A utorow i nie udało się uniknąć drobnych nieścisłości. I tak: Konstantyn Bodin nie został ogłoszony carem Bułgarii w Skopje (s. 22), a w Prizrenie2; W ukan nie był młodszym bratem Stefana N em anicza (s. 41), a star szym3. W spom inany przez autora układ bizantyńsko-bułgarski miał miejsce najprawdopodobniej w 863 r., a nie w 864 r.4 (s. 93, 129). Przywódca powstania Bułgarów w 1072 r. nazywał się Jerzy W ojciech5, a nie Grzegorz W ojciech (s. 99, 118). Niezręczne wydaje się zdanie: „D ruga wielka jednostka struktur kościoła wschodniego ---arcybiskupstwo bułgarskie, określane w literaturze również jako arcybiskupstwo ochrydzkie — wywodziła swoje korzenie jeszcze z czasów działalności misyjnej bułgarskiego patriarchatu i św. Klemensa, który po tułaczce spowodowanej upadkiem naddunajskiej Bułgarii ostatecznie znalazł siedzibę najpierw w Prespie, póź niej w O chrydzie” (s. 130). B rak jakichkolwiek informacji chronologicznych powoduje wrażenie, że św. Klemens działał już po powstaniu patriarchatu bułgarskiego. Jak wiadomo K lemens zmarł 27 lipca 916 r .6, zaś patriarchat bułgarski powstał praw dopodobnie dopiero w 927 r.7 Nie wiadomo też co rozum ie au to r przez określenie: upadek B ułgarii naddunajskiej. N a s. 132 au to r stwierdza, że Teofilakt z Ochrydy skierował do Jana Komnena, duksa Dyrrachion, dziewięć listów. Było ich najwyżej osiem (10, 11, 12, 19, 22, 23, 24; co do adresata listu 61 istnieją wątpliwości)8. W zmiankowany w związku z chryzobullą z 1198 r. cesarz bizantyński to nie Aleksy IV (s. 146), a Aleksy III.
Wszystkie zamieszczone powyżej uwagi w żaden sposób nie um niejszają w artości recenzowanej książki. Jej pojawienie musi cieszyć, wskazuje bowiem na wzrost zainteresowania dziejami Bizancjum, także okresem X I-X II w., który stosunkowo rzadko pojawia! się w obrębie badań polskich uczonych. Praca Jarosław a D udka jest — co trzeba wyraźnie podkreślić — pierwszą i to nie tylko n a gruncie polskim tak wszechstronną, a przede wszystkim u daną próbą ukazania losów i znaczenia ziemi dyrracheńskiej w X I-X II w. W tym kontekście szkoda, że au to r zaopatrzy! swoją książkę w zbyt lakoniczne streszczenie w języku angielskim.
Mirosław J. Leszka Uniwersytet Ł ódzki Zakład Histońi Bizancjum
Cesko-rakouské vstahy ve 13. stoleti. Rakousko (vëenë Stÿrska, Korutan a Krańska) v projektu velké rise P fem ysla Otakara II, k vydâni pripravili M arie B 1 â h о v â a Ivan H l a v â c e k za spoluprâce Jana H r d i n y a Petra K u b i n a, Rakouskÿ kultum i institut v Praze, Filozofickâ fakulta U niverzity Karlovy, Praha 1998, s. 306.
Omawiany tom jest pokłosiem sympozjum zorganizowanego przez Uniwersytet Karola w Pradze i U ni wersytet T. G. M asaryka w Brnie, przy współpracy z A ustriackim Instytutem Kultury w Pradze, które odbyło się
2 J. L e ś n y , Studia nad początkam i serbskiej monarchii Nem aniczów (połowa X I-ko n iec X I I wieku), W roclaw 1989, s. 44. 3 D . O b o l e n s k y , op. cit., s. 495.
4 T. W a s i l e w s k i , Bizancjum i Słowianie w I X wieku. Studia z dziejów stosunków politycznych i kulturalnych, W arszawa 1972, s. 125-126; G. G. Litavrin, Wwiedenije chństianstwa w Bolgarii (IX-naczalo X w.), [w:] Prinjatie chństianstwa narodami Centralnoj i Jugo-W ostocznoj Jewropy i kreszczenije Rusi, M oskwa 1988, s. 42.
5 W . S w o b o d a , Jerzy Wojciech, [w:] Słownik starożytności słowiańskich t. II, s. 333; J. L e ś n y , op. cit., wg indeksu. 6 D . O b o l e n s k y , op. cit., s. 425.
7 W . S w o b o d a , Bułgaria a patriarchat konstantynopolitański w latach 870-1018, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, seria 4, H istoria, W arszawa 1972, s. 52-60.
8 W ydanych listów — Théophylacte d ’A с h r i d a, Lettres, introd., texte, trad , et notes P. G a u t i e r, Thessalonique 1986. Cf. M. M u l l e t , Theophylact o fO c h rid Reading the Letters o f a Byznatine Archbishop, A ldershot 1997, s. 296-317.
26-27 września 1996 w Znojm ie. Całość poprzedza słowo w stępne am basadora Republiki A ustrii w Cze chach oraz przedm owa wydawców. Okazją do zorganizow ania sesji było millenium pierwszej pisanej wzmianki o A ustrii (996 r.). Chociaż w odniesieniu do stosunków czesko-austriackich doby średniowiecza, co autorzy podnosili w ielokrotnie, nie m a bardziej reprezentatyw nego okresu jak wiek X III, szczególnie zaś czasy panowa nia króla Przemyśla O tokara II.
Część naukową rozpoczął Ivan H l a v â c e k , przedstawiając zarys sąsiedztwa czesko-austriackiego od schyłku X w. do objęcia władzy przez Przemyśla O tokara II1. Christian R o h r z Salzburga zadał nieco prowokacyjne pytanie, czy Przemyśl O tokar II utorował drogę, k tóra zawiodła dynastię Habsburgów ku potędze2? W iele elem entów polityki wewnętrznej Przemyśla na taką interpretację wskazuje, a praktyczne zastosowanie przypisywanego Habsburgom powiedzenia bella gerant alii, tu, felix Austria, nube\, bez trudu m ożna odnieść do króla Czech. W szak przypomnieć wypada, że pojął on za żonę dw ukrotnie starszą od siebie M ałgorzatę, córkę Leopolda V I Babenberga. Kolejny z referujących — Johannes G r a b m a y e r z K lagenfurtu — podzielił się uwagami o osobowości i polityce Rudolfa I H absburga . Z kolei G erhard P f e r s c h y z Grazu zajął się genezą, strukturą i funkcjonowaniem władzy Przemyśla O tokara w Styrii oraz przedstawi! osoby, na któ rych oparł on swe rządy w tej krainie4. Następny z referujących, wiedeńczyk P eter C s e n d e s , zajął się stosun kam i Przemyśla O tokara II z miastem W iedniem 5. Chyba najlepszą ilustracją bliskich związków łączących tego władcę ze stolicą A ustrii będzie fakt, że w wiedeńskim kościele minorytów pochowano przez pewien czas zwłoki, później zaś tylko serce poległego pod D ürnkrut monarchy. W artykule A lfreda O g r i s a z K lagenfurtu ukaza no natom iast stosunek Przemyśla O tokara II do księstwa karynckiego na tle rozwoju politycznego tej prowincji
w X III w., krótko — gdyż tylko w latach 1269-1273 — będącej w ręku czeskiego władcy6. Josef e m 1 i с к a z Pragi ukazał tradycje babenbersko-przem yślidzkich związków małżeńskich, które stały się przyczyną
czasowe-η
go objęcia ziem dzisiejszej A ustrii przez Przemyślidów . N atom iast Vratislav V a η i с e к ukazał rodow ą politykę Vitkovcôw na tle strukturalnych przem ian regionu Czech południowych w związku państw związanych osobą króla Przemyśla O tokara II8. Pochodzący znad czesko-austriackiego pogranicza Vitkovcy— ró d możnowladczy, biorący swe początki w drugiej połowie X II w. — rysują się jako ważki elem ent w polityce naszego króla. Spośród przedstawicieli Vitkovcôw m ożna wskazać jednego z najbliższych współpracowników Przemyśla O tokara II — V oka z R ożm berka, m arszałka Królestwa Czeskiego, później starostę Styrii; fundatora cysterskiego klasztoru w Vyssim Brodë, ale też sławnego Zawiszę z Falkenśtejnu, którego felonia w obec króla czeskiego w latach 1276-1277 doprowadziła do krótkiego wygnania tego ro d u 9.
D o kwestii m iast powróci! Karl G u t к a s z St. Pölten, ukazując w swym wystąpieniu politykę miejską Przemyśla O tokara II na przykładzie A ustrii i Styrii10. Birgitt W i e d 1 przedstawiła natom iast stosunek salzbur skiego arcybiskupa Fryderyka II z W alchen do Przemyśla O tokara II oraz do Rudolfa I H absburga11. W arto napom knąć tylko, że początkowo byl on stosunkowo przychylny władcy Czech, aby później stać się jego zaciekłym wrogiem. Josef R i e d e m a n n z Innsbrucku omówi! natom iast wpływy króla Przemyśla O tokara II na północ no-w schodnią Italię na przykładzie hrabiów Tyrolu i Gorycji12. W pracy M arie В 1 â h o v e j z Pragi przedsta wiono obraz Przemyśla O tokara II w średniowiecznym czeskim dziejopisarstwie13. A ndreas K u s t e r n i g z W iednia zajął się bitwą na Morawskim Polu z 26 sierpnia 1278, któ ra zaważyła na losach A ustrii n a około sześć
1 Ćesko-rakouske sousedstvi do pocâtkù vlâdy Pfemysla Otokara II, s. 9-19. 2 P fem ysl Otokar II — osnovatel cesty pro H absburkyl, s. 21-31. 3 Ùvahy o osobnosti a politice krâle Rudolfa I. Habsburského, s. 33-44. 4 Funkce a struktura p a n stviPfemysla Otakara I I Ve Śtyrsku, s. 45-53. 5 P fem ysl Otokar II a mesto Viden, s. 55-59.
6 Vztah Pfemysla Otakara I I ke Korutanskému vévodstvin a p o za d ipolitického vyvoje ve 13. stoleti, s. 61-67. 7 Tradice babenbersko-pfemyslovsÿch manzelskych svazkü, s. 69-75.
8 R odovàpolitika Vitkovcü a strukturalnipromeny jihoceského regionu v soustâti krâle Pfemysla II. Otakara, s. 77-93. 9 O statnio bogatą literatu rę dotyczącą Zawiszy przedstawił V. V a n i ć e k, Zàvis z Falkenśtejna a Ćeska slechta, [w:] Poloni et vicini in medio aevo. Księga ku czci Bronisława Włodarskiego (1895-1974), A cta U niversitatis Nicolai Copernici, H istoria, t. X X IV , T oruń 1990, s. 185-201.
10 Mestskàpolitika Pfemysla Otakara I I v Rakousku a ve Śtyrsku, s. 95-112.
11 Salcbursky arccibiskup Fridrich I I z Walchen a je h o p o m érkP fem yslu O ta ka ro vilIa k R u d o lfu l. H absburském u, s. 113-130. 12 Hrabata z Tyrol-Gorice a P fem ysl Otakar I I — vliv ceského krâle v severovychodniItalii, s. 131-143.
i pół stulecia . Jest to jed n a z najlepiej oświetlonych źródłowo batalii średniowiecza, dzięki czemu autor pokusił się o bardzo szczegółową analizę jej przebiegu, rekonstruując poszczególne fazy starcia pomiędzy Suchymi K rutam i (D ürnkrut) i Jedenspeigen. Kilka następnych artykułów dotyczy szeroko pojętej historii sztuki. Rys rozwoju sztuk pięknych n a dworze Przemyśla O tokara II na tle sztuki środkowoeuropejskiej X III stulecia, ograniczony tylko do zakom unikowania zasadniczych punktów węzłowych zagadnienia, dał Jiri К u t h a n 15. Z kolei M ario S c h w a r z z W iednia ukazał poglądy badawcze n a początki wiedeńskiej rezydencji władców A ustrii — H ofburg16. H elena S o u k u p o v â z Pragi przedstawiła wpływ politycznych kontaktów i zamierzeń Przemyśla O tokara II na program ideowy praskiego m auzoleum Przemyślidów — ufundowanego przez św. Ag nieszkę kościoła św. Franciszka, wspólnej świątyni franciszkanów i klarysek17. W tym samym nurcie utrzymana jest praca Klâry B e n e s o v s k i e j , któ ra ukazała dzieje i architekturę klasztoru franciszkanów i klarysek w Z nojm ie18. T rzeba bowiem wiedzieć, iż od maja 1279 r. przez około 17 lat krypta znojemskiego klasztoru minorytów była miejscem ostatniego spoczynku króla „żelaznego i złotego”; dopiero w lecie 1296 r. za sprawą W acława II przeniesiono jego szczątki do katedry św. W ita. Zbynëk S v i t â k z B rna przedstawi! codzienne kontakty austriacko-czeskie na przykładzie kariery H enryka, notariusza Przemyśla O tokara II, kilkukrotnego kanonika i proboszcza w Gars am Kamp w Dolnej A ustrii19. Libor J a n z B rna zajął się pozycją dostojników tak licznie reprezentow anych na ziemiach czeskich zakonów rycerskich na dworach ostatnich Przemyślidów20. N a koniec, dwaj autorzy — T om as K r e j ć i к z Ostravy i K areł M a r â z z B rna — na przykładzie pieczęci Baben- bergów i Przemyślidów przyjrzeli się recepcji typu pieczęci konnej w końcu X II i pierwszej połowie X III w.21 Całość wydawnictwa kończy bardzo przydatny indeks osobowy i geograficzny.
Dariusz Karczewski A kadem ia Bydgoska im. Kazimierza Wielkiego Instytut Historii
M onasticon Cisterciense Poloniae, p ra c a zbiorow a, red. A n d rzej M a re k W y r w a , Jerzy S t r z e l c z y k , K rzysztof K a c z m a r e k , 1 .1: D zieje i kultura m ęskich klasztorów cysterskich na ziem iach p o lskich i daw nej R zeczypospolitej o d średniowiecza do czasów współczesnych, s. 300; t. II: Katalog m ęskich klasztorów cysterskich na ziem iach p o lskich i daw nej Rzeczypospolitej, s. 560, W ydaw nictw o P oznańskie, P o z n a ń 1999.
„M onasticon Cisterciense Poloniae” to wspólne, imponujące rozm iarem i szatą graficzną dzieło history ków, historyków sztuki i architektury oraz archeologów współpracujących z Zespołem do B adań nad H isto rią i K ulturą Cystersów w Polsce, działającym przy Instytucie H istorii Uniwersytetu im. A dam a Mickiewicza w Poznaniu. Opublikowano je w związku z dziewięćsetną rocznicą powstania klasztoru w Cîteaux — Cistercium, przy współudziale cystersów z klasztoru w Mogile.
„M onasticon” jest elem entem rozwijających się od dw óch-trzech dziesięcioleci badań historyków polskich nad monastycyzmem, różnorodnym i przejawami i form acjam i życia zakonnego w przeszłości. W śród wielu form
14 liii va na M oravském Poli (U Suchych Krut a Jedenspeigen) 26. srpna 1278, s. 163-189.
15 Umeni na dvofe Pfemysla Otakara I I v râmci stfedoewopskych kulturnich o km h ü 13. stoleti, s. 191-196. 16 Vyzkum népohledy na vidensky Dvorskÿ hrad/Hoßurg, s. 197-202.
17 PremysI Otakar I I a program jehopra ského pohfebistë, s. 203-216. 18 Klàrter minoritü a Idańsek ve Znojmé a jeho stfedovékàpo d o b a , s. 217-236. 19 Ka dodenni ivot v rakousko-ćeskych vztazich, nota Premysla Otakara II, s. 237-245. 20 Hodnostâri rytirskÿch duchovnich m dü na dvorechpoślednich Premyslovcü, s. 247-260.
