Dalsze denary rzymskie ze skarbu ze Skrobaczowa, pow. Busko

Janusz Kuczyński

Dalsze denary rzymskie ze skarbu ze

Skrobaczowa, pow. Busko

Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 5, 143-150

DALSZE DENARY RZYMSKIE ZE SKARBU ZE

SKROBACZOWA, POW. BUSKO

Dzięki uprzejm ości W acław a L orka, prezesa K ieleckiego Oddziału Polskiego

T ow arzystw a Archeologicznego *, d otarłem w początkach 1966 rok u do trz y ­

n a stu denarów rzym skich znajdujących się w posiadaniu osób pryw atny ch,

a pochodzących z częściowo rozproszonego sk arb u ze Skrobaczow a 2.

P ro blem przynależności opisyw anych tu d enarów do zespołu skrobaczow -

skiego nie budzi zastrzeżeń. Wszyscy obecni w łaściciele znają pochodzenie

m o net zakupionych bądź otrzym anych w darze od nieżyjącego już W łodzi­

m ierza G ierowskiego, od którego w 1962 r. M uzeum Ś w iętokrzyskie nabyło 76

den aró w pochodzących ze sk arb u odkrytego w 1909 r. w Skrobaczowie. Liczyć

się nato m iast należy z możliwością, iż przed uzyskaniem sk arb u przez M uzeum

Ś w iętokrzyskie uległo rozproszeniu znacznie więcej niż trzynaście denarów .

S tan zachow ania opisyw anych d enarów jest analogiczny do opublikow a­

nych już 76 egzem plarzy. P osiadają one silnie s ta rte pow ierzchnie, d okum en­

tu jące fa k t dłuższego ich o b ro tu przed zdeponow aniem w ziemi. P onadto d e n a r

M arka A ureliusza fig u ru jąc y w załączonym k atalog u pod num erem 8 został

uszkodzony już po w ydobyciu sk arb u z ziemi. W ynikający ze złego stan u

zachow ania b ra k szczegółów przedstaw ień, a zwłaszcza fragm en tó w napisów,,

znacznie u tru d n ił precyzyjną identyfikację poszczególnych egzem plarzy.

Z estaw ienie d enarów uszeregow anych w porządku chronologicznym przed ­

staw ia się następująco:

T r a j a n ...1

H a d r i a n ... 4

A n to n in u s P i u s ...2

M arek A u r e liu s z ...1

F au sty n a II, żona M arka A ureliusza

.

5

ł ą c z n i e ... 13 denarów

1 P ragn ę w ty m m iejscu w y ra zić głęb o k ą w d zięczn o ść P an u W a cła w o w i L o r - k o w i za u m o ż liw ie n ie m i op racow an ia p o sia d a n y ch p rzez sieb ie d en a ró w , a ta k że pom oc w d otarciu do d a lszy ch eg zem p la rzy , k tórych W łaścicielom sk ła d a m p o d zięk o w a n ie za u d o stęp n ien ie m i m on et.

2 J. K u czy ń sk i S k a r b d e n a r ó w r z y m s k i c h z e S k r o b a c z o w a , p o w . B usk o , „R ocz­ nik M uzeum Ś w ię to k r z y s k ie g o ”, 11/1964, s. 115— 136.

144 J a n u s z K u c z y ń s k i

Tym sam ym obecnie znany skład powiększonego z ilości 76 do 89 denarów

sk arb u ze Skrobaczow a jest następujący:

T r a j a n ...3

H a d r i a n ...13

E l i u s z ...

.

.

1

A nto n in u s P i u s ...

18

F au sty n a I, żona A nto n in u sa P iusa .

.

12

M arek A u r e liu s z ...17

F au sty n a Tl, żona M arka A ureliusza

.

10

Lucjusz W e r u s ...2

Lucilla, żona Lucjusza W erusa .

.

.

1

K o m m o d u s ...7

K ryspina, żona K om m odusa

.

.

.

3

Septim iusz S e w e r ... 1

Ju lia Domna, żona S eptim iusza Sew era

1

ł ą c z n i e d e n a r ó w ... 89

Nowo uzyskane den ary , co stw ierdzono w trak cie ich określania, podobnie

ja k już opublikow ane, pochodzą w yłącznie z m ennicy rzym skiej.

P odkreślić należy, że opisyw ane d en ary nie w płynęły na poprzednio u sta ­

loną chronologię sk arb u oraz nie zaw ażyły niem al wcale na jego stru k tu rz e

chronologicznej, k tó ra obecnie k ształtu je się w sposób p rzedstaw iony na ta b li­

cy I. Tak więc w nioski, w yrażone w p u b lik acji skarbu, a zwłaszcza określenie

czasu zdeponow ania go w ziemi na około połowę III w ieku n. e. pozostają

nad al ak tu a ln e 3. P rzyjąć też m ożna, że ew en tu aln e dalsze ubytki, do których

nie zdołano dotrzeć, rów nież nie pow inny w płynąć w sposób zasadniczy na

dotychczasow e ustalenia.

Załączona tab ela przedstaw ia stru k tu rę chronologiczną sk arbu , w yrażoną

stosunkiem procentow ym m onet rep rezen tu jący ch okresy pan ow ania poszcze­

gólnych cesarzy. Celem uzyskania większej przejrzystości do liczby m onet

poszczególnych panujący ch włączono w ystępujące m onety ich żon oraz w spół-

panujących. L inią przery w an ą oznaczono s tru k tu rę sk arbu , ustaloną dla

uprzednio znanych 76 denarów , n atom iast lin ią ciągłą s tru k tu rę obecnie a k tu ­

alną, czyli dotyczącą 89 denarów .

W opisie denarów zachow ano zasady zastosow ane w in w en tarzu skarbu

ze Skrobaczow a, um ieszczonym w II tom ie ,,Rocznika M uzeum Ś w iętokrzys­

kiego”, to znaczy: części legend tru d n o czytelne skutkiem zatarcia lub w adli­

wego odbicia stem pla, lecz m ożliwe do zrek on struo w ania, ujęto w naw iasy.

L ite ry i cyfry nie dające się odtw orzyć w ykropkow ano. M iejsca napisów roz­

dzielone w izerunkiem oznaczono znakiem pauzy. N um eracja d enaró w w k a ta ­

logu odpow iada n u m eracji zdjęć.

Identy fikację den aró w przeprow adzono w oparciu o pracę H. M attingly

Coins oj the Roman Empire in the British M useum (London, tom III, 1936;

tom IV, 1940).

K A T A L O G D e n a r y o z n a c z o n e n u m e r a m i 3, 5, 6, 7, 11, 12, 13 p o s i a d a W a c ł a w L o r e k ; d e n a r y n r 1, 8, 9 A l i n a P o l a k o w s k a ; d e n a r n r 10 J a n u s z W o j c i e c h o w s k i ; d e n a r n r 2 J a n i n a W a - w r z a ł a ; d e n a r n r 4 M . Z a g ó r s k i — w s z y s c y z a m i e s z k a l i w K i e l c a c h . Z d j ę c i a d e n a r ó w w y k o n a ł H e n r y k P i e c z u l . T R A J A N (98— 117 r.)

1. 106 (?) r. A v. IM P TR A IA N O A V G GER D A C [PM TR P] P o p ie r sie T ra-jana w praw o. D rap eria na le w y m ram ien iu , na g ło w ie w ie ­ niec.

R v. COS V P P SPQ R O PTIM O P [R]... C esarz na k w a d ry d ze zaprzężon ej w cztery k o n ie, jad ącej w praw o.

M at. III, s. 78, poz. 350 W aga: 2,86 H A D R I A N (117— 138 r.)

2. 119— 122 r. A v. [IM] P C A E SA R T R A IA N H— A D R [IA N V S AVG] P o p iersie H adriana w praw o. D raperia na le w y m ra m ien iu , na g ło w ie w ie n ie c .

146 Jan u s z K u c z y ń s k i

R v. P [M TR] — P [COS] III N agi Mars kroczy w p raw o z w łó c z ­ nią w p raw ym ręk u i tro feu m na le w y m ram ieniu.

M at. III, s. 255, poz. 113 W aga: 2,91 3. 128— 132 r. A v. H A D R IA N V S — A V G V ST V S P P G łow a H adriana w w ień cu

w praw o.

R v. IV S T IT IA — A [VG], u dołu poziom o COS III J u stitia sied zi na tron ie w le w o , trzy m a ją c w rękach p aterę i berło.

M at. III, s. 305, poz. 522 W aga: 2,74 4. 119— 138 r. A v. [H A D R IA ] N V S — A V G COS III P P G łow a H adriana

w w ie ń c u w p raw o.

R v. ROM [A] — [F E L IX ] P o sta ć sied zi na k rześle w lew o. M at. III, s. 329, poz. 706 W aga: 2,97 5. 134— 138 r. A v. H A D R IA N V S — [AVG] COS III P P P op iersie H adriana

w p raw o z draperią na ram ion ach .

R v. [GER] — M A N IA G erm an ia stoi na w p ro st z g ło w ą w praw o, trzym ając w praw ej ręce w łó c z n ię i opartą o ziem ię ow aln ą tarczę w ręce le w e j.

M at. III, s. 346, poz. 842. W aga: 2,89 A N T O N I N U S P I U S (138— 161 r.)

6. 148— 149 r. A v. A V R E L IV S CAE — SA R A V G P i l F G łow a M arka A u r e liu ­ sza w praw o.

R v. TR POT III — [COS] II M in erw a w h ełm ie stoi w praw o, trzy m a ją c w praw ej ręce w łó c z n ię i opartą o ziem ię tarczę w le w e j ręce.

M at. IV, s. 99, poz. 684 W aga: 2,78 7. 159— 160 r. A v. A V R E L IV S C A E SA R [AVG] P i l F G łow a M arka A u reliu sza

w praw o.

R v . T R P O T X I V — [COS] II M in erw a w h ełm ie i stroju w o ­ jen n y m kroczy w praw o, niosąc w praw ej ręce w z n ie sio n y oszczep i u n iesio n ą tarczę w ręce le w e j.

M at. IV, s. 149, poz. 998 W aga: 2,86 M A R E K A U R E L I U S Z (161— 180 r.)

8. 175— 176 r. A v. [M A N TO N ] IN V S A VG — [GERM SA RM ] G łow a M arka A u reliu sza w w ie ń c u w praw o.

R v. [TR P X X X ] — IM P V II [COS III] A eq u itas w d łu giej sza cie stoi w lew o , trzym ając w w y c ią g n ię te j praw ej ręce w a g ę i róg o b fito ści w le w e j ręce.

M at. IV, s. 482, poz. 672 W aga: 2,75 F A U S T Y N A I I (żona M arka A u reliu sza)

9. 161— 176 r. A v . F A V S T IN A — A V [G V S ]T A P op iersie F a u sty n y w p raw o z draperią na ram ionach.

R v. [SA — L V S] P o sta ć w d łu g iej szacie stoi w lew o przed o łta ­ rzem , trzy m a ją c p a terę w w y c ią g n ię te j p raw ej ręce.

Mat. IV, s. 404, poz. 141. W aga: 2,85 10. 161— 176 r. A v. F A V S T IN A — A V G V S[T A ] P op iersie F a u sty n y w p raw o

R v. IV — [NO] Juno w d łu g iej sza cie stoi w le w o , trzy m a ją c w w y ­ cią g n iętej praw ej ręce p aterę i b erło w ręce le w e j.

M at. IV, s. 400, poz. 109 W aga: 3,02 11. 161— 176 r. A v. F A V S T IN A A V G V S[T A ] P o p iersie F a u sty n y w p raw o

z draperią na ram ion ach .

R v. FEC V N D A V G V ST A E F ecu n d ita s w d łu giej sza cie sto i na w p ro st z g ło w ą w le w o , trzym ając d w o je d zieci w ram ion ach . D w o je d zieci stoi u jej n óg po obu stron ach .

M at. IV , s. 398, poz. 89 W aga: 2,93 12. 161— 176 r. A v. [F ]A V S T IN A — A V G V [ST A ] P o p iersie F a u sty n y w p raw o

z d raperią na ram ionach.

' R v. IV — NO Juno sied zi na tron ie w lew o , trzym ając w p raw ej w y c ią g n ię te j ręce p a terę i berło w ręce le w e j.

M at. IV, s. 400', poz. 112 W aga: 2,85 13. n ie d a to w a n y A v . F A V S T IN A E A V G P II A VG F IL P o p iersie F a u sty n y

w p raw o z drap erią na ram ionach.

Rv. VE — N V [S ] V en u s w d łu giej szacie sto i w le w o , trzy m a ją c w w y c ią g n ię te j p raw ej ręce jab łk o (?) i b erło w ręc e le w e j. M at. IV, s. 160, poz. 1068— 1069 W aga: 3,09 S p r o s t o w a n i e — w p u b l i k a c j i s k a r b u d e n a r ó w z e S k r o b a c z o w a z a m i e s z c z o n e j w I I t o m i e „ R o c z n i k a M u z e u m Ś w i ę t o k r z y s k i e g o ” z d j ę c i a n a s t r o n i e 130 o p a t r z a n e s ą m y l n ą n u m e r a c j ą . T o z n a c z y n u m e r y u m i e s z c z o n e p o d r z ę d e m g ó r n y m d e n a r ó w s ą w ł a ś c i w e d l a r z ę d u d o l n e g o , i o d w r o t n i e — n u m e r y w i d n i e j ą c e p o d d o l n y m r z ę d e m d e n a ­ r ó w d o t y c z ą e g z e m p l a r z y u m i e s z c z o n y c h w r z ę d z i e g ó r n y m .

148 J a n u s z K u c z y ń s k i

D EN A R Y R ZY M SK IE ZE S K A R B U ZE SK R O B A C ZO W A ( n u m e r y o d p o w i a d a j ą n u m e r a c j i d e n a r ó w w k a t a l o g u )

150

F U R T H E R ROM AN D E N A R II O F THE T R E A SU R E FROM SK R O BA CZO W , THE B U SK O D IST R IC T

T h an k s to th e k in d h elp of W a cła w L orek, ch airm an of th e K ie lc e branch of th e P o lish A rch a eo lo g ica l S o ciety , a fu rth er th irteen d en arii from th e p a r tly d is­ p ersed treasu re w e r e fo u n d near S k rob aczów (see: K u czyń sk i J., T he T reasu re of R om an D en arii from S k rob aczów in th e B u sk o D istrict, R o c z n ik M u z e u m S w i ą t o - k r z y s k i e g o II (1964, pp. 115— 136). T he fo llo w in g d en arii w ere ob tain ed : T ra ja n ’s — 1, H ad rian ’s — 4, A n to n in u s P iu s’s — 2, M arcus A u r e liu s’s — 1, and F a u s ti­ n a ’s II-5 .

T he d en arii in q u estio n do not a ffe c t th e ch ron ology of th e trea su re, fo rm erly e sta b lish e d for th e m id d le of th e third cen tu ry A. D., and h ard ly a lter its ch ro n o ­ lo g ic a l stru ctu re.