PROF. ö«. IR. JULES VAN LIER (TU DELFT)
'Ook Nederland kent prikkels
voor hergebruik van water'
"Je zou het niet denlien in Nederland, maar ook hier zijn prikkels voor her- en meervoudig gebruik van water. Denk aan droge gebieden, zoals Zeeuws-Vlaanderen, met vrijwel uitsluitend brak water. In Terneuzen werkt Evides Industriewater in een speciale
waterfabriek gezuiverd afvalwater verder op met behulp van membraanfiltratie ten behoeve van chemiebedrijf DOW Benelux, zodat het daarna is te gebruiken voor hoogwaardige toepassingen. Door deze ketensluiting is het niet nodig water te onttrekken uit het
oppervlaktewater in de regio, dat overwegend zout of brak is", zegt prof dr. ir. Jules van Lier, hoogleraar afvalwaterzuivering aan de TU Delft.
"I n het Westland heeft het Delft Blue
I Water-project onder meer aangetoond dat
I uit het effluent van de rwzi Harnasch-polder kosteneffectief betrouwbaar en hoogwaardig gietwater voor de tuinders In het gebied te produceren is. Het voldoet ruimschoots aan de kwaliteitseisen, getuige de productie van tomaten in de demokas gedurende het groeiseizoen 2013", aldus Van Lier. Een ander voorbeeld is de rwzi Kaatsheuvel, die effluent, deels In een natuurlijk helofytenfilter, zelf opwerkt voor hergebruik in de vijvers van De Efteling. Dat voorkomt onnodig oppompen van
grondwater. Prikkels zijn er ook in ecologisch gevoelige zones, bijvoorbeeld in Noordoost-Nederland. Volgens Van Lier heeft de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in die regio dagelijks 10.000 m^ ultrapuur water nodig. Die hoeveelheid kan de afvalwaterbe-handelingsfabriek in Emmen echter niet aan lokale beekjes onttrekken. Daarom Is een waterfabriek gerealiseerd, die alle potentiële vervuilende stoffen uit het afvalwater haalt en het effluent opwerkt tot proceswater. Met de juiste financiële incentives kan dat zowel de overheid als de industrie veel opleveren. "In gebieden met zoetwaterschaarste is deze financiële incentive reeds aanwezig. Immers, zoet (afval)water ontzouten is nog altijd energetisch efficiënter dan brak of zout water ontzouten. Naast lagere operationele kosten scheelt dit ook behoorlijk in COj-emissle. Uiteraard vergt dit technologische innovaties en zijn waterbedrijven, zoals Evides
Industriewater, druk doende niet alleen in Nederland, maar ook In economische groeilanden op praktijkschaal meervoudig watergebruik toe te passen. Zo start in mei 2014 een grootschalige pilot AiRO-onderzoek naar effluent-hergebruik bij een raffinaderij in Vietnam."
Waterfabrieken
Van Lier denkt dat achter de afvalwaterzuive-ringen steeds meer waterfabrieken zullen verrijzen, die met behulp van allerlei
technieken - waaronder biologische Prof. dr. ir. Jules van Lier. Foto: Henk Koster Fotografie, Delft
8 WATERBRANCHE 2014
behandeling met behulp van specifieke bacteriën en/of sequentiële membraanfiltratie - alle componenten uit het afvalwater halen die, hetzij niet geloosd mogen worden, dan wel geïsoleerd kunnen worden voor verdere verwerking. "Behalve voor onder meer polymeren, ammonium, ziekteverwekkers en fosfaten, geldt dat ook voor het water zelf dat eenmaal gezuiverd te kostbaar is om te laten wegvloeien naar zee. Het is veel gunstiger en kosteneffectiever als de rwzl's het opgewerkte water aan de industrie leveren, dan gezuiverd water eerst te lozen en het dan weer door de bedrijven te laten innemen uit het opper-vlaktewater. Ik weet dat ook papierfabrieken en andere grotere waterconsumenten geïnteresseerd zijn om samen met de waterschappen te kijken of er een dwars-verband is te leggen tussen het geloosde effluent en de hoeveelheid water die nodig is. Bovendien zijn diverse grondstoffen, zoals fosfaat dat in hoog tempo opraakt maar hard nodig is voor de productie van kunstmest, te winnen uit de stedelijke watercyclus. Daarmee sluit je de kringloop." Met zo'n crosslink is tegelijk het probleem van de ongecontro-leerde lozingen van microverontreinigingen op te lossen (metalen als lood, cadmium, kwik en arsenicum, organische vervuilers als pesticiden, cosmetische producten en oplosmiddelen, hormonen en resten van geneesmiddelen). De hoogleraar denkt dat de eisen waaraan effluent vóór lozing moet voldoen niet de huidige belangrijkste innovatiedrijfveer zijn, maar wel de randvoor-waarden voor nieuwe ontwikkelingen zetten. Mogelijk dat terugdringing van microveront-reinigingen en verwijdering van resistente ziekteverwekkers de toekomstige randvoor-waarden mede gaan bepalen. "De inrichting van een moderne rwzi zal voor een belangrijk deel worden bepaald door de eisen en kansen die betrekking hebben op vermindering van het verbruik van fossiele brandstoffen (energie-efficiëntie), terugwinning van grondstoffen, reductie van broeikasemissies (zoals CO2, CH4, N2O), produceren van industrieel proceswater, enz."
Meervoudig watergebruik
"Drie procent van het water op aarde is zoet, waarvan het overgrote deel is vastgelegd in ijs of anderzijds moeilijk toegankelijk is. Slechts 0,01-0,02 procent is bruikbaar voor menselijk gebruik. Dat Is op zich voldoende, maar de beschikbaarheid is niet overal ter wereld even groot. Water is mondiaal gezien geen schaars goed, maar goed kwaliteitswater Is op specifieke locaties moeilijk te krijgen. Daarom is cascaderen, meervoudig gebruik, een interessante optie." In Maputo, Mozambique wordt daarnaar onderzoek gedaan. Van Lier: "Net voor Kerstmis 2013 is een project over meervoudig watergebruik van mijn collega Luuk Rietveld, hoogleraar Stedelijke Watercy-clustechnologie aan deTU Delft,
goedgekeurd. Maputo is voor zijn drinkwater
afhankelijk van een 30 kilometer verder gelegen stuwdam. Door industriële ontwik-keling groeit het competitieve waterverbruik. Meer stuwdammen en pijpleidingen aanleggen is niet de oplossing. Het is beter water decentraal op te vangen en op te waarderen naar industriële productkwaliteit om het geschikt te maken voor hergebruik. Samen met het Nederlandse bedrijfsleven, waaronder VItens-Evides International, Waterbedrijf Limburg en lokale water-bedrijven, onderzoeken we deze andere manier van omgaan met de waterketen. De ervaringen die we in Mozambique opdoen, kunnen we hier weer gebruiken. Het meervoudig watergebruik is immers ook voor Nederland interessant, omdat het potentiële problemen met ketenzuivering oplost. Dat is zeker uit milieuoogpunt belangrijk, want uiteindelijk proberen we de menselijke voetafdruk op onze leefomgeving zo klein mogelijk te houden en voor zo min mogelijk verstoring te zorgen."
Van Lier constateert in eigen land een groeiend bewustzijn en denkt daarom dat de menselijke voetafdruk kleiner wordt. "Ik ben benieuwd wat er het komende decennium gaat gebeuren wanneer de economie verandert. Worden we, net zoals de afgelopen 15 jaar, weer voor de gek gehouden en blijft het snelle geld het belangrijkst, of gebruikt de overheid de betere economische
omstandigheden voor het stimuleren van duurzame productiemethoden, zorgvuldig omgaan met grondstoffen en zoveel mogelijk hergebruik? Uiteindelijk wordt duurzaam opereren winstgevend. Nederland kan zichzelf met een langetermijnvisie permanent op de kaart zetten.
Drinkwater
Wat drinkwater betreft zijn in Nederland grond- en oppervlaktewater de twee
belangrijkste bronnen. "Grondwater zal niet zo gauw vervuild raken. Dat zit zo diep en is vaak tienduizend jaar of meer oud.
Opper-vlaktewater is een ander verhaal. Daarom maken de drinkwaterbedrijven sowieso gebruik van meervoudige zuivering, om ook alle organische stoffen te verwijderen. Dat zal men moeten Intensiveren, omdat alleen al het medicijngebruik de komende decennia zodanig zal toenemen dat steeds meer residuen in het afvalwater terechtkomen." Nu loopt Nederland redelijk voorop wat betreft afvalwaterzuivering en hanteert men al steeds striktere lozingseisen in met name ecologisch gevoelige gebieden. Geleidelijk zal de lozingseis van stikstof en fosfor worden teruggebracht van respectievelijk 10 via 5 naar 2,2 mg N/I en van 1 via 0,35 naar 0,1 mg P/I. "Dat gaat heel veel kosten, maar wanneer hier op een gegeven moment resistente bacteriën naast medicijnresten door overstorten in het oppervlaktewater terecht-komen en mensen ziek worden is het hek van
de dam en komt herziening van de waterketen in een stroomversnelling. Burgerlijke
ongerustheid is een veel krachtigere aanjager dan een Europese richtlijn." Relativerend zegt Van Lier; "Overigens is het wel zo d a t j e een aantal zwembaden zou moeten leegdrinken om de werkzame bestanddelen van één ibuprofen-tablet binnen te krijgen. Er komt echter een tijd dat we alles uit het water willen halen, waarna we weer ionen moeten toevoegen om het water lekker te maken. Mijn collega Walter van der Meer, hoogleraar Innovatieve Drinkwaterzuivering aan deTU Delft en tevens directeur van drinkwater-bedrijf Oasen, is zelfs overtuigd van zo'n absolute barrière en doet diverse onderzoeken naar dit concept."
Wateroverlast
Ten slotte komt wateroverlast ter sprake. "Ook hier kunnen door de hevige neerslagpieken die we tegenwoordig kennen vervelende situaties ontstaan. Nederland ligt voor een groot deel onder zeeniveau. Het is een badkuip die zomaar kan vollopen. Rioleringen kunnen niet al het water wegkrijgen en dat zal, doordat de pieken volgens de modellen steeds intenser en korter worden, alleen maar verergeren." In een gemengd stelsel
verdwijnen bij buien duizenden liters schoon regenwater in het riool om te worden afgevoerd naar de zuivering. Het schone regenwater raakt vermengd met huishoudelijk afvalwater. Hiermee wordt de zuivering onnodig belast of leidt het tot overstorten indien bufferbassins te klein zijn. "Daarom moeten we kijken of we de afvoer niet anders kunnen regelen", zegt Van Lier. Van de huidige vernieuwing van de rioleringen in Nederland verwacht hij niet zoveel op dit gebied, omdat het hierbij vooral om nieuwe pijpen gaat die lekken en inzakkingen moeten voorkomen en niet om innovatieve oplossingen op het gebied van waterafvoer.
"Tijdens de hevige storm begin december, vroegen veel mensen zich af waarom de Maeslantkering in Rotterdam niet dicht ging. Dat gaat niet altijd. Ik heb de exacte oorzaak niet bij mijn collega's van waterbouw nagevraagd, maar Indien er tegelijkertijd een grote afvoerflux is, stroomt het water aan alle kanten over. Gelukkig krijgt het water wel op steeds meer plekken de ruimte, zowel In rivierlopen als In stedelijke gebieden. Door beheerste berging zijn pieken in waterafvoer beter op te vangen en onnodige overstorten te voorkomen."
