WPROWADZENIE
Przerzuty nowotworowe do uk³a- du kostnego w przebiegu raka gruczo³u krokowego stanowi¹ naj- czêstsz¹ przyczynê niepowodze- nia w leczeniu [1]. Równie¿
w przypadku raka pêcherza mo- czowego obecnoœæ przerzutów w uk³adzie kostnym nie nale¿y do rzadkoœci. Przerzut do koœæca krê- gos³upa jest dla chorego szcze- gólnie niebezpieczny [2]. Spowo- dowane to jest mo¿liwoœci¹ rozwo- ju powik³añ, jakimi s¹ niedow³ady lub pora¿enia bêd¹ce wynikiem ucisku przez naciek nowotworowy na rdzeñ krêgowy [3, 4]. Poza wy- mienionymi powik³aniami natury neurologicznej, g³ównym objawem przerzutu kostnego jest ból, odno- towywany u ponad 80 proc. cho- rych [5, 6]. Prowadzi on do znacznego ograniczenia ruchomo- œci chorego, a cierpienie zwi¹za- ne z niemo¿noœci¹ jego opanowa- nia w znacz¹cy sposób obni¿a ja- koœæ ¿ycia. Chorzy s¹ skazani na
przyjmowanie wielu leków przeciw- bólowych, ³¹cznie z koanalgetyka- mi, co niejednokrotnie dodatkowo pogarsza jakoœæ ich ¿ycia [7].
Z tego te¿ wzglêdu ka¿da metoda terapii mog¹ca poprawiæ stan cho- rego winna byæ uwzglêdniona w strategii leczenia.
W œwietle wyników wielu badañ klinicznych oceniaj¹cych efektyw- noœæ leczenia napromienianiem przerzutów kostnych, praktycznie u wszystkich chorych zg³aszaj¹- cych dolegliwoœci bólowe spowo- dowane obecnoœci¹ przerzutu w krêgos³upie nale¿y rozwa¿yæ le- czenie napromienianiem [8, 9].
W kontekœcie przyjmowania przez chorych leków przeciwbólowych, ró¿norodnej lokalizacji przerzutów, odmiennoœci histopatologicznej ogniska pierwotnego, ró¿norodno- œci sposobów frakcjonowania ra- dioterapii, ocena efektu przeciw- bólowego radioterapii jest niejed- nokrotnie utrudniona. W niniejszej Cel pracy: Ocena efektu przeciw-
bólowego radioterapii paliatywnej (short-course) w przerzutach do krêgos³upa u chorych na raka gru- czo³u krokowego i pêcherza mo- czowego.
Materia³ i metoda: Dokonano ana- lizy dokumentacji medycznej 118 chorych, leczonych w okresie od 1997 do 2001 roku w Wielkopol- skim Centrum Onkologii w Pozna- niu z powodu przerzutów do krêgo- s³upa w przebiegu raka gruczo³u krokowego i pêcherza moczowego.
W badanej grupie rozpoznanie ra- ka gruczo³u krokowego stwierdzo- no u 106 chorych, a raka pêcherza moczowego u 10. Wszyscy chorzy przebyli leczenie napromienianiem przy stosowaniu dawki frakcyjnej 4 Gy do dawki ca³kowitej 20 Gy. Cho- rzy jednoczeœnie byli leczeni prze- ciwbólowo (niesteroidowe leki prze- ciwzapalne ±opioidy), a w czasie radioterapii stosowano dexametha- son w dawce od 4 do 8 mg/dobê.
Po zakoñczonej radioterapii w³¹- czano dodatkowo bifosfoniany, naj- czêœciej we wlewie do¿ylnym (pa- midroniat). Ocenê efektu przeciw- bólowego radioterapii dokonano przede wszystkim w oparciu o 10- punktow¹ skalê natê¿enia bólu (VAS). Dodatkowo w ocenie uwzglêdniono zapotrzebowanie na leki przeciwbólowe. Uwzglêdniono równie¿ zmiany w stanie neurolo- gicznym chorych. Efekt przeciwbó- lowy radioterapii zosta³ opisany
³¹cznie jako: „ca³kowity”, „œredni”
oraz „brak lub progresja”.
Wyniki: Œredni czas prze¿ycia wszystkich analizowanych chorych od pocz¹tku leczenia napromienia- niem wynosi³ 6,5 mies. Ocena in- tensywnoœci bólu wg skali VAS przed rozpoczêciem leczenia wy- nosi³a œrednio 7 punktów (od 4 do 10). Po zakoñczonej radioterapii odnotowano spadek dolegliwoœci bólowych o 3 punkty w skali VAS.
W tym samym czasie zaobserwo- wano równie¿ zmniejszenie u¿ycia leków przeciwbólowych o ok. 50 proc. w stosunku do dawki wyjœcio- wej. Aktywnoœæ ruchowa chorych
Paliatywna radioterapia przerzutów do krêgos³upa w przebiegu raka
gruczo³u krokowego i pêcherza moczowego
Palliative radiotherapy in patients with metastases to the back bone due to prostate cancer and bladder cancer
Piotr Milecki
1, Ewa Adamiak
1, Gra¿yna Stryczyñska
1, Aldona Karczewska
1, Wojciech Leppert
2, Maciej B¹czyk
2, Zbigniew Kwias
3, Tomasz Stachowski
3, Wojciech Cieœlikowski
31 Wielkopolskie Centrum Onkologii, Poznañ
2 Klinika Opieki Paliatywnej, Akademia Medyczna w Poznaniu
3 Katedra Urologii, Akademia Medyczna w Poznaniu
pracy dokonano oceny efektu przeciwbólowego paliatywnej ra- dioterapii (short-course) u chorych z przerzutami do krêgos³upa w przebiegu raka gruczo³u kroko- wego i pêcherza moczowego.
MATERIA£ I METODA
Przeanalizowano dokumentacjê medyczn¹ 118 chorych, leczonych napromienianiem w Wielkopolskim Centrum Onkologii w Poznaniu od 1997 do 2001 r., z powodu prze- rzutów do krêgos³upa w przebiegu raka gruczo³u krokowego i pêche- rza moczowego. W analizowanej grupie rozpoznanie raka gruczo³u krokowego stwierdzono u 108 cho- rych, a raka pêcherza moczowego u 10. Wszyscy pacjenci zostali na- promienieni dawk¹ frakcyjn¹ 4 Gy do dawki ca³kowitej 20 Gy. Chorzy ponadto byli leczeni przeciwbólowo farmakologicznie (niesteroidowe le- ki przeciwzapalne ±opioidy), a do- datkowo podczas radioterapii otrzy- mali dexamethason w dawce od 4 do 8 mg/dobê. W trakcie obser- wacji po zakoñczonym napromie- nianiu w³¹czano leczenie bisfosfo- nianami, najczêœciej we wlewie do-
¿ylnym (pamidroniat), sporadycznie klodroniat. Ocenê efektu przeciw- bólowego radioterapii dokonano w oparciu o 10-punktow¹ skalê na- tê¿enia bólu (VAS) oraz zapotrze- bowania na przyjmowane leki prze- ciwbólowe, jak równie¿ uwzglêdnio- no zmiany w stanie neurologicznym chorych, bior¹c pod uwagê przede wszystkim zdolnoœæ chorych do sa- modzielnego poruszania siê. Efekt przeciwbólowy zosta³ okreœlony ja- ko: ca³kowity, œredni oraz brak lub progresja. Efekt przeciwbólowy ca³- kowity obejmowa³ sytuacjê, w któ- rej ust¹pi³y wszystkie dolegliwoœci bólowe lub ich nasilenie nie prze- kracza³o 1–3 wg skali VAS, bez po- trzeby przyjmowania leków przeciw- bólowych. Natomiast brak efektu, tj.
nieobecny lub progresja stwierdza- no w przypadku utrzymywania siê bólu na niezmienionym poziomie po radioterapii, nasilenia dolegliwoœci
lub niewielkiego zmniejszenia od- czucia bólu przy jednoczesnym zwiêkszeniu iloœci przyjmowanych leków przeciwbólowych. Pozostali chorzy niespe³niaj¹cy kryteriów kwalifikacji do ww. grup stanowili grupê o œrednim efekcie przeciw- bólowym, z zadowalaj¹cym efektem po zakoñczeniu paliatywnej radio- terapii.
WYNIKI
Œredni czas prze¿ycia wszyst- kich analizowanych chorych od pocz¹tku leczenia napromienia- niem wynosi³ 6,5 mies. (od 2 do 23 mies.). Œrednie nasilenie inten- sywnoœci bólu przed rozpoczê- ciem leczenia napromienianiem wg skali VAS wynosi³o 7 (od 4 do 10). Po zakoñczonej radioterapii odnotowano spadek dolegliwoœci bólowych œrednio o 3 punkty w skali VAS. W tym samym cza- sie zaobserwowano równie¿
zmniejszenie sumarycznych dawek przyjmowanych leków przeciwbó- lowych o ok. 50 proc. w stosunku do dawki wyjœciowej, tj. sprzed ra- dioterapii. Równie¿ aktywnoœæ ru- chowa chorych po przebytym le- czeniu napromienianiem uleg³a po- prawie z 3 do 2 punktów wg klasyfikacji ECOG. Powtórne na- promienianie by³o niezbêdne u 21 (18 proc.) chorych z powodu miernego efektu pierwszego kur- su napromieniania. U 25 chorych z rakiem gruczo³u krokowego stwierdzono przerzuty poza ogni- skiem leczonym teleradioterapi¹, równie¿ daj¹ce dolegliwoœci bólo- we. W zwi¹zku z tym u tych cho- rych zastosowano dodatkowo le- czenie strontem 89. £¹czny efekt przeciwbólowy (dzia³anie radiote- rapii + zapotrzebowanie na leki przeciwbólowe) w ca³ej analizowa- nej grupie zosta³ okreœlony jako:
– ca³kowity u 37/118 chorych (31 proc.),
– œredni u 66/118 chorych (56 proc.),
– brak efektu lub progresja u 15/118 chorych (13 proc.).
po radioterapii uleg³a poprawie z 3 do 2 punktów wg klasyfikacji ECOG. Powtórne napromienianie by³o niezbêdne u 21 chorych z po- wodu miernego efektu pierwszego napromieniania. £¹czny efekt prze- ciwbólowy (dzia³anie radioterapii + zapotrzebowanie na leki przeciw- bólowe) zosta³ okreœlony jako:
1. „ca³kowity” u 37/118 chorych, 2. „œredni” u 66/118 chorych, 3. „brak efektu lub progresja”
u 15/118 chorych.
Jedynie u 5/118 chorych zaobser- wowano progresjê objawów, prowa- dz¹c¹ do pora¿enia rdzenia krêgo- wego. Nie odnotowano istotnych objawów ubocznych prowadzonej terapii.
Wnioski: Radioterapia miejscowa wydaje siê byæ niezwykle u¿ytecz- n¹ metod¹ leczenia w grupie cho- rych z przerzutami do krêgos³upa, u których istnieje ryzyko rozwoju jednego z najciê¿szych powik³añ, jakim jest pora¿enie. Metoda jest nieuci¹¿liwa dla chorych w mier- nym stanie ogólnym.
S³owa kluczowe: przerzuty do krê- gos³upa, radioterapia, ból, leczenie paliatywne.
W
Wssppóó³³cczzeessnnaa OOnnkkoollooggiiaa ((22000022)) vvooll.. 66;; 1100 ((668866––669900))
Jedynie u 5/118 (4 proc.) cho- rych zaobserwowano progresjê, prowadz¹c¹ do niedow³adów neu- rologicznych ze strony rdzenia krêgowego. Nale¿y jednoczeœnie nadmieniæ, ¿e nie odnotowano istotnych objawów ubocznych ra- dioterapii.
DYSKUSJA
Wyniki leczenia przeciwbólowe- go uzyskane w naszym oœrodku po zastosowaniu paliatywnej radio- terapii u chorych z przerzutami do krêgos³upa w przebiegu raka gru- czo³u krokowego i raka pêcherza moczowego nale¿y uznaæ za za- dowalaj¹ce. W zdecydowanej wiêkszoœci u chorych uzyskano bardzo dobry i dobry efekt prze- ciwbólowy (87 proc.). Podkreœle- nia wymagaj¹ dwa aspekty, zwi¹- zane z prowadzon¹ terapi¹. Pierw- szy, to fakt uzyskania znacz¹cej redukcji iloœci przyjmowanych przez chorych leków przeciwbólo- wych. Fakt ten jest zapewne zwi¹- zany z ogóln¹ popraw¹ jakoœci
¿ycia chorych, a dodatkowo ma niew¹tpliwie pozytywne konse- kwencje ekonomiczne. W niniej- szej pracy nie dokonano jednak oceny znaczenia tych aspektów.
W przysz³oœci, dokonuj¹c oceny radioterapii jako metody leczenia chorych z przerzutami do uk³adu kostnego, równie¿ nale¿a³oby uwzglêdniæ aspekt ekonomiczny.
Natomiast drugim elementem war- tym podkreœlenia by³a stosunkowo niewielka uci¹¿liwoœæ leczenia ra- dioterapi¹, uwzglêdniaj¹c ca³¹ procedurê zwi¹zan¹ z napromie- nieniem (transport, planowanie, re- alizowanie naœwietlañ) oraz brak bezpoœredniej toksycznoœci lecze- nia napromienianiem (odczyny po- promienne ostre i póŸne).
G³ównym objawem przerzutów nowotworowych do uk³adu kostne- go jest ból, który niejednokrotnie stwarza du¿e trudnoœci w lecze- niu farmakologicznym [10]. Obec- noœæ przerzutów do koœci wyma-
ga z regu³y stosowania terapii skojarzonej z uwzglêdnieniem wie- lu leków, z opioidami w³¹cznie [7].
Umiejscowienie przerzutu w krê- gos³upie stwarza ponadto du¿e niebezpieczeñstwo rozwoju bardzo niebezpiecznego powik³ania, jakim jest zespó³ ucisku rdzenia krêgo- wego, prowadz¹cego w konse- kwencji do niedow³adów [11]. Co istotne, wp³yw leczenia farmakolo- gicznego w prewencji tego powi- k³ania jest znikomy, je¿eli w ogó- le ma miejsce.
Zastosowanie efektywnej meto- dy leczenia, jak¹ jest radioterapia miejscowa odznaczaj¹ca siê mini- maln¹ toksycznoœci¹, a jednocze- œnie umo¿liwiaj¹ca redukcjê lub nawet wycofanie siê ze stosowa- nia wielu leków u chorych w z³ym stanie ogólnym, ma ogromne zna- czenie dla pacjentów. Wymiernym efektem takiego dzia³ania jest po- prawa jakoœci ¿ycia, co stanowi niezwykle istotny cel terapii.
W pracy autorzy nie dokonali jed- nak oceny jakoœci ¿ycia chorych poddanych leczeniu napromienia- niem, z tego te¿ powodu trudno jest oceniæ, jakie znaczenie mia³a radioterapia w tym wzglêdzie.
Podstawowym kryterium oceny efektywnoœci leczenia napromie- nianiem przerzutów do krêgos³upa by³a ocena intensywnoœci bólu.
Wed³ug wielu autorów obni¿enie odczucia bólu po zastosowaniu miejscowej radioterapii jest osi¹- galne u wiêkszoœci chorych (70–80 proc.), a pocz¹tek tego efektu wystêpuje do 14 dni od rozpoczêcia leczenia [12]. W cza- sie do 3 mies. od napromieniania ulgê odczuwa ok. 90 proc. cho- rych. Niestety, efekt przeciwbólo- wy z up³ywem czasu mo¿e siê stopniowo zmniejszaæ, co sprawia,
¿e ok. 60 proc. chorych po up³y- wie roku lub d³u¿szym, odczuwa narastanie dolegliwoœci w obsza- rze ju¿ uprzednio napromienianym [13]. W materiale autorów, efekt zwiêkszania siê odczucia bólu wraz z up³ywem czasu od zakoñ- Introduction: Bone metastases are
a common feature of advanced cancer disease and are considered to be among the most frequent cau- ses of pain and complications in on- cological patients. The main objec- tive of the treatment of such patients is to control their symptoms and im- prove the quality of their life.
This paper was aimed to evaluate a short-course radiotherapy as the pain management in a group of pa- tients with low performance status (ECOG> or = 2) and short life expectancy.
Material and methods: The records of patients who developed bone metastases to the back bone with pain symptoms and/or early symp- toms of spinal cord compression were evaluated. 118 patients were treated at our departments betwe- en 1997 and 2001. The diagnosis of primary disease were as follows:
prostate cancer (108 out of 118 pts) and bladder cancer (10 out of 118 pts). All patients underwent only X- ray therapy (a daily fractionation 4,0 Gy, total dose 20 Gy) in conjunction with analgesics (NSAID ±opioids) and a low dose of dexamethasone (4–8 mg/d, p.o.). During the follow- up all patients received bispho- sphonates, mainly pamidronate.
Patients recorded pain severity on the visual self assessment scale (VAS) and analgesic requirements before the radiotherapy treatment, at the end of the treatment and du- ring the follow-up. Changes in the neurological status and mobility skills were also evaluated. Analge- sic and decompression effects we- re described together as „comple- te”, „moderate” and „absent or pro- gression”.
Results: The median survival of the patients from the beginning of the treatment was 6.5 months. The median intensity of pain before the treatment according to the VAS scale was 7 (range of 4–10). After the treatment the decrease of pain intensity by 3 on the 10 points VAS scale was noted. At the same time, the reduction of analgesic medica-
czonej radioterapii nie stanowi³ problemu terapeutycznego, z po- wodu relatywnie krótkiego czasu prze¿ycia chorych. Natomiast po- jawia siê problem dotycz¹cy zbyt póŸnego kierowania chorych z przerzutami do paliatywnego le- czenia napromienianiem. W zwi¹z- ku z tym konieczne jest efektyw- niejsze zapoznanie szerokiej gru- py lekarzy sprawuj¹cych opiekê nad chorymi z potencjalnymi przerzutami do uk³adu kostnego o mo¿liwoœciach, a przede wszystkim o korzyœciah p³yn¹cych z zastosowania radioterapii palia- tywnej. Innymi s³owy – radiotera- pia paliatywna nie powinna byæ rozwa¿ana jako ostateczna forma leczenia, ale jako jedna z pierw- szych u takich chorych.
Chorzy w naszym oœrodku, obok podstawowego leczenia farmakolo- gicznego, które obejmowa³o leki opioidowe, takie jak morfina, fenta- nyl, tramadol, dodatkowo otrzymy- wali niesteroidowe leki przeciwza- palne (diclofenac, ibuprofen) oraz koanalgetyki i bifosfoniany. U 25 chorych z rakiem gruczo³u kroko- wego z uwagi na obecnoœæ mno- gich przerzutów w uk³adzie kost- nym poza ogniskiem napromienia- nym, którym równie¿ towarzyszy³y dolegliwoœci bólowe, zastosowano dodatkowo terapiê strontem 89.
Taktyka leczenia skojarzonego jest powszechnie stosowana i mo¿e poprawiæ skutecznoœæ radioterapii miejscowej [14].
Przeprowadzona w pracy anali- za ³¹cznego efektu przeciwbólo- wego umo¿liwia pe³niejsze okre- œlenie znaczenia radioterapii jako metody leczenia. W przekonaniu autorów ocena uwzglêdniaj¹ca równie¿ spo¿ycie leków przeciw- bólowych przez chorych dostarcza wiêcej informacji i jest bardziej miarodajna, ani¿eli uproszczenie oceny sprowadzaj¹cej siê do po- miaru odczucia bólu, jakie rapor- tuje chory po zakoñczonej radio- terapii. Wynika to z faktu, ¿e
u chorych, u których stosowane s¹ silne leki przeciwbólowe, bifos- foniany, terapia strontem 89, a do- datkowo wystêpuj¹ inne Ÿród³a bó- lu (przerzuty do koœci poza ogni- skiem napromienianym, przerzuty w innych narz¹dach), przeciwbó- lowy efekt napromieniania mo¿e zostaæ zamaskowany. Dokonanie oceny efektu miejscowego palia- tywnej radioterapii bez przynaj- mniej czêœciowego uwzglêdnienia tych sk³adowych mo¿e prowadziæ do zafa³szowania stanu rzeczywi- stego. Z drugiej jednak strony, obecnoœæ dodatkowych Ÿróde³ bó- lu mo¿e wymagaæ zastosowania dodatkowej iloœci leków przeciw- bólowych. Z tego te¿ wzglêdu w praktyce klinicznej wystêpuje trudnoœæ w zaklasyfikowaniu efektu przeciwbólowego po radioterapii:
np. jak obiektywnie oceniæ efekt przeciwbólowy radioterapii u chore- go, który zmniejszy³ iloœæ przyjmo- wanych leków przeciwbólowych o ok. 30 proc. przy utrzymaniu na- silenia bólu na poziomie 3 wg VAS? Niejednokrotnie w zaawanso- wanym stadium choroby nowotwo- rowej (terminalnym) przyjmowanie du¿ych iloœci leków przeciwbólo- wych kojarzone jest ze stopniem zaawansowania choroby i stanowi dodatkowe Ÿród³o frustracji. Z tego te¿ wzglêdu czêœæ chorych pró- buje jak najszybciej zredukowaæ dawki leków, nawet kosztem utrzy- mania niezmienionego, najczêœciej umiarkowanego natê¿enia dolegli- woœci bólowych. Nieuwzglêdnienie tego faktu mog³oby wskazywaæ,
¿e radioterapia paliatywna jest nie- skuteczna w tej grupie chorych.
Podobny mechanizm równie¿ mo-
¿e dzia³aæ w przeciwn¹ stronê.
Nie bez znaczenia jest efekt pla- cebo, którego ocena w przypad- ku leczenia paliatywnego napro- mienianiem jest niemo¿liwa do przeprowadzenia. Poza mo¿liwo- œciami obiektywnej oceny pozosta- je równie¿ wp³yw leczenia hormo- nalnego na efekt przeciwbólowy u chorych z rakiem stercza. Le- czenie to mo¿e tak¿e modyfiko- tions intake by 50% was observed.
The mean motor activity of patients before irradiation was evaluated as 3 (range of 2–4) according to ECOG the scale. The fatal progres- sion of symptoms of spinal cord compression resulting in the pare- sis was observed only in 5 out of 118 (4%) patients. A second spinal radiation therapy (second course of radiation) was necessary in 21 cases due to the ineffective first co- urse. The decompression effects were noted as follows: „complete”
in 37 out of 118 (31%) patients
„moderate” in 66 out of 118 (56%) patients and „absent or progres- sion” in 15 out of 118 (13%) pa- tients. We observed a few side ef- fects of the treatment (mild nausea and vomiting).
Conclusions: A short-course radio- therapy treatment is safe and effi- cient in the early phase of spinal cord compression in patients with low performance status and short li- fe expectancy. It is worth that such to underline treatment is short and convenient which is important to pa- tients with relatively short survival.
Key words: bone metastases, pa- in, radiotherapy, palliative treat- ment.
W
Wssppóó³³cczzeessnnaa OOnnkkoollooggiiaa ((22000022)) vvooll.. 66;; 1100 ((668866––669900))
waæ intensywnoœæ dolegliwoœci bó- lowych. Podobnie wp³yw bifosfo- nianów mo¿e przyczyniæ siê do zmiany nasilenia dolegliwoœci bó- lowych [14, 15]. Dzia³anie przeciw- bólowe bifosfonianów jest co prawda niewielkie, jednak nie mo-
¿e byæ pominiête w ogólnej oce- nie natê¿enia bólu. W dokonanej analizie ten ostatni czynnik prak- tycznie mo¿na pomin¹æ z uwagi na to, ¿e wszyscy chorzy otrzymy- wali bifosfoniany oraz leki hormo- nalne.
Zastanawiaj¹ca jest przyczyna braku efektu przeciwbólowego, a nawet progresja objawów pro- wadz¹ca do dysfunkcji rdzenia krêgowego u 5 chorych. Niestety, nie wykonano u ww. chorych ba- dania tomografii komputerowej czy rezonansu magnetycznego. Bada- nia te mog³yby ujawniæ, ¿e np.
przyczyn¹ bólu i nastêpowych uszkodzeñ rdzenia krêgowego by-
³a obecnoœæ przesuniêtego od³a- mu kostnego, a wówczas nale¿a-
³oby sk³oniæ siê w kierunku lecze- nia operacyjnego. Jednak pewnym usprawiedliwieniem dla niewykony- wania powy¿szych badañ mo¿e byæ fakt, ¿e analizowana grupa obejmowa³a chorych w terminal- nym etapie choroby nowotworowej, w miernym stanie ogólnym, u któ- rych rozwa¿enie leczenia opera- cyjnego by³oby problematyczne, je¿eli w ogóle brane pod uwagê.
Obecnie strategia napromienia- nia paliatywnego przerzutów do koœci w naszym oœrodku uleg³a zmianie w kierunku stosowania jednodniowego leczenia, co u chorych w z³ym stanie ogólnym lub mieszkaj¹cych daleko od Cen- trum, zmniejsza niedogodnoœci prowadzonej terapii bez zmiany jej efektywnoœci w stosunku do sche- matów wielodniowych.
W podsumowaniu mo¿na przy- j¹æ, ¿e paliatywne napromienianie chorych z przerzutami do krêgo- s³upa stanowi integraln¹ czêœæ ich kompleksowego leczenia, prowa- dz¹c u znacznej liczby chorych
do zmniejszenia dolegliwoœci bó- lowych.
WNIOSKI
Radioterapia miejscowa wydaje siê byæ niezwykle u¿yteczn¹ me- tod¹ leczenia w grupie chorych z przerzutami do krêgos³upa u których istnieje ryzyko rozwoju jednego z najciê¿szych powik³añ jakim jest pora¿enie. Metoda jest bezpieczna i nieuci¹¿liwa dla cho- rych o relatywnie krótkim czasie prze¿ycia.
PIŒMIENNICTWO
1. Coleman RE. Skeletal complications of malignancy. Cancer 1997; 80 (suppl.): 1588-94.
2. Solberg A, Bremnes RM. Metastatic spinal cord compression: diagnostic delay, treatment, and outcome. Anti- cancer Res 1999; 19: 677-84.
3. Bach F, Agerlin N, Sorensen JB, Bo- ge-Rasmussen T, et al. Metastatic spinal cord compresion in patients with lung cancer. Ugeskr Laeger 1996;
158: 5606-10.
4. Ratanatharathorn V, Powers WE, Moss WT, Perez CA. Bone metastasis:
Review and critical analysis of random allocation trials of local field treatment.
Int J Radiat Oncol Biol Phys 1999;
44: 1-18.
5. Nielsen OS, Munro AJ, Tannock IF.
Bone metastases: Pathophysiology and management policy. J Clin Oncol 1991; 9: 509-24.
6. Jensen MP, Karoly P, Braver S. The measurement of clinical pain intensity:
a comparison of six methods. Pain 1986; 27: 117-26.
7. Zapaœnik A, ¯ylicz Z. Leczenie obja- wowe w chorobie nowotworowej – w okresie daleko zaawansowanym i terminalnym. Akademia Medyczna w Gdañsku, 1993.
8. Eble MJ, Eckert W, Wannenmacher M.
Value of local radiotherapy in treatment of osseus metastases, pathological frac- tures and spinal cord compression. Ra- diologe 1995; 35 (1): 47-54.
9. Loblaw DA, Laperriere NJ. Emergen- cy treatment of malignant extradural spinal cord compression: an evidence- -based guideline. J Clin Oncol 1998;
16: 1613-24.
10. Twycross R. Symptom management algorithms in palliative care. Am J Hosp Palliat Care 1999; 16: 701-704.
11. Posner JB. Back pain and epidural spinal cord compression. Management of cancer pain. New York. Memorial Sloan-Kettering Cancer Center 1985;
71-6.
12. Yarnold JR on behalf of the Bone Pain Trial Working Party. 8 Gy single fraction radiotherapy for the treatment of meta- static skeletal pain: randomized com- parison with a multifraction schedule over 12 months of patient follow-up.
Radiother Oncol 1999; 52: 111-21.
13. Cole DJ. A randomized trial of a single treatment versus conventional fractio- nation in the palliative radiotherapy of painful bone metastases. Clin Oncol 1989; 1: 59-62.
14. Porter AT, McEvan AJ, Powe JE, Reid R, McGowan DG, et al. Results of a randomized phase-III trial to evaluate the efficacy of strontium-89 adjuvant to local field external beam irradiation in the management of endocrine resistant metastatic prostate cancer. Int J Radiat Oncol Biol Phys 1993; 25: 805-13.
15. Hillner EB, Ingle NJ, Berenson RJ, Janjan NA, Albain SK, et al. American Society of Clinical Oncology guidelines on the role of bisphosphonates in breast cancer. JCO 2000; 18: 1378-91.
16. Boissier S, Magnetto S, Delmas PD, Clezardin P. Bisphosphonates inhibit breast and prostate carcinoma cell in- vasion, an early event in the formation of bone metastases. Cancer Res 2000; 60: 2949-54.
ADRES DO KORESPONDENCJI dr med. PPiioottrr MMiilleecckkii
Zak³ad Radioterapii
Wielkopolskiego Centrum Onkologii ul. Garbary 15
61-866 Poznañ
e-mail: pmilecki@wco.pl
