Trawienie i wykorzystanie składników pokarmowych przez zwierzęta gospodarskie

Trawienie i wykorzystanie

składników pokarmowych przez zwierzęta gospodarskie

Dr hab. Andrzej Łozicki

Samodzielna Pracownia Żywienia Zwierząt

Podstawowe podręczniki:

• Żywienie zwierząt i paszoznawstwo, pod redakcją D.

Jamroz

• Pasze, pod redakcją J. Chachułowej

• Podstawy żywienia zwierząt, pod redakcją M. Dymnickiej i J.

Sokoła

• Wybrane elementy żywienia a problemy zdrowotne krów mlecznych, pod redakcją J. Preś i R. Mordak

• Żywienie koni, H. Meyer, M. Coenen

Paszami nazywamy produkty pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub też mineralnego, które mogą znaleźć zastosowanie w żywieniu zwierząt.

Materiały te winny zawierać składniki

pokarmowe w postaci przyswajalnej dla

zwierząt.

Wartość pokarmowa pasz ^jest

to zawartość składników pokarmowych, w tym białka, tłuszczu, włókna, cukrów, skrobi, poszczególnych aminokwasów, kwasów tłuszczowych, składników mineralnych, witamin oraz energii.

Wartość pokarmowa pasz wyraża się

ilością danego składnika na jednostkę

wagową paszy.

Wartość odżywcza rozumiana jest jako zawartość w paszy składników

strawnych, wchłanianych w w przewodzie pokarmowym i wykorzystywanych w

procesach metabolizmu.

Na przydatność żywieniową

paszy składa się jej wartość pokarmowa, działanie dietetyczne i smakowe, zawartość substancji antyżywieniowych, wpływ na

jakość produktów zwierzęcych.

Węglowodany

SKŁADNIKI POKARMOWE

Lipidy

Witaminy i sole mineralne

Białka

Woda

Podstawowy skład chemiczny

8

Białko ogólne

1. Związki N-niebiałkowe amidy, aminy

• glikozydy (zawierające azot)

• zasady purynowe i pirymidynowe

• sole amonowe

• azotany

• wolne aminokwasy

• Amoniak 2. Białko właściwe białka proste

• białka globularne – albuminy, globuliny, histony

• białka strukturalne – kreatyna, kolagen, elastyna białka złożone

• fosfoproteidy, nukleoproteidy

• chromoproteidy, metaloproteidy

• glikoproteidy, lipoproteidy

Węglowodany

łatwostrawne - bezN-wyciągowe

Do łatwostrawnych węglowodanów zaliczamy:

 monosacharydy

pentozy – arabinoza, ksyloza, ryboza

heksozy – glukoza, fruktoza, galaktoza, mannoza

 oligosacharydy

dwucukry – sacharoza (glukoza+fruktoza), maltoza (glukoza+glukoza), laktoza (glukoza+galaktoza)

trójcukrowce – rafinoza (glukoza+fruktoza+galaktoza)

 wielocukrowce – skrobia i glikogen (zbudowane z cząsteczek glukozy), inulina (z cząsteczek fruktozy).

Włókno

Do włókna, w zależności od metod oznaczania, należą składniki przedstawione na schemacie.

* - włókno surowe – oznaczenie określa około 50% celulozy, 20% hemiceluloz, 10-50%

ligniny

** - oznaczenie frakcji NDF pozwala na określenie tych składników w całości.

Składniki tłuszczu surowego

Tłuszcz surowy (ekstrakt eterowy) 1. Frakcja zmydlająca się

a) Kwasy tłuszczowy: nasycone, nienasycone (jedno MUFA – wielonienasycone PUFA)

b) Sfingolipidy (sfingomieliny i glikosfingolipidy)

c) Glicerolipidy (triacyloglicerole i glicerolofosfolipidy zawierające i niezawierające azotu)

d) Mydła: nierozpuszczalne w wodzie Ca i rozpuszczalne np.

sodowe e) Woski

2. Frakcja nie zmydlająca się a) Terpeny

b) Steroidy: cholesterol, witaminy D, hormony sterydowe c) Karotenoidy: karoteny, likopen, ksantofile

 Trzy podstawowe typy systemu trawienia

►

Monogastryczne – prosty żołądek (jednokomorowy)

►

Przeżuwacze – żołądek wielokomorowy

►

Zwierzęta o intensywnej fermentacji w jelicie grubym

– prosty żołądek, ale bardzo duże jelito grube bądź

ślepe

Typy przewodu pokarmowego

Koty

Drób Świnie

Psy Indyki

Monogastryczne Przeżuwacze Zwierzęta o intensywnej fermentacji w jelicie grubym

Bydło mięsne

Krowy mleczne

Jelenie

Owce Kozy

Konie

Króliki

Strusie

– Zwierzęta monogastryczne –

Przewód pokarmowy - świnia

Przełyk

Żołądek

Wątro ba

Trzustka

Dwunastni ca

Jelito cienkie - (czcze, biodrowe)

Jelito ślepe

Okrężn ica

Jelito proste

Trawienie składników pokarmowych

– Monogastryczne –

 Usta

► Mechaniczne rozdrabnianie treści pokarmowej przez żucie – następuje rozdrobnienie treści pokarmowej oraz zwiększenie powierzchni na którą mogą oddziaływać enzymy trawienne.

► Wydzielona ślina ułatwia przełykanie, a u niektórych gatunków zawiera również enzym amylazę rozkładający skrobię.

Trawienie składników pokarmowych – Monogastryczne –

 Żołądek

► Początek enzymatycznego trawienia białka.

► Przekształcenie pobranej i rozdrobnionej paszy w formę płynną.

 Wspomaganie trawienia poprzez dodatek kwasów organicznych (preparaty zakwaszające)

• Zapewnienie odpowiedniej struktury dla zapobieganie owrzodzeniu żołądka i dwunastnicy

 Jelito cienkie

► 3 części – dwunastnica, jelito czcze, jelito biodrowe

► Miejsce końcowego etapu trawienia chemicznego składników pokarmowych enzymami wytwarzanymi przez zwierzę.

► Miejsce wchłaniania związków powstałych w wyniku trawienia składników pokarmowych paszy.

►Wspomaganie trawienia poprzez dodatek preparatów z kwasami organicznymi, preparatów pre i probiotycznych oraz preparatów enzymatycznych

Trawienie składników pokarmowych

– Monogastryczne –

 Trzustka

► Wytwarza enzymy wydzielane do jelita cienkiego (głównie

dwunastnicy), które biorą udział w trawieniu białka, węglowodanów i tłuszczu.

► Obróbka pasz dla inaktywacji związków antyodżywczych wiążących

enzymy wytwarzane przez trzustkę - nadmierna sekrecja enzymów trzustki powoduje zmiany morfologiczne w obrębie gruczołu, szczególnie u młodych zwierząt.

 Wątroba

► Główna rola w procesach trawiennych polega na wytworzeniu i

dostarczeniu do jelita cienkiego kwasów żółciowych potrzebnych do trawienia i absorpcji tłuszczu.

► Preparaty ziołowe wspomagające/stymulujące pracę wątroby.

Trawienie składników pokarmowych

– Monogastryczne –

 Jelito grube

►

Miejsce zagęszczania niestrawionej części treści pokarmowej, wchłanianie wody wraz niektórymi elektrolitami (Na, P, Ca).

►

Fermentacja bakteryjna (rozkład) składników nie

strawionych we wcześniejszych odcinkach przewodu pokarmowego (wytwarzanie i wchłanianie LKT).

Ograniczona u zwierząt monogastrycznych

►

Formowanie masy kałowej.

►

Dodatek preparatów prebiotycznych

dla stymulacji fermentacji.

Przewód pokarmowy - drób

Przełyk

Wole

Przedżołądek

Mielec Wątr

oba Woreczek

żółciowy

Jelito ślepe

Stek

Jelito grube Jelito cienkie

(czcze, biodrowe) Trzustka

Dwunastnica

Trawienie składników pokarmowych

– Monogastryczne –

Organy charakterystyczne dla drobiu

 Dziób

 Wole

►

Rozszerzenie przełyku, które przyjmuje pokarm z jamy gębowo-krtaniowej i reguluje przepływ treści pokarmowej przez przełyk.

►

Miejsce nawilżania i zmiękczania pokarmu.

Trawienie składników pokarmowych

– Monogastryczne –

Organy charakterystyczne dla drobiu c.d.

 Przedżołądek (żołądek gruczołowy)

► Część gruczołowa żołądka do której wydzielane są soki trawienne (kwas solny + enzymy trawienne).

 Mielec

► Umięśniony organ, w którym zachodzi rozdrabnianie i ścieranie pobranej paszy.

► Może zawierać małe kamyki pobierane przez ptaki.

► Zapewnienie odpowiedniej struktury paszy dla

zapobieganie owrzodzeniu żołądka i dwunastnicy.

► Dostęp do żwirku wspomagającego rozcieranie pokarmu.

Organy charakterystyczne dla drobiu

Przedżołądek

Mielec Wole

Stek

Procesy trawienne - monogastryczne

Białka Tłuszcze Skrobia

Jama gębowa

Żołądek

Jelito cienkie

Peptydy

Proteazy - pepsyna

Aminokwasy

Peptydazy – trypsyna, chymotrypsyna, aminopeptydazy, karboksypeptydazy

Kwasy tłuszczowe

Lipazy + kwasy żółciowe

maltoza

amylaza

glukoza

Amylaza maltaza

= główne miejsce wchłaniania

Aminokwasy egzogenne

Aminokwasy endogenne

Aminokwasy semiegzogenne

(względnie egzogenne) Walina

Leucyna Izoleucyna

Treonina Tryptofan

Lizyna Metionina Fenyloalanina

Histydyna Arginina

Glicyna Alanina Seryna

Kwas asparginowy Kwas glutaminowy

Prolina

Hydroksyprolina

Cystyna Cysteina Tyrozyna

W paszach najczęściej występuje niedobór lizyny, metioniny, treoniny i tryptofanu.

Wartość biologiczna białka paszy

Wartość biologiczna białka paszy - Beczka Liebiga

Jeżeli w przedłużaniu łańcucha białkowego potrzebny jest aminokwas, którego nie ma w “puli aminokwasowej” to synteza białka zostaje przerwana. To zjawisko można także zilustrować tzw. “beczka Liebiga”, najkrótsza klepka limituje pojemność beczki.

Trawienie i wykorzystanie składników pokarmowych

– Przeżuwacze–

Przewód pokarmowy – krowa mięsna

Przełyk Żwacz

Księgi

Czepiec Trawieniec Trzustka

Wątro ba

Woreczek żółciowy

Jelito ślepe

Jelito cienkie – czcze, biodrowe

Jelito grube

Jelito proste - odbytnica

Trawienie i wykorzystanie składników pokarmowych

– Przeżuwacze –

 Jama gębowa, przełyk, wątroba, woreczek żółciowy,

trzustka, jelito cienkie i grube funkcjonują podobnie jak u zwierząt monogastrycznych.

 Żołądek

►

Budowa i funkcjonowanie żołądka jest główną różnicą

między zwierzętami monogastrycznymi i przeżuwaczami.

►

Żołądek wielokomorowy – żwacz, czepiec, księgi i

trawieniec.

Części żołądka przeżuwaczy

 Żwacz

►

Wielka, beztlenowa, fermentacyjna komora.

Objętość żwacza

Gatunki Przeciętna objętość Maksymalna objętość

Krowa (600 kg) 95-115 litrów





Części żołądka przeżuwaczy

 Żwacz

:

►

Mikroorganizmy bytujące w żwaczu

Pierwotniaki - 10⁴ -10⁶

Bakterie - 10⁶ – 10¹⁰

Grzyby

 Do prawidłowego namnażania i rozwoju drobnoustrojów w żwaczu konieczne są: warunki beztlenowe, pH 6,2-7,0, temperatura 39,5^o C, wilgotność 80-85%.

►

Znaczenie mikroorganizmów w żwaczu.

Rozkładają pasze objętościowe i treściwe do Lotnych Kwasów Tłuszczowych (LKT),

Rozkładają białko paszy i wytwarzają białko mikroorganizmów,

Wytwarzają witaminę K oraz witaminy z grupy B.

►

LKT są absorbowane ze żwacza do krwioobiegu.

Części żołądka przeżuwaczy

 Żwacz

:

► Nabłonek wewnętrznej ściany

żwacza jest pofałdowany i pokryty brodawkami przez które odbywa się absorpcja składników

pokarmowych ze żwacza.

• Poszczególne szczepy bakterii specjalizują się w określonych procesach biochemicznych w żwaczu:

– Bakterie z grupy celulolitycznych wyspecjalizowane są w procesach rozkładu celulozy (Bacterioides ruminococcus, Ruminobacter i

Clostridium.)

– Bakterie amylolityczne - wyspecjalizowane w rozkładzie skrobi (Laktobacilius i Streptococus.)

– Bakterie proteolityczne rozkładające białka( Bacterioides amylophilius.)

– Bakterie lipolityczne rozkładające tłuszcz.

– Niektóre gatunki mikrorgaznimów (Archaea) mają zdolność

dołączania wodoru do cząsteczki dwutlenku węgla i wytwarzania metanu (Methanobrevibacter ruminantium, Methanosarcina barkeri, Methanosarcina mazei, Methanobacterium formicicum,

Methanobacterium mobile).

– Niektóre z bakterii żwaczowych syntezują witaminy z grupy B i K.

Funkcje bakterii/mikroorganizmów

• Pierwotniaki biorą udział w trawieniu :

- Celulozy i hemicelulozy - Skrobi

- Tłuszczu - Białka

• Podstawowym pokarmem pierwotniaków są bakterie.

– Zjadając bakterie przetwarzają białko bakteryjne na białko zwierzęce.

• Obumierając uszlachetniają białko dostarczając do

dwunastnicy wartościowe białko zbudowane z aminokwasów egzogennych.

• Białko pierwotniaków może stanowić do 25% sumy białka mikroorganizmów przepływających do dwunastnicy.

Funkcje pierwotniaków

• Ponad 50% s.m. paszy w tym:

– nawet do 90% białka – 10 – 40% tłuszczu – 30-60% celulozy

– do 95% węglowodanów łatwo strawnych

Podatność na procesy rozkładu przez

drobnoustroje składników paszy w żwaczu

Rozkład węglowodanów w żwaczu

węglowodany

włókno skrobia

40 – 60% 60 – 90%

rozkład i uwolnienie energii

10 - 15% 10 – 15% 10 - 12%

zużyte na wewnętrzne przekształcenie cukrów

synteza białka drobnoustrojowa

straty w postaci gazów CO₂

CH₄

40-60 % lotne kwasy tłuszczowe (LKT)

Dzięki syntezie LKT przeżuwacz uzyskuje energię niezbędną do życia, która w 70% procesach pokrywa jego zapotrzebowanie na energię.

Lotne kwasy tłuszczowe:

• Kwas octowy

– stanowi 50-70 % wszystkich kwasów,

– Zawartość kwasu octowego wzrasta przy podawaniu pasz bogatych we włókno:

siano, słoma,

– Kwas octowy jest prekursorem tłuszczu mleka

• Kwas propionowy 18-20 %

– Zawartość kwasu propionowego wzrasta przy podawaniu pasz bogatych w skrobię – ziarna zbóż, ziemniaki.

– Kwas propionowy jest prekursorem tłuszczu śródtkankowego i laktozy.

• Optymalny stosunek kwasu octowego do propionowego powinien wynosić2,2-3:1

• Kwas masłowy 12-18%

– jest prekursorem związków ketonowych

– Zawartość jego wzrasta po skarmianiu buraków, liści buraków, melasy – Wpływa pozytywnie na rozwój brodawek żwaczowych

• Kwas mlekowy

Wpływ pasz na zawartość LKT w

żwaczu

zw. N niebiałkowe

Białko ogólne

białko właściwe

średnio rozkładane (w 70%)

aminokwasy przejście do trawieńca i jelit

NH₃

synteza białka drobnoustrojów

40-70% dezaminacja

15-30% mocznik

10% aminokwasów

Rozkład białka w żwaczu

Pasze Białko nie ulegające rozkładowi w

żwaczu (%BO)

Jęczmień 25

Pszenżyto 15

Kukurydza 50

Bobik 15

Łubin żółty 20

Otręby pszenne 25

Śruta poekstrakcyjna rzepakowa 25

Śruta poekstrakcyjna sojowa 35

Makuch rzepakowy 30

Mączka rybna 60

Wywar z kukurydzy 40

Suszone wysłodki buraczane 45

Kiszonka z kukurydzy (32% s.m.) 25

Kiszonka z traw – kłoszenie (35% s.m.) 15 Użytki zielone – strzelanie w

źdźbło/kłoszenie 10

Przemiany tłuszczu w żwaczu

• Rozkład tłuszczu w żwaczu jest ograniczony - średnio 10- 40%.

• Tłuszcz w żwaczu ulega rozkładowi do wolnych kwasów tłuszczowych i glicerolu.

• Część kwasów tłuszczowych nienasyconych ulega biouwodorowaniu i przekształcane są kwasy nasycone.

• Tłuszcz z paszy nierozłożony w żwaczu ulega rozkładowi w jelicie cienkim, dzięki enzymom trzustkowym, a następnie wykorzystywany jako źródło energii.

• Nadmiar tłuszczu w dawce jest toksyczny dla

mikroorganizmów żwacza.

Czynniki wpływające na optymalny przebiegu fermentacji i syntezy

mikrobiologicznej w żwaczu

• Właściwy stosunek w dawce pasz objętościowych i treściwych (właściwe proporcje między ilością

węglowodanów łatwostrawnych a włóknem)

• Właściwa struktura dawki wymuszająca przeżuwanie paszy i produkcję śliny

• Synchronizacja dostępności w żwaczu energii i białka

• Zapewnienie odpowiedniej ilości składników mineralnych i witamin

• Wprowadzanie do dawki dodatków wpływających na mikroorganizmy i środowisko żwacza:

– Związków buforujących

– Żywych kultur drożdży

• Pokarm dostający się do żwacza układa się warstwami

– Części twarde gromadzone są w worku górnym, część płynna w worku brzusznym. Mieszanie pokarmu odbywa się dzięki

rytmicznym ruchom ścian żwacza.

• W czasie odruchu przeżuwania pokarm znajdujący się w części wpustowej żwacza przedostaje się z powrotem do przełyku (efekt odbicia) i następnie do pyska.

– Przełyk wykonuje ruchy antyperystaltyczne.

– Część płynna połykana jest z powrotem, grubsze cząstki paszy rozcierane są zębami trzonowymi (przeżuwane) przed

powtórnym połknięciem.

• Przeżuwaniu towarzyszy intensywne wydzielanie śliny.

Przeżuwanie

• Najczęściej przeżuwacz wykonuje 40-50 ruchów żuchwą na minutę.

• Przeżuwanie u zwierząt trwa średnio 7 godzin. Zależy to od podawanych pasz i udziału w nich włókna.

– Gdy dawka składa się tylko z pasz

objętościowych mogą przeżuwać 8 godzin.

– Przy skarmianiu z dużym udziałem pasz treściwych około 2 godzin.

Przeżuwanie

• Ślina przeżuwaczy ma odczyn alkaliczny (ph od 8 do 8,6)

– taki odczyn śliny jest niezbędny do zapewnienia optymalnych warunków dla mikroorganizmu żwacza. Wydzielanie śliny jest ciągłe.

• Produkcja śliny u bydła wynosi 50 do 200 litrów, u owiec od 10 do 15 litrów.

• Ślina stanowi 70-80% objętości płynu żwacza.

• Szczególnie intensywne wydzielanie śliny jest przy dużej zawartości włókna w paszy.

• Ślina przeżuwaczy nie zawiera alfa amylazy.

Wydzielanie śliny

Sita o zróżnicowanej średnicy oczek – 19,05 mm; 7,87 mm; 1,27 mm – służące

ocenie struktury dawki pokarmowej

(Kowalski, 2008)

Fermentacja w żwaczu – usuwanie gazów

 Odbijanie gazów

►

Rozkład i fermentacja pasz w żwaczu powoduje wytworzenie dużej ilości gazów:

30-50 litrów na godzinę przez dorosłą krowy.

5-7 litrów na godzinę przez dorosłą owcę lub kozę.

►

Powstałe gazy wydalane są w wyniku odbijania, które jest zjawiskiem odruchowym i zachodzi rytmicznie w liczbie 1-2 na min, przy objętości 0,5-1,7 l.

Intensywna fermentacja i problemy z odbijaniem gazów są przyczyną wzdęć

.

 Dorosłe przeżuwacze mogą produkować od 250 do 500 l metanu dziennie.

 Bydło z reguły traci średnio około 6 % (od 2 so 12 %) pobieranej z paszą energii wraz z wydzielanym metanem.

 Usuwanie metanu przez młode przeżuwacze zaczyna się mniej więcej w 4 tygodniu po

urodzeniu, kiedy stałe paszę są

zatrzymywane w przedżołądkach

http://www.vivo.colostate.edu/hbooks/pathphys/digestion/herbivores/rumination.ht ml

Części żołądka przeżuwaczy

 Czepiec:

►

Występują w nim mikroorganizmy (podobnie jak w żwaczu).

►

Stanowi dodatkowe miejsce do fermentacji.

►

Następuje w nim dalsze rozdrobnienie

i zagęszczenie treści pokarmowej.

Części żołądka przeżuwaczy

 Czepiec

:

►

Wielowarstwowy nabłonek wewnętrznej ściany czepca tworzy charakterystyczne fałdki przypominające

plaster miodu.

Części żołądka przeżuwaczy

 Księgi:

► Owalny worek z dużą ilością fałd

.

Dalsze rozdrabnianie (ścieranie) treści pokarmowej.

Może być miejscem wchłaniania reszty LKT.

Części żołądka przeżuwaczy

 Trawieniec:

► Żołądek gruczołowy.

 Wydzielanie kawasów żołądkowych i enzymów trawiących białko – funkcja bardzo podobna do żołądka u zwierząt monogastrycznych.

► Szczególną cechą trawieńca jest wydzielanie lizozymu

 Enzym rozkładający ściany komórek bakteryjnych.

 Potrzebny do rozkładu dużych ilości bakterii docierających do trawieńca z treścią pokarmową.

http://www.vivo.colostate.edu

Trawieniec znajdujący się nad żwaczem, podczas gdy powinien być pod nim, lekko wysunięty do przodu

http://www.merckvetmanual.com/mvm/htm/bc/di gad01.htm

www.cvmbs.colostate.edu

Procesy trawienne - przeżuwacze

Związki azotowe niebiałkowe

Białko

paszy Węglowodany Tłuszcze

Celuloza Skrobia Hemicelulozy Cukry

Białko

mikroorganizmów – bakterii, pierwotniaków

Lotne kwasy tłuszczowe

(LKT)

LKT

Żwacz/czepiec

BTJP Białko

mikroorganizmów

Peptydy

Księgi Trawieniec

Jelito

cienkie ^Peptydy

Aminokwasy

Tłuszcz

Kwasy tłuszczowe &

glicerol Glukoza

Glukoza

RUP

Wątroba

Glukoza

= działanie bakterii;

= główne miejsce wchłaniania

= częściowe wchłanianie BRŻ = białko rozkładane w żwaczu; BTJP = Białko pochodzące z

paszy;

Przetokowana krowa

https://www.youtube.com/watch?v=b7TY9t0VBxU

https://www.youtube.com/watch?v=9Ncesa_vvkk

Trawienie i wykorzystanie składników pokarmowych

– Zwierzęta o intensywnej fermentacji

w jelicie grubym –

Przewód pokarmowy - koń

Przełyk Żołądek

dwunastni ca Jelito

cienkie – czcze, biodrowe Jelito ślepe

Duża okręzni

ca Mała

okręznica

Jelito proste - odbytni

ca

Przewód pokarmowy konia

http://hartog-lucerne.pl/wp-content/uploads/2013/02/Folder_polen_nieuw_2013-17.png

Organy przewodu pokarmowego

– Zwierzęta o intensywnej fermentacji w jelicie grubym –

 Jama ustna, przełyk, żołądek, wątroba, woreczek żółciowy, dwunastnica, jelito cienkie, mają podobne funkcje jak u

innych zwierząt monogastrycznych.

 Jelito grube

►

Główne różnice w budowie przewodu pokarmowego między zwierzętami o intensywnej fermentacji w jelicie grubym a innymi zwierzętami monogastrycznymi

dotyczy wielkości jelita grubego.

►

Jelito grube jest bardzo duże, ale funkcjonuje podobnie

jak u innych zwierząt monogastrycznych i przeżuwaczy.

Organy przewodu pokarmowego

– Zwierzęta o intensywnej fermentacji w jelicie grubym –

 Jelito grube funkcjonuje jak żwacz u zwierząt przeżuwających.

► Duża komora, w której zachodzi fermentacja beztlenowa.

► Mikroorganizmy bytujące w jelicie rozkładają do LKT węglowodany strukturalne (celulozę, hemicelulozy) oraz węglowodany rozpuszczalne.

LKT są absorbowane z jelita grubego i wykorzystywane przez zwierzęta.

 Mikroflora jelita ślepego syntetyzuje również ważne dla zwierzęcia witaminy z grupy B czy witaminę K.

► Białko mikroorganizmów produkowane w jelicie grubym jest

tracone (tylko ograniczona ilość aminokwasów jest wchłaniana z jelita grubego do krwioobiego).

Trawienie

• Koń ma bardzo mały żołądek i nie potrafi przyjąć dużej ilości paszy w krótkim czasie.

– Żołądek o pojemności 15-20l;

• Optymalne trawienie gdy żołądek wypełniony jest w 2/3 objętości.

• Układ pokarmowy konia dostosowany jest do pobierania pokarmu przez 15-20 h dziennie.

l

Przybliżony czas, w którym treść pokarmowa przechodzi przez kolejne części przewodu pokarmowego.

Część układu pokarmowego

Czas pasażu treści

Żołądek 30 minut

Jelito cienkie 1 do 6 godzin

Jelito grube 48 do 60 godzin

Zadawanie pasz a zdrowie koni

Procesy trawienne w jamie gębowej i żołądku konia – pobranie pasz objętościowych

• Żywienie każdego konia powinno opierać się na paszach objętościowych, bogatych we włókno.

• Pobieranie pasz włóknistych suchych wymaga średnio 40-50 minut na kilogram paszy.

• Spożywanie paszy bogatej we włókno wiąże się z intensywnym

przeżuwaniem tj. około 3000-3500 ruchów żuchwy na kilogram paszy oraz zwiększoną produkcją śliny - do 3,0-3,5 litra na kilogram spożytej paszy .

Procesy trawienne w jamie gębowej i żołądku konia

 pH w przedniej części żołądka głównie za sprawą śliny wacha się w granicach 7,31-7,8.

• Są to idealne warunki do rozwoju mikroorganizmów, w tym bakterii kwasu mlekowego, które rozkładają łatwostrawne węglowodany.

 W miarę przesuwania się treści pokarmowej w kierunku jelita

cienkiego, pobudzeniu ulegają gruczoły wydzielające kwaśny sok żołądkowy, który obniża pH treści.

 Zahamowane zostaje trawienie bakteryjne i rozpoczyna się etap trawienia enzymatycznego.

• Głównie trawienia białka i tylko w niewielkim stopniu tłuszczu

• Czas przechodzenia treści pokarmowej przez żołądek jest zależny od ilości paszy zadanej na jeden opas.

• Większe pobranie powoduje szybsze przechodzenie treści pokarmowej do dwunastnicy i jej mniejsze zakwaszenie (pH treści pokarmowej opuszczającej żołądek powinno oscylować w granicach 2,2-3).

• Przy wyższym pH treści pokarmowej fermentacja rozpoczęta w części wpustowej żołądka przebiega nadal również w

dwunastnicy, wypełniając ją gazami, co najczęściej prowadzi do kolki.

Procesy trawienne w jamie gębowej i żołądku

konia c.d.

Procesy trawienne w jamie gębowej i żołądku konia – pobranie pasz treściwych

• Duży udział pasz treściwych w dawce, jako czynnik sprzyjający chorobom układu pokarmowego

• Koń któremu podano ziarno lub musli zjada je znacznie szybciej niż pasze objętościową - zwierze mniej czasu poświęca na przeżucie pokarmu.

• Do żołądka przechodzi pasza niedostatecznie roztarta i zwilżona przez ślinę.

• Sok żołądkowy nie może wniknąć w głąb treści pokarmowej i nie następuje właściwe jej zakwaszenie.

• W niedostatecznie zakwaszonym środowisku rozwijają się niepożądane na tym etapie trawienia drobnoustroje, co powoduje intensywne procesy fermentacyjne, którym towarzyszy znaczna produkcja gazów i nadmiar kwasu mlekowego.

• Gazy powodują wzdęcia co objawia się niepokojem i kolką, a kwas mlekowy wraz z intensywnie wydzielanymi sokami żołądkowymi prowadzą do owrzodzeń błony

śluzowej żołądka i dwunastnicy.

• Przy właściwie zbilansowanej i odpowiednio zadawanej dawce pokarmowej większość pobranej skrobi, głównie z pasz treściwych, ulega trawieniu w jelicie cienkim.

• Jednorazowe duże pobranie paszy treściwej skutkuje szybkim jej przejściem przez jelito cienkie, co ogranicza strawność skrobi na tym odcinku przewodu

pokarmowego.

• Znaczna część pobranej skrobi przechodzi do jelit ślepego, które nie jest przystosowane do rozkładu dużych ilości tego składnika.

• W wyniku bakteryjnego trawienia skrobi powstają duże ilości kwasów organicznych, które obniżają pH treści pokarmowej.

• Dochodzi do wyparcia rodzimej mikroflory jelita ślepego i zasiedlenie go przez bakterie kwasu mlekowego. Ich aktywność jeszcze bardziej obniża pH,

następstwem czego są różne niepożądane procesy m.in. obumieranie drobnoustrojów jelitowych któremu towarzyszy wydzielanie się toksyn, powodujących np. ochwat.

Procesy trawienne w jamie gębowej i żołądku

konia – pobranie pasz treściwych c.d.

Podawanie paszy treściwej

• Dla prawidłowego trawienia skrobi i zbóż (powinno odbywać się głównie w żołądku i jelicie cienkim) należy:

• Najpierw zadawać paszę objętościową suchą, a po około 20 minutach paszę treściwą

• konie po zjedzeniu pewnej ilości siana nie będą łapczywie połykać paszy treściwej, a właściwie pobudzony układ pokarmowy będzie lepiej trawił paszę treściwą.

• Zalecane podawanie paszy treściwej - na jeden odpas konie ras zimnokrwistych powinny otrzymywać maksymalnie 0,4 kg na 100 kg

masy ciała, natomiast gorącokrwiste maksymalnie 0,5 kg na 100kg (dane dotyczą owsa i mieszanek paszowych).

Procesy trawienne – zwierzęta o intensywnej fermentacji w jelicie grubym

Białka Tłuszcze Skrobia

Jama gębowa

Żoładek

Jelito cienkie

Jelito grube

Peptydy

proteazy

aminokwasy

peptyday

Kwasy tłuszczowe

Sole zółciowe, lipazy

maltoza

amylaza

Glukoza

Amylaza, maltaza

Celuloza, hemicelulozy

LKT

= działanie bakterii = główne miejsce wchłaniania

LKT

Cekotrofia

• Zjawisko cekotrofii wiąże się z frakcjonowaniem treści pokarmowej docierającej do jelita grubego.

– rozdzielenie w treści pokarmowej „frakcji płynnej” w skład której wchodzą drobne cząsteczki stałej frakcji treści pokarmowej (poniżej 300

mikrometrów) od frakcji zawierającej dłuższe fragmenty treści

pokarmowej (powyżej 300 mikrometrów) i określanej jako „frakcja stała”.

– fakcja płynna treści pokarmowej w czasie przesuwania przez światło

okrężnicy całości treści pokarmowej jest „wypychana” przez frakcję stałą do uwypukleń ściany okrężnicy i następnie w wyniku ruchów

antyperystaltycznych okrężnicy ponownie wraca do jelita grubego, gdzie ulega dalszemu rozkładowi bakteryjnemu.

– Wydalona frakcja stała stanowi kał twardy, zaś pozostała w jelicie

ślepym treść pokarmowa, po obróbce fermentacyjnej, stanowi następnie kał miękki zjadany przez zwierzę – cekotrofy.

Schemat frakcjonowania treści pokarmowej w jelicie grubym

(SAKAGUCHI, 2003)

• Wydalanie cekotrofów ma miejsce w kilka do kilkunastu godzin po spożyciu paszy.

– W warunkach naturalnych, ponieważ

zającowate przejawiają aktywność żerową w nocy, kał miękki wydalany jest w ciągu dnia.

W tym czasie nie wydalany jest kał twardy oraz ograniczone jest pobieranie pokarmu.

• Cekotrofy zawierają 26-29% białek i 14- 18% błonnika (kał zwykły 9-15% białek i 28-30% błonnika).

•

Cekotrofy

Podsumowanie

Porównanie wykorzystania składników pokarmowych paszy

Składnik Zwierzęta

monogastryczne Przeżuwacze

Zwierzęta o intensywnej fermentacji w jelicie

grubym

Trawienie i

wykorzystanie energii z włókna (celulozy)

Bardzo ograniczone

(jelito grube)

Tak

(żwacz/czepiec)

Tak

(jelito grube)

Bezpośrednie

wykorzystanie BAW z paszy

Tak

(wchłaniane jako glukoza)

Częściowe

(większość jest przetwarzana na LKT)

Tak

(wchłaniane jako glukoza i LKT)

Bezpośrednie

wykorzystanie białka paszy

Tak Częściowe

(większość zamieniana na białko mikroorganizmów )

Tak

Bezpośrednie wykorzystanie tłuszczu z paszy

Tak Częściowo

(część jest rozkładana do LKT)

Tak

Wykorzystanie białka

mikroorganizmów Nie Tak

(60-80% of AA od mikroorganizmów)

Nie/Tak