Niektóre problemy czechosłowackiego procesu cywilnego na tle procesu polskiego

Andrzej Szafran

Niektóre problemy

czechosłowackiego procesu

cywilnego na tle procesu polskiego

Palestra 9/10(94), 36-42

ANDRZEJ SZAFRAN

Niektóre problemy czechosłowackiego procesu

cywilnego na łle procesu polskiego

W ostatnich latach, w w yniku pogłębienia zm ian ustrojow ych i utrwalenia no­ w ych stosunków społeczno-gospodarczych, obserwujem y w krajach socjalistycznych poważną przebudowę ustaw odawstw a, zw łaszcza ustaw odaw stw a cywilnego.

Szczególnie radykalnie przebudowa ta przeprowadzana została w Czechosło­ w acji, gdzie przyjęto koncepcję całkowitej odrębności ustaw odawstw a cyw ilnego

sensu stricto, ustaw odaw stw a gospodarczego i ustaw odaw stw a pracy. W konsekw en­

cji, w m iejsce dotychczasowego kodeksu cywilnego, w ydano cały szereg nowych ak tów ustawodawozych, a zw łaszcza: n o w y k o d e k s c y w i l n y , ograniczony tylko do stosunków m iędzy organizacjam i socjalistycznym i a obywatelam i oraz do w zajem nych stosunków m iędzy obyw atelam i, k o d e k s g o s p o d a r c z y , regulu­ jący w zajem ne stosunki m ajątkowe imiędzy organizacjami socjalistycznym i, oraz k o d e k s p r a c y . Ponadto odrębna ustaw a, tzw. k o d e k s h a n d l u m i ę d z y ­ n a r o d o w e g o , reguluje stosunki w ynikające z obrotu gospodarczego m iędzy przedsiębiorstw am i czechosłowackim i a zagranicznym i osobami praw nym i i fizycz­ nym i. Do w szystkich tych stosunków, regulowanych odrębnymi aktam i u staw od aw ­ czym i, nowy kodeks cyw ilny nie ma zastosowania n aw et posiłkowo.

R ów nolegle ze zmianami prawa m aterialnego nastąpiły też zm iany prawa pro­ cesow ego, czego głównym w yrazem jest n o w y czechosłowacki k o d e k s p o s t ę ­ p o w a n i a c y w i l n e g o z dnia 4 grudnia 1963 r., który w szedł w życie z dniem 1 kw ietnia 1964 r. i zaistąpił poprzedni kodeks z r. 10501.

W szechstronne porów nanie nowego czechosłow ackiego kodeksu postępow ania cy­ w iln ego z now ym kodeksem polskim przekraczałoby skrom ne ramy niniejszego artykułu. D latego też ograniczę się tylk o do porów nawczego naszkicowania niektó­ rych problem ów, a m ianow icie zasady dyspozycyjności, zm iany stron procesow ych oraz udziału adwokata w procesie.

ZASADA DYSPOZYCYJNOŚCI

Zasada dyspozycyjności w socjalistycznym procesie cyw ilnym n ie może być poj­ m owana w sposób absolutny. D yspozycyjność stron „została w głów nych swych przejaw ach utrzym ana, ale została uzupełniona, a w pew nym sensie także ogra­ niczona, przez przyznanie prawa ingerencji sądowi, jak i przez nadanie upraw ­ nień prokuratorowi do działania w tych wypadkach, w których w ym aga tego interes Państw a Ludowego oraz uzasadniony interes stron. Ograniczona zastała w tym znaczeniu, że wyłączona została zupełnie dowolna dyspozycja stron, k t ó n by m ogła prowadzić do sprzecznego z prawdą obiektywną orzeczenia lub do naru­

i O b c a n s k y s o u d n i r a d z e d n e 4 p r o s i n c e 1963 ( S b i r k a z a k o n u c e s k o s l o v e n s k e s o c i a l i s t i c k e r e p u b l i k y N r 56, p o z . 99).

Nr 10 (94) C y w iln y p r o c e s c z e c h o s ło w a c k i a p o ls k i ₃₇

szenia interesu społecznego w sprawach, w których interes ten szczególnie w y ­ stęp uje” 2.

Taka ogólna charakterystyka zaisady dyspozycyjności odnosi się także w pełni do czechosłowackiego positępowania cywilnego. D latego też konkretne jej przejaw y, którym ustaw odawca dał w yraz w przepisach kodeksu, ■należy rozpatrywać również w aspekcie w spom nianych uzupełnień i ograniczeń.

N ajw ażniejsze z przejaw ów tak rozumianej zasady dyspozycyjności można ująć w następujących punktach:

1. Zakres żądanej ochrony prawnej w (postępowaniu cyw ilnym , zarówno polskim, jak i czechosłowackim , określa

w

(art. 475 § 1).

Kodeks czechosłow acki dopuszczalność orzekania ponad żądanie ujm uje szerzej. Zachodzi ona m ianow icie w ówczas, gdy postępow anie m ogło być w szczęte z urzędu albo gdy odpowiada to przepisowi praw a ibądż iteż ©dy orzeczenie o w ysokości św iadczenia zależy od ekspertyzy biegłych lub od uznania sądu (§ 15.3 usit. 2). P o ­ nadto, zgodnie z kodeksem czechosłowackim, zasądzenie kosztów procesu od prze­ ciwnika na rzecz strony uprawnionej następuje zawsze z unzędu (§ 151 ust. 1). N atom iast kodeks polski zasądzenie kosztów z urzędu przew iduje tylk o w ówczas, gdy strona uprawniona działa bez adwokata (ant. 109).

2. Inicjatyw ę w postępowaniu cyw ilnym m ają przede w szystkim strony. Je­ dnakże kodeks czechosłowacki, podobnie jak kodeks polski, przew iduje m ożliwość udziału prokuratora i organizacji społecznych w tym postępowaniu.

Prokurator ma prawo złożyć w niosek o w szczęcie postępow ania (wytoczyć po­ wództwo) na rzecz strony lub w stąpić do postępow ania już w szczętego w każdym jego stadium i dokonywać w tym postępow aniu w szelkich w zasadzie czynności, do których jest uprawniona strona*— nie w yłączając w noszenia środków odw oław ­ czych (§ 35 kod. czech.; art. 7, 55, 60 kod. poi.).

N atom iast organizacje społeczne w Czechosłow acji nie mogą w ytaczać powództw na rzecz obywateli; mogą one jedynie w stępow ać do postępowania już w szczętego (§ 33). Uprawnienia organizacji społecznych w procesie czechosłowackim są w ięc w ęższe niż uprawnienia prokuratora, a także węższe niż w procesie polskim , który dopuszcza w ytaczanie pow ództw na rzecz obyw ateli przez organizacje sp o­ łeczne. Z drugiej jednak strony należy zwrócić uwagę na to, że czechosłow acki kodeks postępowania cyw ilnego n ie wprow adza podm iotowych ani przedm iotowych ograniczeń udziału organizacji społecznych w procesie, jak to czyni kodeks p o lsk i’3. Kodeks czechosłow acki przew iduje ponadto m ożliw ość udziału rady narodowej w postępowaniu cyw ilnym . Uprawnienia rady narodowej w tym postępowaniu są podobne do upraw nień prokuratora, a w ięc odnoszą się także do w ytaczania po­

2 J o d ł o w s k i i S i e d l e c k i : P o s t ę p o w a n i e c y w i l n e — C zę ść o g ó ln a , W a r s z a w a 1958, s. 157. e A r t . 61 § l k o d e k s u p o s t ę p o w a n i a c y w i l n e g o o r a z w y d a n e n a j e g o p o d s t a w i e z a r z ą d z e n i e M i n i s t r a S p r a w i e d l i w o ś c i z d n i a 13 l i p c a 1965 r . w s p r a w i e u s t a l e n i a w y k a z u o r g a n i z a c j i s p o ł e c z n y c h l u d u p r a c u j ą c e g o , k t ó r e m o g ą w y t a c z a ć p o w ó d z t w a n a r z e c z o b y w a t e l i o r a z k t ó r y c h p r z e d s t a w i c i e l e m o g ą w y s t ę p o w a ć j a k o p e ł n o m o c n i c y p r o c e s o w i (M o n ito r P o l s k i N r 37, p o z . 213).

38 A n d r z e j S z a f r a n Nr 10 (94)

w ództw (§ 32). M iędzy innym i rada narodowa obowiązana jest na w ezw an ie sądu 'wytoczyć powództw o o ustalenie ojcostw a, jeżeli w e w łaściw ym czasie powództwa takiego nie w ytoczyła m atka dziecka i(§ 73 ust. 3). Kodeks polski natom iast prze­ w id u je m ożliwość udziału rady narodowej w postępowaniu cyw ilnym jedynie w form ie zastępstw a w spraw ach o u stalen ie ojcostwa i o roszczenia alim entacyjne, spraw ow anego przez przedstaw iciela (właściwego ido spraw opieki społecznej organu prezydium rady narodowej (art. 87 § 3).

3. Zarówno w kodeksie polskim, jak i w kodeksie czechosłowackim zasadą jest ■wszczęcie postępowania na wniosek. Kodeks polski dopuszcza w szczęcie postępo­ w an ia z urzędu tylko w postępowaniu nieprocesowym , i przy tym w w ypadkach w skazanych w u staw ie (art. 506).

Również w Czechosłowacji zakres dopuszczalności wszczęcia postępowania z u rzę­ du jest bardzo ograniczony i odnosi się przede w szystkim do -spraw opieki nad m a­ łoletnim i, do spraw o pozbawienie, ograniczenie lub przywrócenie zdolności do •czynności prawnych oraz o uznanie za zm arłego (§ 81 ust. 1), a w ięc do tych ro­

dzajów postępowania, które w kodeksie polskim zostały uznane za nieprocesowe (należy dodać, że kodeks czechosłowacki w yraźnego podziału na proces i p ostę­ pow an ie nieprocesow e n ie wprowadza). Są jednak w ypadki, kiedy kodeks czecho­ słow ack i dopuszcza w szczęcie postępow ania z urzędu w sprawach, które w edług kryteriów polskich mają charakter procesowy (np. w sprawach o zm ianę w y so ­ kości alim entów zasądzonych na rzecz -małoletnich dzieci).

4. Kodeks czechosłowacki, podobnie jak kodeks polski, przew iduje m ożliwość .zmiany powództw a. Zakres dopuszczalności zm iany powództw a jest jednak w ko­ deksie czechosłowackim u jęty inaczej niż w kodeksie polskim. M ianowicie kodeks •czechosłowacki nakazuje sądowi niedopuszczenie do zmiany powództwa, jeżeli w y ­ niki dotychczasowego postępowania nie m ogłyby stanow ić punktu w yjścia do d al­ szego postępow ania przy zm ienionym powództw ie albo gdyby zm iana powództwa b yła sprzeczna z interesem społecznym .(§ 95). Natom iast w kodeksie polskim je­ dynym ograniczeniem dopuszczalności zm iany powództwa jest w zgląd na w ła śc i­ w ość sądu (art. 193 § 1). Ponadto kodeks polski przewiduje, że -gdy treścią zm iany pow ództw a w pływ ającej na w łaściw ość sądu jest now e roszczenie obok pierwotnego, to now e roszczenie będzie w każdym razie rozpoznane przez sąd w ła ściw y jako sprawa oddzielna (art. 193 § 2). Kodeks czechosłowacki podobnego przepisu n ie za­ w iera, z czego p łyn ie w niosek, że zm iana powództwa, która została uznana przez sąd za niedopuszczalną, n ie w yw ołu je żadnych skutków prawnych.

5. Kodeks polski nie uzależnia skuteczności cofnięcia pozwu i zawarcia ugody od zgody sądu; jedynie w w yjątkow ych wypadkach sąd może uznać cofnięcie pozw u lub ugodę za niedopuszczalne (art. 203 § 4 oraz art. 184 i 223 § 2). Natom iast w C zechosłow acji cofnięcie pozwu m oże nastąpić w zasadzie za zgodą sądu, a za­ w a rc ie ugody w ym aga zatw ierdzenia przez sąd, który bada te czynności z punktu

w idzenia ich zgodności z interesem społecznym i z przepisam i prawa (§ 96 i 99). J e ś li jednak chodzi o -cofnięcie pozwu, to n ie w ym aga ono w Czechosłow acji zgody sądu w ted y, gdy nastąpiło przed rozpoczęciem rozprawy albo gdy odnosi się ono do spraw y o rozwód, o -unieważnienie m ałżeństw a albo o u stalen ie istnienia łub n ieistn ien ia m ałżeństw a (§ 96 ust. 3).

Na gruncie czechosłowackiego praw a procesowego zgoda pozwanego nie ma w p ływ u -na skuteczność cofnięcia pozw u bez w zględu na to, w jakim stadium po­ stępow ania cofn ięcie to następuje, oraz bez w zględu na to, czy jest połączone ze zrzeczeniem się roszczenia. Jednakże bezskuteczne jest cofnięcie pozwu przez pro­

N r 10 (94) C y w iln y p r o c e s c z e c h o s ło w a c k i a p o ls k i ₃₉

kuratora lub przez radę narodową, jeżeli jednak ze stron zażądała dalszego prow a­ dzenia postępow ania (§ 96 ust. 1).

Zatw ierdzenie ugody sądowej m oże być w Czechosłowacji u chylone przez sąd, j e ż e li ujaw ni się jej niew ażność w św ietle praw a m aterialnego (§ 99 ust. 3).

6. Kodeks czechosłowacki nie zaw iera przepisów dotyczących uznania powództwa, n ie łączy zatem z uznaniem powództwa beapośrednich skutków praw nych. W praw­ dzie również i kodeks polski stanow i, że sąd n ie jest zw iązany uznaniem pozwu, pozwala jednak sądow i poprzestać na tym uznaniu, jeżeli znajduje ano uzasadnienie w okolicznościach sprawy (art. 213 § 2).

7. W postępowaniu rew izyjnym sąd polski przy rozpoznawaniu sprawy i przy orzekaniu jest zw iązany granicami rew izji. Od zasady tej wprowadzono co prawda liczne w yjątk i, lecz poza tym i w yjątk am i została ona utrzym ana (art. 381).

Zasada ta nie obowiązuje w kodeksie czechosłowackim: sąd odwoławczy bada całe zaskarżone orzeczenie niezależnie od podstaw od w ołan ia4 i w niosków odwo­ ław czych (kodeks czechosłowacki n ie w ylicza zresztą taksatyw nie p odstaw odwo­ łania). Jedynie w w ypadkach, gdy w jednym wyroku orzeczono o kilku roszcze­ niach opartych n a odrębnych podstaw ach faktycznych albo gdy odwołanie skiero­ w ane jest w yłącznie przeciw orzeczeniu o kasztach postępowania, o odsetkach, o term inie płatności zasądzanej w ierzytelności lub o natychm iastow ej w ykon al­ ności, nie zaskarżone części wyroku uprawom acniają się i nie podlegają rozpoz­ naniu przez sąd odwoławczy (§ 206 ust. 2 i 3 oraz § 212 ust. 1).

Dopuszczalność cofnięcia odwołania w czechosłow ackim procesie cyw ilnym , po­ dobnie jak i w procesie polskim, podlega ocenie sądu. Sąd czechosłowacki ocenia dopuszczalność cofnięcia odwołania z punktu w idzenia zgodności z przepisami prawa i z interesem społecznym, w ydając w tym w zględzie odrębne postanow ienie (§ 207 ust 2).

Pew nym rozszerzeniem zasady dyspozycyjności w porównaniu z kodeksem p o l­ skim jest przew idziana w kodeksie czechosłowackim m ożliwość zrzeczenia się od­ wołania, co jednak maże nastąpić tylko w obec sądu i dopiero po ogłoszeniu orze­ czenia (§ 207 ust. 1).

8. Jednym z dalszych przejawów zasady dyspozycyjności w polskim postępowaniu cyw ilnym jest dopuszczalność um ow nego oznaczenia w łaściw ości miejscowej sądu (art. 46). W czechosłowackim kodeksie postępow ania cyw ilnego brak jest przepisu, który by pozw alał stronom na um ow ne oznaczenie sądu m iejscowo w ła ści­ wego.

9. Dla pełniejszego porównania należałoby też w spom nieć o zagadnieniu w y ro ­ ków zaocznych. Zagadnienie to w iąże się co prawda raczej z zasadą kontradyktoryj­ ności, lecz zdaniem niektórych autorów zasada kontradyktoryjności nie jest niczym innym jak zasadą dyspozycyjności w zakresie zbierania m ateriału p rocesow ego5.

Kodeks czechosłow acki n ie zna instytucji wyroku zaocznego, natom iast stanow i, że bezczynność strony nie stoi na przeszkodzie tem u, by postępow anie się toczyło. Wynika stąd, że bezczynność pozwanego nigdy n ie zw alnia sądu od obowiązku ba­ dania praw dziw ości twierdzeń pozwu. Pod tym w zględem istnieje w ięc w tym k o­ deksie ograniczenie zasady dyspozycyjności dalej idące niż w kodeksie polskim, który w w ypadkach bezczynności pozw anego n ie będącego jednostką gospodarki

4 W k o d e k s i e c z e c h o s ł o w a c k i m p r z e w i d z i a n o t y l k o j e d e n r o d z a j z w y c z a j n y c h ś r o d k ó w o d w o ł a w c z y c h , a m i a n o w i c i e o d w o ła n ie .

s P o r . n p . Z . R e s i c h : Z a s a d a d y s p o z y c y j n o ś c i i k o n t r a d y k t o r y j n o ś c i , „ P a ń s t w o i P r a w o ’* 1957, n r 7/8, s t r . 56—69.

40 A n d r z e j S z a f r a n Nr 10 (94)

uspołecznionej każe ba dać prawdziw ość twierdzeń pozwu tylko w ów czas, gdy budzą one uzasadnione w ątp liw ości co do zgodności z istotnym stanem rzeczy (art. 339).

Z M IA N A S T R O N P R O C E S O W Y C H

Kodeks polski reguluje szereg w ypadków , w których moiże nastąpić zmiana sstron procesowych, tj. w stąpienie osoby trzeciej do procesu na m iejsce powoda lub p o z­ wanego.

P ierw szy w ypadek — to w ejście interw enienta ubocznego na m iejsce strony, do której przystąpił (art. 83). Drugi w ypadek — to zgłoszenie się lub w skazanie n a­ stępców praw nych strony zm arłej alb o ustanow ienie kuratora spadku, które to osoby w stępują do procesu na m iejsce zm arłego (art. 180 pkt 1). Podobna sytuacja zachodzi w wypadku ustalenia ogólnego następcy prawnego w razie utraty zd ol­ ności sądowej przez jedną ze stron (art. 180 pkt 2). Czwarty w ypadek — to zbycie w toku procesu rzeczy lub prawa, objętych sporem, i w ejście nabyw cy w charak­ terze powoda lufo pozwanego na m iejsce zb yw cy (art. 192 pkt 3). P iąty w ypadek — to w stąpienie na m iejsce dotychczasowego pozwanego osoby w ezwanej do udziału w spraw ie (art. 194 § 2), a szósty — to w stąpienie na m iejsce dotychczasow ego po­ woda osoby zawiadom ionej o spraw ie, która w charakterze powoda do sprawy przystąpiła (art. 196 § 2).

W kodeksie czechosłowackim zm iana stron procesow ych na skutek śm ierci strony' została uregulowana, podobnie jak w kodeksie polskim, w rozdziale dotyczącym zaw ieszenia postępowania. Postępow anie zaw ieszone na skutek śm ierci strony zo­ staje podjęte z udziałem spadkobierców po zakończeniu postępow ania spadkowego, albo — jeżeli charakter spraw y na to zezw ala — jeszcze przed zakończeniem tego postępow ania ■(•§ 107 ust. 3).

Brak jest w kodeksie czechosłowackim w yraźnego przepisu dotyczącego w stąp ie­ nia następcy praw nego na m iejsce strony, która utraciła zdolność sądową.

Pozostałe w ypadki zm ian stron- procesowych zostały uregulowane w kodeksie czechosłowackim jednym ogólnym przepisem , stanowiącym , że za zgodą stron sąd m oże dopuścić do udziału w spraw ie osobę trzecią na m iejsce powoda lub pozw a­ nego, który od udziału w spraw ie zostaje zw olniony (§ 92 ust. 1). Przepis ten w ym aga jednocześnie zgody na to w stąpienie ze strony osoby w stępującej, jeżeli m a ona w stąpić do sprawy na m iejsce powoda. W ynika stąd a contrario, że zmiana pozwanego dopuszczalna jest także bez zgody osoby w stępującej.

U D Z I A Ł A D W O K A T A W P R O C E S IE

Kodeks czechosłowacki, podobnie jak kodeks polski, nie zna przymusu adwo­ kackiego i pozostaw ia stronom w zasadzie pełną swobodę decyzji, czy działać będą w procesie osobiście, czy też przez pełnomocnika. Jedynie osofoy n ie maijące zdol­ ności postulacyjnej m uszą działać przez sw ych przedstaw icieli ustaw ow ych lub przez w yznaczonych kuratorów.

Swoboda wyboru pełnomocnika jest szersza w kodeksie czechosłowackim , gdyż nie ogranicza on kręgu osób uprawnionych do sprawow ania zastępstw a proceso­ wego. W czechosłowackim postępow aniu cyw ilnym pełnomocnikiem m oże być w e w szystkich spraw ach nie tylk o adwokat, le c z 'ta k ż e każda osoba fizyczna zdolna do czynności prawnych, z tym jednak zastrzeżeniem , że sąd nie dopuści p ełn o­ mocnika nie będącego adwokatem, jeżeli zastępstw o to byłoby sprzeczne z zasadami.

N r 10 (94) C y w iln y p r o c e s c z e c h o s ło w a c k i a p o ls k i ₄₁

w spółżycia socjalistycznego (§ 27). Organizacje związków zawodowych i organi­ zacje spółdzielcze imogą także zastępować sw ych członków sprzez swoich przedsta­ w icieli w każdej spraw ie cywilnej (§ 26).

Kodeks czechosłowacki rozróżnia, podobnie jak kodeks polski, pełnom ocnictw o procesow e i pełnom ocnictwo do niektórych czynności procesowych (§ 28 ust. 1). N ie wprowadza jednak podziału pełnom ocnictw procesowych na pełnom ocnictw a ogólne i na pełnom ocnictwa do prowadzenia poszczególnych spraw.

W postępow aniu cywilnym w Czechosłow acji strona m oże m ieć tylko jednego pełnom ocnika.

Zakresu uprawnień w ynikających z pełnom ocnictwa procesowego kodeks czecho­ słow acki szczegółowo nie w ylicza, upoważnia natom iast generalnie pełnomocnika procesow ego do w szelk ich czynności, których imoże w toku postępow ania dokonać strona, i stanow i, że pełnom ocnictwa procesow ego nie można ograniczyć i(§ 28 ust. 2).

Brak jest w kodeksie czechosłowackim przepisów o m ożliwości tym czasow ego dopuszczenia do podjęcia naglącej czynności procesowej przez osobę n ie mogącą na razie przedstaw ić pełnom ocnictwa.

N ajw ażniejsze szczególne prawa i obowiązki pełnom ocnika będącego adwokatem zostały w kodeksie czechosłowackim określone w odrębnym paragrafie 25, który nie ma odpowiednika w polskim kodeksie postępowania cywilnego. Ustęp pierw szy tego paragrafu stanowi, że stronie przysługuje praw o wyboru adwokata i że p e ł­ nom ocnictwa udzielonego adwokatow i n ie można ograniczyć. U stęp drugi określa podstaw ow y obowiązek adwokata w procesie cywilnym , którym jest celow e stoso­ w anie w szelkich prawem dopuszczalnych środków i 'sposobów udzielania pomocy prawnej stronie zastępowanej przez adwokata. Ustęp trzeci 'Upoważnia adwokata do udzielenia substytucji innemu adwokatow i (pełnom ocnicy n ie będący adwoka­ tam i mogą działać tylko osobiście — a w ięc inaczej niż w Polsce, gdzie bez w zględu na osobę pełnom ocnika pełnom ocnictwo procesow e obejm uje z sam ego praw a um o­ cowanie do udzielenia substytucji adwokatow i lub radcy prawnemu).

Z innych przepisów dotyczących sytuacji adwokata w czechosłowackim procesie cyw ilnym w ym ienić należy:

— przepis w kładający na stronę, od której zasądzono zwrot kosztów postępow ania, obowiązek uiszczenia tych kosztów poradni adwokackiej, a nie bezpośrednio stronie przeciwnej, jeżeli stronę przeciwną zastępow ał adwokat (§ 149 ust. 1), — przepis stanowiący, że obowiązek zwrotu kosztów postępowania zaw inionych lu b

spowodowanych przez pełnom ocnika będącego adwokatem obciąża poradnię ad­ wokacką, a nie adwokata osobiście (§ 147 ust. 1),

— przepis stanow iący, że pism a przeznaczone dla adwokatów doręcza się poradni adwokackiej, nawet jeśli chodzi o pismo, które ma być doręczone do rąk w ła s­ nych (§ 48 ust. 2).

Natom iast kodeks czechosłowacki nie zaw iera przepisów dotyczących u w ierzy­ telniania pełnom ocnictw a przez sam ych adwokatów, upoważnienia pełnom ocników będących adwokatami do wzajem nego bezpośredniego doręczania sobie pism pro­ cesowych w toku sprawy, m ożliwości zobowiązania pełnomocnika będącego adw o­ katem do złożenia załącznika do protokołu rozprawy.

Odpowiednik przepisu art. 94 § 2 polskiego kodeksu postępow ania cyw ilnego (na­ kazuje on pełnom ocnikowi, który w ypow iedział pełnomocnictwo, działać za stronę jeszcze przez dwa tygodnie) znajduje się, jeżeli chodzi o adwokatów, w czecho­ słow ackim kodeksie cywilnym . Kodeks ten stanowi m ianowicie, że w razie od­ stąpienia przez organizację adwokacką od um owy o udzielenie pom ocy prawnej (co jest dopuszczalne tylko z w ażnych powodów) organizacja ta obowiązana jest

jeszcze-4 2 J ó z e f L i t w i n N r 10 (94)

w ciągu piętnastu dni w ykonyw ać n ie cierpiące zw łoki czynności z zakresu pom ocy praw nej, chyba że obywatel, korzystając z tej pomocy, w ydał inne zlecenie (§ 322 ust. 2).

Tajem nicę zawodową adwokata chroni w czechosłowackim kodeksie postępo­ w ania cyw ilnego przepis § 124, który nakazuje prowadzenie postępow ania dowo­ dowego w taki sposób, by była zachowana tajem nica państwowa, gospodarcza i służbowa oraz uznana przez Państw o tajem nica zawodowa. Przepis ten stanow i dalej, że przesłuchanie lub inne dowody dotyczące przedmiotu objętego tajem nicą można przeprowadzić tylko wów czas, gdy od obowiązku zachowania tajem nicy zw oln ił w łaściw y organ lub osoba,' w której interesie obowiązek ten został u sta­ now iony 6.

Pełnom ocnikiem w yznaczonym z urzędu dla strony zwolnionej od kosztów sądo­ w ych może być w Czechosłowacji ustanow iony nie tylko adwokat, lecz rów nież osoba n ie będąca adwokatem . Decyzja, czy pełnom ocnikiem z urzędu ma być ad­ wokat, czy też inna osoba, należy do sądu. O w yznaczenie adwokata sąd zwraca się do kierownika poradni adwokackiej (§ 30). Brak jest w kodeksie czechosłow ac­ kim w yraźnych przepisów regulujących w ygaśnięcie pełnom ocnictwa z urzędu przez śmierć strony oraz zw olnienie od obowiązku zastępowania z urzędu (art. 119 k.p.c. polskiego).

W ydatki pełnom ocnika z urzędu pokrywa poradnia adwokacka, jeżeli p ełn o­ m ocnikiem tym jest adwokat (§ 140 ust. 3), a w innych wypadkach — Skarb Pań­ stwa (§ 141 ust. 2). Jeżeli strona zastąpiona przez adwokata ustanow ionego z urzędu ma prawo do zwrotu k osztów postępow ania od strony przeciwnej, sąd przyznaje organizacji adwokackiej wynagrodzenie za zastępstw o (§ 149 ust. 2).

Natom iast kodeks czechosłow acki nie zaw iera (podobnie zresztą jak i kodeks polski) przepisu, który by zabezpieczał zwrot w ydatków i uzyskanie należnego po­ radni adwokackiej wynagrodzenia za zastępstw o z urzędu strony, która proces przegrała.

6 P o r . § 19 c z e c h o s ł o w a c k i e j u s t a w y o u s t r o j u a d w o k a t u r y , „ P a l e s t r a ” 1964, n r 4, s t r . 19.

JÓZEF LITWIN

Wznowienie postępowania administracyjnego

z powodu niedopuszczenia do uczestnictwa

i

Zagadnienie, kto poza w nioskodawcą pow inien być w ezw any do w zięcia udziału w postępowaniu w charakterze innej strony, jest zagadnieniem prawa m aterialnega i powinno być rozstrzygane w konkretnym wypadku w św ietle art. 25 kjp.a.1,

i J a k o z a s a d ę m o ż n a p r z y j ą ć , ż e „ i n n ą s t r o n ą ” j e s t z a w s z e t e n , c z y j e p r a w a p o d m i o t o w e m o g ą b y ć b e z p o ś r e d n i o n a r u s z o n e p r z e z w y d a n i e d e c y z j i .