Igor Daniszewski
Emigracyjne koleje rodu Mościckich z ziemi wiskiej – część pierwsza.
Podobnie jak w wielu innych rodzinach, także i wśród Mościckich z ziemi wiskiej znalazło się kilku śmiałków pragnących spróbować swoich sił za oceanem. Przygoda Mościckich na emigracji rozpoczyna się około roku 1889… ale po kolei.
Rodzinę Mościckich w ziemi wiskiej można spotkać przynajmniej od przełomu wieków XVII i XVIII, a prawdopodobnym gniazdem rodowym jest wieś Gołasze Mościckie w parafii Kulesze Kościelne na Podlasiu. Byli Mościccy przedstawicielami szlachty, licznie rozrodzonej na terenach Mazowsza i Podlasia, wylegitymowanej przed zaborcą z herbem Ślepowron, choć właściwym im historycznie powinien być herb Kościesza.
Rysunek 1. Herb Kościesza w "Armorial de l'Europe et de la Toison d'or"
Rysunek 2. Herb Kościesza Walentego Mościckiego wojskiego bielskiego jako sucha pieczęć z rejestru poborowego województwa podlaskiego z roku 1581
Familia ta wydała wiele znamienitych osobistości, między innymi żołnierza epoki napoleońskiej Felicjana Mościckiego, powstańca styczniowego Jana Eliasza Mościckiego, naukowców i wynalazców Kajetana i Konrada Mościckich a także wielu dobrych gospodarzy, chociażby Antoniego Leopolda Mościckiego dziedzica majątku Wojdy. W ziemi wiskiej związani byli Mościccy z dobrami Kucze Trzcianka i Grądy Wielkie w parafii Jedwabne do końca lat 70. XIX wieku. Koleje historii zawiodły jej kilka odnóg między innymi do Krakowa, Warszawy, Wojd pod Rajgrodem. Część rodziny wyemigrowała za granicę do Stanów Zjednoczonych - o tej ostatniej grupie traktuje niniejszy artykuł.
Rysunek 3. Parafia Jedwabne i zaznaczone siedziby rodu Mościckich
Julian Marceli Mościcki – syn Stanisława Mościckiego i Wiktorii Jaczyńskiej, przyszedł na świat w Grądach Wielkich w parafii Jedwabne dnia 14 stycznia 1834 roku. Szybko musiał wejść w dorosłość, w końcu ojciec jego zmarł tonąc w Biebrzy, gdy Julian miał 12 lat. Już w wieku lat 22 w roku 1856 rodzi się pierwsze dziecko Juliana, stąd wiemy, że ślub z Julianną Pieńkowską musiał wziąć w roku 1856 lub nawet wcześniej. Niestety księgi z parafii Dobrzyjałowo, skąd pochodziła Julianna, nie dotrwały do naszych czasów, stąd powyższa data pozostaje niepewna. Rodzicami wybranki Juliana Mościckiego byli Jan Pieńkowski i Małgorzata Filipkowska, dziedzice Pieńk Borowych, szlachta wylegitymowana z herbem Suchekomnaty. Początkowo Julian Mościcki gospodarzył w majątku wcześnie zmarłego ojca w Grądach Wielkich. W spisie poborowych okręgu Jedwabne z roku 18611 27-letni Julian Mościcki, żonaty, prowadzi gospodarstwo na 50 dziesiatynach2, dodatkowo w spisie widnieje informacja, że Julian umie czytać i pisać po polsku i nieco po rusku.
Rysunek 4. Spis poborowych okręgu Jedwabne z roku 1861, Archiwum Państwowe w Białymstoku Oddział w Łomży
Rysunek 5. Wywód przodków Juliana Mościckiego
Z Julianną Pieńkowską Mościcki miał czwórkę dzieci: Adelajdę, Aleksandra, Bolesława i Władysława, niestety córka Adelajda zmarła jako niemowlę, natomiast jej matka Julianna Mościcka dożyła zaledwie 32 lat i zmarła w Grądach Wielkich już 8 marca 1865 roku. Najpóźniej do roku 1875 odwowiały Julian ożenił się ponownie z Wiktorią z Połukordów herbu Trupia Głowa. Około lat 1875 i 1878 narodzili się
dwaj pierwsi synowie powyższej pary, mianowicie Adolf i Apolinary3, kolejne dziecko Elżbieta, miało urodzić się na terenie Azji około roku 1880. Z kolei w roku 1885 w parafii Rajgród, przychodzi na świat syn Mościckiego i Połukordówny Edward Emilian Mościcki. Wówczas Julian Mościcki był dzierżawcą w Wojdach, zapewne u swojego młodszego brata Antoniego Leopolda Mościckiego, który w tym czasie był właścicielem tego majątku. Kilka lat później spotykamy rodzinę Juliana Mościckiego w Suwałkach, rodzą się tam synowie Piotr i Czesław, a sam Julian określony jest w dokumentach mianem kupca.
Niestety Piotr Mościcki syn Juliana i Wiktorii zmarł jako niemowlę.
Rysunek 6. Wykres najbliższej rodziny Juliana Mościckiego
Przełomowym momentem dla rodziny Mościckich okazały się lata 90. XIX wieku, gdyż już od około roku 1889 synowie Juliana z pierwszego małżeństwa zaczęli wyjeżdżać do Ameryki. Pionierem przecierającym szlaki emigracyjne był najmłodszy z trzech synów Juliana i Julianny - Władysław Mościcki. Przyszedł on na świat w ojcowskich dobrach Grądy Wielkie dnia 21 grudnia 1864 roku.
Wiadomo, że ukończył sześć oddziałów szkoły powszechnej rosyjskiej. Jak wyżej napisano pierwszy z rodziny zdecydował się na emigrację, a według pośrednich źródeł można określić datę wyjazdu na lata 1889-1890, czyli gdy miał lat około 25. Co było powodem wyjazdu? Chęć zysku, żądza przygód, namowa krewnych, ucieczka przed wojskiem – nie wiadomo. Już w roku 1892 literatura amerykańska w spisie Directory of Milwaukee for 1892, przedstawia go jako mechanika (carsmith) zamieszkałego w domu nr 736 przy Second Avenue w Milwaukee w stanie Wisconsin.
Rysunek 7. Akt chrztu Władysława Mościckiego, rok 1864
Prawdopodobnie starsi bracia Władysława zachęceni powodzeniem wyprawy, zdecydowali się podjąć wyzwanie i wyruszyli jego śladem. Przedstawmy zatem ich sylwetki.
Aleksander Mościcki – syn Juliana Mościckiego i jego żony Julianny z Pieńkowskich. Urodzony dnia 15 lub 16 lipca 1859 roku w Grądach Wielkich, par. Jedwabne4. Jako 22-latek zaślubił Agnieszkę Rydzewską córką Jana Rydzewskiego5 i Salomei Józefaty z Kuligowskich, ślub odbył się w kościele rajgrodzkim. W roku 1885 przychodzi na świat ich córka Jadwiga Teofila, mieszkają wtedy w Turczynowie w parafii Rajgród. Chrzestnymi Jadwigi zostali stryjostwo Antoni i Kazimiera Mościccy, innych dzieci zdaje się Aleksander i Agnieszka Mościccy nie mieli.
Rysunek 8. Akt chrztu Aleksandra Mościckiego, rok 1859
Bolesław Mościcki – syn Juliana Mościckiego i Julianny Pieńkowskiej. Narodził się w Grądach Wielkich dnia 15 października 1862 roku a rodzicami jego chrzestnymi byli Franciszek Szczucki i ciotka Józefa z Mościckich Pieńkowska. Dnia 14 maja roku 1894 bierze Bolesław za żonę Teofilę Kleszczewską, córkę Andrzeja i Józefy z Kownackich, a ślub odbył się w kościele parafialnym w Rajgrodzie. Świadkami ślubu byli krewni Feliks Męczkowski i Antoni Mościcki a sam Bolesław był w tym czasie właścicielem cząstkowym, byłym żołnierzem, mieszkańcem wsi Wojdy.
Rysunek 9. Akt chrztu Bolesława Mościckiego, rok 1862
To właśnie po zaślubinach Bolesława Mościckiego z Teofilą Kleszczewską, raptem 10 dni po ceremonii, dnia 24 maja 1894 roku kolejna część rodziny Mościckich miała wyruszyć w podróż statkiem z Bremy do Nowego Jorku. W tym krótkim czasie 10 dni musieli dotrzeć Bolesławowie Mościccy wraz z rodziną brata Aleksandra do Bremy, skąd dalej popłynęli statkiem.
Rysunek 10. Port w Bremie i widoczny budynek Norddeutscher Lloyd - niemieckiej firmy żeglugowej. Źródło:
http://www.maggieblanck.com/Blanck/Bremen.html
Bracia Aleksander i Bolesław Mościccy z rodzinami dopłynęli do Ameryki dnia 5 czerwca 1894 roku.
Według manifestu parowca Elbe celem ich podróży była miejscowość Stevens w stanie Pennsylvania.
Zapewne pierwsze kroki na obcej ziemi pomógł stawiać im ich młodszy brat Władysław.
Rysunek 11. Manifest pokładowy okrętu Elbe, rok 1894
Rysunek 12. Okręt Elbe - to nim wyruszyli w podróż Aleksander i Bolesław Mościccy wraz z rodzinami w roku 1894
Także ojciec powyższych Julian Mościcki ze swoją drugą żoną Wiktorią z Połukordów oraz z dziećmi Apolinarym, Elżbietą, Edwardem i Czesławem wyruszyli w podróż za ocean. Odnaleźć ich można na liście pasażerów niemieckiego liniowca Weimar, który wyruszył z portu w Bremie i dotarł do Nowego Jorku dnia 18 sierpnia 1896 roku. Rodzina Juliana Mościckiego miała miejsce na rufie, na całą szóstkę dwie sztuki bagażu a celem ich była miejscowość Grand Rapids w stanie Michigan6. Trzeba zauważyć, że nie było z nimi wówczas 21-letniego syna Adolfa. Nie jest jasne, czy pozostał w Polsce i założył własną rodzinę, czy może zmarł bezdzietnie po 1905 roku, gdyż znika z dostępnych źródeł.
Rysunek 13. Manifest pokładowy okrętu Weimar, rok 1896
Rysunek 14. Okręt Weimar - to nim Julian Mościcki z rodziną dotarli do Ameryki w roku 1896
Cała familia Mościckich – ojciec i dzieci - dość szybko zaaklimatyzowała się w nowym otoczeniu. Na emigracji zajmowali się rolnictwem i mieszkali według cyklicznych spisów mieszkańców z lat 1900-1920 w Sigel oraz w Rudolph (hrabstwo Wood), w stanie Wisconsin.
Rysunek 15. Mapa hrabstwa Wood w stanie Wisconsin. We wschodniej części Sigel i Rudolph
Dnia 24 września 1906 roku bracia Mościccy a mianowicie Bolesław, Aleksander, Władysław i Apolinary formalnie zostali obywatelami Stanów Zjednoczonych, można ich odnaleźć w dokumentach
dotyczących naturalizacji. Co istotne, nie udało się odnaleźć na liście nowych obywateli Stanów Zjednoczonych ich ojca Juliana Mościckiego.
Rysunek 16. Naturalizacja Aleksandra Mościckiego, rok 1906
Rysunek 17. Naturalizacja Bolesława Mościckiego, rok 1906
Rysunek 18. Naturalizacja Władysława Mościckiego, rok 1906
Rysunek 19. Naturalizacja Apolinarego Mościckiego, rok 1906
Jedyna córka Aleksandra i Agnieszki Mościckich Jadwiga poślubiła na emigracji swojego krajana z parafii Rajgród Antoniego Bukowskiego syna Józefa i Wiktorii Karwowskiej, a działo się to w roku 1904.
Bukowscy zamieszkali w jednym domostwie z teściami Mościckimi w Sigel, razem występują w spisach powszechnych w latach 19057 i 19108.
Z kolei Bolesław i Teofila Mościccy doczekali się ósemki dzieci, byli to mianowicie: Henryk weteran I wojny światowej, wytwórca narzędzi (1895-1963), Jan Edward weteran I wojny światowej w 120. Pułku
Artylerii Polowej Armii USA (1896-1961), Leon weteran I wojny światowej (1898-1983), Zofia zamężna Budzik (1900-1981), Helena Justyna po mężu Stewart (1902-1950), Klemens Andrzej, zmarł wskutek zapalenia otrzewnej w przebiegu zapalenia wyrostka robaczkowego (1903-1938), Regina Agnieszka po mężu Palmer, urzędniczka (1907-1947) i Michał Franciszek, lotnik US Navy, zginął w wypadku lotniczym (1910-1938).
Najmłodszy z braci Mościckich Władysław w roku 1892 bierze za żonę wdowę po Stanisławie Placzek Gertrudę z domu Lupa9. Władysław i Gertruda zamieszkali w miejscowości Sigel w hrabstwie Wood w stanie Wisconsin. Oprócz trzech córek z pierwszego małżeństwa Gertrudy, Mościccy wychowywali siódemkę swoich dzieci. Byli to kolejno: Władysław, weteran I wojny światowej, dowódca strażników miasta Nekoosa (1893-1985), Tadeusz / Teodor Franciszek (1895-1949), Edmund Rafał (1896-1983), Sara Stefania (1898-1986) zamężna 1v. Antoni Puchalski 2v. Steve Peckman 3v. Pete Lemly, Kazimierz (1900-1969), Marian (1902-1981) i Szymon (1904-1990).
Rysunek 20. Rok 1892 - akt ślubu Władysława Mościckiego i Gertrudy z domu Lupa
Z lokalnej prasy można wyczytać kilka ciekawostek odnośnie pierwszych lat funkcjonowania Mościckich na emigracji. W roku 1896 w dzienniku The Daily Tribune ukazało się ogłoszenie Władysława Mościckiego z Sigel o znalezionym przez niego wole, którego odda w ręce właściciela po udowodnieniu własności10.
Rysunek 21. Ogłoszenie Władysława Mościckiego o odnalezionym wole w "The Daily Tribune (Wisconsin Rapids, Wisconsin) · 5 Sep 1896"
Jak podaje The Daily Tribune z 1903 roku Aleksander Mościcki sprzedał swoją 107-akrową farmę Byronowi Pickettowi, po czym zakupił nieruchomość w Grand Rapids niedaleko polskiego kościoła11. Mowa o Bazylice Św. Wojciecha w Grand Rapids związanej z Towarzystwem Pomocy Św. Wojciecha, która to instytucja pomagała polskim emigrantom znaleźć zakwaterowanie i zatrudnienie.
Rysunek 22. Aleksander Mościcki sprzedaje 107-akrową posiadłość Byronowi Pickettowi w "The Daily Tribune (Wisconsin Rapids, Wisconsin) · 23 Dec 1903"
Rysunek 23. Bazylika Św. Wojciecha w Grand Rapids, w pobliżu której Aleksander Mościcki zakupił posiadłość, źródło:
http://www.historygrandrapids.org/photoessay/1648/a-tale-of-two-cities-trzemeszn
Także i o Bolesławie Mościckim można odnaleźć kilka faktów w lokalnych periodykach. Interesującą informacją prasową jest wzmianka o tym, jak to Bolesław Mościcki w czerwcu 1905 roku pokrywał gontem swój dom w Sigel12. W roku 1923 ukazało się ogłoszenie w prasie odnośnie sprzedaży przez Bolesława Mościckiego czterdziestoakrowej farmy w Wisconsin Rapids13.
Rysunek 24. Bolesław Mościcki z Sigel pokrywa gontem dach swojego domu. Louis Perch asystuje przy pracach - "Wood County Reporter (Grand Rapids, Wisconsin) · 2 Jun 1905, Fri"
Rysunek 25. Ogłoszenie Bolesława Mościckiego o sprzedaży czterdziestoakrowej farmy w "The Daily Tribune (Wisconsin Rapids, Wisconsin) · 20 Jun 1923, Wed"
Również o samych seniorach Mościckich znajdujemy ciekawe wzmianki źródłowe z tego okresu. O Wiktorii z Połukordów Mościckiej donosił Wood County Reporter z 20 października roku 1905: Pani Wiktoria Mościcka spodziewa się, że niedługo wyjedzie do Milwaukee, by tam spędzić zimę14 i z 18 stycznia 1906: Pani Wiktoria Mościcka, która od trzech miesięcy bawiła w Milwaukee, wróciła do swojego domu w Sigel w ubiegłą sobotę15. Z kolei w prasie z 24 października 1905 pojawia się notka o wyjeździe Wiktorii Mościckiej do Milwaukee na ślub brata, miała pozostać tam kilka miesięcy16. Zapewne informacje te tyczą się jednego wydarzenia.
Rysunek 26. Notka prasowa z Wood County Reporter - Wiktoria Mościcka wybiera się na ślub brata, rok 1905
Pytanie, czy już w 1905 roku Julian Mościcki opuścił Stany, skoro jego żona Wiktoria wzmiankowana była sama? Wiadomo, że między 1905 a 1910 roku senior Mościcki udał się do Europy i znika ze spisów obywateli Stanów Zjednoczonych. Następny spis z 1910 z miejscowości Rudolph wymienia tylko Wiktorię Mościcką, córkę Elżbietę (Lizzie) i syna Czesława (Chester)17. Możliwe, że w tym czasie Julian Mościcki przebywał w ojczyźnie. Nie wiadomo ile czasu spędził w Europie i gdzie mieszkał, bardzo możliwe, że u swojego brata - wyżej wspomnianego Antoniego Leopolda Mościckiego w dobrach Wojdy.
Po wnikliwej kwerendzie manifestów pokładowych udało się odnaleźć informacje o drugiej podróży seniora Juliana Mościckiego na zachód – ale o tym i dalszych perypetiach rodziny Mościckich na emigracji przeczytać będzie można w kontynuacji niniejszego artykułu.
1 Archiwum Państwowe w Łomży, Komisja Konskrypcyjna Powiatu Łomżyńskiego, sygn. 3
2 Dziesięcina (inaczej dziesiatyna) tzw. Skarbowa = 1,09252 ha, dziesięcina tzw. większa (o 1/3, nazywana też
"dużą") = 1,4567 ha, nie jest jasne o którą miarę chodzi.
3 "Wisconsin, County Naturalization Records, 1807-1992." Database with images. FamilySearch
4 Podana data przez księdza to „onegdaj” w stosunku do dnia chrztu 18 lipca 1859, z czego wynikałaby data urodzenia 16 lipca, jednak we wniosku paszportowym z 1911 roku Aleksander podał datę urodzenia 15 lipca 1858 (!). Biorąc pod uwagę płynny zakres znaczenia słowa onegdaj wydaje się, że Aleksander musiał urodzić się 15 lipca 1859 roku.
5 Rydzewscy z Rajgrodzika związani byli z tymi dobrami przynajmniej od początku XVIII wieku, pozbawieni zostali majątku przez władze komunistyczne.
6 „New York, U.S., Arriving Passenger and Crew Lists (including Castle Garden and Ellis Island), 1820-1957”, Ancestry.com
7 „Wisconsin, U.S., State Censuses, 1855-1905”, Ancestry.com
8 „1910 United States Federal Census”, Ancestry.com
9 Milwaukee, Wisconsin, U.S., Marriages, 1838-1911, Ancestry.com
10 The Daily Tribune (Wisconsin Rapids, Wisconsin) · 5 Sep 1896, Sat, newspapers.com
11 The Daily Tribune (Wisconsin Rapids, Wisconsin) · 23 Dec 1903, Wed, newspapers.com
12 Wood County Reporter (Grand Rapids, Wisconsin) · 2 Jun 1905, Fri, newspapers.com
13 The Daily Tribune (Wisconsin Rapids, Wisconsin) · 20 Jun 1923, Wed, newspapers.com
1414 Wood County Reporter Grand Rapids, Wisconsin, Friday, October 20, 1905, newspapers.com
15 Wood County Reporter Grand Rapids, WisconsinThursday, January 18, 1906, newspapers.com
16 Wood County Reporter (Grand Rapids, Wisconsin) · 24 Oct 1905, Tue, newspapers.com
17 "United States Census, 1910," database with images, FamilySearch
