Eleonora Kenschke
Nauczanie twórcze w działalności
pedagogicznej Zoe Bogolubow
Studia Katechetyczne 2, 193-367
NAUCZANIE TWÓRCZE W DZIAŁALNOŚCI PEDAGOGICZNEJ ZOE BOGOLUBOW (S . JOZAFATY CR)
W s t g p
Ruch p e r s o n a lis ty c z n y zapoczątkow any p rz e z W. S te r n a (1871-1938) p r z y n i ó s ł w p e d a g o g ic e XX w ieku nową o r i e n t a c j ę . S k ie ro w a ł j e j z a i n t e
-л
re so w an ia p rz e d e w szy stk im ku osobow ości d z ie c k a .
Sprawa o so b o w o ści, j e j rozw ój i d o jr z e w a n ie , p o s ta w iła ped ag o g ik ę wobec in n y ch zadań i celó w . Umysły pedagogów, zarówno te o re ty k ó w ja k i p rak ty k ó w , n u rto w a ło p y t a n i e , ja k przekazyw ać w ie d z ę , ażeby m iała wpływ n ie t y l k o na ro zw ó j i n t e l e k t u u c z n ia , le c z je d n o c z e ś n ie k s z t a ł to w a ła je g o p o staw y , je g o s to s u n e k do ś w ia ta i ż y c i a , słowem c a ł ą o so -
2
bowość .
P o d ję to s z e re g p ró b i poszu k iw ań , k tó r e m iały dać odpowiedź na p rz e d s ta w io n ą tru d n o ś ć i u k azać k o n k re tn e k s z t a ł t y i wymiary p ro c e su d y d a k ty c zn eg o ^ .
R e z u lta te m owych poszukiw ań były sz k o ły p ie rw sz e g o d z i e s i ę c i o l e c i a XX w iek u , k tó r e w h i s t o r i i p e d a g o g ik i o trzy m ały nazwę s z k ó ł aktyw n y ch . W p r a k ty c e p y ta n ia o metody i formy o rg a n iz o w a n ia p ro c e s u nau c z a n ia i wychowania u z y sk a ły ró żn e r o z w ią z a n ia , począwszy od n a j b a r -4 d z i e j s k r a jn y c h i ra d y k a ln y c h , aż po b a r d z i e j łag o d n e i umiarkowane .
Λ
Chmaj L . , Prądy i k ie r u n k i w p e d a g o g ice XX w iek u , Warszawa 1963,129-2
W związku z tym p o ja w ił s i ę w h i s t o r i i p e d a g o g ik i poważny d y le m a t, l a t a n o , j a k i u d z ia ł w k s z ta łto w a n iu osobow ości u c z n ia ma n a u c z a n ie o d tw ó rc z e , w którym p rz y sw a ja on przekazyw ane mu w iadom ości b i e r n i e i m ech an iczn ie o r a z j a k i z n a c z e n ie ma d l a je g o rozw oju n a u c z a n ie tw ó ro z e , k tó r e można o k r e ś l i ć ja k o n a u c z a n ie u c z e s tn ic z ą c e , p o n ie waż u czeń zdobywa nowe t r e ś c i w to k u w ła s n e j ak ty w n o ści
^ W Ameryce t e n n u r t poszukiw ań n o s i ł nazwę "p ro g resy w izm u ", w E uropie p r z y j ą ł s i ę d l a o k r e ś l e n i a t e g o ru ch u te r m in "nowe w ychow anie", p a t r z Okoń W., Ruoh ek sp ery m e n taln y w s z k o ln ic tw ie światowym, ws S zkoły e k sp e ry m e n ta ln e w ś w ie c ie 1900-1960, p r . z b i ó r , pod r e d . W. O konia, Warszawa 1964, 7·
л
Z n a la z ły one między innym i w yraz w s z k o le p ra c y G .K e r s c h e n s te in e ra w N iem czech i J.D ew ey’ a w Ameryce.; w m eto d zie ośrodków z a i n t e r e s o wań, k tó r ą zap ro jek to W ń ł i w o i e l i ł w ż y c ie O .D e c ro le y ; w eksperym en c i e H .P a r k h u r s t znanym pod nazwą p la n u d a lto ń s k ie g o , czy w s y s te m ie C .F r e i n e t a . P o r. Chmaj L .d z . c y t . , 1 9 0 -1 9 7 , 2 5 1 -2 6 3 . 1 5 5 -1 5 8 , 164- 1 6 6 .
167-169-W zgrom adzeniu S i ó s t r Z m artw ychw stania P a ń s k ie g o , k tó r e p o w s ta ło w 1891 r . 1 od p o c z ą tk u zajmowało s i ę wychowaniem o r a z n a sta w io n e by ło na n a u c z a n ie , p o ja w iła s i ę w l a t a c h d w u d z ie sty c h n asz e g o s t u l e c i a n a u c z y c ie lk a Zoe Bogolubow.
Zoe Bogolubow u r o d z i ł a s i ę 21 l i s t o p a d a 1885 r . w S ło n im ie , w z i e mi g r o d z i e ń s k i e j . O chrzczona b y ła w oerkw i p ra w o s ła n e j i o trz y m a ła im ię Zoo^.
O jc ie c Z os, B a z y li Bogolubow p o c h o d z ił z ro d u k s i ą ż ą t t a t a r s k i c h ^ i b y ł w yznania praw osław nego. M atka, H elena z domu N a rk ie w ic z , b y ła P o lk ą i k a t o l i c z k ą .
W 1889 r · o j c i e c , po ś m ie r c i żony, p o je c h a ł z c z t e r o l e t n i ą c ó rk ą Zoe do R o s ji i sam z a j ą ł s i ę j e j wychowaniem. N auki początkow e p o b ie r a ł a Zoe w domu. W 1895 r . z a c z ę ła u c z ę sz c z a ć do M a rin sk ieg o ż e ń s k ie go gimnazjum w K a zan iu , k tó r e u k o ń czy ła w 1902 r .
Po ś m ie r c i o j c a , od ro k u 1904 p ra c o w a ła Zoe p r z e z t r z y l a t a ja k o n a u c z y c ie lk a p ry w a tn a . W ro k u 1907 p r z e n i o s ł a s i ę do G ie o rg ie w sk a , g d z ie w dalszy m c ią g u p o ś w ię c a ła s i ę p ra c y p e d a g o g ic z n e j w c h a r a k te r z e n a u c z y c ie lk i p ry w a tn e j.
W 1914 r . w y je c h a ła do Moskwy i tam p r z y j ę ł a w yznanie k a t o l i c k i e . Cd 1915 do 19I8 r . p ra c o w a ła w Moskwie ja k o n a u c z y c ie lk a w s z k o ła c h p oczątkow ych. Rył t o o k re s n a j b a r d z i e j tw ó r c z e j p ra c y Zoe, s k u p i a j ą c e j s i ę o k oło r e f o r a y metod n a u c z a n ia . V/ tym c z a s ie p rz e p ro w a d z iła s z e r e g i n t e r e s u j ą c y c h eksperym entów . Pierw szym z n ic h b y ła p ró b a łą c z e n i a n a u k i ze s z tu k ą . Metodę t ę z a sto so w a ła ona w k l a s i e p ie r w s z e j sz k o ły
n
p o czątk o w ej s ta r e g o ty p u w Moskwie . Drugi eksp ery m en t d o ty c z y ł j e j p ra c y z chło p cam i s p o łe c z n ie n ie p rz y sto so w a n y m i ró w n ież w s z k o le p o
-O c z ą tk o w a j s ta r e g o ty p u w Moskwie .
P onadto o rg a n iz o w a ła Zoe w tym c z a s ie dwie s z k o ły e k s p e ry m e n ta ln e . S zk o łę l e ś n ą pod Moskwą d l a d z i e c i ch o ry ch i s z k o łę d l a d z i e c i o
O u z d o ln ie n ia c h m uzycznych'.
5 W skróconym o d p is ie a k tu u ro d z e n ia wydanym w L odzi 29 IX 1951 r . wy s tę p u je im ię Z o f ia . Podobnie w Dyplomie n a u c z y c ie la s z k ó ł ś r e d n ic h , k tó ry Zoe o trz y m a ła w 193I r . Jed n ak że r e l a c j e świadków o r a z j e j n o t a t k i in fo rm u ją n a s , że j e j im ię c h r z e s tn e b rz m ia ło Zoe.
6 P o r . J ó z e fo w ic z H ., r e i . Częstochow a 1974, Archiwum Zgrom adzenia S i ó s t r Zgrom adzenia Zm artw ychw stania P a ń s k ie g o , S p u śc iz n a s . J o z a f a - t y , D z ia ł IV /B , te c z k a 1 1 a, r e l a c j a 6 , 1. Odtąd używam s k r ó t u : AZ, S p J, IV /B , 1 1 a , 6 , 1 . C y fra rzym ska o zn acza d z i a ł , c y fry a r a b s k ie te c z k ę , numer p o z y c j i , s t r o n ę .
? E ksperym ent, o którym o ę d z ie je s z c z e mowa w czw artym r o z d z i a l e n i n i e j s z e j p r a c y , omawia Z. Bogolubow w "P am ię tn ik u n a u c z y c i e l k i " , Warszawa 1921-1923, AZ, S p J, I I / A , 6 , m aszy n o p is. Odtąd używam s k r ó t u : PN.
® P o r. Bogolubow Z ., S zk o ła D ośw iadczalna d l a typów tw ó rc z y c h , C z ę sto chowa 194O, 4 0 , m aszy n o p is, AZ, S pJ, I I / A , 6 , 3 · Odtąd używam з к г о - t u : SDT.
W 1919 r . Zoe Bogolubow o p u ś c iła Moskwę i p o je c h a ła do U fy, g d z ie z a ło ż y ła s z k o łę d o ś w ia d c z a ln ą d la typów tw ó rc z y c h . P raco w ała w n i e j t y l k o p ó ł t o r a ro k u . V/ 192O r . p r z e k a z a ła s z k o łę swoim w sp ó łp raco w n i kom, sama z a ś w y je c h a ła do P o l s k i .
W 1922 r . p r z y je c h a ła Zoe do Warszawy i z a trz y m a ła s i ę u S i ó s t r Z m artw ychw stania P a ń sk ie g o p rz y u l . M okotow skiej 5 5. V.' roku szkolnym
1922/23 u k o ń c z y ła Państwowy Kurs Robót R ęcznych w W arszaw ie, po czym ro z p o c z ę ła p ra c ę ja k o n a u c z y c ie lk a ro b ó t rę c z n y c h w Państwowym Semina rium N a u c z y c ie ls k im w Z a w ie rc iu .
W 1927 r . p o w ró c iła do Warszawy, żeby tam przygotow ać s i ę do n a tu r y . Egzamin m atu ra ln y z d a ła ja k o e k s t e r n i s t k a w Państwowym Sem inarium n a u c z y c ie ls k im ż a ń s k in im . E liz y O rzeszkow ej w W arszawie w 1928 r .
4 l i p c a 1928 r . Zoe Bogolubow z o s t a ł a p r z y j ę t a do Zgrom adzenia 10
S i ó s t r Zm artw ychw stania P a ń sk ie g o i p o je c h a ła do K ęt , g d z ie m ie śc i s i ę do n o w ic ja tu , W Zgrom adzeniu o trz y m a ła im ię J o z a f a t a . Po z ło ż e n iu p ie rw sz y c h ślubów w 1930 ro k u s . J o z a f a t a p o w ró c iła do Warszawy, g d z ie w tym samym ro k u o trz y m a ła św iadectw o u k o ń czen ia Państwowego I n s t y t u t u Robót Ręcznych w W arszaw ie, po z d a n iu egzam inu w c h a r a k te r z e e k s t e r n i s t k i . W r . 1931 z ło ś y ła je s z c z e je d e n egzam in p r z e d K om isją Egzaminów Państwowych n a n a u c z y c ie lk ę s z k ó ł ś r e d n ic h . Po o trz y m a n iu dyplomu p r z y s t ą p i ł a do p ra c y ja k o n a u c z y c ie lk a r o b ó t rę c z n y c h w s z k o le pań stw o w e j, w gim nazjum o r a z sem inarium n a u c z y c ie ls k im prowadzonym p rz e z Zgrom adzenie S i ó s t r Z m artw ychw stania P a ń sk ie g o w W arszaw ie.
W 1938 r . s . J o z a f a t a z o s t a ł a p r z e n ie s io n a do C zęstochow y1 1 , g d z ie p e ł n i ł a fu n k c ję wychowawczyni je d n e j z k l a s gim nazjum k u p ie c k ie g o p ro wadzonego p r z e z Z grom adzenie S i ó s t r Z m artw ychw stania P a ń sk ie g o i poma g a ł a s . H a lin ie J ó z e fo w ic z w z a ję c ia c h zw iązanych z nau k ą r e k la o y . Po za tym p o ś w ię c iła a i ę p ra c y in d y w id u a ln e j ze sła b sz y m i u c z e n n ic a m i,
Λ p
o r g a n iz u ją c d l a n ic h z a j ę c i a w m n iejszy ch z e s p o ła c h .
W roku 1939 w ładze o k u p acy jn e zamknęły a z k o łę s i ó s t r Zmartwych w sta n e k w C z ę sto c h o w ie . S . J o z a f a t a z a c z ę ła o rg an izo w ać kom plety t a j
-1
nego n a u c z a n ia w ró ż n y c h p u n k ta c h m ia s ta Wiosną 1942 r . s i o s t r y zo s t a ł y p r z e s ie d lo n e z domu p rz y A l. N ajśw . M aryi Panny 60 na u l . J a sn o g ó rs k ą 6 4 . Tam p o w s ta ł, w w yniku w sp ó łp racy s . J o z a f a ty z s . J ó z e fo w ic z , o śro d e k wychowawczo - d y d a k ty c z n y , w którym o b ie p raco w ały z różnym i grupam i d z i e c i , m łodzieży i d o r o s ły c h . W Ośrodku tym p ro w ad zi ł a s . Bogolubow p ra c ę d y d ak ty c zn o - wychowawczą p rz y pomocy z a ję ć tw ó rc z y c h .
10 P o r. "K ro n ik a K ęck a", Kęty 1928, 408. 11
P o r . l i s t a . T eresy K a l k s t e i n , ów czesn ej p r z e ło ż o n e j p r o w in c ja ln e j p isa n y do s . J.B ogolubow d n ia 14 l i p o a 1938 r . , K ęty , AZ, S p J , I I I k o r . , 1 0 , 8.
12 P o r . T y ra s J . , r e i . Warazawa 1973, AZ, S p J , IV /B , 11 a , 3 8 , 1 . 19 Tamże 5 .
W 1946 r . z o s t a ł a p rze rw an a p ra c a w Ośrodku często ch o w sk im z powo du p r z e n i e s i e n i a s . Bogolubow do K ę t, skąd po ro k u p o w ró o lła znowu do Warszawy.
W 1952 r . s . Bogolubow za p o czątk o w ała w sp ó ln ie z s . H. Jó z e fo w ic z p r a c ę wychowawczą z n o w icju szam i S to w a rz y sz e n ia A p o sto lstw a K a to lic k ie g o w Otwocku, k tó r ą p ro w a d z iła do ś m ie r c i, c z y l i do roku 1955·
Z p rzep ro w ad zo n ej o g ó ln ie c h a r a k t e r y s t y k i ż y c ia s . Bogolubow wyni k a , że j e j d z i a ł a l n o ś ć p ed a g o g ic z n a z b ie g a s i ę z d z i a ł a l n o ś c i ą w ie l k ic h twórców s z k ó ł aktywnych i z prądem nowego w ychow ania. Ta s y tu a c ja s k ł a n i a n as do p o s ta w ie n ia p ro b lem u , j a k i e b y ły c h a r a k te r y s ty c z n e c e chy d z i a ł a l n o ś c i p e d a g o g ic z n e j Zoe Bogolubow o ra z w ja k im s to p n iu Bo golubow b y ła z a le ż n a w t e j d z i a ł a l n o ś c i od postępow ych prądów s w o je j e p o k i, a i l e b y ło w j e j p ra c y w ła s n e j tw ó rc z o ś c i i o r y g i n a l n o ś c i .
W zw iązku z tym p ra g n ie n y p rz e a n a liz o w a ć tw ó rczo ść p e d a g o g ic z n ą Z. Bogolubow w a s p e k c ie j e j w a r to ś c i dydaktyczno-w ychow aw czej.
T ak ie u s ta w ie n ie c e lu wymaga p o z n a n ia z a ło ż e ń te o r e ty c z n y c h j e j system u p e d a g o g ic zn eg o i i c h r e a l i z a c j i w to k u k o n k r e tn e j p r a c y . Pod stawową zatem m etodą, ja k ą n a l e ż a ł o z a sto so w a ć , żeby o s ią g n ą ć zam
ie-1 4
rzo n y o e l , j e s t metoda a n a lity c z n o - s y n te t y c z n a . Punktem w y jś c ia j e s t a n a l i z a ró ż n o ro d n y ch d o kum entów ^ ja k n o t a t e k i p ism s . Bogolubow o ra z
Ί6 p r a c wykonanych p rz e z j e j uczniów i w spółpracow ników .
W c e lu b a r d z i e j w sz e c h stro n n e g o u j ę c i a problem u zasto so w an o rów n i e ż w p racy metodę b a d a n ia o p i n i i s p o łe c z n e j na p o d sta w ie k w e s tio n a -
Ί7 r i u a z a i wywiadów .
1 4 Dla ro z w ią z a n ia p rz e d sta w io n e g o w p ra c y problem u ma z n a c z e n ie n ie t y l k o a n a l i z a h i s t o r y c z n a , l e c z ta k ż e a n a l i z a p e d a g o g ic z n a , a n a w et p s y c h o lo g ic z n a . W p rz y p ad k u a n a liz y p e d a g o g ic z n e j c h o d z i o od c z y ta n ie w dokum entach śladów d z i a ł a l n o ś c i dydaktyczno-wychowaw c z e j s . Bogolubow. A n a liz ie p s y c h o lo g ic z n e j p o d le g a ją j e j dokumen ty o s o b i s t e , z w ła sz c z a p a m ię tn ik i. P o r. Z ac z y ń sk i W ł., P ra c a badaw cz a n a u c z y c ie la , Warszawa 1968, 176.
Term in "dokum ent" ma ró ż n e z n a c z e n ia . Wł. Z a c z y ń sk i r o z r ó ż n ia do kumenty w z n a c z en iu węższym i sz erszy m . Dokumentem w z n a c z e n iu węż- 3zym j e s t każda pisem na in fo r m a c ja u w ie r z y te ln io n a urzędow ą p ie c z ę c i ą . Dokumentem w z n a c z e n iu szerszym j e s t każda r z e c z , k tó r a s t a j e s i ę przedm iotem s p e c ja ln y c h badań i a n a l i z . Do t e j o s t a t n i e j grupy dokumentów z a l i c z a a u t o r między innym i ró żn o ro d n e p r a c e n a u c z y c ie l a i u c z n ia , wykonane z a l e ż n i e od p o tr z e b te m a ty c z n y c h . Dla n a u c z y - c l e l a - b a d a c z a , s tw ie r d z a a u t o r , t e dokumenty m ają s z c z e g ó ln e zna c z e n ie . F o r. Z a czy ń sk i W ł., d z . c y t . , 167.
P rz y jm u ją c r o z r ó ż n ie n ie dokumentów, j a k i e c z y n i cytowany w yżej au t o r , n a le ż y u z n a ć , że ź r ó d ł a , k tó r e s ą przedm iotem a n a liz y w p rz e d s ta w io n e j p r a c y , s ta n o w ią dokumenty w z n a c z e n iu sz e rsz y m . T rzeb a je d n a k mieć na uwadze f a k t , że s ą t o dokumenty h i s t o r y c z n e . A n a liz a ty c h ró ż n o ro d n y ch dokumentów p ro w ad zi z je d n e j s tr o n y do u j ę c i a umyśli p rzew o d n ich S.Bogolubow i u k a z a n ia wzajemnych s to s u n ków, j a k i e zachodzą między n im i. Z d r u g i e j s tro n y u m o żliw ia nam po z n a n ie a u to r a dokumentów o ra z cz a su i m ie js c a i c h p o w s ta n ia .
^ D z ię k i wspomnianym r e la c jo m świadków można b y ło u zy sk ać p o tw ie rd z e n ie s łu s z n o ś c i w y su n ię ty c h tw ie rd z e ń d ro g ą w y k ry cia p o d o b ie ń stw lu b Cd. p rz y p . n a s t r . 1 9 7
P raca, k tórą p rezentujem y, etanow i p lerw asą próbę opracowania w c a ł o ś o i sp u śo izn y p ed a g o g iczn ej Z. Bogolubow. D la teg o ch od zi w n i e j o ca ło ścio w a u j ę c ie zarówno t y c i a t e j p o s t a o i, ja k i j a j d z ia ła ln o ś o l. Tylko t ą drogą aożna poznać id e e przew odnie, k tóre k sz ta łto w a ły j e j p r o f i l oaobowośoiowy i B ia ły wpływ na j e j d z ia ła ln o ś ć .
Twórczość pedagogiczna Z.Bogolubow r o z w ij a ła a ię w dwóch eta p a ch . P ierw szy ok res obejflował pracę w s z k o ln ic tw ie na t e r e n ie R o s j i. Drugi d o ty c z y ł j e j d z i a ł a l n o ś c i p ed a g o g iczn ej w P o ls c e , w który a dominowało przede w szystkim przekazyw anie zdobytego d ośw iad czen ia współpraoow- n ik o a .
Biorąc pod uwagę organiczny rozwój j e j d z i e ł a , nośna by w n i n i e j s z e j praoy p rzy ją ć układ ch ro n o lo g iczn y i ukazać d z ia ła ln o ś ć s . Bogo lubow k o le jn o według p rzedstaw ionych w yżej okresów . Ponieważ jednak na t o być próba sy n ta ty o zn eg o u j ę c ia j e j sy sten u p ed agogiczn ego, a n ie b i o g r a f i i , wskazany j e s t r a c z e j układ rzeczow y.
Praca op arta j e s t głów nie na a a t e r ia le źródłowym. L ite r a tu r a p e ł n i t y lk o r o lę pom ocniczą, zw łaszcza w ty c h a o a sn ta c h , w których ch od zi o ukazanie prądów in t e r e s u j ą o e j nas e p o k i.
V ty a z le j s o u n a le ży z ło ż y ć serdeozne podziękow anie t y a w s z y s tk ie , którzy p r z y c z y n ili s i ę do pow stania n in ie j s z e g o d z i e ł a . Ks. d oc. dr Janowi C harytańskieau SJ d z ię k u ję za ż y c z liw ą poaoc i rady u d z ie la n e w tr a k c ie p la a n ia p ra o y . S. H a lin ie J ó zefo w icz za sz e r o k ie u d o stęp n ie n ie źr ó d e ł o ra z w sz y stk ie uwagi d o ty czą ce strony M erytorycznej powsta ł e j rozprawy. S . Z o f i i Łuszozlciew ioz za fachowa opracowania sp u ścizn y
s . Bogolubow, 00 u a o t liw iło w szechstronna j e j w y k o rzy sta n ie. D ziękuję
rów nież współpraoow nlkoa a . Bogolubow, j e j wycnowankoa oraz t y a , k tó - rzy k ied yk olw iek z n ią a ię z e t k n ę li i o h ę tn ie p o d z i e l i l i s i ę swoimi wspom nieniam i, sp o str z e ż e n ia m i i uwagani dotyczącym i zarówno j e j oso bow ości jak i pracy p e d a g o g io z n e j.
Cd. p rzyp. ze s t r . 196
ró ż n ie zaohodząoyoh pomiędzy p oszczeg ó ln y a i wypowiedziami zaw artyni w pismach s . Bogolubow a ty a i , które spotykamy w r e la c ja c h .
18 J .L in h a r t nazywa ta k ą próbę ca ło śo lo w eg o opracowania pewnych z ja w isk a n a liz ą s tr u k tu r a ln ą . L inhart J . , Proces i stru k tu ra u czen ia a i ę l u d z i , warszawa 1972, 27.
1 . ź r ó d ła
1 .1 . Plama zwarte Zoe Bogolubow
Droga Krzyżowa, Warszawa 1947-1955» β·56» AZ, S p J , П / А , 7* 1 . Grubas, Częatoohowa-Warszawa 1947-1955» s .3 4 5 , AZ, S p J, I I / A , 2 , 1 . Kry s t e l , Częstoohowa 1945» o . 2 0 5 , AZ, S p J, П / А , 6 , 6 .
P am iętnik N a u c z y c ie lk i, Warszawa 1921-1923» a .4 6 , AZ, SpJ, I I / A ,
6
,
1.
S zk oła Dośw iadczalna d la typów tw órczych , Częstoohowa 1 9 4 0 , s . 4 4 , AZ, SpJ, I I /A , 6 , 3 .
Słow nik h is to r y c z n y , Otwook 1954/55» s .2 4 1 , AZ, SpJ, I I / A , 3» 2 . H alinka (Tajeam ioa W ilczk a ), Częstochowa 1 9 4 2 /4 3 , 8 .1 2 , AZ, SpJ,
I I / A , 6 , 8 .
1 . 2 . N o ta tk i Zoe Bogolubow
A lfa b e t sym b oliczn y, Częstochowa 1940, AZ, SpJ, I I /A , 6 , 1 , s .4 4 . D ziecko P o ls k ie XX w. ap ostołem r o d z in y , Kęty 1 9 4 7 , AZ, SpJ, Ι Ϊ /Β , 8 , 3 9 , S .1 .
Fakty h ie to r y o z n e , Warszawa 1952/53» AZ, SpJ, I I / A , 5 , 2 4 , s . 2 . Godziny Kanoniczne i ic h w artość d la wychowania, Częstochowa 1941- -1 9 4 5, AZ, SpJ, I I / A , 4 , 1 , Э .1.
H is t o r ia K o śc io ła według zagad n ień , Otwook 19 5 2 , AZ, SpJ, I I / A , 3 , 7» 8 ·3 ·
Jaką r o lę s p e łn ia "Żywa woda" J e le ń s k ie g o przy nauczaniu S tarego i Nowego Testam entu, Częstochowa 1945» AZ, SpJ, I I / A , 7« 6 , s . 2 . K alendarz l i t u r g i c z n y . Warszawa 1955» AZ, SpJ, I I / A , 4 , 8 .
H y ślen le sy m b o liczn e, Częstochowa 1945« AZ, SpJ, T I/A , 6 , 3 , s . 4 . N ieznane przyczyny bólu o h ło p ię c e g o do l a t 1 7 , Warszawa 1 9 5 5 , AZ, SpJ, I I /A , 6 , 1 1 , 8 .1 .
O m y ślen iu naukow y·, Warszawa 1 9 5 2 /5 3 , n o ta tk a w b r u l i o n i e , a . 4 , AZ, S p J, I I / A , 5 , 24.
Osoba - Osobowość, C zęstoohow a 1 9 4 4 /4 5 , s . 2 , AZ, S p J , I I / Ą , 4 , 6. Panow anie Boga na t l e p o s t a o i M ojżesza, Warszawa 1952, AZ, S p J, I I / A , 4 , 7 6 .
P ro c e s m y ś le n ia , Otwook 1 9 5 4 /5 5 · a . 1 , AZ, S p J, I I / A , 3 , 7. P s y c h o lo g ia , Warszawa 1 9 5 2 /5 3 · a . 2 , AZ, S p J , I I / A , 5 , 2 4 .
P a y c h o lo g ia k a t o l i c k a - z a y s ły o so b o w o ści, Częstochow a 1 9 4 1 /4 2 , s . 2 , AZ, S p J , I I / A , 4 , 3 · 4 2 .
Uwagi m eto d o lo g ic z n e d l a p r o f e s o r a h i s t o r i i K o ś c io ła , Otwook 1 9 5 4 / 5 5 , a . 3 , AZ, S p J , I I / A , 3 , 7·
Uwagi o S z k o ła D o św ia d o ż a ln e j, Częetochowa-W arszawa 1 9 4 0-1953, a . 4 , AZ, S p J, I I / A , 6 a , 1 .
S łow nik p o ję c io w y , Otwook 19 5 4 , 8 .2 0 0 , AZ, S p J, I I / A , 5 /2 5 .
Sposób u c z e n ia s i ę a p o lo g e ty k i. Warszawa 1950, 8 . 4 , AZ, S p J, I I / A , 5 , 4 .
Sposób u c z e n ia s i ę h i s t o r i i K o ś c io ła , Otwook 19 5 4 , a . 1 2 , AZ, S p J, I I / A , 5 , 1 0 .
Sposób u c z e n ia s i ę obcyoh języków , b r a k d a t y , a .1 AZ, S p J, I I / A , 5 , 14.
Sposoby u c z e n ia a i ę p a y o h o lo g li p rzy pomocy rysunków , Częstochow a
1943-1945, 48.6, AZ, S p J, I I / A , 5 , 18.
śpiew a mowa lu d z k a , C zęstoohow a 1942, s . 2 , AZ, S p J, I I / A , 5 , 4 . S z a re ż y o ie c o d z ie n n e a m o d litw a, C zęstochow a 19 3 9 -1 9 4 5 , a .6, AZ, S p J, I I / A , 7 , 3 .
S z k o ły , Warszawa 1 9 5 3 /5 4 , a . 1 , AZ, S p J, I I / A , 6, 2 . Symbol, C zęstoohow a 1945, a . 4 , AZ, S p J , I I / A , 6, 3 .
Tem peram enty, C zęstochow a 19 4 2 -1 9 4 5 , s . 1 3 , AZ, S p J, I I / A , 4 /1 1 . Trzy ele m en ty k o n ie c z n e do n a u k i, C zęstoohow a 19 4 5 , a .6, AZ, S p J, I I / A , 4 , 1 .
Wyohowanie a r t y s t y ( o g e n iu s z u i t a l e n c i e ) , C zęstochow a 1 9 3 8-1941, a . 4 , AZ, S p J , I I / A , 6, 2 .
Wskazówki d o ty c z ą c e n a u k i ję i y k a p o ls k ie g o , b r a k d a t y , s . 2 , AZ, S p J, I I / A , 5 , 1 5 .
Wskazówki d o ty c z ą o e sposobu u c z e n ia a i ę i p rz y g o to w a n ia do egzam inu, Warszawa 19 5 0 , s . 1 , AZ, S p J, I I / A , 5 , 19·
Wstęp do naukowych l o t e r y j e k "Dobry t a t u ś " , Warszawa 1948, a . 2 , AZ, S p J, I I / A , 4 , 3 .
N o ta tk i lu ź n e b e z ty tu łó w .
Wstęp do S zkoły D o ś w ia d c z a ln e j, Częstochow a 1940, s .8, AZ, S p J, I I / B , 4 9 , 6.
Z adanie wychowania r e l i g i j n e g o , Częstoohow a 1 9 4 5 /4 6 , a . 1 , AZ, S p J, I I / A , 6, 2 .
- Z ad an ie n a u k i « p r z y s z ł o ś c i , C zęstochow a 1 9 4 5 /4 6 , β . 3 , AZ, S p J , I I /
A, 6, 7·
- Z n ao zen ie p o d k re ś le ń w k s ią ż c e , Warszawa 1949, 8 . 2 , AZ, S p J , I I / A ,
5
,
2
.
- N o ta tk i b e z ty tu łó w .
1 . 3 . K o re sp o n d en cja
L i s t z . T eresy K a lk s te in do a . J o z a f a t? Bogolubow, Kęty 14 V II 1Э38 r . , AZ, S p J , H I , Ю , 8 .
L i s t k s . S ta n is ła w a C z a p li do a . J o z a f a ty Bogolubow, Warszawa 21 X 1954 r . , AZ, S p J, I I I , 1 0 , 1 .
Dwa l i s t y s . J o z a f a ty Bogolubow do K ry s i L e n a rd , Warszawa 1948 r . , AZ, S p J, 1 0 , 2 7 .
1 . 4 . P ra c a uczniów i w spółpracow ników p is a n a pod k le r u n k i e a a . Bogolubow
R ę k o p isy .
Bogolubow Z . , J ó z e fo w ic z H ., Godziny k a n o n io z n e , c z y l i p r a c a d z ie c k a w c ią g u d n ia nad p o r z ą d k ie a duszy 1 o l a ł a , C zęstochow a 1 9 4 2 /4 5 ,
8 .6 8 , AZ, S p J , I I / A , 4 , 9 .
Bogolubow Z . , Jó z a fo w io z H ., Godziny k an o n iczn e d l a n ł o d z ie ż y , Czę stochow a 1 9 4 2 /4 5 , 8 .6 8 , AZ, S p J , H /A , 4 , 10.
Bogolubow Z ., Jó z a fo w io z H ., M sz a lik H ania M i n i s t r a n t a , C zęstochow a 1 9 4 2 /4 5 , 8 .1 0 0 , z n a jd u je s i ę w z b io ra o h pry w atn y ch S .H .JÓ z e fo w io z . Bogolubow Z . , J ó z e fo w ic z H ., M sz a lik J a d w in i, C zęstochow a 1 9 4 2 /4 5 ,
8 .1 6 3 , z n a jd u je s i ę w z b io r a c h pry w atn y ch S .H .J ó z e f o w ic z .
Bogolubow Z . , J ó z e fo w ic z H ., Maza po ł a d n i e d l a k le ry k ó w , Warszawa 1 9 5 2 /5 5 , B .5 6 , z n a jd u je s i ę w z b io ra c h pry w atn y ch S .H .J ó z e fo w ic z . Jó z e fo w ic z H ., Kto c h o d z i do k o ś o i o ł a , a s z a l i k d l a a a ły c h d z i e o i , War
szaw a 1 9 5 0 - 1 9 5 4 , S .7, AZ, S p J , I I / A , 4, 8.
Bogolubow Z . , Jó z e fo w ic z H ., T e a p e r a æ n ty , C zęstochow a 1 9 4 2 /4 3 , β . 3 2 , 4 z e e s .
Bogolubow Z . , J ó z e fo w ic z H ., T r z y l e t n i a J a d w in ia w k o ś c i e l e , C z ę s to chowa 1 9 4 2 /4 6 , 8 .2 0 , z n a jd u je s i ę w z b io ra o h pryw atny oh S .H .J ó z e fow ie z .
Bogolubow Z . , Jó z e fo w ic z H ., T r z y l e t n i H enio w k o ś c i e l e , C zęstochow a 1 9 4 2 /4 6 , S.49, z n a jd u je s i ę w z b io ra o h p ry w atn y ch S .H .J ó z a fo w io z . J ó z e fo w ic z H ., A b rab aa, z e s z y t 1 1 , Warszawa 1 9 5 3 /5 5 , 8.3I , z n a jd u je
s i ę w z b io ra o h pry w atn y ch a u t o r k i .
J ó z a fo w io z H ., A b rahaa, z e s z y t 1 2 , C zęstochow a 1 9 4 2 /4 5 , в . 3 2 , z n a jd u j e a i ę w z b io ra o h pryw atnyoh a u t o r k i .
- 201
-1
Jó z e fo w ic z H ., Młodość M o jżesz a, C zęstochow a 1 9 4 2 /4 5 , s . 3 4 , z n a jd u je s i ę w z b io ra c h p ry w atn y c h S .Л .Jó z e fo w io z .
J ó z e fo w ic z H ., P a tr ia r c h o w ie , Częstochow a 1 9 4 2 /4 5 , s . 4 0 , z n a jd u je s i ę w z b io ra c h p ry w atn y ch S .H .J ó z e fo w io z .
Jó z e fo w io z H ., Sw. P i o t r , C zęstoohow a 1 9 4 2 /4 5 , p ię ć o z ę ś o i , z n a jd u je s i ę w z b io r a c h p ry w atn y ch S .H .Jó z e fo w io z .
J ó z e fo w ic z H ., P ro ro cy S ta r e g o T e sta m e n tu . O brazek s c e n ic z n y . W arsza wa 19 5 3 , a . 1 7 , z n a jd u je a i ę w z b io r a c h p ryw atnyoh S .H .J ó z e fo w io z . Jó z e fo w ic z H ., P ro ro c y : A b d la sz , J o e l , Warszawa 19 5 4 , s . 8 , z n a jd u je
s i ę w z b io ra c h p ry w a tn y ch S .H .J ó z e fo w io z , AZ, S p J, I I / A , 4 , 1 2 . O fie rs k a A ., H i s t o r i a P o l s k i na s c e n i e , C zęstoohow a 1 9 4 5 /4 6 , s . 5 8 ,
AZ, S p J, I I / C , 9 , 4 .
Reforma G rzeg o rza V I I I , Kolorowa t a b l i c a , n azw isko a u to r a n ie s p ra w d z a ln e , Warszawa 1949, AZ, S p J, I I / A , 5 , 1 2 .
Drukowane^
Bogolubow Z ., J ó z e fo w ic z H ., Obrzędy mszy ów ., Kółko Różańcowe 1950, 10 a rty k u łó w , k tó r e ukazyw ały s i ę w k o le jn y c h num eraoh c a łe g o r o c z n ik a .
Bogolubow Z ., J ó z e fo w io z H ., B ie r z czynny u d z i a ł we mszy ów. p r z e z śp ie w a n ie o d p o w ied zi k a p ła n o w i. B ie r z czynny u d z i a ł we овцу ów. p r z e z l i t u r g i c z n y śp iew g r e g o r i a ń s k i . Kółko Różańoowe 1 9 5 1 , 12 a rty k u łó w , k tó r e ukazyw ały s i ę w k o le jn y c h num eraoh c a łe g o r o o z - nifca.
Bogolubow Z ., J ó z e fo w ic z H ., L e k c je śpiew u g r e g o r ia ń s k ie g o , Kółko Ró żańoowe 1952, 12 a r ty k u łó w , k tó r e ukazyw ały s i ę w k o le jn y c h nume ra c h c a łe g o r o c z n ik a .
Bogolubow Z . , J ó z e fo w ic z H ., M szalik H enia m i n i s t r a n t a , P a l l o t t i n u a , Poznań 1949.
Bogolubow Z ., Jó z e fo w io z H ., T r z y l e t n i a J a d w in ia w k o ś o i e l e , P a l l o t t i n u a , Poznań2 1947.
Uśmiech d z ie c k a - B i b l i o t e k a Samowyohowania, to m ik 3 , C zęstoohow a-P o- znań 19 4 6 , "O środek Pom oonlozy" - Wychowawczo - D u s z p a s te r s k i. Szaweł zd ru zg o tan y - B i b l i o t e k a Samowychowania, to m ik 4 , C zęstochow s-
Poznań 1947, "O środek Pom oonlozy" - Wychowawczo - D u s z p a s te r s k i. W ojcieoh Kamień W ęgielny P o l s k i - B ib l i o t e k a Samowychowania, to m ik 5,
C zęatoohow a-Poznań 1947* "O środek Pom ocniczy" - Wychowawczo - Du s z p a s t e r s k i .
Ów. P io t r Skała - B ib lio te k a Samowyohowania, tom ik 6 , C zęstoehow a-Fo-
znań 1947, "Ośrodek Pomocniczy" - Wychowawczo - Dusz p a a te r a k i.
Straszny Wilk - Ceęstochowa-Poznań 19 4 7 , "Ośrodek Pomoonlozy." - Wyoho- wawozo - D u s z p a s te r s k i.
"Loteryjka wyrazowa" - g ra d la d z i e o i , Częstochowa-Poznań 19 4 7 , "Ośro dek Pomoonlozy" - Wyobowawozo - D u sz p a ste r sk i.
1 .5 · R e la c je świadków
B a r t e l B o le sła w a , Warszawa 1 9 7 3 , AZ, S p J, IV /B , 11 a , 1 .
Bentkowska H elena ( s .L o n g in a CR), C zęstochow a 1973, AZ, S p J , IV /B , 11 a , 2.
B iczyk L a sz e k , Warszawa 19 7 3 , AZ, S p J, IV /B , 3 .
Chmielowska Z o fia (s.(f.B o g u sła w a CR), Częstoohow a 1973, AZ, S p J, IV /B , 11 a , 4 .
Grabowska K azim iera ( a .T e o d o z ja CR), Warszawa 1973, AZ, S p J, IV /B , 11 a , 5
-J ó z e fo w ic z H a lin a ( a . A n ie la CH), Częstochow a 1973, AZ, S p -J, IV /B ,
11 a , 6.
Kaznowski M arian , C zęstochow a 1973, AZ, S p J, IV /B , 11 a , 7·
K om arnicka B ro n isła w a ( a . J ó z e f a CR) C zęstoohow a 19 7 3 , AZ, S p J, IV /B ,
11 a , 8.
K o iy o k i J a n SAC, O łta rz a w 1 9 7 3 , AZ, S p J, IV /B , 11 a , 9 .
K raszew ska J a n in a ( s . J a n in a CR), Wejherowo 1972, AZ, S p J , IV /B , 11 a ,
10
.
K rzywieo Jad w ig a ( s . tf.D o ro ta CR), Warszawa 19 7 2 , AZ, S p J, IV /B , 11 a , 1 1
.
K u ra o iń s k i S ta n is ła w SAC, O łta rz e w 1973, AZ, S p J , IV /B , 11 a , 1 2 . Kwapisz H elen a ( s . O ty lia CR), Częstoohow a 19 7 3 , AZ, S p J, IV /B , 11 a ,
1 2
.
L achow icz I r e n a , C zęstoohow a 19 7 2 , AZ, S p J, IV /B , 11 a , 14. L enard Z o f ia , Warszawa 1972, AZ, S p J , IV /B , 11 a , 15·
L u dkiew icz J a n in a ( з . J a n in a M aria CR), Warszawa 19 7 2 , AZ, S p J , IV /B ,
11 a , 1 6 -1 8 .
M alew icz L e sze k SAC, L ouvain 1 9 7 2 /7 3 , AZ, S p J , IV /B , 11 a , 1 9 -2 2 . M ańkiewicz U. A dela CR, Jó z e fo w ic z H a lin a CR, Poznań 1 9 7 6 , AZ, S p J,
IV /B , 11 a , 3 9 , 4 0 .
Markowska Jad w ig a ( a . M .A ssunta CR), Warszawa 19 7 2 , AZ, S p J, IV /B ,
11 a , 23.
Maruska Z enobia ( a . M .Jó zefa CR), Wejherowo 1972, AZ, S p J, IV /B , 11 a , 2 4 .
M otyozyńska M arianna ( a . Wawrzyna CR), Warszawa 1973, AZ, S p J , IV /B ,
11 a , 25.
Jankow ska-O rynżyna J a n i n a , Warszawa 1973, AZ, S p J, IV /B , 11 a , 2 6 -2 9 . O staszew ska K a z im ie ra , C zęstoohow a 1973, AZ, S p J , IV /B , 11 a , 3 0 . P o s p ie s z a ls k a D o n a ta, C zęstochow a 19 7 3 , AZ, S p J, IV /B , 11 a , 3 1 . P o s p i e s z a l s k i S ta n is ła w , Częstoohow a 1973, AZ, S p J, IV /B, 11 a , 3 2 . P rz y b y ł M aria ( a . R o z a ria CR), P oznań 19 7 2 , AZ, S p J , IV /B , 11 a , 3 3 . Ryś M aoiej SAC, Częstoohow a 19 7 3 , AZ, S p J , I 7 /B , 11 a , 3 4 .
S tan o w sk i S te fa n i S tan o w ek i Wacław, Częetochow a 1973· AZ, S p J , IV /B , 11 a , 36.
S ta ś k ie w ic z M arianna ( s . M.Kinga CR), Warszawa 1 9 7 2 , AZ, S p J , 1V/B, 11 a ,
37-T y ra s Ja d w ig a , ( a . A n d rz e ja CR), Warszawa 19 7 3 , AZ, S p J , IV /B , 11 a , 38.
W spojsnienia_ o_S ._ J o z a f ac i e
C zap la S ta n is ła w SAC, Przem ów ienie w ygłoszone w d n iu p o g rzeb u s . Bogo lubow w W arszawie 1955 r . AZ, S p J, IV /B , 1 1 , 27·
Modzelewska J a n i n a , Wspomnienie o s . J o z a f a o i e , b r a k d a t y , AZ, S p J, IV /B , 1 1 , 15.
Nowak F e lik s a ( s . F e l i c j s n n a CR), ś p . S i o a t r a J o z a f a t a , Warszawa 1956 r . , AZ, S p J, I V / B , 1 1 , 3 .
Jankow ska-O rynźyna J . , S i o a t r a J o z a f a t a , Warszawa 1 9 7 3 , AZ, S p J, IV /B , 11 a , 2 6 .
1 . 6 . In n a ź r ó d ła
K ronika Domu C z ę sto c h o w sk ie g o , Archiwum Z grom adzęula S i ó s t r Zmartwych w s ta n ia P a ń sk ie g o w K ę ta c h , X I I Ï , 1 .
K ronika K ęcka, Archiwum Z grom adzenia SS. Zm artw ychw stania P a ń sk ie g o w K ętach.
2 . Nykaz l i t e r a t u r y pom o cn iczej
B a r te c k l J . , A k ty w iz a c ja p ro c e s u n a u o z a n ia , Warszawa 1966.
Boros L . , I s t n i e n i e w yzw olone, Warszawa 19 7 1 , tłu m a c z e n ie , t y t u ł o ry g in a łu E r l ö s t e s D a se in .
Chmaj L . , Prądy 1 k ie r u n k i w p e d ag o g io e XX w ., Warszawa 1963 r .
C h a ry ta ń s k i J . S J . , R o la i m ie jsc e Pisma éw. w k a te c h e z ie po Soborze W atykańskim I I w: C h ry s tu s wzywa 1 u c q, p r a c a zbiorow a pod r e d . L eszka Kuca, Warszawa 19 7 1 , s .9 7 -1 2 0 .
C h a ry ta ń s k i J . S J . , Problemy k a te c h e zy b i b l i j n e j , w: P o d rę c z n ik meto dyczny do K atechizm u R e l i g i i K a t o l l o k i e j , p ra o a zbiorow a pod r e d . k s . Ja n a C h a ry ta ń a k ie g o S J . , k s . W ładysław a Kubika S J . , Warszawa 1976, s .7 - 2 4 .
D a n ie le w ic z T ., T e ra p ia r o z w i j a j ą c a i u s p o k a ja ją c a p rz y pomocy drew n ia n y c h klooków , tz w . m o z a ik i. Z a g a d n ie n ie wychowawcze w a s p e k c ie zdrow ia p s y o h lc z n e g o , 8 /1 9 7 2 /2 , s . 77-87·
D a n ie le w ic z T . , T e r a p ia p rz y pomocy drew nianyoh s te m p li z fig u ra m i geom etrycznym i. Z a g a d n ie n ia wychowawcza w a s p e k c ie zdrow ia p sy c h ic z n e g o , 8 /1 9 7 2 /3 , a . 86-97·
D a n ie le w ic z T . , T e ra p ia p rzy pomocy kolorow ych f i g u r geom etry ozny oh. Z a g a d n ie n ia wychowawcze w a s p e k c ie zdrow ia p sy o h io z n e g o , 8 /1 9 7 2 /6 , e .92-10 2. D a n ie le w io z T . , W spółpraca z ro d z ic a m i w t e r a p i i z a ję c io w e j z d z ie ć m i. Z a g a d n ie n ia wychowawcze w a s p e k c ie zd ro w ia p s y c h ic z n e g o , 9 /1 9 7 3 /1 , s . 7 9 -8 5 · F e r r i è r e A ., Samorząd u c z n io w s k i, Iwów-Warszawa, b r a k d a t y .
G uillaum e P . , P o d rę c z n ik p s y o h o lo g ll, Warszawa 19 5 6 , tłu m a c z e n ie , t y t . o r y g in a łu Manuel de p s y c h o lo g ie .
G riyw ak-K aozyńaka V ·, O strow ska H ., O tw ó rc z ą p ostaw ę u o z n la i n a u c ty - o l e l a . Z a g a d n ie n ia wychowawcze w a s p e k c ie zd ro w ia p s y o h io z n e g o ,
8/1972/2, s .5 - 1 5 .
H ä rin g В ., Nauka C h r y s tu s a , t . I , Poznań 19 6 2 , tłu m a c z e n ie t y t u ł o r y g i n a łu Das G e se tz C h r i s t i .
In g a rd e n R . , K sią ż e c z k a ο c z ło w ie k u , Kraków 1972.
K am iński S t . , O a t r u k t u r a l i ź a i e a y n te ty o z n le , Znak 2 3 /1 9 7 1 , s . 607-619· K e r a c h e n s te in a r G ., P o ję c ie s z k o ły p ra o y . Podstawowy a k sjo m a t p ro c e su k s z t a ł c e n i a , W rocław-Warszawa-KraLów 19 7 0 , tłu m a c z e n ie , t y t u ł o ry g in a łu B e g r i f f d e r A r b e ita c h u le . Das G rundaxlon d e s B ild u n g sp ro z e s s e , und s e in e F o lg e rn g e n d ie S o h u lo r g a n is a tlo n .
K olanow aki Z . , Podstawowe z a g a d n ie n ia metodyczne p o rząd k o w an ia sp u é - o iz n rę fc o p lśm ie n n ic z y c h , " B iu le ty n " PAN, n r 2 , 1959» a . 32. K olanow aki Z . , A rchiw alne o p raco w an ia s p u ś c iz n rę k o p iś m ie n n ic z y o h i
je g o p r ó b ie ą y , VI Z ja z d Powszechny h is to ry k ó w p o l s k i c h , N auki po mocnicze h i s t o r i i , Warszawa 1960.
KośoIowa M., System ośrodków tw ó r c z e j d z i a ł a l n o ś c i u c z n ia . Nowa Szko ł a 6 /1 9 7 2 / , a . 6 9 -7 2 .
K u p iaiew icz C z ., Podstaw y d y d a k ty k i o g ó ln e j, Warszawa 1973.
L in h a r t J . , P ro c e s i s t r u k t u r a u o z e n ia s i ę l u d z i , Warszawa 1 9 7 2 , t ł u - m aozenie, t y t u ł o r y g in a łu P sy o h o lo g ic k è p ro b lé a y t e o r i e u o e n i. Mała e n c y k lo p e d ia p e d a g o g ic z n a , p r . z b i ó r , pod r a d . M .Jakubow skiego i
W.Pomykało, Warszawa 1 9 7 0 /7 1 .
K iśk ia w io z B ., Wstęp do b a d ań h is to r y c z n y c h , Poznań 1968. Mrówosyńskl J . CR, Ka. W a le ria n K a lin k a , Poznań 1972. Okoń W ., Z a ry s d y d a k ty k i o g ó l n e j . Warszawa I968. P i a t r a a i ń a k l Z . , M yślenie tw ó ro z e . Warszawa 1969«
P e d a g o g ik a , p r . z b i ó r . , pod r e d . B .S u c h o d o lsk ie g o , Warszawa 1971. P a y o h o lo g ia d z ie c k a od u ro d z e n ia do w ieku a ło d s ie ń o z e g o , pod r e d . M.
D ebess’ a , Warszawa 1963» tłu m a c z e n ie t y t u ł o r y g in a łu P s y c h o lo g ia do l * e n f a a t de l a n a is s a n c e a 1 'a d o le a o e n a e .
Skąpe Id M., W t e j s z k o le r z ą d z i m łodzież» G łos T y g o d n ia , D odatek do G łosu W ie lk o p o ls k ie g o , N r 1 5 1 , Rok 1 7 , 6 IX 1964 r .
S o ś n io k i Κ ., d y d ak ty k a o g ó ln a , Wrocław 1959«
Szkoły e k sp e ry m e n ta ln e w ś w ie o ie od 1 9 0 0 -1 9 6 0 , p r a c a zbiorow a pod r e d . W .Okonia, Warszawa 1964.
T rojanow ska-K aczm arska A ., D zieoko i tw ó rc z o ś ć . Warszawa 1972 r . Z ao zy ń sk i W ładysław , P ra o a badawoza n a u c z y c ie la , Warszawa 1968 r . Zborow ski J . , Henryk Rowid 1 je g o k o n c e p c je n a u c z a n ia początkow ego,
Nowa S zk o ła 6 / 1 9 7 2 /, 0 .6 2 -6 5 ·
Ż u liń s k a B a rb a ra S . C R ., System wyohowawczy Bogdana J a s i ń s k i e g o , War szawa 1936 r .
wraz
SKRÓTÓWAZ - Archiwum Z grom adzenia Z m artw ychw stania P ań sk ie g o DK - Droga Krzyżowa
GR - Grubas H - H a lin k a К - Kry s t e l
KR - Kółko Różańcowe
MBP - Mała K tocyklopedia P ed ag o g iczn a MJ - M szalik Ja d w in i
UHM - M azalik H enia M in is tr a n ta ■MK - Msza po ł a c i n i e d l a kleryków
PN - P a m ię tn ik n a u c z y c ie lk i
SDT - S zk o ła D o św iadczalna d l a typów tw ó rczy ch SpJ - S p u śc iz n a s . J o z a f a ty
TJK - T r z y l e t n i a J a d w in ia w k o ś c ie le Wstęp - Wstęp do Szkoły D o św iad czaln ej k o r . - k o re sp o n d e n c ja
r e i . - r e l a c j a rk p s - rę k o p is
Zoe Bogolubow b y ła p e d a g o g ie u p ra k ty k ie m , a n i e te o r e ty k ie m . Pod k r e ś l a ł a p o tr z e b ę d z i a ł a n i a i a n i e słó w . W alczyła z w erbalizm em na każdym o d c in k u , zarówno w ż y c iu codziennym , Jak i w p ra c y d y d a k ty o z n o - -wychowawczoj. P o d k r e ś l a j ą t o l i c z n e j e j w yp o w ied zi, między innym i l a p id a r n e sfo rm u ło w an ie "d o sy ć mi w aszych słó w , j e ż e l i n ie ży c z y o ie s o
-Λ
b ie czynu" .
Być może, i ż j e s t t o je d e n z powodów, d l a k tó r e g o Bogolubow n ie p o z o s ta w iła po s o b ie b o g a te j sp u śc iz n y p iś m i e n n i c z e j . N iczeg o n ie o - p ra c o w a ła i ż a d n e j p ra c y n ie u K o ń czy ła. Po j e j ś m ie r c i zachow ały s i ę t y l k o zręby ro z rz u c o n y c h n o t a t e k , z a p is y ró ż n y c h m y śli i ro z p o c z ę ty c h p r a c . P o w stały one w różnym c z a s ie i w ró ż n y c h o k o lic z n o ś c ia c h .
T rzeb a t e ż d o d a ć , że w ie le j e j n o t a t e k u l e g ł o z n is z c z e n iu . In n e n a to m ia s t z n a jd u ją 3ię w z b io ra c h pry w atn y ch , o czym wiadomo na pewno,
a do k tó ry c h n ie może my n a r a z i e d o t r z e ć .
Id ą c d a l e j w s z u k a n iu p rz y c z y n , k tó r e pow strzym yw ały j ą od p i s a n i a , można by 3 ię pow ołać na J e j sło w a , w k tó ry c h s t w i e r d z i ł a , że n ie
2 m iała t a l e n t u p i s a r s k i e g o .
Poza tym wychowywała 3 ię i p ra c o w a ła p r z e z w ie le l a t w R o s j i . J ę zykiem ro s y js k im p o s łu g iw a ła s i ę ł a t w i e j , a n i ż e l i p o ls k im . Można t o b y ło zauważyć zarówno w j e j s p o s o b ie w y ra ż a n ia s i ę ja k 1 w p is o w n i.
C i, k tó rz y j ą z n a l i , p o d k r e ś l a j ą ró w n ie ż , że n ie zawsze u m iała w ypow ieózieć i przekazyw ać g ł ę b i ę sw oich n y śli·^ .
J a k w ynika z pow yższych uwag, n ie d y sp o n u jeay w ie lk ą i l o ś o i ą ź ró d e ł . N iem niej p o sta ra m ? s i ę w o p a rc iu o t e m a t e r i a ł y , k tó r e p o siad am y , odtw orzyć z a k re s d z i a ł a l n o ś c i p e d a g o g ic z n e j Z. Bogolubow i poznać za ł o ż e n i a t e o r e ty c z n e j e j system u dydaktyczno-w ychow aw czego.
л
Bogolubow Z ., W stęp do S zkoły D o ś w ia d c z a ln e j, Częatochow a 1940» AZ, S p J, I I / B , 4 9 , 6 , m asz y n o p is. Odtąd używam s k r ó t u : W stęp.
л Tamże, 6 - 7 .
5 “T rzeba mieć dużo w y ro z u m ia ło śc i d la sposobu w y ra ż a n ia s i ę s . J o z a - f a r y , k t ó r a obok g ł ę b i m y śli i w i e l k i e j s z l a c h e t n o ś c i n i e p o s ia d a ła d a ru w y sła w ia n ia s i ę w p ię k n e j f o rm ie " . Z l i s t u s . A .K a k ie te k do a u t o r k i n i n i e j s z e j p r a c y , Roma 1972 r . L i s t z n a jd u je s i ę w z b io r a c h pryw atnych a u t o r k i .
Ź ró d ła , k tó r e będ ą a n a liz o w a n e , można p o d z i e l i ć na t r z y g ru p y . Do p ie r w s z e j grupy n a le ż ą n o t a t k i i p is n ą a . Bogolubow. Do d r u g i e j p ra o e wykonane p r z e z j e j uozniów i w spółpracow ników . T r z e c ią g ru p ę ź r ó d e ł s ta n o w ią r e l a c j e świadków.
1 . 1 . N o ta tk i i pism a Z.Bogolubow
S p u śc iz n a p iś m ie n n lo z a s . Bogolubow o g r a n ic z a s i ę do n i e w i e l k i e j i l o ś o l lu ź n y c h n o t a t e k o r a z p i a n .
J e j n o t a t k i s ą p is a n e s t y l e n la k o n ic z n y a , n a j c z ę ś c i e j na lu źn y c h skraw kaoh p a p ie r u , ołów kiem , kolorowym i kredkam i lu b a tra m en tem . Za w i e r a j ą one k r ó tk ie d y s p o z y c je d o ty c z ą c e p ra c y wychowawcy z o k r e ś lo nym d z ie c k ie m . Z dania s ą zw ykle n ie d o k ończone, d l a t e g o w ie lu rz e c z y t r z e b a s i ę dom yślać lu b szu k ać u z u p e łn ie n ia w k o n te k ś c ie czy t e ż w r e l a c j a c h świadków.
T aki b y ł s t y l p ra c y s . Bogolubow. M iała umysł tw órczy i n ie z m ie r n i e aktyw ny, t o t e ż ro z p o c z y n a ła w ie le p r a c , p o z o s ta w ia ją c innym t r o s kę o ic h w y k o ń czen ie. Może w ła ś n ie d la te g o p o t r a f i ł a zdynamizować t a k w ie lu l u d z i .
J e ż e l i w to k u sw o je j p ra c y czasam i c o ś p i s a ł a , b y ły t o r a c z e j lu ź ne uw agi czy s p o s tr z e ż e n ia b ę d ące wynikiem j e j o b s e r w a c ji. N o ta tk i t e pow staw ały zawsze w k o te k ś c ie k o n k r e tn e j s y t u a o j i z w ią z a n e j, ja k ju ż w spom niano, z d z ie c k ie m i je g o k ło p o ta m i. Dowodem te g o s ą w ym ieniane w n ic h n i e je d n o k r o tn ie im io n a d z i e c i .
Vfypada p rz e d s ta w ić p rz y n a jm n ie j n i e k t ó r e z ty c h n o t a t e k . Z n a jd u ją s i ę wśród n ic h uwagi d o ty c z ą c e za g a d n ie ń k a te c h iz ao w y o h , sposobu wyko nyw ania l o t e r y j e k d y d a k ty c z n y c h , n a u k i c z y ta n ia i t p .
Jedna z ty c h uwag j e s t zw iązana z tem atem T ró jc y ś w i ę t e j , Aniołów, s tw o rz e n ia ś w ia ta 1 c z ło w ie k a . Obok n i e j w y s tę p u ją im io n a H anki i Tom k a , co św ia d c z y , że b y ła ona p rz e z n a o zo n a d l a H anki do n a u k i k a te o h iz
-n mu z Tomkiem .
Na innym m ie jsc u spotykamy wskazówkę d l a b l i ż e j n i e o k r e ś l o n e j ka t e c h e t k i , ja k uozyć d z i e c i S ta r e g o T estam entu'*; in fo rm a o ję d l a J.L u d k ie w ic z o d n o śn ie w ykonania k a le n d a r z a l i t u r g i c z n e g o i l o t e r y j k i mate m a ty czn ej^ o r a z k i l k a uwag sk iero w an y ch do D . P o s p i e s z a l s k i e j , w k tó
Bogolubow Z ., N o ta tk a b ez t y t u ł u , C zestochow a 1 9 4 5 /4 6 , AZ, S p J, I I / A , 4 , 1 , 2 , r k p s . P o r . r e i . S .H .J ó z e fo w ic z , k tó r a w sw o je j r e l a c j i in f o r m u je , że Hanka u d z i e l a ł a l e k c j i r e l i g i i Tomkowi. R e i. c y t . , 3·
5 Bogolubow Z ., N o ta tk a b ez t y t u ł u , Otwock 1954·» S p J, I I / A , 4 , 1 , 1 , r k p s .
® Bogolubow Z ., N o ta tk a b e z t y t u ł u , Warszawa 1954, AZ, S p J, I I / A , 4 , 1 , 1 , r k p s .
ry c h poucza t ę o e t a t n l ą , ja k ma p r z y s t ą p i ć do n a u k i c z y ta n ia z Wie s i e · , c h ło p c e · o u z d o ln ie n ia c h l i t e r a c k i c h ^ .
Oprócz wspomnianych w yżej n o t a t e k , na uwagę z a s łu g u ją ró w n ież i n ne z a p i s k i s . Bogolubow, w k tó ry c h wypowiada ona sw oje p o g ląd y na spraw ę w ychow ania, p s y o h o lo g li osobowoóoi i p s y c h o lo g ii m y ś le n ia . S z c z e g ó ln ie cenna o k a z a ła s i ę w tym p rzy p a d k u .lu źn a, n ie w ie lk a n o t â t
-O
ka o k r e ś l a j ą c a z a d a n ia wychowania r e l i g i j n e g o , a t a k ż e k r ó t k i e h a s ła n a te m a t osobow ości 1 "zmysłów o so b o w o śc i"^ , dyktow ane S .P o s p i e s z a ł
-Ί0 skiem u o ra z n o t a t k i na te m a t p rz e b ie g u p r o c e s u m y śle n ia .
W szy stk ie n o t a t k i s . Bogolubow, k tó r e u d a ło s i ę z id e n ty fik o w a ć do t y c z ą p r z y p u s z c z a ln ie o k re s u od 1940 do 1955 ro k u . Na l a t a t e p rz y p a d a j e j d z i a ł a l n o ś ć w o śro d k u wychowawczo-dydaktycznym w C zęsto ch o w ie o r a z p r a c a z n o w ic ju szam i z S to w a rz y sz e n ia A p o sto lstw a K a to lic k ie g o w Otwocku.
P o z o s ta je wlęo duża p rz e rw a w ź r ó d ła c h , d la te g o i n f o r m a c ji d o ty c z ą c y ch j e j p ra c y p rz e d ro k ie m 1940 w P o l s c e , a je s z c z e w c z e ś n ie j na t e r e n i e R o s ji t r z e b a sz u k ać g d z ie i n d z i e j .
Obok lu źn y ch n o t a t e k posiadam y p o n a d to k i l k a p i s a a . Bogolubow, Z a w ie ra ją one t r e ś ć b a r d z i e j usy stem aty zo w an ą i p o k la s y fik o w a n ą . N ie m niej ta k ż e i w n ic h można z n a le ź ć w ie le n ied o k o ń czo n y ch m y śli 1 u ry wanych zd a ń .
Wśród pism j e j wyróżniamy p ra c e b e z p o ś re d n io p r z e z n i ą n a p ia a n e , k tó r e zachow ały s i ę w r ę k o p is a o h o ra z p r a e e d yktow ane, k tó r e d o t a r ł y do nas w m aszynopisach.
Do p ie r w s z e j grupy n a le ż y gruby n o t a t n i k , nazwany p r z e z n i ą "Gru b a s " , poemat " K r y s ta l" i "S ło w n ik h is to r y c z n y " .
"G ru b as"1"* z a w ie ra z b i ó r j a j uwag p ed ag o g ic z n y ch i ró ż n e p r o je k ty z a ję ć tw ó rc z y c h , p rz e z n a cz o n y c h d l a d z i e c i od 2 do 10 ro k u ż y c i a . No t a t k i t e p i s a ł a ona p r z y p u s z c z a ln ie w l a t a c h 1946 - 1955·
Spośród w ie lu z a g a d n ie ń tam p o ru sz a n y c h można w y ró żn ić n a s t ę p u j ą ce ty p y problem ów : z a j ę c i a małego d z ie c k a w domu (p r a k ty c z n e rad y d la
? Bogolubow Z . , Trzy ele m en ty k o n ie c z n e do D au k i, Częstochow a 1945* AS, S p J, I I / A , 4 , 6 , 6 , r k p s .
O
Bogolubow Z . , Z a d an ia wychowania r e l i g i j n e g o , C zęstochow a 1 9 4 5 /4 6 , AZ, S p J, I I / A , 6 , 2 , 1 , r k p s .
9 Bogolubow Z ., O sobo-Osobowość, C zęstochow a 1 9 4 1 /4 2 , AZ, S p J, I I / A , 4 /P s y c h o l o g i a / , 2 , 2 , r k p s :
Bogolubow Z . , P s y c h o lo g ia k a t o l i c k a - zmysły o so b o w o śc i, C z ę sto ch o wa 1 9 4 1 /4 2 , AZ, S p J, I I / A , 4 / P s y ó h o l . / , 3 , 2 . Term inu " z ą y e ł y oso bow ości" n ie sp o ty k an y w l i t e r a t u r z e p s y c h o lo g ic z n e j. J e s t t o o - k r e ś l e n i e s . Bogolubow.
л π
Bogolubow Z ., P ro c e s m y ślen ia - z d o b y cie w ie d z y , Otwock 1954, AZ, S p J, Ι Ϊ / Α , 3 , 7 , m aszynopis z uwagami n a n ie s io n y m i p r z e z a . Bogo lubow.
11 Bogolubow Z . , G ru b as, Częstochow a-W arszaw a 1 9 4 6 /1 9 5 5 , AZ, S p J, I I / A , 2 , 1 , r k p s . O dtąd używam s k r ó t u : GR.
m etek, in f o r m u ją c e , ja k p ro w ad zić z a j ę c i a tw óroze z małym d z ie c k ie m w domu w p o sz c z e g ó ln y c h p o ra c h r o k u ) ; r o l a muzyki i śpiew u w n au cza n iu g ra m a ty k i; p rz y k ła d y l e k c j i katech izm u na ło n i e p r z y ro d y ; siedem a lf a b e tó w , c z y l i metoda n a u c z a n ia d z i e c i le g a s te n ic z n y c h c z y ta n ia i p i s a n i a , o k tó r y c h b ę d z ie mowa w r o z d z i a l e czw artym .
J a k w sk az u je nazwa n o t a t n i k a "G ru b a s" , je g o o b ję to ś ć j e s t do*yć p okaźna i zamyka s i ę 349 s t r o n ą . Z te g o k ilk a n a ś c ie s t r o n j e s t n ie z a p is a n y c h . P o sia d a on g ru b ą s z a r ą te k tu ro w ą o k ła d k ę , Swoje m y ś li, uwa g i i s p o s tr z e ż e n ia z an o to w ała a u to r k a w tym b r u l i o n i e a tram en tem , a ozęśoiow o ołów kiem , s t o s u j ą c w w ie lu wypadkach p o d k r e ś le n ia kolorow y mi k red k am i. T re ść i l u s t r o w a ł a różnym i obrazkam i z e le m e n ta r z a i k o lo rowymi pocztów kam i. I n t e n c j ą p o w sta n ia te g o b r u lio n u b y ło praw dopodob n i e p r a g n ie n ie p rzek azy w an ia p r z e z a u to rk ę sw oich uwag i m y śli n a j b liż s z y m w spółpracow nikom . Między innym i przem aw ia za tym f a k t , i ż J .L u d k ie w ic z , n a le ż ą c a do k ręg u ty c h o só b , o rg a n iz o w a ła w l a t a c h
1950-1955 naukę c z y ta n ia d l a d z i e c i , wśród k tó ry c h by ły ta k ż e d z i e c i
12
l e g a s t e n i c z n e , w o p a r c iu o t e n o t a t k i i k o n s u lta c je z s . Bogolubow Inny c h a r a k t e r zarówno pod względem s z a ty z e w n ę tr z n e j, ja k i t r e ś c i , ma n o t a t n i k , w którym s k r e ś l i ł a s . Bogolubow p la n poem atu "K ry s- t e l ”"1^ . J e s t t o p o d łu ż n y , w ąsk i z e s s y t o o b j ę t o ś c i 205 s t r o n , z k tó ry c h p o dobnie ja k w G ru b a s ie , n i e w s z y s tk ie s ą z a p is a n e .
J a k ju ż p o w ie d z ia n o , " K r y s te l" t o s z k ic poem atu, p rze z n a cz o n e g o d l a d z ie c k a . Jeg o celem j e s t k s z ta łto w a n ie w nim k a t o l i c k i e g o p o g ląd u n a ś w ia t i ż y c i e . Poemat j e s t skierow any ta k ż e do ro d zicó w c h r z e ś c i j a ń s k i c h , k tó ry c h poucza o n , ja k k s z ta łto w a ć w d z ie c k u k a t o l i c k i po g lą d na ś w ia t.
W artość te g o poem atu p r z e ja w ia a i ę między innym i w tym , i ż j e s t on wyrazem u sto su n k o w an ia s i ę s . Bogolubow do z a g a d n ie ń wychowania r e l i g i j n e g o . Poza tym n a s t r o n i e 157-158 u m ie ś c iła a u to r k a frag m en t sw ej a u t o b i o g r a f i i , d o ty c z ą c y j e j k o n w e rs ji.
"S ło w n ik h is to r y c z n y " t o gruby ( l i c z ą c y 241 s t r o n ) , z n is z c z o n y , w s z a r e j o p raw ie b r u l i o n , p e łe n kolorow ych o z n a c z e ń , b o g a to i l u s t r o w any, p is a n y ołówkiem lu b a tra m e n te m . Jeg o t r e ś ć d o ty csy z a g a d n ie ń zw iązanych z nauką h i s t o r i i K o ś c io ła . N o ta tk i te pow staw ały praw dopo- d o b n ie w Otwocku między ro k iem 1 954/55 w to k u p ra cy s . Bogolubow z n o w icju sza m i S to w a rz y s z e n ia A p o sto lstw a K a to lic k ie g o . Są one p r z y k ła dem j e j p ra o y z m ło d z ie ż ą w z a k r e s i e h i s t o r i i K o śc io ła i w sk a z u ją na m etody, j a k i e w t e j p rao y s to s o w a ła .
^ P o r. J .L u d k ie w ic z , r e i . Warszawa 1972, AZ, S p J, IV /B , 11 a , 1 . Bogolubow Z . , K r y s t e l , C zęstochow a 1945» AZ, S p J, I I / A , 6 , 6 , r k p s . Odtąd używam s k r ó t u : K.
Bogolubow Z ., S ło w n ik h i s t o r y c z n y , Otwock 1954, AZ, S p J , I I / A , 3» 2 , r k p s .
A u to rstw o w yżej wym ienionych p o z y c j i (G ru b a sa , K r y s te la i S łow ni ka h is to r y c z n e g o ) , n i e b u d z i z a s t r z e ż e ń . Zarówno s t y l , k tó ry j e s t o ry g in a ln y , j a k i c h a r a k t e r p ism a , p o z w a la ją nam p r z y p is a ć t e n o t a t k i a. Bogolubow.
Do pism p r z e z n i ą dyktow anych zaliczam y " P a m ię tn ik n a u c z y c i e l k i " , "S zk o łę d o św ia d c z a ln ą d l a typów tw ó rc z y c h " i " H a lin k ę - T ajem nicę M ilczk a".
" P a m ię tn ik n a u c z y c i e l k i " 1 9 , za k tó ry o trz y m a ła ona sty p en d iu m od M in is te rs tw a Wyznań i O św iecen ia F u b llc z n e g o , d y k to w ała najpraw dopo d o b n ie j w l a t a c h 1 9 2 1 -1 9 2 3 , s tu d e n tc e (o n iesp raw d zaln y m nazw isku) I n s t y t u t u Robót Ręcznych w W arszaw ie, na p ro ś b ę d y r e k to r a te g o ż I n s t y t u t u Wł. P rzan o w sk ieg o .
W tym n ie w ie lk im m a sz y n o p isie (fo rm a tu a / 5 ) * lic z ą c y m 46 s t r o n , omawia Zoe w sp o só b d o kładny i szozegółow y e k sp e ry m e n t, k tó ry p r z e p r o w a d z iła w p ie r w s z e j k l a s i e sż k o ły p o c zątk o w ej s t a r e g o ty p u w Moskwie. P o le g a ł on na w ią z a n iu n a u k i ze s z tu k ą , w k t ó r e j dominował t e a t r .
N ie many żadnych w ą tp liw o ś c i, co do a u to r s tw a te g o p ism a . Na wspomniany ek sp ery m en t p o w o łu je s i ę a u to r k a ta k ż e w in n y c h sw oich no ta t k a c h . C h a r a k te r y s ty c z n ą j e s t t e ż uwaga o j a j d z i e c i ń s t w i e , k tó r ą u m ie ś c iła w "P a m ię tn ik u n a u c z y c i e l k i " . S t y l , k tó ry częśoiow o u l e g ł zm ianie p r z e z osobę p i s z ą c ą , w n ie k tó r y c h wypadkach z a trz y m a ł cechy s p e c y f ic z n e d l a s t y l u s . Bogolubow.
" S z k o ła d o św ia d c z a ln a d l a typów tw ó rc z y c h "16 zachow ała s i ę w t r z e c h r e d a k c ja c h . P ie rw s z a r e d a k c ja p o w s ta ła w ro k u 1940. Geneza na p i s a n i a ty c h wspomnień o S zkole d o ś w ia d c z a ln e j b y ła z u p e łn ie p rzy p ad kowa. Kiedy s . Bogolubow u d z i e l a ł a wskazówek s . H .Jó z e fo w ic z o d n o śn ie n a u k i ję z y k a w ło s k ie g o , p o w ie d z ia ła j e j , że ma sposoby u c z e n ia a ię w s z y s tk ic h p rzed m io tó w , k tó r e s to s o w a ła w je d n e j ze sw oich s z k ó ł. S .J ó z e fo w ic z z a in te re s o w a n a ową s z k o łą , z n ie w o liła s . Bogolubow do p rz e k a z a n ia szczegółow ych o n i e j i n f o r m a c j i , sama z a ś g o r liw ie notow a ł a każde j e j słow o1 '7. W t e n sposób p o w sta ły w spom nienia s . Bogolubow o z a ło ż o n e j p r z e z n i ą s z k o le e k s p e ry m e n ta ln e j w U f ie .
P ie rw sz a r e d a k c ja S zkoły D o św ia d c z a ln e j j e s t u z u p e łn io n a i p o p ra w iona p r z e z a u to r k ę . N zw iązku z czym na s t r o n i e 4 , 3 , 6 , 7 i 8 p o ja w ia ją s i ę lio z n o uw agi p r z e z n i ą n a n ie s io n e . P o n ad to w p ro w ad ziła ona k i l k a uwag do t r z e c i e j r e d a k c j i Szkoły d o ś w ia d c z a ln e j. Oprócz te g o d o -19 Bogolubow Z . , P a m ię tn ik n a u c z y c i e l k i , d z . c y t .
16 Bogolubow Z ., S z k o ła D ośw iadczalna d l a typów tw ó rc z y c h , d z . c y t. 1^ Na te n te m a t t a k p i s z e s . H .J ó z e fo w ic z : " P rz y n io s ła m m aszynę, p a
p ie ;· i zaczęła m z ap isy w ać t o , oo s i o s t r a o p o w ia d a ła . M usiałam n i e co pop raw iać j a j s t y l , a l e d i a l o g i z o a ta w iła n b a z zm iany, bo t o by ł o b a rd z o c h a r a k te r y s ty c z n e i c ie k a w e . Każdy d z ie ń p i s a n i a р г ф п о - a l ł w oiąż nowe n i e s p o d z ia n k i i j a za c z ęła m wpadać w zachw yt” , z l i s t u a . H .Jó z e fo w ic z do a u t o r k i n i n i e j s z e j p r a o y , Częstochow a 2 V 1973 r . - L i s t z n a jd u je s i ę w z b io ra c h p ry w atn y ch a u t o r k i .
s tr z e g a ą p w t e k ś c i e r e d a k c j i t r z e c i e j w p i j * i in g e r e n c ję p o l i n i s t k i s . A ntoniny P i s a r s k i e j CR, k t ó r a d o sk o n a ła w n in s z e re g u zmian s t y l i s ty c z n y c h .
A O
"H a lin k a " c z y l i "T ajem n ica M ilczka" - t o o p ow iadanie s . Bogolu bow o j e j p ra c y z d z ie c k ie m g en ialn y m w r o d z i n i e n i e w i e r z ą c e j w R o s ji w l a t a c h 1 9 0 7-1914. T re ś ć te g o o p o w ia d a n ia , k tó r e p rzeo h o w ało s i ę w n ie w ie lk im m a sz y n o p isie (12 s t r o n ) d y k to w ała a u to r k a między ro k iem 1942 - 1943.
Osobne m ie jsc e w s p u ś c iż n ie s . Bogolubow z a jm u ją o d p isy z r ę k o p i sów z a w ie r a ją c a j e j m y śli i w ypow iedzi. Odpieów d o k o n a li n ie k tó r z y ze w spółpracow ników , częśc io w o d l a w łasn y ch c eló w , a c z ęścio w o ta k ż e po t o , żeby m y śli s . Bogolubow przekazyw ać innym.
D z ię k i tym odpisom d o t a r ł y do n a s fragm enty p a m ię tn ik a p t . "Droga krzyżow a s . J o z a f a t y " 1^ , Są t o j e j n o t a t k i o s o b i s t e o b ejm u jące l a t a 1935 - 1941. O ry g in a ł te g o p a m ię tn ik a z n a jd u je s i ę w z b io r a c h p ry w a t nych 1 d la te g o n ie u d a ło s i ę sk o n fro n to w a ć o d p isu z au te n ty c z n y m doku mentem. Trudno rów nież u s t a l i ć d a tę d o k o n an ia o d p is u . P r z y p u s z c z a ln ie o r y g in a ł z o s t a ł p rz e p is a n y między rokiem 1947 - 1955. Z id e n ty fik o w a n ie te g o p a m ię tn ik a n ie s p r a w iło w ię k s z e j t r u d n o ś c i , poniew aż zarówno je g o t r e ś ć , ja k t e ż s t y l i ję z y k św ia d c z ą o je g o a u to r c e .
20
Do odpisów n a le ż y ta k ż e "W stęp do Szkoły d o ś w ia d c z a ln e j" . O rygi n a ł , k tó ry z a g i n ą ł , p o w s ta ł między ro k iem 1942/1943 w fo rm ie l i s t u sk iero w an eg o do s . B ro n isław y K o m a rn ic k ie j, ów czesn ej p r z e ło ż o n e j s . Bogolubow.
"W stęp do sz k o ły d o ś w ia d c z a ln e j” t o z b ió r j e j w ypow iedzi na tem at t e j s z k o ły . L i s t ów ma d l a n a s z n a c z e n ie je s z c z e z in n e g o powodu. A u to rk a o d s ła n ia w nim pew ien s ta n n a p ię c ia p s y c h ic z n e g o , k tó re g o p rz y c z y rą b y ł k ry z y s , j a k i p rz e ż y w a ła w tym c z a s i e w zw iązku z niem oż n o ś c ią r e a liz o w a n ia swego p o w o ła n ia p ed ag o g a.
Ważne z n a c z e n ie d l a p o d ję ty c h badań ma ta k ż e k o re sp o n d e n c ja do a . Bogolubow, k tó r a i l u s t r u j e n a s t r o j e w Z grom adzeniu, s to s u n e k in n y ch osób do n i e j i p r z e ja w ia w ie le s y m p a tii d la j e j k o n c e p c ji i metod r e a liz o w a n ia .
Są je s z c z e in n e ź r ó d ł a , k tó ry c h n ie w y k o rzy stan o w p r a c y , p o n ie waż a k c e n tu ją b a r d z i e j a s p e k t j e j t y c i a w ew nętrznego. N iem n iej n a le ż y j e poddać sz c z e g ó ło w e j a n a l i z i e i ja k s i ę w y d a je , winny s i ę one s t a ć przedm iotem d a ls z y c h b ad ań .
M a te r ia ł źró d ło w y , j a k i p r z e d s ta w io n o , b u d z ił mnóstwo obaw i w ąt p l i w o ś c i . D otyczyły ona p rz e d e w szy stk im w ia ry g o d n o śc i owyoh dokumen-18 Bogolubow Z . , H a lin k a , Częstochow a 1 9 4 2 /4 3 , AZ, S p J, I l / A , 6 , 8,
m aszy n o p is. Odtąd używam s k r ó t u : H.
Bogolubow Z . , Droga Krzyżowa s . J o M f a t y , b r a k d a t y , AZ, S p J , I I / A , 7 , 1 , m aszy n o p is. Odtąd używam s k r ó tu : DK.
tó w . Zarówno n o t a t k i s . Bogolubow, ja k Ł j e j p ism a , n ie s ą autoryzow a n e . P o w sta je w ięc p y t a n i e , w j a k i e j m ierze s ta n o w ią one ź r ó d ło do p r a cy naukow ej i n a czym p o le g a ła tr u d n o ś ć w w ykorzystyw aniu ty c h z a p is ków?
P ie rw sz a tr u d n o ś ć p rz y z e tk n ię o iu s i ę ze s p u ś c iz n ą p iś m ie n n ic z ą s . Bogolubow w y n ik a ła z f a k t u , źe n ie b y ła ona uporządkow ana.
W tym c e lu n a l e ż a ł o n a jp ie rw p rz e p ro w a d z ić a n a l i z ę k ry ty c z n ą każ d e j p o z y c j i . Zadaniem t e j k r y t y k i b y ło podawać ź r ó d ła w w ą tp liw o ść i o d d z i e l i ć pism a a u te n ty c z n e s . Bogolubow od p ra c j e j uczniów i w spół pracow ników . N o te tk i i pism a s . Bogolubow wymagały a n a liz y k r y ty c z n e j
21 zarówno od s tr o n y z e w n ę trz n e j j a k i w ew n ętrzn ej .
W p rzypadku rę k o p isó w u d a ło s i ę s t w ie r d z ić a u to rs tw o ź r ó d e ł na p o d b taw ie ic h t r e ś c i , pism a i s t y l u , k tó ry j e s t o ry g in a ln y i s w o is ty . W n ie k tó r y c h s y tu a c ja c h , z w łaszcza w o d n ie s ie n iu do ró ż n e g c ro d z a ju m asqrnopisôw , t r z e b a b y ło udać s i ę do świadków 1 p rz y ic h pomocy zwe ry fik o w a ć t e dokum enty.
W drugim e t a p i e o p raco w an ia s p u ś c iz n y , po s tw ie r d z e n iu a u te n ty c z n o ś c i p ism , przeprow adzono k l a s y f i k a c j ę zw eryfikow anego m a te r ia łu . P r a c a t a p o le g a ła na p o seg reg o w an iu ź ró d ła na odpow iednie d z ia ły i u m ie sz c z e n iu p o sz c z e g ó ln y o h p o z y o ji do o d d z ie ln y c h t e c z e k z a o p a trz o nych w s p i s r z e c z y .
O sta tn im etapem p ra c y b y ło z in w en tary zo w an ie zw eryfikow anego i
22
p o k la sy fik o w a n e g o m a te r ia łu i o z n a c z e n ie k a ż d e j p o z y c j i s y g n a tu r ą . In w e n ta ry z a c ja s p u ś c iz n y s . Bogolubow n i e z o s t a ł a je s z c z e zakoń czona i z a m k n ię ta , poniew aż dochodzą w ciąż nowe p o z y c je i p r a c a zwią zana z j e j uporządkow aniem i opracow aniem trw a n a d a l. Wobec te g o w n i n i e j s z e j p raoy można k o r z y s ta ć t y l k o z dotychczasow ego s ta n u opracowa nych m a te ria łó w . Dysponujemy in w en tarzem , k tó ry z a w ie ra 241 je d n o s te k a rc h iw a ln y o h .
C zęściow o opracow ana i uporządkow ana a p u śo iz n a rę k o p iś m ie n n ie z a a . Bogolubow z n a jd u je s i ę o b e c n ie w domu Zgrom adzenia S i ó s t r Zmar tw y c h w sta n ia P a ń sk ie g o w C zę sto c h o w ie .
21 S io rą o pod uwagę a n a l i z ę k ry ty c z n ą ź r ó d ł a , h i s t o r y k r o z r ó ż n ia kry ty k ę z e w n ętrzn ą i w ew n ętrzn ą. K rytyka z e w n ętrzn a - p is z e B .M lśk ie - w ioz - obejm uje m a te r ia ln ą s t r o n ę ź r ó d ła i w idoczne w nim f o r «y, t a k i e ja k p ism o , z d o b ie n ie i in n e . U s ta la ona a u te n ty c z n o ś ć ź r ó d ła i je g o a u t o r a . P o n a d to pozw ala um iejsoow ió je we w łaściwym k o n te k ś c i e h i s t o r y oznym i czasowym, c z y l i o k r e ś l i ć c z a s , m ie js c e , a ta k ż e c e l p o w sta n ia ź r ó d ł a . K ry ty k a w ew nętrzna na n a o e lu z b a d a n ie f a k t u , czy t r e ś ć danego ź r ó d ł a p o d a je f a k ty m ające w r z e c z y w i s t o ś c i m ie js c e . ozy t e ż mówi o spraw ach n iep raw d ziw y ch .
aU śkiew icz B . , Wstęp do badań h i s t o r y c z n y c b , Warszawa 19 6 8 , 149« 153.
P o r . Pańków S t . , "A rohiw a" 650768 I , Warszawa 19 6 8 , 94 o ra * B iu le ty n Archiwum РАН. n r 1 , Warszawa 1959« O d d ział R ękopisów .
