KLAUZULA ANTYKUMULACYJNA
mgr Aleksandra Skotnicka
DOCHODZENIE NAPRAWIENIA SZKODY
inicjatywa pokrzywdzonego
wniosek o orzeczenie
obowiązku naprawienia szkody z art. 46 §
1 k.k.
powództwo
cywilne
OGÓLNE WARUNKI PISM PROCESOWYCH W KPC
art. 126 kpc
§ 1. Każde pismo procesowe powinno zawierać:
1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane;
2) imiona i nazwiska lub nazwy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
3) oznaczenie rodzaju pisma;
4) osnowę wniosku lub oświadczenia;
5) w przypadku gdy jest to konieczne do rozstrzygnięcia co do wniosku lub oświadczenia - wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek lub oświadczenie, oraz
wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów;
6) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
7) wymienienie załączników.
OGÓLNE WARUNKI PISM PROCESOWYCH W KPC
art. 126 kpc
§ 2. Gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie przedmiotu sporu oraz:
1) oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adresy stron albo, w przypadku gdy strona jest przedsiębiorcą wpisanym do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej - adres do korespondencji wpisany do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej,
11) oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adresy przedstawicieli ustawowych i pełnomocników stron,
2) numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) lub numer
identyfikacji podatkowej (NIP) powoda będącego osobą fizyczną, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania lub posiada go nie mając takiego obowiązku lub
3) numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku jego braku - numer w innym właściwym rejestrze, ewidencji lub NIP powoda niebędącego osobą fizyczną, który nie ma obowiązku wpisu we właściwym rejestrze lub ewidencji, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania.
WYMOGI POZWU
art. 187 kpc
§ 1. Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:
1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;
11) oznaczenie daty wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia;
2) wskazanie faktów, na których powód opiera swoje żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu;
3) informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.
BRAKI FORMALNE
art. 130 kpc
§ 1. Jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym.
§ 2. Po bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca pismo stronie. Pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z
wniesieniem pisma procesowego do sądu.
KOSZTY POZWU
art. 13 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
1. W sprawach o prawa majątkowe pobiera się od pisma opłatę stałą ustaloną według wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia wynoszącej:1) do 500 złotych - w kwocie 30 złotych;
2) ponad 500 złotych do 1500 złotych - w kwocie 100 złotych;
3) ponad 1500 złotych do 4000 złotych - w kwocie 200 złotych;
4) ponad 4000 złotych do 7500 złotych - w kwocie 400 złotych;
5) ponad 7500 złotych do 10 000 złotych - w kwocie 500 złotych;
6) ponad 10 000 złotych do 15 000 złotych - w kwocie 750 złotych;
7) ponad 15 000 złotych do 20 000 złotych - w kwocie 1000 złotych.
2. W sprawach o prawa majątkowe przy wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia ponad 20 000 złotych pobiera się od pisma opłatę stosunkową wynoszącą 5% tej wartości, nie więcej jednak niż 200 000 złotych.
ART. 415 KPK
§ 1. W razie skazania oskarżonego lub warunkowego umorzenia postępowania w wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, obowiązek naprawienia, w całości lub w części, szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono.
§ 2. Jeżeli orzeczony obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązka orzeczona na rzecz pokrzywdzonego nie pokrywają całej szkody lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym.
ART. 415 KPK
Sąd orzeka obowiązek naprawienia szkody gdy:
1) Wydaje wyrok skazujący oskarżonego lub warunkowo umarzający postępowanie
2) możliwość lub powinność podjęcia orzeczenia w tym przedmiocie jest wyraźnie wskazana w ustawie
3) roszczenie wynikające z przestępstwa nie stanowi przedmiotu
innego postępowania (lis pendens) i do tej pory prawomocnie
o nim nie orzeczono (res iudicata).
ZASADA SAMODZIELNOŚCI JURYSDYKCYJNEJ SĄDU
art. 8 kpk
§ 1. Sąd karny rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu.
§ 2. Prawomocne rozstrzygnięcia sądu kształtujące prawo lub
stosunek prawny są jednak wiążące.
KLAUZULA ANTYKUMULACYJNA
• ratio legis tego przepisu sprowadza się do wyeliminowania sytuacji, w której w z tą samą szkodą (z racji dochodzenia tego samego roszczenia) w obrocie prawnym funkcjonowałyby dwa lub więcej tytułów egzekucyjnych
• Odnosi się do każdego określonego w ustawie przypadku orzekania obowiązku naprawienia szkody (zarówno art. 46 § 1 § kk jak i 67 § 3 kk, 72 § 2 kk)
• odnosi się do każdego określonego w ustawie wypadku
orzekania karnoprawnego obowiązku naprawienia szkody, i to
niezależnie od tego, czy roszczenie zasądzone w postępowaniu
cywilnym zostało skutecznie wyegzekwowane (Wyrok SN z
21.02.2013 r., V KK 14/13, LEX nr 1284782)
WYROK SN 21.02.2013 R., V KK 14/13
Stan faktyczny: Sąd Rejonowy w Ż uwzględnił wniosek o skazanie K. J. bez rozprawy i uznał go za winnego tego, że w dniu 7 lutego 2007 r. w Ż., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wprowadził w błąd pracownika firmy "D." w Ż. co do swego zatrudnienia, zarobków, możliwości oraz zamiaru spłaty kredytu i doprowadził Bank SA do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w postaci udzielenia mu kredytu w kwocie 848 zł na zakup aparatu fotograficznego marki Premier i karty pamięci Toshiba, tj. dokonania przestępstwa z art. 286
§ 1 k.k. i za to na podstawie powołanego przepisu wymierzył mu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na okres 2 lat próby oraz na podstawie art. 46 § 1 k.k. nałożył na oskarżonego obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem w całości przez zapłatę na rzecz C.(...) Bank SA kwoty 848 zł.
Powyższe rozstrzygnięcie nie zostało zaskarżone i uprawomocniło się bez postępowania odwoławczego. Następnie wyrok wydany w tej sprawie został zaskarżony na korzyść oskarżonego przez Prokuratora Generalnego w części dotyczącej obowiązku naprawienia szkody
WYROK SN 21.02.2013 R., V KK 14/13
Zarzut: rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie prawa procesowego, tj. art. 343 § 7k.p.k. w zw. z art.
335 § 1 k.p.k. polegające na uwzględnieniu wadliwego wniosku
prokuratora o wydanie wobec osk. K. J. wyroku skazującego bez
przeprowadzenia rozprawy, co w konsekwencji doprowadziło do
rażącego naruszenia art. 415 § 5 k.p.k. w wyniku nałożenia na
oskarżonego obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej
przestępstwem w całości przez zapłatę na rzecz C.(...) Bank SA
kwoty 848 zł pomimo, że o roszczeniu wynikającym z popełnienia
tego przestępstwa wcześniej prawomocnie rozstrzygnięto w
postępowaniu cywilnym.
WYROK SN 21.02.2013 R., V KK 14/13
SN: kasacja oczywiście zasadna.
wniosek prokuratora o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzenia rozprawy, uzgodniony z oskarżonym, zawierał postulat nałożenia na osk. K. J. na podstawie art. 46 § 1 k.k., obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem.
Rzecz jednak w tym, że nakazem zapłaty wydanym w dniu 26 sierpnia 2009 r. w sprawie VI Nc... przez Sąd Rejonowy, osk. K. J.
został zobowiązany w postępowaniu cywilnym do zapłaty kwoty wynikającej z popełnienia przestępstwa będącego przedmiotem procesu w niniejszej sprawie na rzecz podmiotu o nazwie F.(...) F.
(...) SA, który na podstawie umowy cesji z dnia 31 lipca 2008 r.,
przejął przedmiotową wierzytelność od C.(...) Bank SA.
WYROK SN 21.02.2013 R., V KK 14/13
• Zakaz wynikający z art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. odnosi się do każdego określonego w ustawie wypadku orzekania karnoprawnego obowiązku naprawienia szkody i to niezależnie od tego, czy roszczenie zasądzone w postępowaniu cywilnym zostało skutecznie wyegzekwowane.
• Stosownie bowiem do dyspozycji art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. obowiązku naprawienia szkody nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono. Przy zaistnieniu zatem tożsamości podmiotowej i przedmiotowej znajduje w opisywanej sytuacji zastosowanie powyższa klauzula antykumulacyjna eliminująca możliwość nałożenia obowiązku naprawienia szkody w oparciu o przepis art. 46 § 1 k.k
KLAUZULA ANTYKUMULACYJNA
• Jeżeli o roszczeniu tym orzeczono tylko częściowo, względnie przedmiotem innego postępowania (cywilnego) jest tylko część roszczenia, zachodzi możliwość orzekania w postępowaniu karnym o penalnych czy też probacyjnych środkach kompensacyjnych w takiej części, w jakiej nie zachodzi stan rei iudicatae lub lis pendent (zob.
wyroki SN: z 6.11.2012 r., IV KK 268/12, LEX nr 1226754; z 26.09.2012 r., V KK 209/12, LEX nr 1220961)
• Użytego w art. 415 § 1 zdanie drugie k.p.k. zwrotu „o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono" nie należy wiązać z decyzjami organów administracji publicznej, a więc i z decyzjami podatkowymi (postanowienie SN z 15.05.2012 r., IV KK 411/11, KZS 2012/9, poz. 27).
KLAUZULA ANTYKUMULACYJNA
Stan faktyczny: Z. S. został oskarżony o to, że w okresie od
stycznia 2015 r. do stycznia 2016 r. w W., prowadząc działalność
gospodarczą pod nazwą Biuro Ochrony Mienia i Osób "G.", spółka
jawna Z. S., M. S., wykonując czynności z zakresu prawa pracy,
uporczywie naruszał prawa pracowników, wynikające z
ubezpieczenia społecznego, w ten sposób, że nie dopełnił
ustawowego obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie
społeczne w części finansowanej przez ubezpieczonego
(pracownika) oraz w części składek finansowanych przez
pracodawcę (płatnika) w łącznej kwocie 59 061,67 zł,
doprowadzając w ten sposób do zadłużenia wobec ZUS, działając
na szkodę pracowników: (...) oraz ZUS, tj. o czyn z art. 218 §
1a k.k.
KLAUZULA ANTYKUMULACYJNA
Sąd Rejonowy w G., uznając, że wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, na podstawie art. 66 § 1 i 2 k.k. oraz art.
67 § 1 k.k. postępowanie karne wobec oskarżonego Z.S.
warunkowo umorzył na okres próby jednego roku.
Na podstawie art. 67 § 3 k.k. orzekł wobec oskarżonego środek
karny w postaci świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu
Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w
kwocie 500 zł.
KLAUZULA ANTYKUMULACYJNA
Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego zaskarżył wyrok w części
"dotyczącej orzeczenia o karze, tj. braku orzeczenia przez Sąd pierwszej instancji obowiązku naprawienia szkody przez oskarżonego Z. S. na rzecz ZUS Oddział w O., a jedynie orzeczenie świadczenia pieniężnego.
Sąd Okręgowy w O., na podstawie art. 441 § 1 k.p.k., przekazał
Sądowi Najwyższemu do rozpoznania przedstawione na wstępie
zagadnienie prawne.
KLAUZULA ANTYKUMULACYJNA
SN (zob. post. SN z 19.1.2017 r., I KZP 15/16, Legalis)
1. W realiach rozważanej sprawy nie doszło do skazania oskarżonego orzeczeniem Sądu pierwszej instancji, ponieważ postępowanie zostało warunkowo umorzone. Wyrokiem skazującym, w świetle art. 413 § 2 k.p.k., jest wyrok, w którym następuje przypisanie oskarżonemu przestępstwa i rozstrzygnięcie co do kary i środków karnych, środków kompensacyjnych i przepadku. Wyrokiem skazującym jest także wyrok, w którym sąd odstępuje od wymierzenia kary. W razie odstąpienia od wymierzenia kary można orzec środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny (art. 59 k.k.). Nie jest natomiast wyrokiem skazującym wyrok warunkowo umarzający postępowanie. W konsekwencji zastosowanie warunkowego umorzenia postępowania nie jest skazaniem w rozumieniu art. 46 § 1 k.k., co uniemożliwia orzeczenie środka kompensacyjnego na tej podstawie prawnej
KLAUZULA ANTYKUMULACYJNA
SN:
2. Wprawdzie podstawy nałożenia takiego obowiązku nie można upatrywać w treści art. 46 § 1 k.k., to jednak podstawa taka istnieje. Z treści art. 67 § 3 k.k. wynika bowiem, że umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd nakłada na sprawcę obowiązek naprawienia szkody w całości albo w części.
SN zajmował się wykładnią pojęcia ,,roszczenie” (,,o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono”)
Roszczenie to pojęcie z zakresu prawa cywilnego oznaczające uprawnienie polegające na możności domagania się od indywidualnie oznaczonych osób, aby zachowały się w określony sposób, polegający na czynieniu,
zaniechaniu lub znoszeniu
KLAUZULA ANTYKUMULACYJNA
SN - użytego w art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. zwrotu «o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono» nie należy wiązać z decyzjami organów administracji publicznej, a więc i z decyzjami podatkowym
Nie ma wątpliwości co do tego, że składki na ubezpieczenie społeczne są należnościami publicznoprawnymi. Obowiązek ich uiszczania wynika z ustawy, a zgodnie z art. 5 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. Przy ustalonym wyżej rozumieniu terminu "roszczenie" nie powinno być wątpliwości, że klauzula antykumulacyjna z art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k. nie ma zastosowania do należności publicznoprawnych w postaci składek na ubezpieczenie społeczne uiszczanych na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (cywilnoprawne postrzeganie roszczenia determinuje także rozumienie pozostałych członów rozważanego przepisu, tj. "jest przedmiotem innego postępowania" i "o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono").
KLAUZULA ANTYKUMULACYJNA
Co z wykładnią funkcjonalną? (zapobieżenie sytuacji występowania w obrocie prawnym dwóch tytułów wykonawczych, znajdujących swe źródło w tym samym zdarzeniu faktycznym)
SN: Rzecz jednak w tym, że powoływanie się na cel omawianej regulacji prawnej nie może się całkowicie odrywać od rozważanej już warstwy językowej i historycznej. Zaakceptowanie sugestii wyrażonej przez Sąd Okręgowy, że klauzula antykumulacyjna dotyczy także należności publicznoprawnych, pozostawałoby w jaskrawej sprzeczności z założeniem racjonalności ustawodawcy, który posługuje się w ustawie terminem charakterystycznym dla prawa cywilnego, umieszcza omawiany przepis wśród innych, odnoszących się do powództwa cywilnego, a po uchyleniu przepisów dotyczących tej instytucji wskazuje w prawie materialnym, że do obowiązku naprawienia szkody i obowiązku zadośćuczynienia za doznaną krzywdę zastosowanie mają przepisy prawa cywilnego.
KLAUZULA ANTYKUMULACYJNA
• nie ma zastosowania do należności publicznoprawnych w
postaci składek na ubezpieczenie społeczne uiszczanych na
rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (zob. post. SN z
19.1.2017 r., I KZP 15/16, Legalis)
KLAUZULA ANTYKUMULACYJNA
• Prawomocne orzeczenie w innym postępowaniu o roszczeniu wynikającym z przestępstwa nie wyłącza jednak orzeczenia zobowiązującego do naprawienia szkody w części, która orzeczeniem tym nie została objęta (por. wyr. SN z 6.11.2012 r., IV KK 268/12, Legalis).
• Analogiczna zależność, tyle że działająca w odwrotnym kierunku, znajduje unormowanie w art. 415 § 2 KPK, przewidującym, że orzeczony w procesie karnym obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązka orzeczona na rzecz pokrzywdzonego nie stoją na przeszkodzie dochodzeniu roszczeń w postępowaniu cywilnym w zakresie, w jakim nie pokrywają całej szkody lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia za krzywdę.
KLAUZULA ANTYKUMULACYJNA
Zasądzenie odszkodowania od jednego ze sprawców nie
stwarza stanu powagi rzeczy osądzonej odnośnie
pozostałych sprawców szkody. Spełnienie zasądzonego
świadczenia przez jedną ze zobowiązanych osób skutkuje jedynie
powstaniem roszczenia regresowego w stosunku do pozostałych
zobowiązanych (wyr. SA w Warszawie z 12.2.2016 r., II AKa
407/15, niepubl.).
WYROK SĄDU APEL ACYJNEGO W KATOWICACH Z DNIA 8 MARCA 2012 R.
II AKA 34/12
Stan faktyczny: Sąd Okręgowy w Bielsku - Białej wyrokiem z dnia 11.10.2011 r. (sygn. akt III K 57/11) uznał K. K. za winnego tego, że w dniu 01.10.2003 r. w B., działając wspólnie i w porozumieniu z P. P., jako wspólnicy (...) Sp. jawna (...) Grupa Handlowa, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, poprzez wprowadzenie J. P. w błąd co do zamiaru zapłaty za pobrany towar w postaci orzeszków pistacjowych, doprowadzili pokrzywdzonego do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości na kwotę 233.292,28 zł., tj.
występku z art. 286 § 1 KK w zw. z art. 294 § 1 KK i za to na mocy art. 294 § 1 KK i art. 33
§ 2 i 3 KK skazał go na karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na okres 5 lat tytułem próby oraz karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych ustalając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 50 zł. Ponadto na mocy art. 46 § 1 KK nałożył na oskarżonego obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonego J. P. kwoty 105.095,78 zł., którą to kwotę winien uiścić na rzecz pokrzywdzonego solidarnie z P. P., skazanym prawomocnie wyrokiem Sądu Okręgowego w Bielsku - Białej z dnia 17.11.2010 r., sygn.
akt III K 25/10.
WYROK SĄDU APEL ACYJNEGO W KATOWICACH Z DNIA 8 MARCA 2012 R.
II AKA 34/12
Apelację wniósł obrońca, wskazując m. in. zarzut zarzut naruszenie prawa procesowego tj. art. 415 KPK poprzez orzeczenie obowiązku naprawienia szkody mimo prawomocnego rozstrzygnięcia co do roszczenia objętego niniejszym postępowaniem.
W toku postępowania ustalono, że w związku z przedmiotową sprawą toczyło się wcześniej postępowanie cywilne, w którym J. P. dochodził zapłaty za dostarczony towar pozywając m.in. K. K. Zakończyło się ono prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18.09.2008 r. sygn. I ACa 439/08, w którym powództwo oddalono z uwagi na podniesiony zarzut przedawnienia.
Czy w tym przypadku będzie miała zastosowanie klauzula antykumulacyjna?
WYROK SĄDU APEL ACYJNEGO W KATOWICACH Z DNIA 8 MARCA 2012 R.
II AKA 34/12
• Zdaniem sądu odwoławczego zaistniała sytuacja nie stanowiła przeszkody w orzekaniu o roszczeniach cywilnych w postępowaniu karnym. W szczególności nie została spełniona przesłanka w postaci res iudiacate, o której mowa w art.
415 § 5 KPK in fine. Powaga rzeczy osądzonej w takim przypadku nie wiąże się z każdym wcześniejszym rozstrzygnięciem dotyczącym dochodzonego roszczenia, ale wyłącznie z takim, w które uwzględnia się żądanie pokrzywdzonego.
• Wykładnia przepisu z art. 415 § 5 KPK powinna mieć charakter zawężający, tak aby sąd karny miał maksymalną swobodę w realizowaniu wszystkich celów procesu wśród których jest obowiązek zapewnienia pełnej ochrony prawnej pokrzywdzonemu (art. 2 § 1 pkt 3 KPK) polegający m.in. na kompensowaniu poniesionych przez niego szkód. Z tych też wszystkich powodów wcześniejsze orzeczenie sądu cywilnego oddalające powództwo pokrzywdzonego nie stało na przeszkodzie w orzekaniu wobec oskarżonego środka karnego z art. 46 § 1 KK. II.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKÓW ZARZĄDÓW SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH
• Problem tożsamości podmiotowej roszczenia – sytuacja, gdy członkowie zarządu spółki są oskarżeni o popełnienie przestępstwa związanego działalnością spółki i w związku z pełnieniem przez nich tej funkcji, którego skutkiem było wyrządzenie szkody osobom trzecim, zaś obok postępowania karnego prowadzonego wobec członków zarządu toczy się postępowanie cywilne albo wydano już w tym postępowaniu orzeczenie zasądzające roszczenie od spółki na rzecz osób pokrzywdzonych przestępstwem
• Art. 299 § 1 ksh - Jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się
bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej
zobowiązania
ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKÓW ZARZĄDÓW SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH
Sąd Rejonowy w O., wyrokiem z dnia 22 października 2015 r., uznał oskarżonego A.
T. za winnego tego, że będąc jedynym wspólnikiem Przedsiębiorstwa Wielobranżowego „T.” Sp. z o.o. z/s w R. i Prezesem Zarządu tej Spółki, wobec grożącej mu niewypłacalności, nie mogąc zaspokoić wszystkich wierzycieli, działając w celu udaremnienia wykonania nakazu zapłaty z dnia 8 marca 2011 r., sygn. akt V GNc (...), wydanego przez Sąd Rejonowy w S., zbył w całości na rzecz jednego z wierzycieli - G. T., składniki swego zagrożonego zajęciem majątku w postaci wartości nakładów poniesionych na inwestycje rozpoczęte i niezakończone - budynek usługowy z częścią administracyjną i budynek gospodarczy, o łącznej wartości 524.041,77 zł oraz ruchomości - zestawy komputerowe, kserokopiarkę, laptop, aparaty fotograficzne i inne przedmioty wyposażenia biurowego o łącznej wartości 25.469,74 zł, działając w ten sposób na szkodę R. T., a więc uznał go winnym przestępstwa z art. 300 § 2 KK w zw. z art. 300 § 1 KK w zw. z art. 302 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK. Za ten czyn skazał go na mocy art. 300 § 2 KK w zw. z art.
11 § 3 KK na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie na podstawie art. 69 § 1 i 2 KK i art. 70 § 1 pkt 1 KK w zw. z art. 4 § 1 KK, warunkowo zawiesił na okres 2 lat.
Na podstawie art. 46 § 1 KK w zw. z art. 4 § 1 KK Sąd orzekł wobec oskarżonego obowiązek naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonego R. T. prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą Przedsiębiorstwo Usługowo - Budowlane „D.” w S. kwoty 37.205,46 złotych.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKÓW ZARZĄDÓW SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH
• apelację wniósł obrońca oskarżonego, zaskarżając go w części dotyczącej zobowiązania A. T. do naprawienia szkody. Apelacja obrońcy oskarżonego zawierała zarzut naruszenia przepisów postępowania, a mianowicie art. 415 § 5 KPK, polegającego na orzeczeniu wobec oskarżonego obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem w sytuacji, gdy o roszczeniu wynikającym z popełnienia tegoż przestępstwa wcześniej już prawomocnie orzeczono w postępowaniu cywilnym.
• Sąd odwoławczy, w ślad za Sądem pierwszej instancji uznał, że podstawą roszczeń pokrzywdzonego w niniejszej sprawie jest wprawdzie tożsame zdarzenie faktyczne, ale o roszczeniu tym orzeczono wobec różnych podmiotów.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKÓW ZARZĄDÓW SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH
• Kasację od wyroku SO wniósł RPO - błędny pogląd prawny,
polegającego na uznaniu, że uprzednie orzeczenie sądu
cywilnego o zasądzeniu roszczenia od Przedsiębiorstwa
Wielobranżowego „T.” Sp. z o.o., w której oskarżony pełnił
funkcję Prezesa Zarządu, nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu
na podstawie art. 46 § 1 KK obowiązku naprawienia przez
oskarżonego tej samej szkody.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKÓW ZARZĄDÓW SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH
SN – kasacja oczywiście zasadna.
Wykładnia funkcjonalna art. 415 § 5 zd. 2 KPK (obecnie art. 415 § 1 zd. 2 KPK) wskazuje, że ratio legis tego przepisu sprowadza się do zapobieżenia funkcjonowaniu w obrocie prawnym tytułów egzekucyjnych wynikających z dochodzenia tego samego roszczenia w postępowaniu karnym i innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę. W tym kontekście nie jest zatem celowe nakładanie obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 46 § 1 KK wobec możliwości wyegzekwowania zasądzonego roszczenia z majątku oskarżonego w oparciu o podstawę z art.
299 § 1 KSH.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ WSPÓLNIKÓW SPÓŁKI JAWNEJ
• art. 22 § 2 k.s.h. - każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką
• Odpowiedzialność wspólników spółki jawnej za jej długi
prowadzi do wniosku, że tożsamość podmiotowa roszczenia w
rozumieniu art. 415 § 1 występuje także wtedy, gdy sąd w
postępowaniu cywilnym zasądził roszczenie wynikające z
popełnienia przestępstwa od spółki jawnej, której wspólnikiem
był oskarżony
POSTĘPOWANIE WYKONAWCZE
mgr Aleksandra Skotnicka
WYKONANIE OBOWIĄZKU NAPRAWIENIA SZKODY
• Doprowadzenie do ewentualnego przymusowego wykonania orzeczonego obowiązku naprawienia szkody należy do
wyłącznej i samodzielnej kompetencji pokrzywdzonego.
• Koszty postępowania egzekucyjnego pokrywa pokrzywdzony
WYKONANIE OBOWIĄZKU NAPRAWIENIA SZKODY
Etap klauzulowy
• 107 kpk
§ 1. Sąd lub referendarz sądowy nadaje na żądanie osoby uprawnionej klauzulę wykonalności orzeczeniu podlegającemu wykonaniu w drodze egzekucji.
§ 2. Orzeczenia nakładające obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz nawiązkę orzeczoną na rzecz pokrzywdzonego uważa się za orzeczenia co do roszczeń
majątkowych, jeżeli nadają się do egzekucji w myśl przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
• 26 kkw – 781 § 1 kpc - Tytułowi egzekucyjnemu pochodzącemu od sądu klauzulę wykonalności nadaje sąd pierwszej instancji, w którym sprawa się toczyła lub toczy. Sąd drugiej instancji nadaje klauzulę wykonalności, dopóki akta sprawy znajdują się w tym sądzie, nie dotyczy to jednak Sądu Najwyższego
• 196 kkw § 1. W razie orzeczenia obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia na rzecz osoby, która nie brała udziału w sprawie, nawiązki lub świadczenia pieniężnego, sąd, z urzędu i bez pobierania jakichkolwiek opłat, przesyła tytuł egzekucyjny pokrzywdzonemu lub innej osobie
uprawnionej.
WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE
art. 159 § 1. zd. 1 Warunkowo zwolnionego sąd penitencjarny
może w okresie próby oddać pod dozór kuratora sądowego,
osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, organizacji lub instytucji,
do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie
demoralizacji lub pomoc skazanym, oraz nałożyć na niego
obowiązki określone w art. 72 § 1 Kodeksu karnego, a jeżeli
szkoda wyrządzona przestępstwem, za które skazany
odbywa karę, nie została naprawiona, orzec obowiązek
określony w art. 72 § 2 Kodeksu karnego.
WYKONALNOŚĆ ZOBOWIĄZANIA DO NAPRAWIENIA SZKODY
Obowiązek naprawienia szkody w oparciu o przepis art. 46 § 1 k.k.
stanowi tytuł egzekucyjny i podlega dochodzeniu przez samego
pokrzywdzonego, on też decyduje o czasie egzekwowania należności zasądzonej, stąd też nie może być wykonanie tego obowiązku
obwarowane z urzędu żadnym terminem (wyrok SA w Katowicach z dnia 31.10.2006, II Aka 262/06,OSA w Katowicach 2006, Nr 4, poz. 6).
Wykonalność zobowiązania do naprawienia szkody, orzeczonego na podstawie art. 72 § 2 k.k., następuje z zaistnieniem terminu
wykazanego w wyroku przez Sąd, co stanowi wyjątek od zasady, że orzeczenie staje się wykonalne z chwilą uprawomocnienia. Dopiero z chwilą upływu terminu oznaczonego przez Sąd, pokrzywdzony może wystąpić o nadanie klauzuli wykonalności i egzekwować zasądzone świadczenie (wyrok SA w Warszawie z dnia19.12.2012, II AKa 374/12, LEX nr 1267431 ).
UBEZPIECZENIE CYWILNE A
OBOWIĄZEK NAPRAWIENIA SZKODY
Uchwała SN z dnia 20.06.2000 r., I KZP 5/00, OSNKW 2000, nr 7- 8, poz. 55.
,,Korzystanie przez sprawcę przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji z ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów nie
wyłącza ani nakazu orzeczenia obowiązku naprawienia szkody (art. 46 § 1 k.k.), ani możliwości orzeczenia zamiast tego
obowiązku - nawiązki określonej w art. 46 § 2 k.k.”
Chyba, że pokrzywdzony uzyskał już odszkodowanie z tytułu
ubezpieczenia (wtedy szkoda nie istnieje)
UBEZPIECZENIE CYWILNE A
OBOWIĄZEK NAPRAWIENIA SZKODY
Stan faktyczny: C. M. został oskarżony o to, że w dniu 14 marca 2009 r. w H. woj. P., umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym w ten sposób, iż znajdując się pod wpływem środka odurzającego tetrahydrokannabinolu w stężeniu 2,3 ng/ml, kierował samochodem osobowym m-ki Peugeot 307 o nr rej.
(...) i nie dostosował prędkości jazdy do swoich umiejętności, stracił panowanie nad samochodem i wjechał na chodnik, uderzając w prawidłowo poruszającą się po nim pieszą A. W., w wyniku czego spowodował u niej obrażenia ciała w postaci: rozległego podbiegnięcia krwawego głowy, tułowia i kończyn, rany okolicy ciemieniowej lewej, wielomiejscowego złamania kości sklepienia czaszki z włamaniem kości ciemieniowej i potylicznej lewej, całkowitego rozerwania połączeń kręgowych kręgów szyjnych z następowym rozerwaniem rdzenia kręgowego szyjnego i pnia mózgu, wielomiejscowego stłuczenia i rozerwania mózgu, krwawienia podpajęczynówkowego i dokomorowego, złamania kręgosłupa piersiowego i lędźwiowego z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, złamania obustronnego żeber, złamania mostka, rozerwania przestrzeni międzyżebrowych, stłuczenia części tylnych płuc obustronnie, stłuczenia serca, rozerwania śledziony, złamania wieloodłamowego kości miednicy, rozerwania stawu kolanowego obustronnie, to jest, obrażeń skutkujących jej śmiercią - a więc oskarżono go o przestępstwo z art. 177 § 2 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k.
Nadto oskarżono go o czyn z art. 178a § 1 k.k. polegający na tym, że w dniu 14 marca 2009 r. w H. woj. P., kierował samochodem osobowym m-ki Peugeot 307 o nr rej.(...), znajdując się pod wpływem środka odurzającego tetrahydrokannabinolu w stężeniu 2,3 ng/ml.
UBEZPIECZENIE CYWILNE A
OBOWIĄZEK NAPRAWIENIA SZKODY
Sąd I instancji na podstawie art. 46 § 1 k.k. zasądził od oskarżonego C. M. na rzecz pokrzywdzonych J. W., W. W. i K. W., kwoty po 5.000 zł dla każdego z pokrzywdzonych, tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Obrońca zarzucił obrazę art. 415 § 5 k.p.k., poprzez
nieuzasadnione i błędne zasądzenie na rzecz każdego z
pokrzywdzonych zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, który to
przepis wyklucza taką możliwość w sytuacji, gdy toczy się inne
postępowanie o zadośćuczynienie lub gdy o tym roszczeniu
prawomocnie już orzeczono, ponieważ pokrzywdzeni gdyż
zawarli ugodę z ubezpieczycielem i roszczenia ich zostały
zaspokojone w całości stosownie do art. 415 § 5k.p.k.
UBEZPIECZENIE CYWILNE A
OBOWIĄZEK NAPRAWIENIA SZKODY
SN:
aby mogła znaleźć zastosowanie określona w art. 415 § 5 in fine k.p.k. klauzula antykumulacyjna, musi zaistnieć zarówno podmiotowa, jak i przedmiotowa tożsamość rozstrzygnięcia o roszczeniu. Wskazana tożsamość jest swoistym ograniczeniem klauzuli antykumulacyjnej zawartej w tym przepisie, pozwalającym na jej stosowanie, a więc na wyłączenie możliwości nałożenia obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz nawiązki, jedynie w takich sytuacjach, kiedy doszło już do prawomocnego rozstrzygnięcia o roszczeniu bądź w przedmiocie tego roszczenia toczy się postępowanie, ale pomiędzy tymi samymi stronami, to jest - pomiędzy oskarżonym i pokrzywdzonym. A zatem, z racji braku tożsamości osoby zobowiązanej w zakresie roszczeń, o których mowa, nie są to roszczenia tożsame, a tylko takich dotyczy kategoryczna regulacja z art. 415 § 5 k.p.k.
UBEZPIECZENIE CYWILNE A
OBOWIĄZEK NAPRAWIENIA SZKODY
• Skazany C. M. był stroną umowy ubezpieczenia odpowiedzialności OC w PZU S. A. Na mocy ugody pozasądowej, zawartej pomiędzy pokrzywdzonymi, a ubezpieczycielem w listopadzie 2011 r., a więc jeszcze przed prawomocnym zakończeniem postępowania karnego, wypłacono pokrzywdzonym odszkodowanie dotyczące naprawienia szkody oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, pochodzące bezpośrednio z wypadku, którego sprawcą był skazany M. O ile jednak w omawianej sytuacji zachodziła tożsamość przedmiotu roszczenia, skoro przedmiot ugody oraz orzeczonego w części dotyczącej zadośćuczynienia środka karnego z art. 46 § 1 k.k. był tożsamy, zaś krzywda pochodziła z wypadku, którego sprawcą był skazany, to jednak nie zachodziła tożsamość podmiotowa. A zatem roszczenie, o którym rozstrzygnięto prawomocnie wcześniej w ugodzie pozasądowej, nie jest tym samym roszczeniem, które zostało zmaterializowane w orzeczeniu obowiązku zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, jaki został nałożony na skazanego na podstawie art. 46 § 1 k.k. Ugoda, co już wcześniej zaakcentowano, została zawarta pomiędzy pokrzywdzonymi a ubezpieczycielem, a nie z oskarżonym M., ubezpieczyciel też, a nie oskarżony, naprawił szkodę i wyrównał krzywdę.
