35$&$25<*,1$/1$
Strategie radzenia sobie ze stresem
u osób z głuchotą prelingwalną, korzystających
z implantu ślimakowego od okresu dorosłości
6WUHVVFRSLQJVWUDWHJLHVRISUHOLQJXDOO\GHDI
FRFKOHDULPSODQWXVHUVLPSODQWHGLQDGXOWKRRG
Joanna Kobosko, Edyta Piłka, Agnieszka Pankowska, Henryk SkarżyńskiSTRESZCZENIE
Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie Światowe Centrum Słuchu Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu w Kajetanach k. Warszawy
A D R E S D O K O R E S PO N D E NC J I:
Dr n. hum. Joanna Kobosko Światowe Centrum Słuchu ul. Mokra 1 Kajetany k. Warszawy 05-830 Nadarzyn tel: +48 22 356 0 174 fax: +48 22 356 0 367 e-mail: j.kobosko@ifps.org.pl Ann. Acad. Med. Siles. 2014, 68, 3, 154–163
Copyright © Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach eISSN 1734-025X
W S T Ę P
6WUDWHJLHUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHPXRVyE]JáXFKRWąSUHOLQJZDOQąQLHE\á\MDN GRWąGSU]HGPLRWHPEDGDĔSV\FKRORJLF]Q\FK2FHQDVNXWHF]QRĞFLUDG]HQLDVRELH Z NRQIURQWDFML ]H VWUHVHP QLH W\ONR RGJU\ZD ZDĪQą UROĊ Z SU]\SDGNX RVyE ]QLHSHáQRVSUDZQRĞFLą MDNą MHVW JáXFKRWD SUHOLQJZDOQD DOH WDNĪH SR]ZDOD ]D SURSRQRZDü DGHNZDWQą RIHUWĊ Z ]DNUHVLH UHKDELOLWDFML VáXFKX L PRZ\ Z W\P LQWHUZHQFMLSV\FKRORJLF]QHM&HOHPEDGDĔMHVWSRUyZQDQLHRVyEGRURVá\FKSUH OLQJZDOQLHRJáXFKá\FK]LPSODQWHPĞOLPDNRZ\P cochlear implant±&, ]RVR EDPL Vá\V]ąF\PL Z ]DNUHVLH VWUDWHJLL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP coping ]XZ]JOĊGQLHQLHP F]DVX NRU]\VWDQLD ] &, ]QDMRPRĞFL MĊ]\ND PLJRZHJR RUD] ]PLHQQ\FKVRFMRGHPRJUDILF]Q\FK
M A T E R IA Ł I M E T O D Y
%DGDQLD SU]HSURZDG]RQRGURJą SRF]WRZąREMĊWRQLPL RVyE] JáXFKRWą SUH OLQJZDOQąZZLHNX ±ODW]&,ZV]F]HSLRQ\PSRUĪRUD]RVRE\Vá\V]ąFH :VNDĨQLN RGSRZLHG]L ]ZURWQ\FK Z\QRVL :\NRU]\VWDQR DQNLHWĊ LQIRU PDF\MQąLNZHVWLRQDULXV]0LQL&23( W Y N IK I 2VRE\]JáXFKRWąSUHOLQJZDOQą]&,VWRVXMąDNW\ZQHUDG]HQLHVRELH]HVWUHVHP U]DG]LHMQLĪRVRE\Vá\V]ąFHU]DG]LHMWDNĪHVLĊJDMąSRVXEVWDQFMHSV\FKRDNW\ZQH F]ĊĞFLHMQDWRPLDVW]DSU]HVWDMąG]LDáDĔ3áHüZLHNVWDWXVPDáĪHĔVNL SDUWQHUVNL RUD]SUDFD QDXND RGJU\ZDMąLVWRWQąUROĊZREV]DU]HZ\NRU]\VW\ZDQ\FKVWUDWH JLL coping 'áXĪV]\ F]DV NRU]\VWDQLD ] &, ZLąĪH VLĊ ] U]DGV]\P REZLQLDQLHP VLHELHL]ZUDFDQLHPVLĊNXUHOLJLL=QDMRPRĞüMĊ]\NDPLJRZHJRVSU]\MDLVWRWQLH U]GV]HPXSRVáXJLZDQLXVLĊVWUDWHJLąZ\áDGRZDQLDZNRQIURQWDFML]HVWUHVHP
W N IO S K I
6WUDWHJLH UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP MDNLPL SRVáXJXMą VLĊ RVRE\ SUHOLQJZDOQLH RJáXFKáH]&,]QDF]ąFRRGUyĪQLDMąMHRGRVyEVá\V]ąF\FKDOHWDNĪHLRGSRVWOLQ
JZDOQLHRJáXFKá\FK]&,1LHMHVW]DWHPZVND]DQHWUDNWRZDQLHRVyE]&,MDNRMHGQRURGQHMJUXS\]SRPLQLĊFLHP HWLRORJLLJáXFKRW\]DUyZQRZSODQRZDQLXG]LDáDĔUHKDELOLWDF\MQ\FKMDNLEDGDZF]\FK 6 à 2 : $ . /8 & =2 :( VWUDWHJLHUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHPJáXFKRWDSUHOLQJZDOQDLPSODQWĞOLPDNRZ\UHKDELOLWDFMDRVyESUHOLQJZDOQLH RJáXFKá\FK]LPSODQWHPĞOLPDNRZ\P ABSTRACT IN T R O D U C T IO N 7KHUHVRIDUKDYHEHHQQRSV\FKRORJLFDOVWXGLHVRQVWUHVVFRSLQJVWUDWHJLHVXVHGE\SUHOLQJXDOO\GHDILQGLYLGXDOV $VVHVVPHQWRIWKHHIILFDF\RIFRSLQJLQFRQIURQWDWLRQZLWKVWUHVVLVRINH\LPSRUWDQFHLQWKHFDVHRISHUVRQVZLWK D KDQGLFDS VXFK DV SUHOLQJXDO GHDIQHVV DQG HQDEOHV RQH WR SURSRVH WKHP DQ DGHTXDWH RIIHU RI KHDULQJ DQG VSHHFK UH KDELOLWDWLRQLQFOXGLQJSV\FKRORJLFDOLQWHUYHQWLRQ7KHDLPRIWKLVVWXG\ZDVWRFRPSDUHSUHOLQJXDOO\ GHDIDGXOWFRFKOHDULPSODQW &, XVHUVZLWKKHDULQJLQGLYLGXDOVLQWHUPVRIVWUHVVFRSLQJVWUDWHJLHVWDNLQJDFFRXQW RI&,H[SHULHQFHWKHXVHRIVLJQODQJXDJHDQGVRFLRGHPRJUDSKLFYDULDEOHV
M A T E R IA L A N D M E T H OD S
6WXG\ ZDV FRQGXFWHG E\ SRVW DQG LQYROYHG SHUVRQV ZLWK SUHOLQJXDO GHDIQHVV DJHG ± \HDUV XVLQJ &,V LPSODQWHGDIWHU\HDUVRIDJHIRUZKRPWKHUHVSRQVHUDWLRZDVDQGKHDULQJSHUVRQV$QLQTXLU\IRUP DQG%ULHI&23(TXHVWLRQQDLUHZHUHXVHG
R E S U L TS
3UHOLQJXDOO\GHDI&,XVHUVPRUHVHOGRPWKDQKHDULQJSHUVRQVXVHDFWLYHFRSLQJDOVRWKH\OHVVRIWHQXVHSV\FKR DFWLYH VXEVWDQFHV ZKLOH WKH\ PRUH RIWHQ XVH EHKDYLRUDO GLVHQJDJHPHQW 6H[ DJH PDULWDO SDUWQHUVKLS VWDWXV DQGZRUNVLJQLILFDQWO\LQIOXHQFHWKHFRSLQJVWUDWHJLHVXVHG/RQJHU&,H[SHULHQFHLVUHODWHGWRXVLQJVHOIEODPH DQGWXUQLQJWRUHOLJLRQPRUHVHOGRP,QGLYLGXDOVZKRXVHVLJQODQJXDJHVLJQLILFDQWO\OHVVRIWHQXVH YHQWLQJDV DVWUHVVFRSLQJVWUDWHJ\ C O N C L U S IO N S 6WUHVVFRSLQJVWUDWHJLHVXVHGE\SUHOLQJXDOO\GHDI&,XVHUVGLIIHUVLJQLILFDQWO\IURPWKRVHXVHGE\KHDULQJSHU VRQVDVZHOODVSRVWOLQJXDOO\GHDI&,XVHUV,WLVWKHUHIRUHQRWH[SHGLHQWWRWUHDW&,XVHUVDVDKRPRJHQRXVJURXS LUUHVSHFWLYHRIWKHGHDIQHVVHWLRORJ\SDUWLFXODUO\LQSODQQLQJUHKDELOLWDWLRQPDQDJHPHQWDQGLQUHVHDUFK . ( < : 2 5 ' 6 VWUHVVFRSLQJVWUDWHJLHVSUHOLQJXDOGHDIQHVVFRFKOHDULPSODQWUHKDELOLWDWLRQRISUHOLQJXDOO\GHDI&,XVHUV WSTĘP 2VRE\GRURVáH]JáXFKRWąSUHOLQJZDOQąVWDQRZLą]UyĪ QLFRZDQąSRSXODFMĊ]HZ]JOĊGXQDHWLRORJLĊJáXFKRW\ VWRSLHĔ XWUDW\ VáXFKX HIHNW\ UHKDELOLWDFML VáXFKX LPRZ\ VSRVyE NRPXQLNRZDQLD VLĊ ] RWRF]HQLHP MĊ]\N IRQLF]Q\ MĊ]\N IRQLF]Q\ ZVSLHUDQ\ ZL]XDOQR PDQXDOQ\PL VSRVREDPL NRPXQLNRZDQLD VLĊ WDNLPL MDN IRQRJHVW\ F]\ V\VWHP MĊ]\NRZRPLJRZ\ MĊ]\N PLJRZ\ GZXMĊ]\F]QRĞü NRPSHWHQFMH MĊ]\NRZH ZMĊ]\NX IRQLF]Q\P L PLJRZ\P Z\NV]WDáFHQLH DN
W\ZQRĞü ]DZRGRZą SUREOHP\ Z VIHU]H ]GURZLD SV\ FKLF]QHJR ZVSDUFLH VSRáHF]QH F]\ VWDWXV VRFMRHNR QRPLF]Q\ >@ 3RGREQD QLHMHGQRURGQRĞü FKD UDNWHU\]XMHRVRE\SUHOLQJZDOQLHRJáXFKáHNWyUHRWU]\ PDá\ZV]F]HSĞOLPDNRZ\SRURNXĪ\FLD UĪ >@ :LDGRPR ĪH Z ]DNUHVLH SHUFHSFML VáXFKRZHM PRZ\ SDFMHQFLWDF\X]\VNXMąZUyĪQ\PVWRSQLX]DGRZDODMą FH UH]XOWDW\ > @ D VDW\VIDNFMD ] LP SODQWXĞOLPDNRZHJR cochlear implant±&, MHVWXQLFK Z\VRND RGSRZLDGDMąFD QLHMHGQRNURWQLH QDVLOHQLX VDW\VIDNFML]&,X]\VNLZDQHMSU]H]RVRE\SRVWOLQJZDO QLHRJáXFKáH> @
2VRE\ SUHOLQJZDOQLH RJáXFKáH Z W\P WDNĪH ]DRSD WU]RQH Z &, MXĪ Z RNUHVLH GRURVáRĞFL QLH GRF]HNDá\ VLĊ MDN GRWąG EDGDĔ SR NąWHP SV\FKRORJLL VWUHVX LUDG]HQLD VRELH 'RQLHVLHQLD OLWHUDWXURZH GRW\F]ą MHG\QLHVWRVRZDQ\FKSU]H]QLHVWUDWHJLLNRPXQLNRZD QLD VLĊ Z UHODFMDFK VSRáHF]Q\FK VSU]\MDMąF\FK SRUR ]XPLHZDQLXVLĊ]RVREDPLVá\V]ąF\PLMDNQSZ\ELH UDQLH GR UR]PRZ\ SRPLHV]F]HQLD FLFKHJR L GREU]H RĞZLHWORQHJR >@ ,QQH EDGDQLD GRW\F]ą VWUDWHJLL ]ZLą]DQ\FK ] NRHJ]\VWHQFMą RVyE RJáXFKá\FK SUHOLQ JZDOQLH Z ÄVá\V]ąF\P ĞZLHFLH´ L Z ÄĞZLHFLH RVyE JáXFK\FK´ GR NWyU\FK QDOHĪą ÄZ\FRIDQLH´ L Ī\FLH Z\áąF]QLH ZĞUyG OXG]L JáXFK\FK Ī\FLH Z REX ĞZLD WDFK WM OXG]L JáXFK\FK L Vá\V]ąF\FK RUD] Ī\FLH Z\ áąF]QLH ZĞUyGVá\V]ąF\FKLÄMDNRVá\V]ąF\´QLHMHGQR NURWQLHZOĊNXSU]HG]GHPDVNRZDQLHPJáXFKRW\>@ 5DG]HQLH VRELH ]H VWUHVHP coping Z PRGHOX VWUHVX /D]DUXVDL)RONPDQQDMEDUG]LHMUR]SRZV]HFKQLRQ\P GHILQLRZDQH MHVW MDNR ÄSR]QDZF]H L EHKDZLRUDOQH Z\VLáNL SRGPLRWX PDMąFH QD FHOX VSURVWDQLH VSHF\ ILF]Q\P Z\PDJDQLRP ]HZQĊWU]Q\P LOXE ZHZQĊWU] Q\PRFHQLDQ\PMDNRZ\F]HUSXMąFHOXESU]HNUDF]DMą FH]DVRE\MHGQRVWNL´>]D V@5DG]HQLHVRELH]H VWUHVHPMHVW]GDQLHPZVSRPQLDQ\FKDXWRUyZSURFH VHP VSHáQLDMąF\P IXQNFMĊ LQVWUXPHQWDOQą XNLHUXQNR ZDQąQDSU]\ZUyFHQLH]DNáyFRQHMUyZQRZDJLPLĊG]\ Z\PDJDQLDPLD PRĪOLZRĞFLDPLSRGPLRWX RUD]IXQN FMĊ VDPRUHJXODFML HPRFML ]DĞ VWUDWHJLH VWRVRZDQH SU]H]SRGPLRWVąMHJRRJQLZDPL6WUDWHJLHWHFHFKXMH ZLHORĞüLUyĪQRURGQRĞü>@
'R ZVSRPQLDQHJR WUDQVDNF\MQHJR PRGHOX VWUHVX QDZLą]DOL &DUYHU L ZVS > @ SRGHMPXMąF SUyEĊ SRáąF]HQLD UDG]HQLD VRELH UR]XPLDQHJR MDNR VW\O G\VSR]\FMD LVWUDWHJLDSURSRQXMąFSU]\W\PNLONDQD ĞFLH VWUDWHJLL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP U\F 1D SRGVWDZLH DQDOL]\ F]\QQLNRZHM NZHVWLRQDULXV]D 0LQL &23( Z\RGUĊEQLOL RQL NLOND JUXS VWUDWHJLL 3LHUZV]D REHMPXMHVWUDWHJLHDNW\ZQHJRUDG]HQLDVRELH DNW\ZQH UDG]HQLH VRELH SODQRZDQLH SR]\W\ZQH SU]HZDUWR ĞFLRZDQLH GUXJD ± VWUDWHJLH PDQLIHVWXMąFH EH]UDG QRĞü ]DĪ\ZDQLHVXEVWDQFMLSV\FKRDNW\ZQ\FK]DSU]H VWDQLH G]LDáDĔ REZLQLDQLH VLHELH Z QDVWĊSQHM áąF]ą VLĊ VWUDWHJLH SRV]XNLZDQLD ZVSDUFLD SRV]XNLZDQLH ZVSDUFLD HPRFMRQDOQHJR L SRV]XNLZDQLH ZVSDUFLD LQVWUXPHQWDOQHJR ZNROHMQHM]Z\RGUĊEQLRQ\FKJUXS ]QDOD]á\ VLĊ VWUDWHJLH QDOHĪąFH GR ]DFKRZDĔ XQLNR Z\FK ]DMPRZDQLH VLĊ F]\PĞ LQQ\P ]DSU]HF]DQLH LZ\áDGRZDQLH 6WUDWHJLHWDNLHMDN ]ZURWNXUHOLJLL DNFHSWDFMDLSRF]XFLHKXPRUXWZRU]ąRGG]LHOQHF]\Q QLNLLQLHZHV]á\ZVNáDGĪDGQHM]JUXS
'R HIHNW\ZQ\FK QDOHĪą VWUDWHJLH coping ]ZLą]DQH ]DNW\ZQRĞFLąXNLHUXQNRZDQąQD UR]ZLą]DQLHSUREOH PXQLHHIHNW\ZQH]DĞWR]Z\NOHVWUDWHJLHVNRQFHQWUR ZDQH QD HPRFMDFK F]\ ]DFKRZDQLD XQLNRZH FKRü NDĪGH ]Z\PLHQLRQ\FK PRJą Z SHZQ\FK V\WXDFMDFK F]\ ZNUyWNLPRNUHVLHF]DVXSHáQLüSR]\W\ZQą IXQNFMĊ
:ZLHOX EDGDQLDFK VWZLHUG]RQR SR]\W\ZQą NRUHODFMĊ VWUDWHJLLVNRQFHQWURZDQ\FKQDHPRFMDFKQS]GHSUH VMą >@ RUD] Z\UDĪDMąF\FK EH]UDGQRĞü SRGPLRWX ZV\WXDFML NRQIURQWDFML VWUHVRZHM QS REZLQLDQLD VLHELH]QHJDW\ZQ\PSU]\VWRVRZDQLHP>@
Ryc. 1. Strategie radzenia sobie ze stresem według Carvera i wsp.
wraz z przykładami itemów przypisanych poszczególnym strategiom w kwestionariuszu Mini COPE.
Fig. 1. Stress coping strategies according to Carver et al. and examples
of items of these strategies in Brief COPE inventory.
'LDJQR]DVWUDWHJLLUDG]HQLD VRELH ]HVWUHVHPSR]ZDOD RFHQLü VNXWHF]QRĞü UDG]HQLD VRELH Z NRQIURQWDFML ]HVWUHVHP QS FKRUREą F]\ QLHSHáQRVSUDZQRĞFLą ZURG]RQąOXEQDE\WąZHZF]HVQ\PRNUHVLHĪ\FLDMDNą MHVW JáXFKRWD SUHOLQJZDOQD QDE\WD SU]HG RSDQRZD QLHPPRZ\LMĊ]\ND 3R]ZDODWHĪQD PRQLWRURZDQLH ]PLDQ SR SRGMĊFLX LQWHUZHQFML UHKDELOLWDF\MQ\FK ZW\P SV\FKRORJLF]Q\FK ZDUV]WDW\ SV\FKRHGXNDF\M QH WUHQLQJL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP F]\ JUXS\ ZVSDUFLDLLQ
&HOHP EDGDĔ MHVW RGSRZLHGĨ QD S\WDQLH F]\ RVRE\ SUHOLQJZDOQLH RJáXFKáH NWyUH RWU]\PDá\ LPSODQW ĞOL PDNRZ\ SR UĪ UyĪQLą VLĊ RG RVyE Vá\V]ąF\FK ]SRSXODFML RJyOQHM SRG Z]JOĊGHP VWRVRZDQ\FK VWUDWHJLL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP ] XZ]JOĊGQLH QLHP SáFL ZLHNX Z\NV]WDáFHQLD DNW\ZQRĞFL ]DZR GRZHM QDXNL VWDWXVX PDáĪHĔVNLHJR SDUWQHUVNLHJR RUD] F]DVX NRU]\VWDQLD ] &, L ]QDMRPRĞFL MĊ]\ND PL JRZHJR
MATERIAŁ I METODA
5R]HVáDQRNZHVWLRQDULXV]LDQNLHWĊLQIRUPDF\MQąZUD] ] OLVWHP SU]HZRGQLP GURJą SRF]WRZą GR RVyE GRURVá\FK ] JáXFKRWą SUHOLQJZDOQą WM QDE\Wą SU]HG XNRĔF]HQLHPUĪ ZZLHNX ±ODW2VRE\EDGD QH RWU]\PDá\ ZV]F]HS &, SR XNRĔF]HQLX UĪ :VNDĨQLN RGSRZLHG]L ]ZURWQ\FK Z\QLyVá FRVWDQRZL RVyE WDE , &]DV NRU]\VWDQLD ] &, E\á]DOHĪQ\ RG URNX MHJR ZV]F]HSLHQLD X RVyE NWy U\P ZV]F]HSLRQR &, Z U Z\QRVLá ± ODWD Q QDWRPLDVW X RVyE NWyU\P ZV]F]HSLRQR &, Z U ± RG GR ODW Q *UXSĊ NRQWUROQą VWDQRZLá\RVRE\Vá\V]ąFH]SRSXODFMLRJyOQHM:LHN LSáHüQLHUyĪQLFXMąIDNWXXF]HVWQLF]HQLDZEDGDQLDFK =QDF]ąFR F]ĊĞFLHM QLH RGSRZLDGDOL SDFMHQFL LPSODQ WRZDQLZU FKL S
6SRĞUyG EDGDQ\FK ] JáXFKRWą SUHOLQJZDOQą SRVLD GDMąF\FK &, QD ]DZDUWH DQNLHFLH LQIRUPDF\MQHM S\WD QLHGRW\F]ąFH]QDMRPRĞFLMĊ]\NDPLJRZHJRRGSRZLH G]LDáR RVyE SU]\ F]\P ]DGHNODURZDáR GREU\ VWRSLHĔ]QDMRPRĞFLWHJRMĊ]\NDVWRSLHĔQLH]QDF]Q\ DQLH]QDáRJRZFDOH
= JUXS\ PĊĪF]\]Q ]QDMRPRĞü MĊ]\ND PLJRZHJR ]DGHNODURZDáR D ZĞUyG NRELHW NWyUH XG]LHOLá\
RGSRZLHG]L QD WR S\WDQLH ]QDMRPRĞü WHJR MĊ]\ND ]DGHNODURZDáR
'RSRUyZQDĔVWUDWHJLLUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHPSU]H] RVRE\]JáXFKRWąSUHOLQJZDOQą]QDMąFHMĊ]\NPLJRZ\ LQLH]QDMąFH JR RUD] RVRE\ Vá\V]ąFH Z\RGUĊEQLRQR ]JUXS\ NRQWUROQHM Q RVyE Z W\P PĊĪ F]\]QLNRELHWQLH]QDMąF\FKMĊ]\NDPLJRZHJR ĝUHGQLHZLHNXZEDGDQ\FKJUXSDFKE\á\QDVWĊSXMąFH ZJUXSLHSUHOLQJZDOQLHRJáXFKá\FK]&,]QDMąF\FK
MĊ]\NPLJRZ\±URNX
Z JUXSLH SUHOLQJZDOQLH RJáXFKá\FK ] &, QLH]QDMą F\FKWHJRMĊ]\ND±URNX
ZJUXSLHVá\V]ąF\FKQLH]QDMąF\FKMĊ]\NDPLJRZH JR± URNX
:LHN Z Z\PLHQLRQ\FK JUXSDFK QLH E\á MHGQRURGQ\ 8RVyE SUHOLQJZDOQLH RJáXFKá\FK QLH NRQWURORZDQR NRPSHWHQFML MĊ]\NRZ\FK DQL Z MĊ]\NX IRQLF]Q\P DQL ZPLJRZ\P1DOHĪ\MHGQDN]D]QDF]\üĪHZZLĊNV]R ĞFL EDGDĔ SRĞZLĊFRQ\FK SV\FKRORJLF]QHPX IXQNFMR QRZDQLXGRURVá\FKRVyE]JáXFKRWąSUHOLQJZDOQąEDGD F]H QLH LQIRUPXMą R LFK NRPSHWHQFMDFK MĊ]\NRZ\FK HZHQWXDOQLH F]\QLą WR EDUG]R RJyOQLNRZR ZVND]XMąF QDÄUHKDELOLWDFMĊRUDOQą´EąGĨÄRUDOQRPDQXDOQą´>
@-DNPRĪQDVąG]LüRGZRáXMąVLĊimpli-cite GR ÄSR]\W\ZQHM DXWRVHOHNFML´ RVyE EDGDQ\FK
DZLĊF]DNáDGDMąĪHZEDGDQLDFKNZHVWLRQDULXV]RZ\FK XF]HVWQLF]ąFLNWyU]\UR]XPLHMą]DZDUWHZQLFKWUHĞFL
Tabela I. Dane socjodemograficzne uczestników badań oraz informacje dotyczące czasu korzystania z CI Table I. Socio-demographic data of study participants and duration of their CI experience
Dane socjodemograficzne badanych gwalną korzystające z CI Osoby z głuchotą prelin- Osoby słyszące
Wiek (lata) ogółem n = 50 M = 33,34 SD = 10,65 min = 19 max = 62 n = 82 M = 41,82 SD = 14,92 min = 18 max = 65 kobiety n = 28 (56%) M = 34,82 SD = 11,98 min = 20 max = 62 n = 52 (63,41%) M = 41,6 SD = 16,34 min = 21 max = 65 mężczyźni n = 22 (44%) M = 31,45 SD = 8,58 min = 19 max = 59 n = 30 (36,59%) M = 42,2 SD = 12,33 min = 18 max = 65 Wykształcenie podstawowe i średnie n = 33 (66%) n = 48 (58,54%)
półwyższe i wyższe n = 15 (30%) n = 34 (41,46%) Status małżeński
lub partnerski
w związku małżeńskim lub partnerskim n = 20 (40%) n = 51 (62,2%) nie w związku n = 30 (60%) n = 31 (37,8%) Zatrudnienie lub
nauka
pracuje lub uczy się n = 26 (52%) n = 74 (90,24%) nie pracuje n = 24 (48%) n = 6 (9,76%) Czas korzystania
z implantu
2FHQ\ VWUDWHJLL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP GRNRQDQR Z\NRU]\VWXMąF ,QZHQWDU] GR 3RPLDUX 5DG]HQLD VRELH ]H 6WUHVHP 0LQL &23( &DUYHUD Z SROVNLHM DGDSWDFML >@6NáDGDVLĊRQ]SR]\FMLLPLHU]\RGUĊE Q\FKVWUDWHJLLUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHP U\F WZR U]ąF\FKSRGVNDOH±SRLWHP\NDĪGD2GSRZLHG]LVą SXQNWRZDQHRG prawie nigdytak nie postępuję GR prawie zawsze tak postępuję 5]HWHOQRĞü 0LQL &23( SROLF]RQR PHWRGą SRáyZNRZą L RWU]\PDQR GODRVyE SUHOLQJZDOQLH RJáXFKá\FK ZVNDĨQLN *XWWPD QDUyZQ\DGODVá\V]ąF\FK : DQDOL]LH VWDW\VW\F]QHM Z\QLNyZ ]DVWRVRZDQR WHVW\ W6WXGHQWD .UXVNDOOD:DOOLVD RUD] 8 0DQQD:KLW QH\DZSDNLHFLH6366ZHUVML %DGDQLD X]\VNDá\ DNFHSWDFMĊ .RPLVML %LRHW\F]QHM G]LDáDMąFHM SU]\ ,QVW\WXFLH )L]MRORJLL L 3DWRORJLL 6áX FKXZ:DUV]DZLH
WYNIKI
Strategie radzenia sobie ze stresem a głuchota prelingwalna i implant ślimakowy (CI)
2ND]DáR VLĊ LĪ GRURĞOL ] JáXFKRWą SUHOLQJZDOQą XĪ\W NXMąF\&,]QDF]ąFRU]DG]LHMVWRVXMąVWUDWHJLHUDG]HQLD VRELH]HVWUHVHPVNRQFHQWURZDQHQDSUREOHPLH DZLĊF DNW\ZQH UDG]HQLH VRELH QLĪ Vá\V]ąFH RVRE\ GRURVáH ]SRSXODFMLRJyOQHM W S 2VRE\SUH OLQJZDOQLH RJáXFKáH ] &, U]DG]LHM VLĊJDMą SR VXEVWDQ FMH SV\FKRDNW\ZQH QLĪ RVRE\ Vá\V]ąFH W S
F]ĊĞFLHM MHGQDN ]DSU]HVWDMą G]LDáDQLD W S U\F
Strategie radzenia sobie ze stresem a czas korzy-stania z implantu ślimakowego (CI) u osób z głu-chotą prelingwalną
&]DV NRU]\VWDQLD ] &, UyĪQLFXMH RVRE\ SUHOLQJZDOQLH RJáXFKáHZ]DNUHVLHVWUDWHJLLUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHP Z]DOHĪQRĞFL RGURNXLPSODQWDFML U\F 2VRE\NR U]\VWDMąFH ] &, NUyFHM í ODWD F]ĊĞFLHM NLHUXMą VLĊ ZVWURQĊUHOLJLLQLĪNRU]\VWDMąF\]&,GáXĪHM íODW W S 3RQDGWRRVRE\]NUyWV]\PRNUH VHPSRLPSODQWDFMLREZLQLDMąVLHELH]QDF]QLHF]ĊĞFLHM QLĪRVRE\]GáXĪV]\PVWDĪHP]&, íODW W S
3RUyZQDQLH VWUDWHJLL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP SU]H] RVRE\ ] &, LPSODQWRZDQ\PL Z ODWDFK L RUD] RVRE\ Vá\V]ąFH Z\ND]DáR LVWRWQH UyĪQLFH Z SR VáXJLZDQLXVLĊWDNLPLVWUDWHJLDPLMDN DNW\ZQHUDG]H QLH VRELH í FKL S ]ZURW NXUHOLJLL FKL S RUD]]DSU]HVWDQLHG]LDáDQLDí ± FKL S 2VRE\ WH &, Z U 8 S Z U 8 S ]QDF]QLH U]DG]LHM DNW\ZQLH UDG]ą VRELH ]H VWUHVHP QLĪRVRE\ Vá\V]ąFH 2VRE\ LPSODQWRZDQH Z U F]ĊĞFLHM ]ZUDFDMą VLĊ NX UHOLJLL QLĪ RVRE\ Vá\V]ąFH 8 S RUD]RVRE\LPSODQWRZDQHZU 8 S D SRQDGWR]QDF]QLHF]ĊĞFLHM]D SU]HVWDMąG]LDáDĔZV\WXDFMDFKVWUHVXMąF\FK 8 S QLĪRVRE\Vá\V]ąFH
Ryc. 2. Strategie radzenia sobie ze stresem (Mini COPE – średnie) stosowane przez osoby dorosłe z głuchotą prelingwalną z CI
oraz osoby słyszące (*p < 0,05; **p < 0,01): 1 – aktywne radzenie sobie, 2 – planowanie, 3 – pozytywne przewartościowanie, 4 – akceptacja, 5 – humor, 6 – zwrot ku religii, 7 – poszukiwanie wsparcia emocjonalnego, 8 – poszukiwanie wsparcia instrumentalnego, 9 – zajmowanie się czymś innym, 10 – zaprzeczanie, 11 – wyładowanie, 12 – zażywanie substancji psychoaktywnych, 13 – zaprzestanie działań, 14 – obwinianie siebie.
Fig. 2. Stress coping strategies (Brief COPE – mean values) in prelingually deaf adult CI users and in hearing persons (*p < 0.05;
**p < 0.01). 1 – active coping, 2 – planning, 3 – positive reframing, 4 – acceptance, 5 – humor, 6 – religion, 7 – use of emotional support, 8 – use of instrumental support, 9 – self-distraction, 10 – denial, 11 – venting, 12 – substance use, 13 – behavioral disengagement, 14 – self-blame.
Strategie radzenia sobie ze stresem a język migowy u osób z głuchotą prelingwalną i implantem ślima-kowym (CI)
3RUyZQDQLH WU]HFK JUXS Z\RGUĊEQLRQ\FK SRG Z]JOĊ GHP ]QDMRPRĞFL MĊ]\ND PLJRZHJR SDWU] 0DWHULDá LPHWRGD Z\ND]DáRLVWRWQHUyĪQLFH ZMHGQHMVWUDWHJLL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP MDNą MHVW Z\áDGRZDQLH ± ±FKL S 8RVyESUHOLQJZDOQLHRJáX FKá\FKNRU]\VWDMąF\FK]&,]QDMąF\FKMĊ]\NPLJRZ\ RUD] X RVyE SUHOLQJZDOQLH RJáXFKá\FK NRU]\VWDMąF\FK ]&,QLH]QDMąF\FKMĊ]\NDPLJRZHJRMHVWRQRSRGRE QH 2VRE\ SUHOLQJZDOQLH RJáXFKáH NRU]\VWDMąFH ] &, ]QDMąFH MĊ]\N PLJRZ\ QLH UyĪQLą VLĊ RG RVyE Vá\V]ą F\FK ĪDGQą ]H VWUDWHJLL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP 1DWRPLDVW RVRE\ SUHOLQJZDOQLH RJáXFKáH NRU]\VWDMąFH
]&,QLH]QDMąFHMĊ]\NDPLJRZHJRF]ĊĞFLHMNRU]\VWDMą ]HVWUDWHJLLZ\áDGRZDQLDQLĪRVRE\Vá\V]ąFH 8 S U\F
Strategie radzenia sobie ze stresem a zmienne so-cjodemograficzne u osób z głuchotą prelingwalną i implantem ślimakowym (CI)
3áHü
6WZLHUG]RQR ĪH NRELHW\ L PĊĪF]\ĨQL ] JáXFKRWą SUH OLQJZDOQą]&,LVWRWQLHUyĪQLąVLĊW\ONRSRGZ]JOĊGHP VWUDWHJLL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP Z ]DNUHVLH SR]\ W\ZQHJR SU]HZDUWRĞFLRZDQLD W S PĊĪF]\ĨQL VWRVXMą WĊ VWUDWHJLĊ F]ĊĞFLHM QLĪ NRELHW\ U\F
Ryc. 3. Strategie radzenia sobie ze stresem (Mini COPE – średnie) stosowane przez osoby dorosłe
z głuchotą prelingwalną implantowane (CI) w latach 2005 i 2009 (*p < 0,05).
Fig. 3. Stress coping strategies (Brief COPE – mean values) in prelingually deaf adults provided with
cochlear implants (CI) in 2005 and 2009 (*p < 0.05).
Ryc. 4. Strategie radzenia sobie ze stresem (Mini COPE – średnie) a znajomość języka migowego (osoby
prelingwalnie ogłuchłe z CI znające język migowy, osoby prelingwalnie ogłuchłe z CI nieznające języka migowego oraz osoby słyszące nieznające języka migowego) (*p < 0,05).
Fig. 4. Stress coping strategies (Brief COPE – mean values) and knowledge of sign language (prelingually
deaf CI users who know sign language, prelingually deaf CI users who do not know sign language and hearing persons who do not know sign language) (*p < 0.05).
Ryc. 5. Strategie radzenia sobie ze stresem (Mini COPE – średnie) stosowane przez kobiety i mężczyzn
z głuchotą prelingwalną z CI (*p < 0,05).
Fig. 5. Stress coping strategies (Brief COPE – mean values) in prelingually deaf female and male CI users
(*p < 0.05).
Ryc. 6. Strategie radzenia sobie ze stresem (Mini COPE – średnie) stosowane przez mężczyzn z głuchotą
prelingwalną z CI oraz mężczyzn słyszących (*p < 0,05; **p < 0,01).
Fig. 6. Stress coping strategies (Brief COPE – mean values) in prelingually deaf male CI users and in hearing
men (*p < 0.05; **p < 0.01).
0ĊĪF]\ĨQL SUHOLQJZDOQLH RJáXFKOL NRU]\VWDMąF\ ] &, UyĪQLąVLĊ]QDF]ąFRRGPĊĪF]\]QVá\V]ąF\FKZ]DNUH VLHVWUDWHJLLUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHP±F]ĊĞFLHM]ZUD FDMą VLĊ RQL Z V\WXDFMDFK VWUHVXMąF\FK NX UHOLJLL W S SRV]XNXMąZVSDUFLDLQVWUXPHQ WDOQHJR W S D WDNĪH VWRVXMą SR]\ W\ZQH SU]HZDUWRĞFLRZDQLH W S MHGQDNZVWUHVXMąF\FKV\WXDFMDFK]QDF]QLHU]DG]LHMQLĪ PĊĪF]\ĨQL Vá\V]ąF\ VLĊJDMą SR VXEVWDQFMH SV\FKRDN W\ZQH W S RUD]VWRVXMąVWUDWHJLĊDN W\ZQHJRUDG]HQLDVRELH W S U\F 1DWRPLDVW NRELHW\ SUHOLQJZDOQLH RJáXFKáH ] &, RUD] NRELHW\ Vá\V]ąFH UyĪQLFXMH W\ONR MHGQD VWUDWHJLD ± ±DNW\ZQH UDG]HQLH VRELH W S
ZSU]\SDGNX NWyUHM RND]XMH VLĊ LĪ NRELHW\ SUHOLQ JZDOQLHRJáXFKáH]&,VąPQLHMDNW\ZQHZV\WXDFMDFK VWUHVXMąF\FK U\F
:LHN
3RUyZQDQLH RVyE SUHOLQJZDOQLH RJáXFKá\FK ] &, PáRGV]\FK L VWDUV]\FK SRG]LHORQ\FK ZHGáXJ NU\WH ULXPPHGLDQ\0H URNX Z\ND]DáRLVWRWQHUyĪ QLFH Z VWUDWHJLLUDG]HQLD VRELH ]HVWUHVHP Z]DNUHVLH SRV]XNLZDQLD ZVSDUFLD HPRFMRQDOQHJR VWUDWHJLĊ WĊF]ĊĞFLHM VWRVXMą RVRE\ PáRGV]H 0 6' QLĪ VWDUV]H 0 6' W S
Ryc. 7. Strategie radzenia sobie ze stresem (Mini COPE – średnie) stosowane przez kobiety z głuchotą
prelingwalną z CI oraz kobiety słyszące (*p < 0,05).
Fig. 7. Stress coping strategies (Brief COPE – mean values) in prelingually deaf female CI users and in hearing
women (*p < 0.05).
:\NV]WDáFHQLH
1LHVWZLHUG]RQRUyĪQLFLVWRWQ\FKVWDW\VW\F]QLHPLĊG]\ VWUDWHJLDPL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP ]DOHĪQLH RGZ\NV]WDáFHQLDXRVyE]JáXFKRWąSUHOLQJZDOQą]&, 3UDFD
2VRE\ SUHOLQJZDOQLH RJáXFKáH ] &, PDMąFH SUDFĊ ]QDF]QLHF]ĊĞFLHMNRU]\VWDMą]HZVSDUFLDLQVWUXPHQWDO QHJR 0 6' QLĪ RVRE\ EH] SUDF\ 0 6' W S
6WDWXVPDáĪHĔVNL SDUWQHUVNL
2VRE\ ] JáXFKRWą SUHOLQJZDOQą ] &, SR]RVWDMąFH Z]ZLą]NX PDáĪHĔVNLP SDUWQHUVNLP EąGĨ VDPRWQH UyĪQLą VLĊ PLĊG]\ VREą SRG Z]JOĊGHP VWRVRZDQLD VWUDWHJLL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP RVRE\ VDPRWQH LVWRWQLH F]ĊĞFLHM SRVáXJXMą VLĊ KXPRUHP 0 6' QLĪRVRE\ZVWDá\FK]ZLą]NDFK 0 6' W S D WDNĪH ]QDF]QLH F]ĊĞFLHM ]DMPXMą VLĊ F]\PĞ LQQ\P Z NRQIURQWDFML ]HVWUHVHP 0 6' QLĪRVRE\Z]ZLą]NX PDáĪHĔVNLP SDUWQHUVNLP 0 6' W S DYSKUSJA
%DGDQLD GRW\F]ą VWUDWHJLL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP XRVyEGRURVá\FK]JáXFKRWąSUHOLQJZDOQąNWyUH]RVWD á\ ]DRSDWU]RQH Z LPSODQW ĞOLPDNRZ\ &, SR UĪ 3RV]XNLZDQR RGSRZLHG]L QD S\WDQLH F]\ VWRVRZDQH
JLLVWRVRZDQ\FKSU]H]Vá\V]ąF\FK]SRSXODFMLRJyOQHM DQDOL]RZDQR WDNĪH UyĪQLFH ]H Z]JOĊGX QD ]QDMRPRĞü GHNODURZDQą MĊ]\ND PLJRZHJR L F]DV NRU]\VWDQLD ]&, RG GR ODW OXE RG GR ODW 3U]HGPLRWHP EDGDĔE\áSRQDGWR]ZLą]HN]PLHQQ\FKVRFMRGHPRJUD ILF]Q\FK WDNLFK MDN SáHü ZLHN Z\NV]WDáFHQLH DN W\ZQRĞü ]DZRGRZD QDXND SR]RVWDZDQLH EąGĨ QLHZ]ZLą]NXPDáĪHĔVNLP SDUWQHUVNLP ]HVWRVRZD Q\PL VWUDWHJLDPL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP X RVyE GRURVá\FK ] JáXFKRWą SUHOLQJZDOQą NRU]\VWDMąF\FK ]&,
6WUDWHJLH UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP VWRVRZDQH SU]H] RVRE\ SUHOLQJZDOQLH RJáXFKáH ] &, RGUyĪQLDMą MH RG RVyEVá\V]ąF\FK]SRSXODFMLRJyOQHM2VRE\]JáXFKRWą SUHOLQJZDOQą ] &, ]QDF]ąFR U]DG]LHM RGZRáXMą VLĊ GRVWUDWHJLL DNW\ZQHJR UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP SROHJDMąFHM QD HIHNW\ZQ\P UDG]HQLX VRELH &]ĊĞFLHM WDNĪH PDQLIHVWXMą ]DSU]HVWDQLH G]LDáDĔ D ZLĊF VWUDWH JLĊ XQLNRZą : ĞZLHWOH X]\VNDQ\FK Z\QLNyZ EDGDĔ WH FKDUDNWHU\VW\F]QH GOD RVyE RJáXFKá\FK SUHOLQJZDO QLH ] &, VWUDWHJLH coping ] SHUVSHNW\Z\ SV\FKRORJLL VWUHVX L UDG]HQLD VRELH WáXPDF]ą ELHUQRĞü GRURVá\FK RVyEJáXFK\FK ZUyĪQ\FKVIHUDFKĪ\FLDQSQDU\QNX SUDF\> @
8]DVDGQLRQH MHVW RGZRáDQLH VLĊ Z W\P PLHMVFX GRNRQFHSFML Z\XF]RQHM EH]UDGQRĞFL 6HOLJPDQD >@ NWyUD PRĪH WDNĪH WáXPDF]\ü ZLĊNV]ą GHSUHV\MQRĞü RVyE RJáXFKá\FK SUHOLQJZDOQLH Z SRUyZQDQLX ]H Vá\ V]ąF\PL >@ RUD] MHM ]ZLą]HN ]H VWUDWH JLDPL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP QS ]DSU]HVWDQLHP G]LDáDĔ F]\ REZLQLDQLHP VLHELH >QS @ 2VRE\ ]JáXFKRWą SUHOLQJZDOQą ] &, Z REOLF]X NRQIURQWDFML ]HVWUHVHPU]DG]LHMVLĊJDMąSRDONRKROLLQQHVXEVWDQ
Z]JRGQRĞFL ] LVWRWQLH PQLHMV]\P UR]SRZV]HFKQLH QLHP X]DOHĪQLHĔ Z SRSXODFML RVyE RJáXFKá\FK SUHOLQ JZDOQLH>@
=QDF]ąFą UROĊ Z VWRVRZDQ\FK VWUDWHJLDFK UDG]HQLD VRELH]HVWUHVHPSU]H]RVRE\]JáXFKRWąSUHOLQJZDOQą ] &, RJU\ZD SáHü PĊĪF]\ĨQL SU]HMDZLDMą LVWRWQLH PQLHMV]H QDVLOHQLH DNW\ZQHJR UDG]HQLD VRELH ]H VWUH VHP QLĪ PĊĪF]\ĨQL Vá\V]ąF\ OHF] F]ĊĞFLHM ]ZUDFDMą VLĊNXUHOLJLLLNRU]\VWDMą]HZVSDUFLD LQVWUXPHQWDOQH JR RGLQQ\FK OXG]L D WDNĪH F]ĊĞFLHM GRNRQXMą SR]\ W\ZQHJR SU]HZDUWRĞFLRZDQLD V\WXDFML VWUHVXMąFHM SRV]XNXMąF SR]\W\ZQ\FK MHM VWURQ L PRW\ZDFML GRUR]ZRMX %\ü PRĪH WHQ VZRLVW\ VSRVyE ÄE\FLD DNW\ZQ\P´ ZLąĪH VLĊ ] GRĞZLDGF]HQLDPL VRFMDOL]DFML G]LHFL JáXFK\FK ]H Vá\V]ąF\FK URG]LQ L NRQWHNVWHP VSRáHF]Q\P D Z REOLF]X RELHNW\ZQLH LVWQLHMąF\FK EDULHU ]ZLą]DQ\FK ] JáXFKRWą PRĪH E\ü WDNĪH Z\UD ]HP SR]\W\ZQHJR SU]\VWRVRZDQLD 0ĊĪF]\ĨQL RJáX FKOL SUHOLQJZDOQLH ] &, U]DG]LHM VLĊJDMą SR DONRKRO QLĪPĊĪF]\ĨQLVá\V]ąF\
3RG Z]JOĊGHP VWRVRZDQ\FK VWUDWHJLL coping NRELHW\ ]JáXFKRWą SUHOLQJZDOQą ] &, L Vá\V]ąFH Vą GR VLHELH SRGREQH D UyĪQL MH MHG\QLH U]DGV]H SRVáXJLZDQLH VLĊ DNW\ZQ\P UDG]HQLHP VRELH ]H VWUHVHP SU]H] NRELHW\ ]JáXFKRWąSUHOLQJZDOQą]&,
3RUyZQDQLH RWU]\PDQ\FK UH]XOWDWyZ EDGDĔ GRW\F]ą F\FK GRURVá\FK ] JáXFKRWą SUHOLQJZDOQą ] &, RUD] GRURVá\FK ] JáXFKRWą SRVWOLQJZDOQą ] &, ] XZ]JOĊG QLHQLHP LFK SáFL SR]ZDOD ]DXZDĪ\ü VSHF\ILNĊ VWRVR ZDQ\FKVWUDWHJLLcoping:JUXSLH EDGDQHMRVyESUH OLQJZDOQLHRJáXFKá\FK]&,NRELHW\Vą UDF]HM SRGRE QH GR NRELHW Vá\V]ąF\FK ]DĞ Z JUXSLH RVyE SRVWOLQ JZDOQLH RJáXFKá\FK ] &, WR PĊĪF]\ĨQL Z\ND]XMą SR GRELHĔVWZRGRPĊĪF]\]QVá\V]ąF\FK>@
'áXĪV]\ F]DV NRU]\VWDQLD ] LPSODQWX ĞOLPDNRZHJR ODW ZLąĪH VLĊ ] PQLHMV]ą F]ĊVWRĞFLą REZLQLDQLD VLHELH L ]ZUDFDQLD VLĊ NX UHOLJLL Z NRQIURQWDFML ]HVWUHVHP2EZLQLDQLHVLHELHZFKRG]LZVNáDGVWUDWH JLLZ\UDĪDMąF\FKGRĞZLDGF]DQąELHUQRĞü]DĞ]ZURWNX UHOLJLL WUDNWRZDQ\ MHVW MDNR VWUDWHJLD ]ZLą]DQD ] SR V]XNLZDQLHP HPRFMRQDOQHJR ZVSDUFLD %LRUąF SRG XZDJĊ ĪH HIHNW\ZQRĞü &, X RVyE ] JáXFKRWą SUHOLQ JZDOQą ]Z\NOH URĞQLH ] XSá\ZHP F]DVX PRĪQD Vą G]Lü ĪH PD WR ]ZLą]HN ] UH]\JQDFMą ] W\FK ZáDĞQLH VWUDWHJLL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP MDNR QLHHIHNW\Z Q\FK VDPRREZLQLDQLH OXE F]DVHP PQLHM HIHNW\Z Q\FK ]ZURWNXUHOLJLL
=QDMRPRĞü MĊ]\ND PLJRZHJR Z UyĪQ\P VWRSQLX GH NODURZDQD SU]H] RVRE\ ] JáXFKRWą SUHOLQJZDOQą ] &, VSU]\MD ]JRGQLH ] Z\QLNDPL EDGDĔ LVWRWQLH U]DGV]H PX NRU]\VWDQLX ]H VWUDWHJLL MDNą MHVW Z\áDGRZDQLH DZLĊF QS PyZLHQLH R U]HF]DFK NWyUH SR]ZDODMą XFLHF RG QLHSU]\MHPQ\FK XF]Xü 0RĪQD VąG]Lü ĪHMĊ]\N PLJRZ\ XPRĪOLZLD NRQWDNW\ VSRáHF]QH LUHDOL]DFMĊ SRWU]HE\ WZRU]HQLD ZLĊ]L ] LQQ\PL OXGĨ PL NROHĪHĔVWZD L SU]\MDĨQL ] ÄWDNLPL VDP\PL´ :HIHNFLH XPRĪOLZLD WR RVRERP ] JáXFKRWą SUHOLQ
JZDOQą SRG]LHODQLH HPRFML L SU]HĪ\ü ]ZLą]DQ\FK ]UyĪQ\PL V\WXDFMDPL VWUHVXMąF\PL FKURQLąF SU]HG VWRVRZDQLHP VWUDWHJLL Z\áDGRZDQLD ]DFKRZDQLD XQL NRZHJR ]ZLą]DQHJR ]D]Z\F]DM ] RGFLQDQLHP VLĊ RGSU]HĪ\ZDQ\FKHPRFMLL] WUXGQRĞFLDPL ZLFK ZHU EDOL]DFML SRGREQLH MDN PD WR PLHMVFH X RVyE Vá\V]ą F\FK 2VRE\ SUHOLQJZDOQLH RJáXFKáH ] &, QLH]QDMąFH MĊ]\ND PLJRZHJR LVWRWQLH F]ĊĞFLHM QLĪ ]QDMąFH MĊ]\N PLJRZ\ RUD] Vá\V]ąFH EĊGą VWRVRZDü Z\áDGRZDQLH GRĞZLDGF]DMąF VWUHVX 0RĪQD WR WáXPDF]\ü WUXGQR ĞFLDPL L QLHMHGQRNURWQLH VDPRWQRĞFLą Z UHODFMDFK LQWHUSHUVRQDOQ\FK]OXGĨPLVá\V]ąF\PLMDNR]D]Z\F]DM Z\áąF]Q\PL GR NRQWDNWX OHF] QLHSR]ZDODMąF\PL QD ]DVSRNRMHQLH SRWU]HE\ JáĊEV]\FK ZLĊ]L ] GUXJLP F]áRZLHNLHP>@
2ND]DáR VLĊ ĪH X RVyE ] JáXFKRWą SUHOLQJZDOQą ] &, DNW\ZQRĞü]DZRGRZDVSU]\MDNRU]\VWDQLX]HZVSDUFLD LQVWUXPHQWDOQHJRLQQ\FKOXG]L1DWRPLDVWZLHNSR]R VWDMH Z]ZLą]NX]HVWRVRZDQLHP VWUDWHJLLSROHJDMąFHM QD SRV]XNLZDQLX ZVSDUFLD HPRFMRQDOQHJR D ZLĊF PáRGV]H RVRE\ SUHOLQJZDOQLH RJáXFKáH ] &, F]ĊĞFLHM ]ZUDFDMąVLĊZREOLF]XVWUHVXSRRWXFKĊL]UR]XPLHQLH LQQ\FK=NROHLSR]RVWDZDQLHZ]ZLą]NXPDáĪHĔVNLP SDUWQHUVNLP SU]H] RVRE\ ] JáXFKRWą SUHOLQJZDOQą ]&, ZLąĪH VLĊ ] U]DGV]\P NRU]\VWDQLHP ]H VWUDWHJLL SROHJDMąFHM QD ]DMPRZDQLX VLĊ F]\PĞ LQQ\P ]DFKR ZDQLH XQLNRZH F]\ VWUDWHJLL SRF]XFLD KXPRUX ]D FKRZDQLH XQLNRZH FR ZVND]XMH QD SR]\W\ZQH ]QD F]HQLH]ZLą]NXSDUWQHUVNLHJRWDNĪHZVIHU]HVWRVRZD Q\FKVWUDWHJLLUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHP
2JUDQLF]HQLHP EDGDĔ MHVW VWRVXQNRZR PDáD OLF]HE QRĞü SUyE\ D WDNĪH ]DVWRVRZDQLH SURFHGXU\ NWyUD XQLHPRĪOLZLD EH]SRĞUHGQLą RFHQĊ SRVLDGDQ\FK NRP SHWHQFML MĊ]\NRZ\FK Z MĊ]\NX SROVNLP : ]ZLą]NX ]W\P QDOHĪDáRE\ GRNRQDü UHSOLNDFML SUH]HQWRZDQ\FK EDGDĔ ] XZ]JOĊGQLHQLHP RFHQ\ NRPSHWHQFML MĊ]\NR Z\FKZMĊ]\NXSROVNLP
WNIOSKI
2VRE\ ] JáXFKRWą SUHOLQJZDOQą ] &, PDMą LQQ\ Z]RU]HF VWUDWHJLL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP QLĪ RVRE\Vá\V]ąFH VąRQH]QDF]ąFRPQLHMVąDNW\ZQH ZNRQIURQWDFML]HVWUHVHPRUD]F]ĊĞFLHM]DSU]HVWDMą G]LDáDĔ ÄZ\XF]RQDEH]UDGQRĞü´ U]DG]LHMWHĪVLĊ JDMąSRVXEVWDQFMHSV\FKRDNW\ZQHQSDONRKRO 0RĪQD VąG]Lü ĪH ZUD] ] XSá\ZHP F]DVX RG PR PHQWXZV]F]HSLHQLD&,RVRE\SUHOLQJZDOQLHRJáX FKáH UH]\JQXMą ]H VWUDWHJLL PQLHM HIHNW\ZQ\FK ZUDG]HQLXVRELH]HVWUHVHPQSVDPRREZLQLDQLD .RELHW\ SUHOLQJZDOQLH RJáXFKáH ] &, Z SRUyZQD
QLX]NRELHWDPL]JáXFKRWąSRVWOLQJZDOQą]&,Z\ ND]XMą OHSV]H SU]\VWRVRZDQLH Z ]DNUHVLH VWUDWHJLL UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP 8 PĊĪF]\]Q ]DOHĪQRĞü MHVW RGZURWQD :\QLND VWąG ZQLRVHN LĪ QLH MHVW
ZVND]DQH WUDNWRZDQLH RVyE NRU]\VWDMąF\FK ] &, MDNRMHGQROLWHMJUXS\]SRPLQLĊFLHPHWLRORJLLJáX FKRW\ ]DUyZQR Z EDGDQLDFK QDXNRZ\FK MDN LZSODQRZDQLXRGG]LDá\ZDĔUHKDELOLWDF\MQ\FK 3R]RVWDZDQLH Z ]ZLą]NX PDáĪHĔVNLP SDUWQHU VNLP ZLąĪH VLĊ X RVyE ] JáXFKRWą SUHOLQJZDOQą ]&, ] HIHNW\ZQLHMV]\P UDG]HQLHP VRELH ]H VWUH VHP WM U]DGV]\P VWRVRZDQLHP VWUDWHJLL SROHJDMą FHM QD SRV]XNLZDQLX F]\QQRĞFL ]DVWĊSF]\FK ZNRQIURQWDFML]HVWUHVHP $NW\ZQRĞü ]DZRGRZD QDXND VSU]\MD X RVyE SUHOLQJZDOQLHRJáXFKá\FK] &,VLĊJDQLXSRZVSDU FLH LQVWUXPHQWDOQH ]DĞ PáRGV]\ ZLHN VLĊJDQLX SRZVSDUFLHHPRFMRQDOQHLQQ\FKOXG]L
2VRE\ SUHOLQJZDOQLH RJáXFKáH ] &, Z\PDJDMą SURIHVMRQDOQHJR ZVSDUFLD ZDNW\ZQ\P LHIHNW\Z Q\PUDG]HQLXVRELH]HVWUHVHP WUHQLQJDVHUW\ZQR ĞFL WUHQLQJ UDG]HQLD VRELH ]H VWUHVHP WUHQLQJ LQWHUSHUVRQDOQ\ SV\FKRHGXNDFMD SV\FKRWHUDSLD LLQ
PIŚM IEN NI CT WO
1. 6OHHERRP YDQ 5DDLM &- :Sá\Z JáXFKRW\ QD URG]LQĊ MHM VWUXNWXUĊ LZ]DMHPQH NRPXQLNRZDQLH VLĊ ± UHWURVSHNFMD ] SHUVSHNW\Z\ GRURVáRĞFL 2NLHPSV\FKLDWU\: 0áRG]LHĪJáXFKDLVáDERVá\V]ąFDZURG]LQLHLRWDF]DMą F\PĞZLHFLH±GOD WHUDSHXWyZ QDXF]\FLHOLZ\FKRZDZFyZ L URG]LFyZ5HG - .RERVNR 6WRZDU]\V]HQLH 5RG]LFyZ L 3U]\MDFLyá ']LHFL L 0áRG]LHĪ\ ]:DGą6áXFKXÄ8Vá\V]HüĝZLDW´:DUV]DZD VV±
2. 2KUH % YRQ 7HW]FKQHU 6 )DONXP ( 'HDI DGXOWV DQG PHQWDO KHDOWK $UHYLHZRIUHFHQWUHVHDUFKRQWKHSUHYDOHQFHDQGGLVWULEXWLRQRISV\FKLDWULF V\PSWRPV DQG GLVRUGHUV LQ WKH SUHOLQJXDOO\ GHDI DGXOW SRSXODWLRQ ,QWHUQD WLRQDO-RXUQDORQ0HQWDO+HDOWKDQG'HDIQHVV í
3. )HOOLQJHU - +RO]LQJHU ' 3ROODUG 5 0HQWDO KHDOWK RI GHDI SHRSOH /DQFHW í 4. 6]F]HSDQNRZVNL%1LHVá\V]ąF\ ± JáXVL± JáXFKRQLHPL:\UyZQ\ZDQLH V]DQV:6L3:DUV]DZD 5. .UDNRZLDN.'DUMĊ]\ND3RGUĊF]QLNPHWRG\NLZ\FKRZDQLDMĊ]\NRZH JRG]LHFLLPáRG]LHĪ\]XV]NRG]HQLDPLQDU]ąGXVáXFKX:\GDZQLFWZR.8/ /XEOLQ 6. 7HRK6:3LVRQL'%0L\DPRWR57&RFKOHDULPSODQWDWLRQLQDGXOWV ZLWKSUHOLQJXDOGHDIQHVV3DUW,,8QGHUO\LQJFRQVWUDLQWVWKDWDIIHFWDXGLRORJL FDORXWFRPHV/DU\QJRVFRSH í 7. 5RVWNRZVND-,PSODQWĞOLPDNRZ\DPáRG]LHĪ]JáXFKRWąSUHOLQJZDOQą± ± VSRMU]HQLH ] SHUVSHNW\Z\ ORJRSHG\F]QHM : 0áRG]LHĪ JáXFKD L VáDERVá\ V]ąFD Z URG]LQLH L RWDF]DMąF\P ĞZLHFLH ± GOD WHUDSHXWyZ QDXF]\FLHOL Z\ FKRZDZFyZ L URG]LFyZ 5HG - .RERVNR 6WRZDU]\V]HQLH 5RG]LFyZ L3U]\MDFLyá']LHFLL0áRG]LHĪ\]:DGą6áXFKXÄ8Vá\V]HüĝZLDW´:DUV]DZD VV±
8. 6NDUĪ\ĔVNL + :V]F]HS ĞOLPDNRZ\ X RVRE\ GRURVáHM] JáXFKRWą SUHOLQ JZDOQą2WRODU\QJRO3RO VXSO í
9. .ORS :0& %ULDLUH -- 6WLJJHOERXW $0 )ULMQV -+0 &RFKOHDU LPSODQW RXWFRPHV DQG TXDOLW\ RI OLIH LQ DGXOWV ZLWK SUHOLQJXDO GHDIQHVV /DU\QJRVFRSH í
10. <RVKLGD+.DQGD<0L\DPRWR,)XNXGD77DNDKDVKL+&RFKOHDU LPSODQWDWLRQRQSUHOLQJXDOO\GHDIHQHGDGXOWV $XULV1DVXV /DU\Q[ í
11. 0LOOHWWH , *REHLO 6 %KpUHU 0 'XFKHVQH / &RFKOHDU LPSODQWV LQDGXOWV ZLWK SUHOLQJXLVWLF GHDIQHVV GR DXGLWRU\ JDLQV PDWFK WKH VXEMHFWLYH EHQHILWV"&RFKOHDU,PSODQWV,QW VXSO í
12. &DSRVHFFR $ +LFNVRQ / 3HGOH\ . &RFKOHDU LPSODQW RXWFRPHV LQDGXOWV DQG DGROHVFHQWV ZLWK HDUO\RQVHW KHDULQJ ORVV (DU +HDU í
13. 5RVWNRZVND-:RMHZyG]ND%.RERVNR-*HUHPHN6DPVRQRZLF]$ 6NDUĪ\ĔVNL + 0RĪOLZRĞFL VáXFKRZH GRURVá\FK RVyE RJáXFKá\FK ]DRSDWU]R Q\FKZLPSODQWĞOLPDNRZ\1RZ$XGLRIRQRO í
14. 5RVWNRZVND - :RMHZyG]ND % $QDOL]D HIHNWyZ WHUDSLL OHWQLHJR SDFMHQWD SUHOLQJZDOQLH RJáXFKáHJR ]DRSDWU]RQHJR Z V\VWHP &, 1RZ $X GLRIRQRO í
15. 6WUDDWPDQ/9+XLQFN:-/DQJHUHLV0&6QLN$)00XOGHU-- &RFKOHDULPSODQWDWLRQLQODWHLPSODQWHGSUHOLQJXDOO\GHDIHQHGDGXOWV FKDQJHV LQTXDOLW\RIOLIH2WRO1HXURWRO í
16. .RV]W\áD+RMQD % 0RVNDO ' :Sá\Z LPSODQWX ĞOLPDNRZHJR &, QDSURFHV IRQDFML L NRPIRUWĪ\FLDSDFMHQWyZ]JáXFKRWąSUH LSRVWOLQJZDOQą 3RO0HUNXULXV]/HN í
17. %DLQ / 6FRWW 6 6WHLQEHUJ $* 6RFLDOL]DWLRQ H[SHULHQFHV DQG FRSLQJ VWUDWHJLHV RI DGXOWV UDLVHG XVLQJ VSRNHQ ODQJXDJH - 'HDI 6WXG 'HDI (GXF í
18. -DPERU ( (OOLRWW 0 6HOIHVWHHP DQG FRSLQJ VWUDWHJLHV DPRQJ GHDI VWXGHQWV-'HDI6WXG'HDI(GXF í
19. -XF]\ĔVNL = 2JLĔVND%XOLN 1 1DU]ĊG]LD SRPLDUX VWUHVX L UDG]HQLD VRELH]HVWUHVHP3UDFRZQLD7HVWyZ3V\FKRORJLF]Q\FK373:DUV]DZD 20. +HV]HQ,3V\FKRORJLDVWUHVX:\GDZQLFWZR1DXNRZH3:1:DUV]DZD
21. &DUYHU &6 <RX ZDQW WR PHDVXUH FRSLQJ EXW \RXU SURWRFRO¶V WRR ORQJ FRQVLGHUWKH%ULHI&23(,QW-%HKDY0HG í
22. +DWFKHWW *7 3DUN +/ 5HODWLRQVKLSV DPRQJ RSWLPLVP FRSLQJ VW\OHV SV\FKRSDWKRORJ\ DQG FRXQVHOLQJ RXWFRPH 3HUV ,QGLY 'LIIHU. í
23. 7RPF]DN:LW\FK $ 6WUDWHJLH SDFMHQWHN GHSUHV\MQ\FK UDG]HQLD VRELH ]HVWUHVHP3V\FK3RO í
24. -XF]\ĔVNL=2JLĔVND%XOLN1,QZHQWDU]GR5DG]HQLDVRELH]H6WUHVHP 0LQL&RSH í -XF]\ĔVNL = 2JLĔVND%XOLN 1 1DU]ĊG]LD SRPLDUX VWUHVXLUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHP3UDFRZQLD7HVWyZ3V\FKRORJLF]Q\FK373 :DUV]DZD
25. +LQWHUPDLU06HOIHVWHHPDQGVDWLVIDFWLRQZLWKOLIHRIGHDIDQGKDUGRI KHDULQJ SHRSOHD UHVRXUFHRULHQWHG DSSURDFK WR LGHQWLW\ ZRUN - 'HDI 6WXG 'HDI(GXF í 26. .YDP0+/RHE07DPEV.0HQWDOKHDOWKLQGHDIDGXOWV V\PSWRPV RIDQ[LHW\DQGGHSUHVVLRQDPRQJKHDULQJDQGGHDILQGLYLGXDOV-'HDI6WXG 'HDI(GXF í 27. 5HPEDU6+/LQG25RPXQGVWDG3+HOYLN$63V\FKRORJLFDOZHOO EHLQJDPRQJFRFKOHDULPSODQWXVHUV $FRPSDULVRQZLWKWKHJHQHUDOSRSXOD WLRQ&RFKOHDU,PSODQWV,QW í
28. 0LNOHZVND $ :\EUDQH SUREOHP\ DNW\ZL]DFML ]DZRGRZHM RVyE QLHSHá QRVSUDZQ\FK QD SU]\NáDG]LH DXWRUVNLHJR SURJUDPX í -DQRZVNL . $UW\PLDN 0 &]áRZLHN FKRU\ $VSHNW\ ELRSV\FKRVSRáHF]QH :\GDZQLFWZR 32/,+<01,$/XEOLQ
29. 6DN 0 NURNL ± ZVSDUFLH RVyE QLHVá\V]ąF\FK QD U\QNX SUDF\ ,, ± ± SRGUĊF]QLN GREU\FK SUDNW\N 3DĔVWZRZ\ )XQGXV] 5HKDELOLWDFML 2VyE 1LHSHáQRVSUDZQ\FK:DUV]DZD
30. 6HOLJPDQ 0(3 :DONHU () 5RVHQKDQ '/ 3V\FKRSDWRORJLD 7áXP -*LOHZLF]$:RMFLHFKRZVNL:\GDZQLFWZR=\VNL6ND:DUV]DZD 31. (VWUDGD % %HFN 'HSUHVVLRQ ,QYHQWRU\ LQ 0H[LFDQ 6LJQ /DQJXDJH. ,QWHUQDWLRQDO-RXUQDORQ0HQWDO+HDOWKDQG'HDIQHVV í 32. )HOOLQJHU - +RO]LQJHU ' 'REQHU 8 *HULFK - /HKQHU 5 /HQ] * *ROGEHUJ ' 0HQWDO GLVWUHVV DQG TXDOLW\ RI OLIH LQ D GHDI SRSXODWLRQ 6RF 3V\FKLDWU\3V\FKLDWU(SLGHPLRO í
33. /HLJK ,: $QWKRQ\7ROEHUW 6 5HOLDELOLW\ RI WKH %',,, ZLWK 'HDI SHUVRQV5HKDELO3V\FKRO í
34. 2U]HFKRZVND$=DMąF]NRZVND07DODURZVND0*DáHFNL3'HSUHV VLRQ DQG ZD\V RI FRSLQJZLWK VWUHVV $ SUHOLPLQDU\ VWXG\ 0HG6FL 0RQLW í
35. 'LD] '5 /DQGVEHUJHU 6$ 3RYOLQVNL - 6KHZDUG - 6FXOOH\ & 3V\FKLDWULF GLVRUGHU SUHYDOHQFH DPRQJ GHDI DQG KDUGRIKHDULQJRXWSDWLHQWV &RPSUHK3V\FKLDWU\ í
36. .RERVNR - 3DQNRZVND $ 6NDUĪ\ĔVNL + 6WUDWHJLH UDG]HQLD VRELH ]HVWUHVHP X RVyE GRURVá\FK SRVWOLQJZDOQLH RJáXFKá\FK NRU]\VWDMąF\FK ]LPSODQWX ĞOLPDNRZHJR Z SRUyZQDQLX ] SRSXODFMą RJyOQą Vá\V]ąF\FK 2WRODU\QJRO3RO í
37. 3RGJyUVND-DFKQLN ' *áXVL (PDQF\SDFMH :\GDZQLFWZR 1DXNRZH :\ĪV]HM6]NRá\3HGDJRJLF]QHMàyGĨ
38. 0OOHU'3RF]XFLHVDPRWQRĞFLVWXGHQWyZ]QLHSHáQRVSUDZQRĞFLąVáXFKX í 6REF]DN $ 1LH]DOHĪQH Ī\FLH L SHáQH XF]HVWQLFWZR RVyE QLHSHáQR VSUDZQ\FK Z Ī\FLX VSRáHF]Q\P :\GDZQLFWZR 8QLZHUV\WHWX àyG]NLHJR àyGĨ
