Odpowiedzialność za długi spadku obejmującego gospodarstwo rolne

Jan Gwiazdomorski

Odpowiedzialność za długi spadku

obejmującego gospodarstwo rolne

Palestra 10/3-4(99-100), 8-16

8 J a n G w i a z d o m o r s k i _{N r 3—4 - ( 9 9 — 100)}

tów. Trzeba um ieć podpowiedzieć tym , którzy nie wiedzą, do kogo się

zwrócić jak znaleźć form y włączania się do działailności społecznej; do­

tyczy to zwłaszcza tych odcinków pracy, które nie są bezpośrednio zw ią­

zane z pracą zawodową adwokata, a o których m ówiło tu Wielu dysku­

tantów (szczególnie tow. Kąkol). Moim zdaniem dobrze by było, gdyby

„Palestra” zajęła się sprawą działalności ośrodka radomskiego i spopu­

laryzowała jego doświadczenia.

Zadanie koordynacji pracy społecznej jest problemem trudnym, jed­

nakże fakt wyznaczenia osób spośród członków rad wojewódzkich odpo­

w iedzialnych za pracę społeczną jest swoistą formą koordynacji. Trzeba

zrobić wszystko, aby w yn iki dzisiejszej narady dotarły do zgromadzeń

delegatów , a szczególnie do zespołów adwokackich. Na szczeblu powia­

tow ym praca społeczna adwokatów jest pożądaną i niezbędna.

P rzy kom itetach pow iatow ych Partii działają kom isje adm inistracyj­

ne, które spełniają również rolę koordynatora pracy organów ścigania

i w ym iaru spraw iedliw ości. Należałoby z nimi nawiązać współpracę.

Przeniesienie treści dzisiejszej narady, jej powagi i rzeczowości do

w szystkich adw okatów sprawi, że o adwokaturze będzie sdę m ówiło co­

raz lepiej. Już dziś coraiz częściej słyszym y o pozytyw nej stronie pracy

adwokatury. Nie znaczy to, by słabe strony działalności adwokatury

były przez krytykę pom ijane”.

*

Adwokatura w pełni docenia walor uznania za pracę społeczną w yra­

żonego na naradzie i czuje się zobowiązana do potwierdzenia jego słu­

szności w swojej codziennej społecznej działalności.

Przed Naczelną Radą Adwokacką i w ojewódzkim i radami oraz przed

aktyw em społecznym i ogółem adwokatury stoją szerokie m ożliwości

pracy sipołecznej, które pozwalają na ścisłe związanie się ze społeczeń­

stw em , dają mu okazję do poznania walorów naszego środowiska za­

wodowego,, podnoszą do nas zaufanie, podnoszą autorytet adwokatury

i rozszerzają jej horyzonty.

JAN GWIAZDOMORSKI

Odpowiedzialność za długi spadku obejmujqcego

gospodarstwo rolne

Z asad y odpow iedzialności za dłu g i sp ad k o w e z a w a rte w a rt. 1030—1034 k.c. n ie z n a jd u ją w pełn i zastosow ania, jeżeli do sp a d k u n ależy g ospodarstw o ro ’.ne. P rz y ta k ic h sp a d k ac h odpow iedzialność za d ługi spadkow e u k sz ta łto w a n a .iest od ręb n ie d la każdego z trz e c h różnych okresów . O k re sy te s ą n a s tę p u ją c e : a) od o tw a rc ia do p rzy ję cia spadku, b) od p rzy ję cia do d ziału sp ad k u , c) po dziale spadku.

N r 3 4 (99— 100) O dpow iedz, za dłu g i sp a d ku o bejm ującego gospód, rolne

ad a). D o chw ili p rzy jęcia sp a d k u obejm u jąceg o go sp o d arstw o ro ln e sp a d k o ­ b ierca bąd ź sp ad k o b iercy ponoszą odpow iedzialność za długi sp ad k o w e — ta k sam o ja k w w y p a d k u dziedziczenia sp a d k u nie o b ejm ującego ta k ie g o gospo­ d a rs tw a — ty lk o ze sp a d k u (art. 1030 zd. 1 k.c.), i to niezależnie od tego, czy w szyscy spad k o b iercy , czy też ty lk o n ie k tó rzy z n ic h dochodzą do dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego. W szyscy przy tym w ierzyciele sp a d k u m ogą pro w ad zić egzekucję ze w szy stk ich p rzedm iotów n ależący ch do sp a d k u (art. 803 k.p.c.). W szczególności egzekucja z pow odu długów nie zw iązanych z prow adzeniem g o sp o d a rstw a rolnego może być p row adzona ta k ż e z p rzedm iotów n ależ ąc y ch do tego g o sp o d a rstw a i n a o dw rót: egzekucja z pow odu d ługu zw iązanego z p ro w a ­ dzeniem g o sp o d a rstw a rolnego m oże być p ro w a d zo n a ta k że z pozostałych sp a d k o ­ w ych przed m io tó w m ajątk o w y ch .

ad b). P rzep isy , k tó re pozostają w zw iązku z u k sz tałto w an ie m o d p ow iedzialno­ ści sp ad k o b iercó w za długi spadku, ob ejm u jąceg o gospodarstw o rolne, w d ru g im okresie, nie są u ję te jasno. W yw ołują n a w e t n a pierw szy rz u t oka w ra ż e n ie , że istn ie je m iędzy nim i nie d ają c a się u su n ą ć sprzeczność.

W z a w a rty c h w kodeksie cyw ilnym p rze p isac h szczególnych o d ziedziczeniu g o sp o d arstw ro ln y ch istn ie je przepis a rt. 1081 k.c., w któ reg o zd a n iu p ierw szy m pow iedziano, że od chw ili d ziału sp a d k u odpow iedzialność za d ługi sp ad k o w e zw iązane z pro w ad zen iem g o sp o d a rstw a ro ln eg o ponosi sp ad k o b ierca, k tó re m u to go sp o d arstw o przypadło, oraz spad k o b iercy , k tó rzy o trz y m u ją od niego sp ła ty . To zd a n ie pierw sze zachęca do w n io sk o w an ia (arg. a contr.), że p rzed d ziałem sp a d k u w szyscy sp ad k o b iercy o d p o w iad a ją za w szy stk ie długi spadkow e, że zatem ta k że spad k o b iercy , k tó rzy nie dochodzą do dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego, o d p o w iad ają za długi zw iązane z pro w ad zen iem tego gosp o d arstw a. N a to m ia st w § 2 ust. 1, 3 rozp. RM z d n ia 28 lis to p a d a 1964 r. (Dz. U. N r 45, poz. 304) pow iedziano, że za gospodarstw o ro ln e uw aża się należące do te j sam ej osoby lub ty c h sa m y ch osób, stan o w iące lu b m ogące sta n o w ić zo rg an izo w an ą cało ść gospodarczą, nieruchom ości ro ln e w ra z n ie ty lk o z pew nym i przed m io tam i, a le i ze zw iązanym i z prow adzeniem ta k ie g o g o sp o d a rstw a p ra w a m i i ob o w iązk am i.

Z tego o k reśle n ia p ojęcia g o sp o d a rstw a roln eg o zd a je się w y n ik ać, że sp a d k o ­

bierca, k tó ry do dziedziczenia g o sp o d a rstw a ro ln eg o nie dochodzi, nie w s tę p u je także w dłu g i zw iązane z p row adzeniem tego g o spodarstw a, a zatem ju ż i p rz e d działem sp a d k u nie ponosi za nie n o rm a ln e j odpow iedzialności. J a k w ięc sp rzecz­ ność pow yższą usu n ąć?

W idzę ty lk o je d n ą m ożliw ość. M ianow icie należy odrzucić arg. a contrario z art.. 1081 k.c. A rty k u ł te n należy do z w a rte j g ru p y przepisów art. 1070— 1081 k.c., dotyczących d ziału sp a d k u obejm u jąceg o g o sp o d arstw o ro ln e. P rz e p isy te n ie dotyczą n a to m ia st zu p ełn ie sy tu a c ji p ra w n e j istn ie ją c e j p rzed d ziałem sp a d k u . T oteż z tego, że w art. 1081 k.c. u k sz ta łto w a n a je s t w pew ien sposób odpow ie­ dzialność za długi sp ad k o w e po dziale sp ad k u , n ie m ożna w żad en sposób — a już n a jm n ie j za pom ocą arg. a contr. — w nioskow ać o tym , ja k ukształtow ana- je st odpow iedzialność za długi sp ad k o w e p rzed działem s p a d k u .1 T ak w ięc p rz y ­

i R o z u m o w a n i e p o d a n e w t e k ś c i e m ó g ł b y k t o ś m o ż e s t a r a ć s i ę o d e p r z e ć z a p o m o c ą a r ­ g u m e n t u n a s t ę p u j ą c e g o : S k o r o m o d y f i k a c j a o d p o w i e d z i a l n o ś c i z a d ł u g i s p a d k o w e w p r z e ­ p i s a c h o d z i e d z i c z e n i u g o s p o d a r s t w r o l n y c h ( a r t . 1081 k . c . ) d o t y c z y t y l k o o k r e s u p o d z i a l e s p a d k u , t o d o c z a s u d z i a ł u o d p o w i e d z i a l n o ś ć t a u k s z t a ł t o w a n a j e s t n a z a s a d a c h o g ó l n y c h . A r g u m e n t b y ł b y n i e w y s t a r c z a j ą c y , b o i s t n i e j ą p r z e p i s y § 2 u s t . 1, 3 r o z p . z d n i a 28 l i s t o ­ p a d a 1964 r . , k t ó r e m o d y f i k u j ą z a s a d y o d p o w i e d z i a l n o ś c i z a d ł u g i s p a d k u , o b e j m u j ą c e g o g o s ­ p o d a r s t w o r o l n e , t a k ż e c o d o o k r e s u p r z e d d z i a ł e m s p a d k u .

10 J a n G w ł a z d o m o r s k i N r 3— 4 (99— 100)

ją ć trze b a, że przepisam i, k tó re n o rm u ją u k sz ta łto w a n ie odpow iedzialności za d łu g i sp ad k u , o b ejm u ją ce g o go sp o d arstw o rolne, w ok resie od p rzy ję cia do działu sp a d k u , są ogólne p rze p isy o odpow iedzialności za długi sp ad k o w e (art. 1031— 1034 k.c.) z m o d y fik a cją w y n ik a ją c ą z § 2 ust. I, 3 rozp. RM z d n ia 28 listo p ad a 1964 r. M o d y fik acja ta dotyczy zasady w y ra żo n e j w a rt. 1030 zd. 2 k.c. M iano­ w icie z je d n e j stro n y stw ie rd z ić trze b a, że sp a d k o b ierca , k tó ry n ie dochodzi do d ziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego, nie sta je się d łu ż n ik ie m z długów zw iąza­ n y ch z p ro w a d ze n iem te g o gosp o d arstw a. Z d ru g ie j stro n y n ie ulega ch y b a w ą t­ pliw ości. że ta k ż e p o p rzy ję ciu sp a d k u w szyscy w ierz y cie le sp a d k u m ogą p ro ­ w ad z ić egzekucję ze w szy stk ich przed m io tó w do sp a d k u n ależ ąc y ch (art. 803 k.p.c.), p o n iew aż przyjęcie sp a d k u n ie m oże ich tego u p ra w n ie n ia pozbaw ić. Ze zsum o­ w a n ia pow yższych dw óch zdań w y n ik a n a s tę p u ją c e u k sz ta łto w a n ie odpow iedzial­ ności za długi sp ad k u , obejm u jąceg o g o sp o d a rstw o ro ln e, w okresie m iędzy p rzy ję cie m a działem sipadiku: z pow odu d łu g u zw iązan eg o z p row adzeniem go­ s p o d a rs tw a rolnego w ierzy ciel m oże prow adzić eg zek u cję ta k z p rzedm iotów n ale ż ą c y c h do tego g o sp o d a rstw a , ja k i z p ozostałych sp a d k o w y c h przedm iotów m a jątk o w y c h . P o n iew aż te spadkow e przed m io ty m a ją tk o w e nie w chodzące w sk ła d g o sp o d a rstw a roln eg o n ależ ą w odpow iednim u ła m k u do spadkobiercy, k tó r y n ie dziedziczy ta k ie g o g o sp o d arstw a, przeto o ta k im sp a d k o b iercy m ożna pow iedzieć, że ja k k o lw ie k nie je s t on dłu żn ik iem w zo b ow iązaniach zw iązanych z p ro w ad zen iem g o sp o d a rstw a rolnego, to je d n a k w pew nym , n ieznacznym zresztą s to p n iu odpow iada za te zobow iązania. O dpow iedzialność ta n ie ob ejm u je je d n ak w łasnego m a ją tk u sp ad k o b iercy , k tó ry nie dziedziczy g o sp o d a rstw a rolnego, w sk u ­ te k czego z pow odu długów zw iązanych z pro w ad zen iem ta k ieg o g o sp o d arstw a n ie m ożna p row adzić egzekucji z p rzedm iotów n ależący ch do w łasnego m a ją tk u ta k ie g o sp adkobiercy. Z pow odu długów zw iązanych z pro w ad zen iem gospo­ d a r s tw a ro ln eg o m ożna n a to m ia st prow adzić egzekucję z przed m io tó w n ależących do w łasn y ch m a ją tk ó w spadkobierców , k tó rzy dziedziczą ta k ie gospodarstw o.

W ydaje się, że pow yższe zasady m ożna zastosow ać — p rz y ich o d w ró c en iu — -do w y padków , w k tó ry c h p ew n i sp a d k o b iercy pow o łan i są do dziedziczenia ty lk o g o sp o d a rstw a rolnego, ale n ie dziedziczą pozostałych sp ad k o w y ch p rzedm iotów m a ją tk o w y c h . W ty c h w y p a d k a c h sp adkobiercy, k tó rzy dziedziczą ty lk o gospo­ d a rs tw o ro ln e, nie s ta ją się dłużm ikam i z zobow iązań n ie zw iązan y ch z p ro w a ­ d z e n ie m ta k ie g o g o sp o d arstw a. Z pow odu ta k ic h długów w ierzyciele m ogą p r o ­ w ad zić egzekucję ze w szy stk ich przed m io tó w n ależący ch do sp a d k u , a zatem ta k ż e z przed m io tó w w chodzących w sk ła d g o sp o d a rstw a rolnego. O ty le w ięc m ożna pow iedzieć o sp a d k o b ierca ch , k tó rz y dziedziczą ty lk o g o sp o d arstw o rolne, że oni ta k ż e o d p o w iad a ją w p ew n y m — z re sztą b ardzo ograniczonym — z a k resie za dłu g i

I n n a p r ó b a o b a l e n i a r o z u m o w a n i a p o d a n e g o w t e k ś c i e m o g ł a b y p o l e g a ć n a u ż y c i u a r g u ­ m e n t a c j i n a s t ę p u j ą c e j : G d y b y z p r z e p i s u § 2 u s t . 1, 3 r o z p . R M z d n i a 28 l i s t o p a d a 1964 x . m i a ł o r z e c z y w i ś c i e w y n i k a ć , ż e s p a d k o b i e r c y , k t ó r z y n i e d o c h o d z ą d o d z i e d z i c z e n i a g o s p o ­ d a r s t w a r o l n e g o , w d ł u g i z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m t e g o g o s p o d a r s t w a w o g ó l e n i e w s t ę p u j ą i w k o n s e k w e n c j i z a n i e n i e o d p o w i a d a j ą , t o p r z e p i s a r t . 1081 z d . 1 k . c . , w y p o w i a d a j ą c y t ę z a s a d ę c o d o o k r e s u p o d z i a l e s p a d k u , b y ł b y z b ę d n y , a j e g o z a m i e s z c z e n i e w u s t a w i e n i e d a ł o b y s i ę w y t ł u m a c z y ć . T a k ż e i t a a r g u m e n t a c j a n i e m o g ł a b y b y ć u z n a n a z a p r z e k o n u j ą c ą . M i a n o w i c i e z d a l s z y c h w y w o d ó w z a m i e s z c z o n y c h w t e k ś c i e w y n i k a , ż e s p a d k o b i e r c y , k t ó r z y n i e d o c h o d z ą d o d z i e d z i c z e n i a g o s p o d a r s t w a r o l n e g o , o d p o w i a d a j ą j e d n a k — c h o ć w b a r d z o o g r a n i c z o n y m z a k r e s i e — z a z o b o w i ą z a n i a , z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m t a k i e g o g o s p o d a r s t w a , p r z e d d z i a ł e m s p a d k u p o m i m o i s t n i e n i a p r z e p i s ó w § 2 u s t . 1, 3 r a z p . R M z d n i a 28 l i s t o ­ p a d a 1964 r . O t ó ż a r t . 1081 z d . l k . c . w y ł ą c z a , j e ś l i c h o d z i o o k r e s p o d z i a l e s p a d k u , ' w s z e l k ą o d p o w i e d z i a l n o ś ć s p a d k o b i e r c ó w , k t ó r z y n i e d z i e d z i c z ą g o s p o d a r s t w a r o l n e g o , z a • d ł u g i z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m t a k i e g o g o s p o d a r s t w a .

£ Jr 3 4 (99__ 100) O dpow iedz, za d ługi sp a d k u obejm u ją ceg o gospod. ro ln e n

n ie zw iązane z prow adzeniem ta k ieg o g o sp o d arstw a. Z pow odu ta k ic h długów m ożna ta k ż e prow adzić egzekucję z p rzed m io tó w n ależących do w łasn y ch m a ją t­ k ó w sp adkobierców , k tó rz y g o sp o d a rstw a rolnego n ie dziedziczą, n a to m ia st nie

m ożna p ro w a d zić eg z ek u c ji z p rzed m io tó w n a leż ąc y ch do w łasn y ch m a ją tk ó w spadkobierców , k tó rz y dziedziczą ty lk o ta k ie gospodarstw o.

Je że li w czasie od o tw arc ia sp a d k u do działu sp a d k u n ie k tó re długi sp ad k o w e zw ią z a n e z pro w ad zen iem g o sp o d a rstw a ro ln eg o zo stały sp łacan e lu b ściąg n ięte z pozostałych p rzedm iotów sp ad k o w y ch albo te ż jeżeli — n a odw rót — n ie k tó re d łu g i n ie zw iązane z pro w ad zen iem g o sp o d a rstw a roln eg o zo stały spłacone lub śc ią g n ię te z należący ch do n iego przedm iotów , to sp a d k o b iercy b ęd ą m ogli p o d ­ n o sić m iędzy sobą odpow iednie roszczenia w yró w n aw cze przy za sto so w an iu a rt. 63C, G18 § 2, 3 k.p.c.

Poza ty m do odpow iedzialności za dłu g i sp a d k u , obejm ującego go sp o d arstw o ro ln e, w okresie m iędzy p rzyjęciem a działem s p a d k u stosow ać należy odpow iednio ogólne za sa d y o odpow iedzialności sp ad k o b iercó w za długi spadkow e.

ad ę). W p rze p isac h ogólnych o odpow iedzialności sp a dkobierców za dłu g i s p a d ­ kow e istn ie je ty lk o je d en , przepis dotyczący p ro b lem u u k sz ta łto w a n ia odpow ie­ dzialności za dłu g i sp ad k o w e p o dziale sp a d k u . J e s t nim a rt. 1034 § 2 k.c., w edług k tó re g o od ch w ili d ziału sp a d k o b iercy o d p o w iad a ją za d ługi spadkow e podzielnie w sto su n k u do w ielkości ich udziałów (do chw ili działu sp a d k u o dpow iadali so ­ lid a rn ie — a rt. 1034 § 1 k.c.). N ie je st d la m n ie jasne, dlaczego pozbaw iono w ie ­ rzycieli sp ad k o w y ch korzyści, w y n ik a ją c y c h z so lid a rn e j o dpow iedzialności sp a d ­ kobierców , w łaśn ie w odniesieniu do te j sy tu a c ji (tzn. p o dziale spadku), k ie d y w istn ie n iu s o lid a rn e j odpow iedzialności sp a d k o b iercó w w ierzy ciele ci s ą n a js il­

n ie j za in te re so w an i.

D alszy s k u te k d ziału sp a d k u w z a k resie odpow iedzialności za d łu g i sp a d k u to z m ian a co do tego, czym k aż d y ze sp a d k o b iercó w odpow iada. M ianow icie po dziale sp a d k u k aż d y sp a d k o b ierca o d pow iada z a d łu g i sp a d k o w e : 1) sw oim w ła ­ sn y m m a ją tk ie m , ja k i m a n iezależn ie od dziedziczenia; 2) p rz e d m io ta m i s p a d k o ­ w ym i, k tó re m u p rzy p a d ły p rzy dziale sp a d k u — oczyw iście dopóki p rze d m io ty t e n ależ ą do jego m a ją tk u (por. ta k ż e a rt. 779 § 1 k.p.c.).

Co do odpow iedzialności sp ad k o b iercó w z a długi sp ad k o w e po d z ia le sp a d k u , ■w k tó re g o sk ła d w chodzi g o sp o d arstw o ro ln e, p o d a n e s ą do d atk o w e za sa d y w p r z e ­ pisie (chyba n ie dość p rzem yślanym , a n a d to n ie jasn y m ) a rt. 1081 k.c. T akże w ty m p rze p isie podzielono długi sp ad k o w e n a d w ie k ateg o rie, m ianow icie: a) n a d łu g i sp a d k o w e zw iązane z p ro w a d ze n iem g o sp o d a rstw a rolnego, b) n a in n e d łu g i, tzn. dłu g i n ie zw iązane z p ro w ad zen iem g o sp o d a rstw a rolnego. Co do łcażdej z ty c h k ate g o rii podane są w a rt. 1081 k.c. o d ręb n e zasady.

Z a długi n ie zw iązan e z pro w ad zen iem g o sp o d a rstw a roln eg o p o n o szą o d p o ­ w ied z ia ln o ść w szyscy sp a d k o b iercy n a za sa d ach ogólnych (art. 1081 zd. 3 k.c.).

P rz e p is te n m ożna ro zu m ieć w ró żn y sposób:

1) N aprzód w te n sposób, że odpow iedzialność z a dłu g i należące do te j k a t e ­ g o rii ro zd ziela się m iędzy w sp ó łsp ad k o b iercó w w częściach o d p o w iad a ją cy c h udziałom , w ja k ic h poszczególni sp a d k o b ie rc y p o w o ła n i s ą do dziedziczenia „całego s p a d k u ” — nie za leż n ie od tego, że n ie k tó rz y sp a d k o b ie rc y n ie dochodzą do d z ie ­ d zicz en ia g o sp o d a rstw a rolnego. T en sposób ro zd z iału odpow iedzialności za długi n ie zw ią za n e z p ro w a d ze n iem g o sp o d a rstw a ro ln eg o b y łb y n ajcz ęśc iej k rzy w d zą cy xila ty c h sp ad k o b iercó w , k tó rzy g o sp o d a rstw a ro ln eg o n ie dziedziczyli.2

2 P r z y k ł a d : J e s t d w ó c h s p a d k o b i e r c ó w , A ł B , k t ó r z y d z i e d z i c z ą w c z ę ś c i a c h r ó w n y c h . « J e d n a k ż e d o d z i e d z i c z e n i a g o s p o d a r s t w a r o l n e g o d o c h o d z i t y l k o A . W a r t o ś ć g o s p o d a r s t w a

12 J a n G w i a z d o m o r s k i N r 3— 4 (99— 100)

2) D rugi sposób ro zu m ie n ia a rt. 1081 zd. 3 k.c. p olegałby n a ty m , że n a jp ie r w n ależ ało b y o k reślić w a rto ś ć g o sp o d a rstw a ro ln eg o o raz p o zo stały ch p rzed m io tó w spadkow ych, obliczyć w te n sposób w a rto ść całego sp a d k u , oznaczyć w a rto ść te g o , do czego k a ż d y ze sp a d k o b iercó w je st pow ołany, a w k ońcu u sta lić sto s u n e k , w ja k im p o z o sta ją w a rto śc i korzyści p rz y p a d a ją c y c h ze sp a d k u d la poszczególnych sp ad k o b iercó w do w a rto śc i całego s p a d k u i w ty c h u ła m k a c h rozdzielić m iędzy po ­ szczególnych sp a d k o b iercó w o dpow iedzialność za d łu g i n ie zw iązan e z p ro w a d z e ­ n ie m g o sp o d a rstw a ro ln eg o .3 T en sposób ro zu m ie n ia p rze p isu a rt. 1081 zd. 3 k.c. m ógłby n ie je d n o k ro tn ie d o p ro w a d zić do w y n ik ó w n ie k o rz y stn y c h d la sp a d k o ­ biercy. k tó ry dochodzi d o d ziedziczenia g o sp o d a rstw a ro lnego.4

3) P o n iew aż okazało się, że pod an e pod 1) i 2) sposoby w y k ła d n i a rt. 1081 zd. 3 k.c. p ro w a d z ą do w y n ik ó w , k tó re n ie n a d a ją się d o p rz y ję c ia , trz e b a sz u k a ć trzeciego sposobu w y k ła d n i te g o przepisu. Może te n sposób polegać ju ż ty lk o n a tym , żeby podział o dpow iedzialności z a n ie zw ią za n e z p ro w a d ze n iem gospo­ d a rs tw a roln eg o d łu g i sp a d k o w e p rzep ro w ad z o n y z o stał sto so w n ie do w a rto śc i przed m io tó w sp ad k o w y ch , k tó r e poszczególni sp a d k o b ie rc y p rz y dziale s p a d k o ­ w y m w o stateczn y m re z u lta c ie o trzy m ali.5 T akże i ta w y k ła d n ia n ie je st w p e łn i za d o w ala ją ca, i to z d w ó ch pow odów . N aprzód — m ożna m ieć w ątp liw o ści, czy je s t ona z u p e łn ie z g o d n a z u sta w ą . M ianow icie w e d łu g a rt. 1081 zd. 3 k.c. od p o ­ w iedzialność za dłu g i sp a d k o w e n ie zw iązane z p ro w ad zen iem g o sp o d a rstw a ro l­ nego ponoszą w szyscy sp a d k o b ie rc y n a za sa d ach ogólnych, tzn. podział o d p o

-r o l n e g o w y n o s i 200 000 z ł , w a -r t o ś ć p o z o s t a ł y c h p -r z e d m i o t ó w s p a d k o w y c h — 20 000 z ł . P -r z y d z i a l e s p a d k u o t r z y m u j ą z a t e m — p r z y w z i ę c i u p o d u w a g ę a r t . 1079 k . c . — w w a r t o ś c i a c h : A 200 000 z ł, a B 20 000 z ł . C 7. y b y ł o b y s p r a w i e d l i w e , ż e b y A i B o d p o w i a d a l i z a d ł u g i s p a d ­ k o w e , k t ó r e n i e s ą z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o l n e g o , p o p o ł o w i e ? 3 P r z y k ł a d : S t a n f a k t y c z n y j a k w p r z y k ł a d z i e p o p r z e d n i m . W a r t o ś ć c a ł e g o s p a d k u 220 000 z ł . S p a d k o b i e r c y A i B p o w o ł a n i s ą d o d z i e d z i c z e n i a „ c a ł e g o s p a d k u ” p o p o ł o w i e , w o b e c c z e g o - p o w o ł a n i s ą t a k ż e d o d z i e d z i c z e n i a p o p o ł o w i e p r z e d m i o t ó w n i e n a l e ż ą c y c h d o g o s p o d a r ­ s t w a r o l n e g o . N a k a ż d e g o z n i c h p r z y p a d a z a t e m k o r z y ś ć w y n o s z ą c a w w a r t o ś c i 10 000 z ł . P o n a d t o t y l k o A o t r z y m a g o s p o d a r s t w o r o l n e . T a k w i ę c A j e s t p o w o ł a n y d o o t r z y m a n i a ł ą c z n i e k o r z y ś c i o w a r t o ś c i 210 000 z ł, t z n . w u ł a m k u 21/22 c z ę ś c i , B z a ś p o w o ł a n y J e s t d o o t r z y m a n i a k o r z y ś c i o w a r t o ś c i 10 000 z ł , t z n . w u ł a m k u 1/22 c z ę ś c i s p a d k u . W y n i k s t ą d , ż e A m i a ł b y o d p o w i a d a ć z a d ł u g i s p a d k o w e , n i e z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o l n e g o , w 21/22 c z ę ś c i a c h , a B w 1/22 c z ę ś c i . * P r z y k ł a d : J e s t d w ó c h s p a d k o b i e r c ó w , A i B , k t ó r z y s ą p o w o ł a n i d o d z i e d z i c z e n i a „ c a ­ ł e g o s p a d k u ” p o p o ł o w i e . P o n a d t o t y l k o s p a d k o b i e r c a A p o w o ł a n y j e s t d o d z i e d z i c z e n i a g o s ­ p o d a r s t w a r o l n e g o . W a r t o ś ć g o s p o d a r s t w a r o l n e g o w y n o s i 150 000 z ł , p r z e d m i o t y s p a d k o w e z a ś n i e n a l e ż ą c e d o g o s p o d a r s t w a r o l n e g o m a j ą t a k ż e w a r t o ś ć 150 000 z ł . P r z y t y m s t a n i e r z e c z y t r z e b a b y b y ł o p r z y j ą ć , ż e A j e s t p o w o ł a n y d o o t r z y m a n i a z e s p a d k u p r z e d m i o t ó w o ł ą o z n e j w a r t o ś c i 225 000 z ł , a B — p r z e d m i o t ó w o w a r t o ś c i 75 000 z ł . Z t e g o w z g l ę d u A m i a ł b y o d p o w i a d a ć z a d ł u g i s p a d k o w e , n i e z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o l n e g o , w 3/4, a B t y l k o w 1/4 c z ę ś c i . T y m c z a s e m p r z y d z i a l e s p a d k u A o t r z y m a — n a p o d s t a w i e a r t . 1079 k . c . — t y l k o g o s p o d a r s t w o r o l n e , B z a ś w s z y s t k i e p o z o s t a ł e p r z e d m i o t y s p a d k o w e . O b a j s p a d k o b i e r c y o t r z y m a j ą z a t e m z e s p a d k u w o s t a t e c z n y m r e z u l t a c i e w a r t o ś c i j e d n a k o w e , n a t o m i a s t m i e l i b y o d p o w i a d a ć z a d ł u g i s p a d k o w e , n i e z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r ­ s t w a r o l n e g o , w c z ę ś c i a c h n i e r ó w n y c h . 5 P r z y p r z y j ę c i u t e j w y k ł a d n i a r t . 1081 z d . 3 k . c . o d p o w i e d z i a l n o ś ć z a d ł u g i s p a d k o w e n i e z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o l n e g o b y ł a b y p o d z i e l o n a w t e n s p o s ó b , ż e w p r z y k ł a d z i e p o d a n y m w p r z y p . 3 A o d p o w i a d a ł b y z a 10/11 c z ę ś c i , a B z a 1/11 k a ż d e g o d ł u g u . N a t o m i a s t w p r z y k ł a d z i e p o d a n y m w p r z y p . 4 o b a j s p a d k o b i e r c y o d j > o w i a d a l i b y z a k a ż d y d ł u g s p a d k o w y n i e z w i ą z a n y z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o l n e g o — p o p o ł o w i e . P r z y o k r e ś l a n i u — w s p o s ó b p o d a n y w t e k ś c i e p o d 3) — c z ę ś c i , w j a k i c h s p a d k o b i e r c y m a j ą o d p o w i a d a ć , s t o s o w n i e d o a r t . 1081 $ 3 k . c . , z a d ł u g i s p a d k o w e n i e z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o l n e g o , n i e n a l e ż y u w z g l ę d n i a ć a n i r o z l i c z e ń m i ę d z y s p a d k o b i e r c a m i , o k t ó r y c h - m o w a w a r t . 686 k . p . c . , a n i w y n i k u z a l i c z e n i a d a r o w i z n p r z e p r o w a d z o n e g o n a p o d s t a w i e - a r t . 1039— 1043 k . c .

K r 3__4 (99__ 100) O dpow iedz, za dlugl sp a d ku ob ejm u ją ceg o gospod, rolne 13

w ied zialn o ści pom iędzy w sp ółspadkobierców m a być d o k qnany w sposób p rz e w i­ d zian y w a rt. 1034 k.c., a za te m w sto su n k u do w ielkości udziałów poszcze­ gólnych w spółspadkobierców . O tóż przez te rm in „u d z ia ły ” rozum ie się n o rm a ln ie w p rzep isach o dziedziczeniu ułam k i, w ja k ic h poszczególni w sp ó łsp a d k o b ierc y dochodzą do dziedziczenia. Tym czasem p rz y obecnie prop o n o w an ej w y k ła d n i a rt. 1031 zd. 3 k.c. podział odpow iedzialności za długi n ie zw iązane z p ro w ad zen iem g o sp o d a rstw a ro ln eg o d o k o n y w ałb y się n ie w sto s u n k u do w ielkości udziałów , w ja k ic h w sp ó łsp a d k o b ierc y dziedziczą, ty lk o w sto s u n k u do w a rto śc i p rze d m io ­ tó w sp ad k o w y ch , ja k ie poszczególni w sp ó łsp a d k o b ierc y p rzy dziale sp a d k u o trz y ­ m a li. P o w tó re — p ro p o n o w a n a obecnie w y k ła d n ia a rt. 1081 zd. 3 k.c. stw a rz a ła b y b a rd z o duże tru d n o śc i d la w ierzy cieli sp a d k o w y c h p rzy u sta la n iu , w ja k ic h czę­ śc iac h m a ją zapozw ać w spółspadkobierców . D ow iedzenie się, ja k ie są w arto śc i przedm iotów , k tó re poszczególni w sp ó łsp a d k o b ierc y p rz y dziale s p a d k u o trzy m ali, n ie będzie d la w ierzy cieli spa!dku — pom im o a rt. 525 k.p.c. — łatw e.

Pow yższe w ątp liw o ści oo do w y k ła d n i a rt. 1081 zd. 3 k.c. ro zstrz y g n ąć je d n a k n a ­ leży m. zd. — pom im o n asu w a ją c y c h się zastrze że ń — n a korzyść w y k ła d n i p o ­ d a n e j pod 3).

D w ie zasady, k tó re r e g u lu ją o d pow iedzialność sp ad k o b iercó w p o dziale sp a d k u z a długi zw iązan e z pro w ad zen iem g o sp o d a rstw a rolnego, p o d an e s ą w art. 1081 zd., 1, 2 k.c. P ierw sza z n ic h — n a p ierw szy r z u t o k a — je s t ja sn a : z a d łu g i n ależące do te j k a te g o rii o d p o w iad a ją ty lk o sp ad k o b iercy , k tó ry m g o sp o d a rstw o ro ln e p rzy dziale sp a d k u przypadło, o ra z sp a d k o b iercy , k tó rzy o trz y m u ją od n ic h s p ła ty (art. 1081 zd. 1 k.c.). Z rozum ienie d ru g ie j za sa d y n a tr a fia n a tru d n o ści. W edług te j d ru g ie j zasady sp ad k o b iercy , k tó rz y ponoszą odpow iedzialność za dług', zw ią za n e z prow adzeniem g o sp o d a rstw a rodnego, o d p o w iad a ją za n ie w czę- śc ia (h stosow nie do w arto śc i o trzy m an y ch przez n ic h udziałów (art. 1081 zd. 2 k.c.). N ależy tu w ziąć pod uw agę n a s tę p u ją c e g ru p y w y p ad k ó w :

a) S pośród spadkobierców , k tó rz y dochodzą do d ziedziczenia g o sp o d a rstw a r o l­ nego, je d en o trz y m u je p rz y dziale sp a d k u g o sp o d arstw o ro ln e, in n i o trz y m u ją s p ła ­ ty w p ełn ej w ysokości (art. 1075 § 1 k.c.). N ie m a tru d n o ści. W szyscy sp ad k o b iercy , którzy dziedziczą g o sp o d a rstw o ro ln e, o d p o w iad a ją za długi spadkow e, zw iązan e z pro w ad zen iem g o sp o d a rstw a rolnego, w częściach, w ja k ic h zo stali pow o łan i do

dzied ziczen ia te g o gosp o d arstw a.

b) S pośród sp adkobierców , k tó rzy dochodzą do dziedziczenia g o sp o d a rstw a r o l­ nego, je d e n o trz y m u je p rz y d ziale sp a d k u g o sp o d arstw o ro ln e, in n i o trz y m u ją s p ła ty obniżan e (art. 1075 § 2 k.c.). P o w sta je w ątp liw o ść, czy p o d ział o d p o w ied zial­ ności za d łu g i zw iązan e z prow adzeniem g o sp o d a rstw a rolnego n a stę p o w a ć m a stosow nie do udziałów , w ja k ic h sp a d k o b iercy z o stali p ow ołani d o dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego, czy te ż sto so w n ie do w arto śc i ty c h korzyści, ja k ie poszcze­ góln i sp a d k o b ie rc y p rz y dziale o trz y m a li.6 O pow iadam się z a d ru g ą ew e n tu aln o ścią dlatego, że w a rt. 1081 zd. 2 k.c. u ży ty je st w p ra w d zie w y ra z „ u d z ia ł”, ale w y ra z te n u żyty z o sta ł w zw rocie „w sto su n k u do w arto śc i o trzy m an eg o u d z ia łu ”.

c) S pośród spadkobierców , k tó rzy dochodzą d o dziedziczenia g o sp o d a rstw a r o l­ nego, je d n i o trz y m u ją p rzy dziale sp a d k u go sp o d arstw o ro ln e, in n i zaś są m a ło ­

• P r z y k ł a d : S ą t r z e j s p a d k o b i e r c y : A , B l C , p o w o ł a n i d o d z i e d z i c z e n i a g o s p o d a r s t w a r o l n e g o w c z ę ś c i a c h r ó w n y c h . G o s p o d a r s t w o r o l n e m a w a r t o ś ć 150 000 z ł . O t r z y m a ł j e p r z y d z i a l e s p a d k u A , B i C z a ś o t r z y m a l i s p ł a t y o b n i ż o n e d o p o ł o w y , t j . p o 25 000 e ł . C z y s p a d k o b i e r c y A , B i C o d p o w i a d a ć m a j ą z a d ł u g i s p a d k o w e , z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s ­ p o d a r s t w a r o l n e g o , w r ó w n y c h c z ę ś c i a c h , t j . p o 1/3, c z y t e ż A m a o d p o w i a d a ć w 2/3, a B i C p o 1/6 c z ę ś c i ?

14 J a n G w i a z d o m o r s k i _{N r 3— 4 (99— 100)}

le tn i albo p o b ie ra ją n a u k ę zaw odu lu b uczęszczają d o szkół i o trz y m u ją sp ła ty n ależ n e n a p o d sta w ie § 17 rozp. RM z d n ia 28 lis to p a d a 1964 r. <Dz. U . N r 45, poi:. 304). Co do te j g ru p y w y p ad k ó w p o w sta ją w ątp liw o ści jeszcze d a le j idące n iż co d o g ru p y om ów ionej pod b). C hodzi m ia n o w icie o rozstrzygnięcie, czy w w y p a d k a c h taikich sp a d k o b ie rc y o d p o w iad a ją za d łu g i sp ad k o w e, zw iązan e z p r o ­ w ad zen iem g o sp o d a rstw a rolnego, w częściach, w ja k ic h zo sta li pow o łan i d o d zie­ dziczenia tego g o sp o d a rstw a , czy te ż sp a d k o b iercy o trz y m u ją c y s p ła ty (stosow nie d o .§ 17 pow oł. rozp.) o d p o w ia d a ją ty lk o w częściach w y n ik a ją c y c h ze sto s u n k u w arto śc i g o sp o d a rstw a ro ln eg o do su m y r a t, k tó re p raw d o p o d o b n ie z o sta n ą w y p ła ­ cone poszczególnym sp a d k o b ierco m m a ło le tn im alb o p o b ie ra ją c y m n a u k ę zaw odu lu b uczęszczającym do szkół, czy w reszcie za dłu g i sp a d k o w e zw ią za n e z p ro w a ­ d zeniem g o sp o d a rstw a ro ln e g o od p o w iad a ty lk o sp a d k o b ierca , k tó ry p rz y dziale sp a d k u o trzy m ał g o sp o d a rstw o ro ln e, n a to m ia st o trz y m u ją c y sp ła ty sp a d k o b iercy m a ło le tn i, p o b ie ra ją c y n a u k ę zaw o d u i uczęszczający d o szkół s ą od o dpow iedzial­ n o śc i za te d łu g i w o ln i.7

C hyba n ie m oże być d la n ik o g o w ą tp liw e , że n ie n a d a je s ię d o za ak c ep to w a n ia e w e n tu aln o ść p ierw sza. S pośród ew en tu aln o ści d ru g ie j i trz e c ie j w y b ra ć n ależy

m . zd. e w e n tu aln o ść trz e c ią .8 S p ła ty n a le ż n e sp a d k o b ierco m m a ło le tn im , p o b ie ra ­

jący m n a u k ę zaw odu i uczęszczającym d o szkół m a ją n a celu za p ew n ie n ie pow yż­ szym sp ad k o b ierco m śro d k ó w egzystencji, p o trze b n y ch im d o czasu p rzy g o to w a n ia ich do p ra c y dla d o b ra społeczeństw a. T ru d n o p rzypuścić, b y u staw o d aw ca, p rz y ­ z n a ją c tym spad k o b ierco m ze s p a d k u sk ro m n e r a ty m iesięczne, m a ją c e w y ra ź n ie c h a r a k te r alim e n ta c y jn y , k tó ry c h w ysokość m a b y ć u sta lo n a p rzy w zięciu pod u w ag ę dochodow ości g o sp o d a rstw a roln eg o i k tó r e — p rz y n a jm n ie j zw ykle — m a ją b y ć p ła co n e z przynoszonych przez to g o sp o d arstw o dochodów , obciążał ty c h sp ad k o b iercó w o d p ow iedzialnością za d ługi spadkow e. P o w tó re, część długów , i to n iek ied y znaczna, za k tó re m ie lib y odpow iadać o trzy m u jąc y sp ła ty sp a d k o b iercy m a ło le tn i, p o b ie ra jąc y n a u k ę zaw odu i uczęszczający do szkół, b y ła b y z re g u ły tr u d n o ściągalna, a ra c z e j z ra z u przez pew ien czas — często znaczny — w ogóle nieściąg aln a. W reszcie, po trzecie, oznaczenie części długów zw iązanych z p ro w a ­ dzeniem g o sp o d a rstw a rolnego, za k tó re m ieliby odpow iadać o trzy m u jąc y ty lk o s p ła ty sp a d k o b iercy m a ło le tn i, p o b ie ra jąc y n a u k ę zaw odu lu b uczęszczający do

? P r z y k ł a d : S ą t r z e j s p a d k o b i e r c y : A , B , C , p o w o ł a n i d o d z i e d z i c z e n i a g o s p o d a r s t w a r o l n e g o w c z ę ś c i a c h r ó w n y c h . G o s p o d a r s t w o r o l n e m a w a r t o ś ć 150 000 z ł . O t r z y m u j e j e p r z y d z i a l e s p a d k u A . S p a d k o b i e r c a B m a w c h w i l i d z i a ł u l a t 18 i J e s t n a p i e r w s z y m r o k u s t u ­ d i ó w w y ż s z y c h , a s p a d k o b i e r c a C m a w c h w i l i d z i a ł u 5 l a t . C z y s p a d k o b i e r c y A, B i C m a j ą o d p o w i a d a ć z a d ł u g i s p a d k o w e , z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o l n e g o , w c z ę ś c i a c h r ó w n y c h , c z y t e ż p o d z i a ł o d p o w i e d z i a l n o ś c i m a b y ć p r z e p r o w a d z o n y w s p o s ó b n a s t ę p u j ą c y : s p ł a t y n a r z e c z s p a d k o b i e r c y B w y n i o s ą p r a w d o p o d o b n i e 26 400 z ł (48 r a t p o 550 z ł ) , d l a s p a d k o b i e r c y ziaś C 70 200 z ł (156 r a t p o 450 z ł ) . W o b e c t e g o z a d ł u g i s p a d k o w e z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o l n e g o m i e l i b y o d p o w i a d a ć : A w 534/1500 c z ę ś c i a c h , B w 246/1500, C z a ś 702/1500 c z ę ś c i a c h . W r e s z c i e p r z y p r z y j ę c i u t r z e c i e j e w e n t u a l n o ś c i — z a c a ł o ś ć d ł u g ó w z w i ą z a n y c h z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o l n e g o o d p o w i a d a ł b y t y l k o s p a d ­ k o b i e r c a A , n a t o m i a s t S p a d k o b i e r c y B i C b y l i b y o d o d p o w i e d z i a l n o ś c i z a t e d ł u g i w o l n i . 8 Z a t a k i m r o z w i ą z a n i e m o m a w i a n e g o w t e k ś c i e p r o b l e m u p r z e m a w i a j ą n a p r z ó d w y n i k i , d o j a k i c h w y b ó r e w e n t u a l n o ś c i d r u g i e j d o p r o w a d z i ł w p r z y k ł a d z i e p o d a n y m w p r z y p . 7. O t ó ż w e d ł u g p r z e p r o w a d z o n e g o t a m o b l i c z e n i a , z a d ł u g i z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o ­ d a r s t w a r o l n e g o o d p o w i e d z i a l n o ś ć m i a ł a b y b y ć r o z d z i e l o n a w s p o s ó b n a s t ę p u j ą c y : a 5 ) - l e t n i e d z i e c k o C , n i e m a j ą c e p r a w d o p o d o b n i e ż a d n e g o m a j ą t k u , m i a ł o b y o d p o w i a d a ć b l i s k o z a p o ł o w ę k a ż d e g o z t y c h d ł u g ó w : b ) s t u d e n t B m i a ł b y o d p o w i a d a ć z a p r z e s z ł o 1/6 k a ż d e g o z d ł u g ó w ; c ) n a t o m i a s t o t r z y m u j ą c y g o s p o d a r s t w o r o l n e s p a d k o b i e r c a A o d p o w i a d a ł b y t y l k o n a n i e c o w i ę c e j n i ż 1/3 k a ż d e g o z d ł u g ó w . C z y t e n r e z u l t a t • m o ż n a b y b y ł o z p u n k t u w id J J e - n i a s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o w j a k i k o l w i e k s p o s ó b u z a s a d n i ć ?

N r 3— 4 (99— 100) O dpow iedz, za dłu g i sp a d k u ob ejm u ją ceg o gospod. rolne u

szkół, n ie je s t zw y k le an i w chw ili działu, an i też p rzez pew ien czas po d z ia le m ożliw e, po n iew aż w chw ili d ziału n ie w iadom o, przez ja k dłu g i o k res s p a d k o b ie r­ cy ta c y b ę d ą o trzy m y w ać r a ty p rzew id zian e w § 17 pow oł. r o z p .9 N iem ożność zaś- u sta le n ia z a k re s u odpow iedzialności sp ad k o b iercó w , k tó rz y o trz y m u ją s p ła ty p rz e ­ w id zian e w § 17 pow oł. rozp., p o w oduje ta k ż e oczyw iście niem ożność u s ta le n ia z a ­ k re su odpow iedzialności spadkobierców , k tó rz y o trz y m u ją p rz y d z ia le g o sp o d a rstw o rolne.

T ak w ięc p rz y ję c ie z a p a try w a n ia , że o trzy m u jąc y ty lk o s p ła ty sp a d k o b ie rc y m a ­ ło letn i, p o b ie ra ją c y n a u k ę zaw o d u i uczęszczający d o szkół o d p o w iad a ją z a d łu g i sp ad k o w e zw iązan e z p ro w a d ze n iem g o sp o d a rstw a rolnego, pro w ad ziło b y d o w y ­ n ik u , że w ierz y cie le sp a d k u n ie m ogliby p rze z d łu ż szy — b y ć m oże — czas p a dziale dochodzić zasp o k o je n ia sw y ch w ierzy teln o ści, bo n ie w iedzielib y , w ja k ic h częściach m a ją żąd ać s p ła ty od sp ad k o b iercó w , a sw y ch d łużników . Z d ru g ie j stro n y p rz y ję te przeze m n ie za p a try w a n ie , że o trz y m u ją c y ty lk o s p ła ty sp a d k o ­ b ie rc y m a ło le tn i, p o b ie ra ją c y n a u k ę zaw odu i uczęszczający do szkół n ie o d p o ­ w ia d a ją z a dłu g i sp a d k o w e zw ią za n e z p ro w a d ze n iem g o sp o d a rstw a ro ln eg o , z n a j­ d u je p o d sta w ę u sta w o w ą w końcow ym zw rocie a rt. 1081 zd. 2 ik.c.: „w s to s u n k u dO' otrzy m an eg o u d z ia łu ” . C h y b a o sp a d k o b ie rc a c h o trz y m u ją c y c h s p ła ty z § 17 pow oł. rozp. tr u d n o b y łoby tw ie rd z ić, że p rzy dziale sp a d k u o trzy m u ją oni ja k iś „ u d z ia ł”.

W p ew n y m z w ią zk u z odpow iedzialnością za d łu g i sp a d k u , k tó ry o b e jm u je g o spo­ d a rstw o ro ln e, p o d ziale te g o sp a d k u p o zo staje p ro b lem , k to o d p o w iad a z a dłu g i zw iązane z p ro w a d ze n iem ta k ieg o g o sp o d a rstw a w w y p a d k a c h p rze w id zia n y ch w a rt. 1063 § 2 k.c., te n . w w y p ad k a ch , k ie d y do d ziedziczenia g o sp o d a rstw a r o l­ n eg o po w o łan e są w yłączn ie osoby w ch w ili o tw a rc ia s p a d k u tlrw ale n ie zd o ln e do- p racy, w s k u te k czego go sp o d arstw o ro ln e o trzy m u je S k a rb P a ń stw a , k tó ry obo­ w iązan y je st do k o n ać n a rzecz osób n iezdolnych do pracy sp ła t, o d p o w iad a ją cy c h w arto śc i ich udziałów w gosp o d arstw ie spadkow ym , po odliczeniu długów z w ią ­ zan y ch z p ro w a d ze n iem tego gosp o d arstw a. Czy za długi zw iązane z p ro w a d ze n iem g o sp o d a rstw a ro ln eg o odpow iadać m a ją osoby niezdolne do p rac y , k tó re s ą sp a d k o ­ b iercam i u p ra w n io n y m i do dziedziczenia g o sp o d a rstw a rolnego, czy te ż S k a rb P a ń ­ stw a , k tó ry w w y p a d k a c h p rze w id zia n y ch w art. 1063 § 2 k.c. u w a ż a n y je s t — w ed łu g w y raźn eg o b rzm ien ia pow ołanego p rz e p isu — za u staw ow ego spadkobiercę- g o sp o d a rstw a rolnego? Je ste m zdan ia, że za dłu g i spadkow e zw iązan e z p ro w a ­ dzeniem g o sp o d a rstw a roln eg o o d pow iada w ów czas w y łącznie S k a rb P a ń s tw a . Z a p a try w a n ie to opieram n a te j p odstaw ię, że sp a d k o b iercy tr w a le n ie zd o ln i do- p rac y o trzy m u ją od S k a rb u P a ń stw a sp ła ty , k tó ry c h w ysokość o k reśla się p rz y o d li­ czeniu długów zw iązan y ch z pro w ad zen iem g o sp o d a rstw a rolnego. O bciążanie c a ł­

9 P a t r z p r z y k ł a d p o d a n y w p r z y p . 7. W c h w i l i d z i a ł u s p a d k u w i a d o m o t y l k o , ż e s p a d - l « ) b i e r c a B j e s t p e ł n o l e t n i i j e s t n a p i e r w s z y m r o k u s t u d i ó w w y ż s z y c h , a s p a d k o b i e r c a C m a 5 l a t . N a t o m i a s t n i e w i a d o m o , c z y B b ę d z i e k o n t y n u o w a ł s t u d i a , c z y p o p i e r w s z y m r o k u j e r z u c i , d a l e j — j e ż e l i b ę d z i e k o n t y n u o w a ł s t u d i a , t o c z y s k o ń c z y j e w c z a s i e p r z e w i d z i a ­ n y m w p r o g r a m i e , c z y t e ż b ę d z i e z t y c h c z y i n n y c h p o w o d ó w s t u d i o w a ł d ł u ż e j , a — b y ć m j a ż e — p o d w ó c h l a t a c h s t u d i ó w n a j e d n y m w y d z i a l e p r z e n i e s i e s i ę n a w e t n a i n n y w y ­ d z i a ł i z a c z n i e s t u d i a o d p o c z ą t k u . C o d o s p a d k o b i e r c y C n i e w i a d o m o , c z y s k o ń c z y t y l k o s z k o ł ę p o d s t a w o w ą , c z y t e ż b ę d z i e u c z ę s z c z a ł d o s z k o ł y ś r e d n i e j , a p o t e m r o z p o c z n i e s t u ­ d i a w y ż s z e , w s k u t e k c z e g o o b o w i ą z e k w y p ł a c a n i a m u r a t z § 17 p o w o ł . r o z p . n i e w y g a ś n i e z c h w i l ą u k o ń c z e n i a p r z e z n i e g o l a t 18. T r z e b a s i ę t e ż l i c z y ć , c z e g o p r z e c i e ż n i e m o ż n a w y ł ą c z y ć , z p r z e d w c z e s n ą ś m i e r c i ą s p a d k o b i e r c ó w u p r a w n i o n y c h d o o t r z y m y w a n i a r a t . W r e s z c i e n i e m o ż n a z a p o m i n a ć o m o ż l i w o ś c i z m i a n y w y s o k o ś c i r a t w c z a s i e t r w a n i a o b o ­ w i ą z k u i c h u i s z c z a n i a ( a r t . 907 § 2 k . c . ) .

Z d z i s ł a w K r z e m i ń s k i _{N r 3— 4 (99— 100)}

k o w itą czy choćby ty lk o częściow ą odpow iedzialnością za pow yższe d łu g i s p a d ­ k o b iercó w trw a le n iezd o ln y ch d o p rac y i zw o lnienie od te j odpow iedzialności S k a r b u P a ń s tw a n ie d ałoby się w sk u te k te g o uzasadnić 10 z p u n k tu w id zen ia sp o ­ łe czn o -g o sp o d arczeg o .

ZDZISŁAW KRZEMIŃSKI

Ochrona praw zainteresowanego, kłóry nie był

uczestnikiem postępowania nieprocesowego

O p raco w an ie n in ie jsz e z a jm u je się p ro b lem em o chrony p ra w zain tereso w an eg o , ■który n ie b y ł uczestn ik iem p o stęp o w an ia nieprocesow ego, p rz y czym p o stę p o w a­

n ie to zakończyło s ię p raw o m o c n y m p o stan o w ien iem o rze k ają cy m co d o isto ty sp raw y . W obec te g o że p ro b lem te n n ie je s t zja w isk ie m no w y m w n aszy m p ro ­ cesie, n ależy się g n ąć do poglądów d o k try n y i orzecznictw a, k tó re p o w stały w ubiegłym okresie n a tle daw nego a rt. 44 k.p.n. i a rt. 70 pr. spadk.

i

1. Je śli chodzi o poglądy d o k try n y , to chyba n a w stę p ie n ależy tu przypom nieć o sta n o w isk u M. L isiew skiego, za ję ty m przez n ie g o w a rty k u le pt.: Roszczenia zain tereso w an eg o , k tó ry n ie uczestniczył w po stęp o w an iu , n a p o d sta w ie a rt. 44 k.p.n. („Pallestra” 10/1963, s. 1 i n.). Otóż M. L isiew ski, k tó r y w pow yższym a r ty k u le z a ją ł się założeniam i te o re ty cz n y m i a rt. 44 k.p.n., w y ra ził pogląd, że orzeczenia sąd o w e w y d a n e w try b ie p o stęp o w an ia n ie sp o rn e g o m a ją p ow agę rzeczy o sąd zo n ej i że ta p ow aga działa erga om nes. D lateg o — tw ie rd z ił te n a u to r — u sta w o d a w c a m u sia ł przez a r t. 44 k.p.n. o d esłać za in tereso w an eg o n a d ro g ę p o stę p o w a n ia spornego, by w ty m sp o rn y m p o stę p o w an iu dochodził on sw ych p raw .

W yw ody M. L isiew skiego p o p a rł B. D obrzański (glosa do u chw ały SN z d n ia

i« S k a r b P a ń s t w a o d p o w i a d a w z g l ę d e m w i e r z y c i e l i s p a d k o w y c h w y ł ą c z n i e — m . z d . — t a k ż e z a t e d ł u g i z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o l n e g o , k t ó r e p r z y u s t a l a n i u w y s o ­ k o ś c i s p ł a t y d l a s p a d k o b i e r c ó w n i e z d o l n y c h d o p r a c y n i e z a s t a ł y — p r z e z p r z e o c z e n i e c z y t e ż z p o w o d u b r a k u w i a d o m o ś c i o i c h i s t n i e n i u — o d l i c z o n e . W r a z i e s p ł a c e n i a t a k i e g o - d ł u g u S k a r b P a ń s t w a n a b y w a s p ł a c o n ą w i e r z y t e l n o ś ć d o w y s o k o ś c i d o k o n a n e j z a p ł a t y ( a n a l . d o a r t . 518 § 1 p k t 1 k . c . ) . O d m i e n n i e J . P i e t r z y k o w s k i : D z i e d z i c z e n i e g o s p o ­ d a r s t w r o l n y c h , s t r . 41. Z d a n i e m t e g o a u t o r a z a d ł u g i , k t ó r e p r z y o b l i c z a n i u w y s o k o ś c i s p ł a t y d l a s p a d k o b i e r c ó w n i e z d o l n y c h d o p r a c y n i e z o s t a ł y u w z g l ę d n i o n e , o d p o w i a d a j ą w z g l ę ­ d e m w i e r z y c i e l i c i s p a d k o b i e r c y , a n i e S k a r b P a ń s t w a . Z a p a t r y w a n i e t o n i e n a d a j e s i ę m . z d . d o p r z y j ę c i a d l a t e g o , ż e s t a w i a ł o b y w i e r z y c i e l a , k t ó r e g o w i e r z y t e l n o ś ć n i e z o s t a ł « p r z y o b l i c z a n i u w y s o k o ś c i s p ł a t y u w z g l ę d n i o n a , w s y t u a c j i b a r d z o n i e k o r z y s t n e j . W i e r z y - •nciele n i e b ę d ą z w y k l e m i e ć w i a d o m o ś c i o t y m , k t ó r e d ł u g i p o t r ą c o n o p r z y o b l i c z a n i u w y s o ­ k o ś c i s p ł a t y . D l a t e g o t e ż o d p o w i e d z i a l n o ś ć w z g l ę d e m w i e r z y c i e l i z a w s z y s t k i e d ł u g i z w i ą z a n e z p r o w a d z e n i e m g o s p o d a r s t w a r o l n e g o p o n o s i ć m u s i w w y p a d k a c h a r t . 1063 § 2 k . c . t e n - s a m d ł u ż n i k — n i e z a l e ż n i e o d t e g o , c z y d a n y d ł u g z o s t a ł p o t r ą c o n y p r z y o b l i c z a n i u w y s o ­ k o ś c i s p ł a t y d l a n i e z d o l n y c h d o p r a c y s p a d k o b i e r c ó w , c z y t e ż n i e .