W a n g e n h e im ; W ę g ie rk a w ło s k a W ę g ie rk a z w y k ła O d m ia n y p o z o s ta łe R az em il o ść o d m ia n W iś n ie K re z e r L u tó w k a N e fr is O d m ia n y p o z o s ta łe R az em il o ść o d m ia n in T3 u a o u o a 0> u 3 •*->_o 3 *H -4-» w >> <D ‘C > XS a 05 T3_C3 i/d £ d 03 £ 73 o rt S-c 3 -*-s 3 t-l co t}5 J3₀₅ H

(10)

S t r u k t u r a n a k ła d ó w pracy.., 2 4 3

zielonki na przyoranie — w Józefowie i Mazanowie, zaś warzyw nie up ra wiano w Mazanowie i Wiszniowie.

W strukturze gatunków drzew (tab. 3) zdecydowanie dominowały ja błonie (około 85%), a najniższy w niej udział przypadał na orzechy wło skie i grusze. Badany okres charakteryzował się wzrostem drzewostanu i udziału jabłoni. Zaś w pozostałych gatunkach obserwowano tendencję odwrotną. Oznacza to, że gospodarstwa te przechodziły na sady jabłonio we, stopniowo likwidując pozostałe gatunki drzew. Wszystkie analizo wane gatunki drzew występowały w Mazanowie, a w Józefowie nie było tylko sadu wiśniowego, zaś w Radzięcinie zanotowano same jabłonie.

Badane sady (tab. 4) posiadały aż 75 odmian jabłoni. Do najw ażniej szych z nich zaliczono: Mc Intosh, Bacroft, Jonathan i Starking. Zajmo wały one łącznie 55,64% w strukturze odmian jabłoni. W poszczególnych obiektach stru k tu ra ich znacznie odbiegała od średniej, zaś sady oparte były na następujących odmianach: 1) w Wiszniowie grupa Jonathana (47,75%), Starking i Mc Intosh, 2) w Radzięcinie grupa Starkinga (36,87%), Jonathan i Mc Intosh, 3) w Mazanowie grupy Mc Intosha (26,45%), Jo nathana (25,64%) oraz Starkrym son, 4) w Hałasach — Bancroft (34,65%), Mc Intosh (21,15%) i Starking, 5) w Józefowie grupy Jonathana (26,04%), Starkinga (15,03%) i Mc Intosha (19,31%). W pozostałych gatunkach drzew dominowały następujące odmiany: grusz — Faworytka, wiśni — Lutów ka i Krezer, natomiast śliw — Węgierka Zwykła i Węgierka Włoska.

N A K Ł A D Y P R A C Y Ż Y W E J N A P R O D U K C JĘ P O L O W Ą I SA D O W N IC Z Ą W E D Ł U G G R U P R O B Ó T

Zebrane m ateriały dają podstawę do analizowania poziomu nakładów pracy, ich zmienności w poszczególnych latach badań oraz stru k tu ry grup robót.

PRZYGOTOWANIE GLEBY

Średnie nakłady pracy na przygotowanie gleby w sadzie były o 31,16% niższe niż w produkcji polowej (tab. 5). Produkcja połowa charakteryzo wała się jednak o wiele mniejszą ich zmiennością pomiędzy latami. N aj większe zróżnicowanie nakładów ponoszonych na tę produkcję w bada nych latach miało miejsce w gospodarstwach Radzięcin, Hałasy i Józefów (dysponujących najmniejszą powierzchnią gruntów ornych), w sadzie zaś — Józefów i Mazanów. Na dużą zmienność nakładów pracy na sad w Józefowie wyraźny wpływ wywarło przygotowanie gleby pod nowe nasadzenia. Natomiast w Mazanowie była ona następstwem uzupełniania wypadów wiśni posadzonych na bardzo słabych glebach, z koniecznością wymiany gleby pod nasadzeniami.

(11)

2 4 4 W o jciech M a je ro w s k i

T ab . 5. S tr u k tu r a n a k ła d ó w p ra c y w g o s p o d a rs tw a c h p r z y p a d a ją c y c h n a 1 h a w e d łu g g ru p p ra c y (w ro b o to g o d z in a c h i p ro c e n ta c h ) o raz ich zm ien n o ść p o m ięd zy la ta m i

w p r o c e n ta c h ś r e d n ie j S tr u c tu r e of th e c o sts of la b o u r in fa r m s p e r h a fo r g ro u p s of la b o u r (in m a n - h o u rs a n d p e r c e n t) a n d th e ir a n n u a l v a r ia b ility in p e r c e n t of th e a v e ra g e G ru p y p ra c H a ła s y J ó z e fó w M a z a n ó w W is z n ió w R a d z ię c in Ś re d n io P rz y g o to w a n ie g leb y P r o d u k c ja p o ło w a i a 1,28 8,78 (bez sad u ) 2,85 8,09 3,69 b 0,57 1,35 0,66 — 2,35 0,99 c 59,37 263,55 235,79 — 55,87 122,22 N a w o żen ie a 1,42 7,33 8,52 1,21 6,97 4,55 b 0,62 1,13 1,98 0,40 2,03 1,22 c 130,99 105,45 34,15 119,01 39,88 24,61

S iew — sad zen ie a 3,93 20,29 2,48 6,70 4,88 7,44

b 1,73 3,12 0,58 2,23 1,42 1,99 c 175,57 198,72 126,61 221,94 154,51 57,12 P r a c e p ie lę g n a c y jn e a 89,28 229,14 110,66 113,37 122,83 128,32 b 39,25 35,30 25,72 37,70 35,71 34,38 c 15,18 78,02 25,87 41,91 117,51 19,67 O c h ro n a ro ś lin a 10,62 76,90 28,51 25,72 31,74 31,53 b 4,67 11,84 6,63 8,55 9,22 8,45 c 56,78 94,16 26,87 17,30 47,42 39,49 Z b ió r a 78,23 182,08 134,36 115,71 72.15 113,82 b 34,40 28,05 31,23 38,47 21,00 30,50 c 33,84 70,78 44,20 25,11 53,15 16,02 T r a n s p o r t w e w n ę trz n y a 15,31 54,64 53,50 11,30 24,47 31,26 b 6,73 8,42 12,43 3,76 7,11 8,37 c 67,86 51,17 55,36 111,33 163,55 46,38 P r a c e m ag a z y n o w e a 16,98 40,76 61,58 3,81 32,65 30,61 b 7,46 6,28 14,31 1,27 9,49 8,20 c 70,67 25,51 83,96 57,48 36,54 38,71 P ra c e in n e a 10,40 29,28 27,82 22,93 40,17 22,01 b 4,57 4,51 6,46 7,62 11,67 5,90 c 69,42 75,17 80,16 39,99 86,43 23,08 R azem a 227,45 649,20 430.28 300,75 343,95 373,23 b 100,00 100,00 100,00 100.00 100.00 100.00 c 16,02 61,25 20,43 7,34 73,35 14,90 P rz y g o to w a n ie g leb y a P r o d u k c ja sa d o w n ic z a 4,79 6,47 6,31 5,01 5,70 5.36 b 3,80 1,02 7,74 6,34 13,94 4,72 c 79,75 51,78 20,28 28,34 197,19 17,91 N a w o żen ie a 14,19 14,61 9,53 4,87 8,99 7,47 b 11,27 2,30 11,69 6.17 21.99 6,58 c 207,39 93,63 81,43 30,59 35,15 76,04 S iew — sa d zen ie a 8.91 54,47 1,84 1,58 5,21 5,36 b 7,08 8,56 2,25 2,01 12,73 4.72 c 39,73 48,61 53,26 8,86 81,38 21,27 P r a c e p ie lę g n a c y jn e a 14,60 369,84 15,83 15,99 10,86 35,nO b 11,60 58,15 19,42 20,27 26,55 30,82 c 57,12 21,64 34,11 7,57 85,45 21,71

(12)

S tr u k t u r a n a k ła d ó w p racy.., 2 4 5 O c h ro n a ro ś lin a 0,69 10,17 1,21 0,90 0,16 1,43 b 0,55 1,60 1,49 1,14 0,39 1,26 c 159,42 121,44 66,12 27,78 256,25 52,45 Z b ió r a 49,11 117,45 30,58 30,47 9,26 36,68 b 39,00 18,46 37,51 38,38 22,67 32,30 c 53,96 111,11 113,57 17,05 209,39 28,96 T r a n s p o r t w e w n ę trz n y a 30,73 21,43 10,55 8,82 — 11,79 b 24,41 3,37 12,95 11,11 — 10,36 c 61,93 238,03 120,09 11,02 — 22,02 P r a c e m a g az y n o w e a 2,05 25,39 4,34 10,76 — 8,38 b 1,63 3,99 5,32 13,55 — 7,38 c 95,12 199,05 143,78 28,47 — 44,03 P ra c e in n e a 0,84 16,20 1,33 1,62 0,70 2,12 b 0,66 2,55 1,63 2,04 1,73 1,86 c 29*8,81 252,65 57,14 117,14 185,71 88,21 R azem a 125,91 636,03 81,52 79,39 40,88 113,56 b 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 c 54,95 57,47 16,71 13,26 36,50 17,69

a — ro b o czo g o d zin y ; b — %; c — zm ien n o ść w la ta c h w p ro c e n ta c h .

Nakłady pracy tej grupy robót w produkcji polowej były wyrównane pomiędzy gospodarstwami, bowiem zmienność wynosiła tu 31,34% śred niej. Najwyższy poziom osiągnęły one w gospodarstwach Józefów i Ma zanów, położonych na płytkich rędzinach. W produkcji sadowniczej zaś zróżnicowanie ich było bardzo wysokie, przy zmienności wynoszącej aż 237,94% średniej. Najwyższe te nakłady były w Józefowie i Radzięcinie, a nie notowano ich w Wiszniowie. Wysokie nakłady pracy w Radzięcinie były spowodowane likwidowaniem skutków erozji w pierwszych dwóch latach badań.

W strukturze nakładów pracy przygotowanie gleby stanowiło niewiel ki udział, a w produkcji sadowniczej był on najniższy i ponad czterokrot nie niższy niż w produkcji polowej. Większe jego zróżnicowanie było w nakładach pracy ponoszonych na produkcję połową. Najwyższy udział nakładów pracy na przygotowanie gleby na produkcję połową w ystąpił w Radzięcinie, najniższy zaś był w Józefowie, w którym to zanotowano wysoką intensywność organizacji. Oba te gospodarstwa posiadały równo cześnie najwyższy udział tych nakładów na produkcję sadowniczą.

NAWOŻENIE

Średnie nakłady pracy na nawożenie (tab. 5) były o 39,09% niższe w produkcji sadowniczej niż w polowej. Ta ostatnia charakteryzow ała się jednak znacznie wyższą ich zmiennością pomiędzy latami. Największe zróżnicowanie ponoszonych na nią nakładów w badanych latach miało miejsce w Hałasach. Na tak wysoką ich zmienność w yw arły wpływ n a kłady pracy w pierwszym roku badań, spowodowane częstym nawoże niem GO pomiotem kurzym oraz nawożeniem organicznym łąk, a które

(13)

w następnych latach nie były tu stosowane. Wysoka zaś zmienność na kładów pracy w produkcji sadowniczej występowała w Hałasach, Wisz- niowie i Józefowie. W ynikała ona z różnego poziomu nawożenia, często tliwości stosowania tych zabiegów w poszczególnych latach i stopnia kon centracji wysiewanych nawozów.

Nakłady pracy tej grupy robót były także zróżnicowane pomiędzy gospodarstwami, bowiem ich zmienność dla produkcji polowej wynosiła tu 130,39%, a sadowniczej — 160,66% średniej. Wysokie nakłady pracy na produkcję połową w ystąpiły w Józefowie i Hałasach. W pierwszym z nich w ynikały one głównie z kilkakrotnego nawożenia pogłównego szkó łek i warzyw polowych, wykonywanego przeważnie ręcznie. Podobnie kilkakrotnie nawożono sad w Mazanowie, Józefowie i Radzięcinie, co wpłynęło na wyższe zużycie robocizny w tych gospodarstwach.

W strukturze nakładów pracy nawożenie sadu stanowiło niewielki udział, natom iast w produkcji polowej był on ponad pięciokrotnie wyż szy niż w sadownictwie. Znacznie większe jego zróżnicowanie było w pro dukcji polowej. Wysokim udziałem nakładów pracy na nawożenie pro dukcji polowej charakteryzow ały się te gospodarstwa, w których była bardziej rozwinięta produkcja zwierzęca — Mazanów i Hałasy lub nie wielka powierzchnia gruntów ornych — Radzięcin (1 ha GO).

SIEW — SADZENIE

Średnie nakłady pracy w produkcji polowej (tab. 5) były o 27,96% niższe niż w sadzie. Zmienność ich pomiędzy latam i była również znacz nie niższa w produkcji polowej we wszystkich gospodarstwach. Duże zróż nicowanie ponoszonych nakładów na sad w badanych latach wynikało głównie z cyklicznego, niesystematycznego uzupełnienia wypadów, czyli jego renowacji. Oczywiście w różnych gospodarstwach przyczyny te były inne. Na przykład: w Józefowie zakładano nowe kw atery drzew, jedno cześnie wprowadzając we wszystkich kw aterach pasy m uraw y: w Wisz- niowie i Radzięcinie zagęszczono stare nasadzenia, zaś w Hałasach likwi dowano skutki plagi nornic i wypadów spowodowanych wymoknięciem drzew. W ypady drzew w Mazanowie, których przyczyną były słabe gleby, podnoszono już przy omawianiu nakładów pracy na przygotowanie gleby.

Poziom nakładów pracy tej grupy robót w produkcji polowej był bar dzo zróżnicowany pomiędzy gospodarstwami, bowiem zmienność jego wy nosiła tu aż 986,75% średniej. Bardzo wysokie nakłady w Józefowie w y nikały z dużego udziału warzyw nasiennych, produkowanych z rozsady i wysadków oraz szkółek drzew owocowych. Wyeliminowanie tego gospo darstw a, osiągającego tylko 136,75% średniej, spowodowałoby znaczne wyrównanie poziomu tych nakładów w pozostałych gospodarstwach. W produkcji sadowniczej gospodarstwo Józefów charakteryzowało się

(14)

S tr u k t u r a n a k ła d ó w pracy... U l

również najwyższymi nakładami pracy i wpłynęło na wysoką ich zmien ność dla całej zbiorowości (239,38%). Odrzucenie tego gospodarstwa spo wodowałoby zmniejszenie zmienności tylko do 56,72% średniej.

W strukturze nakładów pracy grupa tych robót stanowiła około 2% — w sadownictwie i 5% — w produkcji polowej. Zróżnicowana stru k tu ra zasiewów miała swoje odzwierciedlenie w dużym zróżnicowaniu udziału nakładów pracy. Dotyczy to szczególnie Radzięcina, Józefowa i Hałas, w których była bardziej intensywna organizacja produkcji polowej i w y soki udział nakładów pracy. Podobnie było w odniesieniu do Józefowa i Wiszniowa w zakresie renowacji sadu.

PRACE PIELĘGNACYJNE

Grupą pochłaniającą najwięcej robocizny w sadzie były prace pielęg nacyjne (tab. 5). Średnie nakłady były tu taj prawie czterokrotnie wyż sze niż w produkcji polowej. Zmienność ich pomiędzy badanymi latami w obu działach produkcji była niewielka, przy największej jej wartości w gospodarstwie Radzięcin. W produkcji polowej wynikała ona z małej powierzchni GO i radykalnych zmian gatunków upraw ianych warzyw w kolejnych latach, zaś w sadowniczej — z dynamicznego podnoszenia poziomu agrotechniki.

Poziom nakładów pracy pomiędzy gospodarstwami był bardzo zróż nicowany w produkcji sadowniczej. Ekstrem alna wartość przewyższała średnią o 8,99%, natom iast w polowej była ona wyższa ponad dziesięcio krotnie. Na tak wysoką zmienność w obu działach produkcji wpływ w y wierało gospodarstwo Józefów, w którym produkcja połowa charaktery zowała się dużym udziałem szkółek i warzyw.

Poziom nakładów pracy pomiędzy gospodarstwami był bardzo zróż nicowany w produkcji sadowniczej. Ekstrem alna ich wartość przewyższa ła średnią o 8,99%, natomiast w polowej była ona wyższa ponad dziesię ciokrotnie. Na tak wysoką zmienność w obu działach produkcji wpływ wywierało gospodarstwo Józefów, w którym produkcja połowa charak teryzowała się dużym udziałem szkółek i warzyw. Polowe zabiegi pie lęgnacyjne były tam w małym stopniu zmechanizowane, powodując niską wydajność pracy. Wyższe zaś nakłady w sadzie w ynikały z większej licz by stosowanych zabiegów oraz bardziej pracochłonnego formowania drzew w porównaniu z innymi gospodarstwami. Po odrzuceniu nakładów z Józefowa w pozostałych obiektach byłyby one praw ie wyrównane, a zmienność ich dla produkcji polowej wynosiłaby 14,66% i sadowniczej — 30,82 średniej.

Udział nakładów pracy tej grupy robót był także zróżnicowany. Śred nio był on nieco wyższy w produkcji sadowniczej w porównaniu do po

(15)

lowej. Jednak produkcja sadownicza charakteryzow ała się większym w y równaniem tego udziału pomiędzy obiektami. W produkcji polowej udział tej grupy robót w Józefowie był bardzo wąski i w ynikał z dużej inten sywności organizacyjnej. Niski ich udział w Hałasach spowodowany był najwyższym udziałem roślin zbożowych.

OCHRONA ROŚLIN

Średnie nakłady pracy na produkcję połową (tab. 5) były tu taj po nad dwudziestokrotnie niższe niż w sadzie i charakteryzow ały się o wiele wyższą zmiennością pomiędzy latam i. W okresie badania nakładów p ra cy w produkcji polowej duże ich zróżnicowanie obserwowano w Radzię- cinie, Halsach i Józefowie. W pierwszym z tych gospodarstw wynikało ono z pojawienia się w jednym roku choroby zwalczanej z urzędu i obję tej kw arantanną, a w następnych latach upraw iano warzyw a o małym zapotrzebowaniu na te zabiegi. W dwóch następnych obiektach wynikało ze zmian stru k tu ry zasiewów warzyw, wymagających troskliwej ochrony. Wpływ tu taj m iały również odmienne w arunki klimatyczne powodujące duzą zmienność w nakładach pracy na niektóre działalności. Wysoka zmienność w nakładach pracy w sadzie Józefowa miała swoje uzasadnie nie w zmianie ap aratu ry do ochrony roślin z opryskiwaczy lancowych na opryskiwacze z przystaw ką w entylatorow ą, w w yniku czego agregat ob sługiwał tylko jeden pracow nik zamiast uprzednio trzech osób. Zjawiska tego nie obserwowano w Wiszniowie, bowiem modernizację tej aparatury przeprowadzono tam przed okresem badań.

Wysoka zmienność w poziomie nakładów pracy pomiędzy gospodar stw am i dotyczyła głównie produkcji polowej, w której wynosiła ona aż 700% średniej. W obu działach produkcji rzutowało tu gospodarstwo Józefów, w którym wysokie nakłady powodowała duża liczba przepro wadzanych zabiegów i stosowana opłata za czas pracy, a nie za ilość w y konanych jednostek. Policzenie zmienności tego gospodarstwa radykal nie obniżyłoby jej wartość 73,43% w produkcji polowej i 66,98% — w sa downiczej. N atom iast niskie nakłady pracy na ochronę sadu w Hałasach były spowodowane m ałą liczbą zabiegów, przy dużej powierzchni sadu i akordowej pracy.

Podobnie jak poziom, również i udział tych nakładów był średnio niższy (prawie siedmiokrotnie) w produkcji polowej niż sadowniczej. Nie co większe jego zróżnicowanie było w produkcji polowej, przy niskich wartościach w Radzięcinie i Hałasach, a w tym ostatnim także w sadzie. Duża rozbieżność w wielkości nakładów pracy na ochronę pomiędzy go-r spodarstwami a ich udziałem w struk tu rze w ynikała ze zróżnicowania poziomu ogólnych nakładów pracy w tych obiektach.

(16)

S t r u k t u r a n a k ła d ó w pracy..; 2 4 9

ZBlOR ZIEMIOPŁODÓW

Średnie nakłady pracy na tę grupę robót (tab. 5) były ponad trzy k ro t nie niższe niż w produkcji polowej w porównaniu do sadowniczej. Ta ostatnia produkcja charakteryzowała się znacznie mniejszą ich zmien nością pomiędzy latam i badań, jak również i w poszczególnych gospo darstwach. W produkcji polowej wysoka zmienność nakładów pracy w y stępowała w: Radzięcinie, Mazanowie i Józefowie. W pierwszym z nich w ynikała ona z likwidacji upraw y pomidorów przed zbiorem na skutek choroby, a także z praktykow anym tu sposobem oddawania łąk do zbio ru za połowę siana. W Mazanowie była ona spowodowana zastosowaniem w dwóch ostatnich latach badań nietypowej dwufazowej technologii zbio ru wyłożonego zboża. W Józefowie zaś zmiany te były następstwem u p ra wy pomidorów nasienych tylko w 1971 r.

Poziom nakładów pracy był bardziej zróżnicowany pomiędzy gospo darstw am i w produkcji polowej niż w sadowniczej. Wysokie nakłady p ra cy w Józefowie w ynikały ze specyficznej stru k tu ry zasiewów w polu oraz dużego zagęszczenia drzew i znacznego udziału pestkowych w strukturze nasadzeń. Niskie zaś nakłady w Hałasach można tłumaczyć wyjątkowo niskimi plonami owoców w tym gospodarstwie, w Radzięcinie — jedno- gatunkowym sadem jabłoniowym.

Udział zbioru w strukturze nakładów pracy na produkcję połową sta nowił podstawową pozycję, obejmując średnio trzecią ich część i nieco mniej w przypadku produkcji sadowniczej. Różnice w udziale tej grupy robót pomiędzy gosopdarstwami wynikały głównie z odmiennej stru k tu ry zasiewów (Józefów i Radzięcin) i nasadzeń (Radzięcin), jak też z róż nego poziomu intensywności organizacji gospodarstwa. Powoduje to in ny poziom i odmienną stru k tu rę nakładów pracy.

TRANSPORT WEWNĘTRZNY

Średnie nakłady pracy na transport — podobnie jak na zbiór — były około trzykrotnie niższe w produkcji polowej, która jednocześnie cha rakteryzow ała się znacznie mniejszą ich zmiennością. W produkcji tej największe zróżnicowanie nakładów pracy pomiędzy latam i wystąpiło w Józefowie, a nawet w Mazanowie. W produkcji sadowniczej zaś duża zmienność w poziomie tych nakładów miała miejsce w Radzięcinie i Wisz- niowie. Przyczyn tak dużego zróżnicowania nakładów pracy w badanych latach należy doszukiwać się głównie w spedycji owoców i innych zie miopłodów — czasem bezpośrednio z miejsca ich produkcji, lub niekiedy z magazynów położonych w różnej odległości od pól czy kw ater sadu. W Radzięcinie zaś całość zbiorów polowych sprzedawano w miejscu ich produkcji.

(17)

Różnice w poziomie tych nakładów pomiędzy gospodarstwami były praw ie dw ukrotnie większe w produkcji polowej w porównaniu do sa downiczej. Wysoki ich poziom w Hałasach w ynikał z bardzo złego stanu dróg dojazdowych i znacznych odległości od pól, a szczególnie łąk. Do jazd do łąk odbywał się tu taj drogą okrężną, która po ulewnych desz czach była nieprzejezdna. Wysokie nakłady pracy na tę grupę robót w produkcji sadowniczej w Józefowie spowodowane były silnym cięciem drzew, a w związku z tym wywożeniem dużej ilości gałęzi, w Mazano wie zaś — wymianą części ziemi w sadzie wiśniowym. Na poziom na kładów pracy w obu tych gospodarstwach rzutow ały również wysokie plony owoców, których spedycja praw ie w całości odbywała się z prze chowalni. Średni udział tych nakładów był nieco wyższy w produkcji po lowej. Natomiast zróżnicowanie ich udziału pomiędzy gospodarstwami było znacznie wyższe w produkcji polowej w porównaniu do sadowniczej. Bardzo niski udział transportu polowego w Józefowie w ynikał z dużych nakładów pracy na inne grupy robót, jak też spedycji m ateriału szkół karskiego z miejsca jego produkcji. W Wiszniowie zaś spedycja owo ców odbywała się bezpośrednio z sadu, stąd też niski był udział tej g ru py robót w nakładach pracy.

PRACE MAGAZYNOWE

Średni poziom nakładów pracy na roboty magazynowe był ponad czterokrotnie niższy w produkcji polowej niż w sadowniczej. Zmienność jego pomiędzy latam i była nieco wyższa w produkcji polowej. Wysokie zróżnicowanie w niej nakładów w Józefowie miało swoje przyczyny w ręcznym przygotowaniu warzyw do sprzedaży, w Mazanowie zaś — w przygotowaniu kw alifikatów zbóż w trudnych w arunkach ich zbioru. W produkcji sadowniczej wysoka zmienność naładów pracy pomiędzy latam i powstała na skutek oddania chłodni do eksploatacji, a w H ała sach — w w yniku sprzedaży owoców niesortowanych w ostatnim roku badań.

Pomiędzy gospodarstwami nakłady pracy były o wiele bardziej zróż nicowane w produkcji polowej. Wyższym ich poziomem charakteryzo wały się tu gospodarstwa Józefów, a także Wiszniów. Na taką ich w iel kość w pierwszym z nich wpływ miało przygotowanie warzyw, zaś kw a lifikatów — w drugim. W ydaje się, że na wielkość nakładów tej grupy robót może mieć również wpływ zimowy okres ich wykonywania. Dość często prace te przypadają na okres, w którym racjonalne w ykorzysta nie siły roboczej jest utrudnione ze względu na niewielkie jej zapotrze bowanie. Stąd też ponad racjonalne potrzeby jest ona przydzielona do tego typu pracy. Dotyczy to również produkcji sadowniczej w Mazano

(18)

S t r u k t u r a n a k ła d ó w p racy... 251

wie i Józefowie, w których bezpośrednią przyczyną było przechowywa nie znacznej ilości owoców.

Udział tej grupy robót w nakładach pracy wynosił 7—8% i był nieco wyższy w produkcji sadowniczej. Wysoki jej udział dla produkcji polowej Wiszniowa wynikał z dużej ilości kwalifikatów zbóż. W Mazanowie i Radzięcinie przyczyną tego było kilkakrotne sortowanie owoców w prze chowalni. Ponadto, pomimo wysokich plonów w Mazanowie, dla racjo nalnego wykorzystania chłodni przechowywano tam również i przygoto wano do sprzedaży owoce z innych gospodarstw.

PRACE INNE

Średnie nakłady innych prac (tab. 5) były prawie dziesięciokrotnie niższe w produkcji polowej w porównaniu do sadowniczej. Zmienność zaś ich pomiędzy badanymi latam i była sześciokrotnie wyższa w produkcji polowej. Wysoką ich zmienność w produkcji polowej, która m iała m iej sce niemal we wszystkich obiektach, wyjaśnia fakt niewystępowania tych nakładów w każdym roku. Oprócz tego dotyczyły one specyficznych ro bót, związanych głównie z upraw ą tylko niektórych warzyw i roślin specjalnych. Na wysoki poziom tych nakładów w Józefowie wyraźny wpływ w ywarła pracochłonna upraw a pomidorów przy rusztowaniach oraz ponoszone znaczne nakłady pracy związane z estetyką gospodarstwa, które służyło jako pokazowe. Natomiast znaczna wielkość ich w Ra dzięcinie spowodowana była prowadzeniem dużej kw atery szpalerowej drzew o powierzchni 17 ha.

NAKŁADY OGÓŁEM

Średnie nakłady pracy w sadzie były ponad trzykrotnie wyższe niż w produkcji polowej. Zmienność ich w badanych latach była niewielka i wynosiła 17,69% dla produkcji polowej oraz 14,90% — w sadowniczej. Najwyższe zróżnicowanie tych nakładów ponoszonych na produkcję po łową wystąpiło w Józefowie i Hałasach, zaś na sadowniczą — w Radzię cinie i Józefowie. Znaczny spadek w badanych latach nakładów w Józe fowie był spowodowany zmianą technologii niektórych grup prac oraz intensywnym powiększeniem sadu, a w związku z tym niższymi potrze bami młodych nasadzeń w tym zakresie. W Radzięcinie zaś szybkie pod noszenie poziomu agrotechniki i plonów radykalnie zwiększało nakłady pracy. Natomiast niska ich zmienność w produkcji polowej Wiszniowa i Mazanowa była spowodowana względnie ustabilizowaną stru k tu rą za siewów i dużą skalą tej produkcji.

Poziom nakładów pracy był znacznie bardziej zróżnicowany pomię dzy gospodarstwami niż latam i badań. Stwierdzenie to dotyczy

(19)

szczegół-2 5 szczegół-2 W o jc ie c h M a je ro w s k i

nie produkcji polowej, w której zmienność ich pomiędzy obiektami w y nosiła aż 524,08% średniej. Na tak wysoką jej wartość w yraźny wpływ wywierała tu specyficzna, wysoko intensywna stru k tu ra zasiewów w Jó zefowie. Odrzucenie tego gospodarstwa obniżyło zmiennośćć do 74,88% średniej. Najniższe nakłady pracy w polu obserwowano w Radzięcinie, w którym był wysoki udział łąk zbieranych na odrobek.

W produkcji sadowniczej najwyższy poziom nakładów pracy w ystą pił w Józefowie, w gospodarstwie o najstarszych tradycjach sadowni czych, osiągającym wysokie plony, o dużym udziale drzew pestkowych w strukturze nasadzeń oraz dobrej agrotechnice i ochronie roślin. Nato miast wielkość ogólnych nakładów pracy poniesionych na sad miała m iej sce w Hałasach, w których były w yjątkowo niskie plony oraz niski po ziom agrotechniki i ochrony roślin. Przyczyn takiego stanu należy tu taj doszukiwać się w złej lokalizacji sadu, jak też w niewystarczającym w y posażeniu tego gospodarstwa w sprzęt i ograniczonym funduszu płac.

W N IO S K I

Przedstawione wyniki dotyczą badań przeprowadzonych w latach 1971— 1973 tylko w pięciu obiektach państwowych i nie w yczerpują ca łości podjętego zagadnienia. Niemniej jednak sygnalizują one rozmiary i tendencje w nakładach pracy w badanych przedsiębiorstwach, a więc w pewnym stopniu m ają znaczenie praktyczne. Wynika z nich potrzeba podjęcia podobnych badań w innych gospodarstwach sadowniczych. Wy prowadzone tu taj wnioski i postulaty mogą i powinny znaleźć potw ier dzenie w jednostkach funkcjonujących w podobnych w arunkach przyrod- niczo-ekonomicznych. Mała liczebność badanych obiektów i różnorodność czynników w pływających na wielkość nakładów pracy oraz ich powią zania utrudniają precyzyjne wnioskowanie. Jednak starano się tu taj uchwycić najważniejsze czynniki rzutujące na wielkość nakładów pracy, które ujęto w kilku wnioskach.

1. Dążąc do możliwie precyzyjnego określenia nakładów pracy żywej na produkcję roślinną w kilku gospodarstwach równocześnie, należy po łączyć je w odpowiednie względnie jednorodne ich grupy. Podstawą tego grupowania powiny być wskaźniki obejmujące między innymi: zasoby siły roboczej i pociągowej, fundusz płac, wartość środków trwałych, ob sadę zwierząt, produkcję towarową b ru tto i wynik finansowy.

2. Wielkość nakładów pracy w produkcji sadowniczej była zróżni cowana pomiędzy badanym i gospodarstwami praw ie trzykrotnie, co jest zjawiskiem negatywnym . Natom iast znacznie niższe różnice w nich w y stąpiły pomiędzy badanymi latami, aczkolwiek obserwowano tendencję wzrostową. Gospodarstwa o wyższym udziale sadu ponosiły wyższe na

(20)

S t r u k t u r a n a k ła d ó w pracy.., 2 5 3

kłady pracy na jednostkę obszaru. Zatem powierzchnia jego odgrywała mniejszą rolę w poziomie tych nakładów niż udział sadu w UR.

3. Badane sady charakteryzują się stosunkowo dużą, chociaż zróżni cowaną liczbą gatunków i odmian drzew owocowych. W pływają one na różnice w poziomie i technice prowadzenia sadów oraz utrudniają ich prawidłową pielęgnację i organizację pracy, a w związku z tym powo dują zwiększenie i zróżnicowanie poziomu jednostkowych nakładów p ra cy. Należy zatem dążyć do ograniczenia ich liczebności do niezbędnego minimum.

4. Prachochłonność produkcji polowej mierzona wielkością nakładów pracy była ponad trzykrotnie niższa niż w sadowniczej, jednak przy znacznie wyższym jej zróżnicowaniu pomiędzy badanymi gospodarstwa mi i latami. Oznacza to, że produkcja połowa jest bardziej wrażliwa od sadowniczej na oddziaływanie zmienych warunków przyrodniczych. Róż nice zaś w poziomie nakładów pomiędzy gospodarstwami w ynikały głów nie z różnych stru k tu r zasiewów, intensywności organizacji i technologii produkcji.

5. Do najbardziej pracochłonnych grup prac w sadownictwie i pro dukcji polowej należy zaliczyć pielęgnację i zbiór ziemiopłodów, które łącznie stanowiły tu taj ponad 60% nakładów pracy. W produkcji polowej nieco wyższy udział przypadał na zbiór zaś w sadownictwie na [prace pielęgnacyjne. Znacznie wyższy udział w produkcji polowej niż w sa downictwie przypadał na przygotowanie gleby, nawożenie oraz siew-sadzenie, a o wiele niższy na grupę prac innych. Był on spowodowany specyfiką technologii tych dwóch gałęzi i różnym ich charakterem pro dukcji. Duże zróżnicowanie udziału poszczególnych grup prac produkcji polowej pomiędzy gospodarstwami wynikało głównie z różnego w nich udziału roślin intensywnych (okopowych, warzyw, chmielu i szkółek) w strukturze zasiewów.

6. Poważny wpływ na wielkość nakładów pracy żywej w yw ierają czynniki zewnętrzne, a więc tylko w niewielkim stopniu zależne od kie rownictwa danego gospodarstwa. Do czynników tych zaliczono nieko rzystne możliwości dotyczące eksportów, zaopatrzenia w m ateriał do do- sadzania drzew w miejsce drzew zniszczonych częściowo lub całkowicie przez niekorzystne w arunki przyrodnicze, uzyskania funduszu płac w od powiedniej wysokości, zmiany technologii wynikającej z zastosowania no wych maszyn oraz intensywnych odmian. W tym ostatnim przypadku należy postulować zwiększenie udziału nowoczesnej mechanizacji prze de wszystkim w zakresie: zbioru, pielęgnacji, ochrony roślin i transportu. Natomiast na zmniejszenie nakładów pracy żywej istotny wpływ w y wiera tzw. czynnik ludzki, przez który rozumiano właściwe zarządza

(21)

nie i racjonalną organizację pracy wraz z zastosowaniem polityki w za kresie wykorzystania funduszu płac.

7. Obecny rozległy układ terytorialny (do 200 km) PPGR podleg

łych dyrekcji K om binatu znacznie utrudnia zarządzanie i wpływa na zmniejszenie efektywności gospodarowania, co sugeruje postawienie wniosku w sprawie koncentracji tego typu gospodarstw.

Р Е З Ю М Е Ц е л ь ю п р е д п р и н я т ы х и с с л е д о в а н и й б ы л о о п р ед е л е н и е з а т р а т т р у д а и и х у ч а с ти е в с т р у к т у р е о т д е л ь н ы х о т р а с л е й п о лев о го п р о и зв о д с т в а , особенно с а д о водческого. И зу ч е н и е р о л и э т и х о т р а с л е й в у с л о в и я х р азн о о б р а зн о г о р а с т е н и е во д ч еско го п р о и зв о д с т в а м о ж е т п р и г о д и т ь с я д л я р а ц и о н а л ь н о й о р г а н и за ц и и эти х о т р а с л е й с е л ь с к о го х о зя й с т в а . Э та п р о б л ем а и з у ч а л а с ь в 1971— 1973 гг. н а п р и м е р е п я т и го сх о зо в с е л ь с к о х о зя й с т в е н н о г о к о м б и н а т а в Л ео н у в е. М ето д и к у и сс л е д о в а н и й с о с т а в л я л и у ч е т н ы е ж у р н а л ы и д р у ги е п е р в и ч н ы е д о к у м ен ты , п р о в е р я е м ы е опросом . З а т р а т ы т р у д а р а с с м а т р и в а л и с ь в 9 г р у п п а х р аб о т в п е р е с ч е те н а 1 га с а д а и н а 1 г а с е л ь с к о х о з я й с т в е н н ы х угоди й (без сада). В р е з у л ь т а т е п р о в е д е н н ы х и ссл е д о в а н и й б ы л и о п р е д е л е н ы : к р и т е р и и г р у п п и р о в к и х о з я й с т в , в е л и ч и н ы , с т р у к т у р а и м о д ел и з а т р а т т р у д а в о беи х о т р а с л я х р асте н и е в о д ч е с к о го п р о и зв о д с т в а , а т а к ж е в ы д е л е н ы н е к о т о р ы е ф а к т о р ы , в л и я ю щ и е н а и х у р о в е н ь . О дин и з в ы в о д о в к а с а е т с я о р г а н и за ц и и к о м б и н а та и его в л и я н и я н а э ф ф е к т и в н о с т ь п о д ч и н е н н ы х ем у х о зя й с тв . S U M M A R Y T h e p r e s e n t in v e s tig a tio n s a im e d a t d e te r m in in g th e a m o u n t of th e co sts of la b o u r in v o lv e d a n d th e i r s h a r e in th e s t r u c tu r e of p a r tic u l a r b ra n c h e s of fie ld p ro d u c tio n , e s p e c ia ly f r u it- g r o w in g , in s e v e r a l se le c te d s t a te fa rm s . S tu d ie s on th e r o le of th o s e b ra n c h e s — u n d e r th e c o n d itio n s of a n is o tro p ic p la n t p ro d u c tio n — m a y be u s e f u l fo r th e ra tio n a liz a tio n of f a r m m a n a g e m e n t in th is s p h e re . T h e p ro b le m w a s in v e s tig a te d in th e y e a rs 1971— 1973 o n th e e x a m p le of fiv e s t a te fa r m s s u b o r d in a te d to th e C o m b in e a t L eo n ó w . T h e s tu d ie s w e re b a s e d on th e fa r m s re c o rd s a n d o th e r p r im a r y d o c u m e n ts v e rifie d th r o u g h in te rie w s . T h e co sts of la b o u r w e re c o n s id e re d u n d e r 9 s e p a r a te ty p e s of w o rk s , re d u c e d to 1 h a o rc h a r d a n d to 1 h a of a r a b l e la n d (e x c lu d in g o rc h a rd s ).

T h e p e rf o rm e d in v e s tig a tio n s m a d e it p o ss ib le to d e te r m in e th e c r ite r ia fo r f a r m g ro u p in g , th e a m o u n t, s t r u c tu r e a n d m o d e ls of th e co sts of la b o u r of b o th

in v e s tig a te d b ra n c h e s o f p la n t p r o d u c tio n ; so m e of th e fa c to r s e ffe c tin g t h e i r

lev el w e re d is tin g u is h e d as w e ll. O ne o f th e in d ic a tio n s c o n c e rn s th e o rg a n iz a tio n of th e C o m b in e a n d its e ff e c t o n th e e ffic ie n c y of m a n a g e m e n t in its s u b o r d in a te d fa rm s .