Annales Academiae Medicae Gedanensis, 2013, t. 43

(1)

PL ISSN 0303-4135

ANNALES

ACADEMIAE MEDICAE

G E D A N E N S I S

TOM XLMI

2 0 1 3

(2)

A N N A L E Ś

A C A D E M I A E M E D I C A E G E D A N E N S I S

W

(3)

PL ISSN 0303-4135

G d a ń s k i U n i w e r s y t e t M e d y c z n y

ANNALES

ACADEMIAE MEDICAE

G E D A N E N S I S

T O M X L III

2 0 1 3

(4)

REDAKTOR NACZELN Y EDITOR-IN-CIIIEI-

M arek Grzybiak

H O N O R O W Y RED AKTOR N ACZELN Y HONORARY EDITOR-IN-CHIEF

Stefan Raszeja

K O M ITET REDAKCYJNY P.DITORIAL ROARD

z-ca redaktora naczelnego - Adam Szarszewski sekretarz redakcji - W łodzim ierz Kuta redaktor techniczny - Tadeusz Skow yta

Tomasz Bączek, Zdzisław Bereznow ski, D ariusz Kozłowski, Anna Grygorow icz, Andrzej Hellm ann, Jerzy Kuczkowski, K rzysztof Narkiew icz, M ichał Obuchowski,

Zbigniew Kmieć, Julian Św ierczyński, A leksandra Żurow ska

ADRES REDAKCJI ADDRESS O f LDITORIAL OFFICE A nnales A cadem iae M edicae G edanensis

Zakład Anatomii Klinicznej G dańskiego U niw ersytetu M edycznego

ul. Dębinki I, 80-211 G dańsk, Roland e-m ail: annales@ gum ed.edu.pl

A rtykuły opublikow ane w A nnales A cadem iae M edicae G edanensis są zam ieszczane w bazie EM BASE

Annales Academiae Medicae Gedanensis is inde.sed in the Ministry of Science and lligher Education journals ranking list

Finansowanie pochodziło ze .środków GUMed przeznaczonych na Działalność Upowszechniając!! Naukę, przyznanych w ramach Działalności Statutowej w roku 2013

GDA ŃSKI U N IW ER SY TET M EDYCZNY

(5)

S P IS T R E Ś C I

P R A C E O R Y G IN A L N E

A . Z d u n - R y ż e w s k a , M . M a j k o w i c z : R óżnice pod w zględem jak o ści życia m iędzy pacjentam i z chorobą afe k ty w n ą je d n o b ie g u n o w ą i d w u b ie g u n o w ą ... 9 B . K o c h a n o w i c z , R . H a n s d o r f e r - K o r z o n : Postaw y studentów k ierunku Fizjoterapii

w obec aktyw ności f iz y c z n e j... 19 E. W a l d z i ń s k a , T. W a l d z i ń s k i , B. K o c h a n o w i c z , H . T o m c z a k , R . H a n s d o r

f e r - K o r z o n : U razow ość w śród m łodych te n i s i s tó w ... 29 J. J o ś k o - O c h o j s k a , U. M a r c i n k o w s k a , K . L a u : W ygląd, sam oocena i kształtow anie

w łasnego ciała ja k o czy n n ik i ry zy k a anoreksji psychicznej u stu d e n tó w ...45 T. S z m u d a , P. M . W a s z a k , P. S ł o n i e w s k i : R zadkie tętn iak i w e w n ątrzczaszk o w e-

blood blister-like aneurysm s. O pis siedm iu przypadków leczonych c h ir u r g ic z n ie ... 53 L. P u c h a l s k a , M . T a r t a s , H . W i c h o w i c z , I. W a s i le w k o : Strategie radzenia sobie

opiekunów osób chorych na d e p r e s j ę ...65 M . Z a r z e c z n a - B a r a n , E . B a n d u r s k a , J. P ę g i e l - K a m r a t , A . L e w a n d o w s k a :

W pływ reklam y na zakup leków dostępnych bez r e c e p t y ... 77 M . W a l k i e w i c z , M . T a r t a s , M . M a j k o w i c z , W. B u d z i ń s k i : Jakość życia lekarzy

rezydentów - absolw entów G dańskiego U niw ersytetu M edycznego...89 M . S t e m p n i e w i c z , J. D z i e r ż a n o w s k i , T. S z m u d a , P. S ł o n i e w s k i : W entrykulocy-

sternostom ia - czynnikiem zapobiegaw czym w pow staw aniu przew lekłego w odogłow ia u pacjentów z krw aw ieniem podpajęczynów kow ym z pękniętego tętn iak a śródczaszko- w ego? ... 103 R . S t u d n i c k i , K . D y m e k , M . K o m o r o w s k i , R . H a n s d o r f e r - K o r z o n : K rioterapia

jak o środek zm niejszający ból u pacjentów ze zw yro d n ien iem staw u b io d ro w e g o ...109 M . O l e j n i c z a k , K . B a s i ń s k a , A . P a p r o c k a - L i p i ń s k a : Przestrzeganie praw pacjenta

w czasie odbyw ania zajęć klinicznych w opinii studentów G dańskiego U niw ersytetu M e d y c z n e g o ... 115

P R A C E K A Z U IS T Y C Z N E

J. K u c z k o w s k i , W. B i e r n a t , D. T r e t i a k o w : G ru źlicze zapalenie ucha

. śro d k o w e g o ... 125

(6)

P R A C E P O G L Ą D O W E

D. K u l a w i a k - G a ł ą s k a , R . G a ł ą s k a , J. P i e ń k o w s k a , J. F i j a ł k o w s k a , E . S z u -

r o w s k a : Z astosow anie tom ografii kom puterow ej w diagnostyce chorób s e r c a ... 135

M . Ś w i e r k o c k a , J. K o m e n d z i ń s k i : N eurologiczne aspekty zaburzeń p rzytom ności ... 147

M . K u c h c z y ń s k i , K . G u z i ń s k a , E . J. S i t e k : Strategie poznaw czo-behaw ioralne w rehabilitacji psychologicznej osób po im plantacji k a rd io w e rte ra -d e fib ry la to ra ... 155

I. S t e i n k a : Z n aczen ie c z y n n ik ó w abiogennych w transm isji m ik ro flo ry w w aru n k ach szp italn y ch ... 165

M . Ś m i e c h o w s k a : A utentyczność ja k o k ry teriu m zap ew n ien ia jakości ż y w n o ś c i... 175

V ARIA Z. K am iński, B. Rybitw : Z dziejów Biblioteki G łów nej G dańskiego U niw ersytetu M edycz nego ... 183

J . H a l a s z , N . Z a b a d a ł a : K R O N IK A (2 0 1 2 )...295

Z Ż A Ł O B N E J K A R TY W acława Cel i ńska (1922-2012)... 197

Ewa D illing-O strow ska (1 9 3 4 -2 0 1 2 )... 205

Rom an H auser (1950-2012)... 217

M iron K atow ski (1 9 2 9 -2 0 1 2 )... 227

B artłom iej K w iatkow ski (1939-2012)... 239

H enryk L am parczyk (1947-2012)... 251

B arbara Ś m iechow ska (1930-2012)... 273

Z ofia Z egarska (1 9 2 5 -2 0 1 2 )... 279

Indeks n a z w is k ...335

W ykaz instytucji i redakcji czasopism , z którym i prow adzona je s t w ym iana A nnales Aca- d em iae M edicae G e d a n e n s is ...343

R egulam in o głaszania prac w A n n ales A cadem iae M edicae G e d a n e n sis... 345

(7)

C O N T E N T S

O R IG IN A L PA PE R S

A . Z d u n - R y ż e w s k a , M . M a j k o w i c z : D iffcrences in the quality o f life betw een patients w ith recu rren t and bipolar affectiv e d i s o r d e r s ...9 B . K o c h a n o w i c z , R . l l a n s d o r f e r - K o r z o n : A ttitu d e s to physical a c tiv ity am o n g

pliysiotherapy s t u d e n ts ... 19 E . W a l d z i ń s k a , T. W a i d z i ń s k i , B . K o c h a n o w i c z , H . T o m c z a k , R . H a n s d o r -

f e r - K o r z o n : Incidence o f trau m as in young te n n is p l a y e r s ... 29 J. J o ś k o - O c h o j s k a , U. M a r c i n k o w s k a , K . L a u : Body im age, self-evaluation and

body fo rm in g as an o rex ia nervosa risk f a c to r s ...45 T. S z m u d a , P. M . W a s z a k , P. S t o n i e w s k i : R are cerebral a n e u ry s m s - blood blister-

-like an eu ry sm . R ep o rt o f seven su rg ically treated c a s e s ... 53 L . P u c h a l s k a , M . T a r t a s , 11. W i c h o w i c z , 1. W a s i l e w k o : C o p in g stra te g ie s in

careg iv ers o f d epressive p a ti e n t s ...65 M . Z a r z e c z n a - B a r a n , E . B a n d u r s k a , J. P ę g i e l - K a m r a t , A . L e w a n d o w s k a :

T he im pact o f a d v e rtisin g on p u rch ase o f O TC d r u g s ... 77 M . W a i k i e w i c z , M . T a r t a s , M . M a j k o w i c z , W. B u d z i ń s k i : Q u ality o f life o f

m edical residents - g ra d u a te s o f M edical U niversity o f G dańsk ... 89 M . S t e i n p n i e w i c z , J. D z i e r ż a n o w s k i , T. S z m u d a , P. S ł o n i e w s k i : A n terio rv en -

tricu lo sto m y - is it a facto r red u cin g th e ratę o f sh u n t-d ep en d en t chronic hydrocephalus follow ing a n eu ry sm al su b arach n o id h e m o r r h a g e ? ... 103 R . S t u d n i c k i , K . D y m e k , M . K o m o r o w s k i , R . H a n s d o r f e r - K o r z o n : Cryotherapy

as a rem edy o f red u cin g pain in patients w ith d eg en eratio n o f the hip jo in t... 109 M . O l e j n i c z a k , K . B a s i ń s k a , A . P a p r o c k a - L i p i ń s k a : R esp ectin g p atien ts’

rig h ts d u rin g clinical education in the o pinion o f stu d en ts o f the M edical U niversity o f G d a ń s k ... 115

C A S E R E P O R T S

J. K u c z k o w s k i , W. B i e r n a t , D. T r e t i a k o w : T uberculous o titis m e d ia ...125

(8)

R E Y IE W PA PER S

D. K u l a w i a k - G a ł ą s k a , R . G a ł ą s k a , J. P i e ń k o w s k a , J. F i j a ł k o w s k a , E . S z a

r o w s k a : A plication o f com putcd to m o g rap h y in the d iag n o stic o f card iac d iseases . . . 135

M . S w i e r k o c k a , J. K o m e n d z i ń s k i : N ciirological asp ects o f d isorders o f c o n s c io u s n e s s ... 147

M . K u c h c z y ń s k i , K . G u z i ń s k a , E . .1. S i t e k : C og]iitive-behavioral strateg ies in the psychological reh ab ilitatio n o f p atien ts w ith im plantable card io v e rte r-d e fib rilla to r... 155

I. S t e i n k a : f h e role o f ab io g en ic facto rs in the tran sm issio n o f m icro flo ra in hospital settin g s ... 165

M . Ś m i e c h o w s k a : A u th en ticity as a criterio n o f en su rin g q u ality o f f o o d ... 175

Y A R IA Z. K a m iń sk i, B. R ybitw : Erom th e H isto ry o f th e L ib rary o f the M edical U n iv ersity o f G d a ń s k ... 183

J . H a l a s z , N . Z a b a d a ł a : TH E C IIR O N IC I.E ( 2 0 1 2 ) ... 95

O B IT U A R Y N O T E S W acław a C eliń sk a (1922-2012)... 197

Ewa D illin g -O stro w sk a (1 9 3 4 - 2 0 1 2 )... 205

Rom an 1 lau scr (1950-2012)... 217

M iron K ałow ski (1 9 2 9 -2 0 1 2 )... 227

B artłom iej K w iatkow ski (1939-2012)... 239

H enryk L am p arczy k (1947-2012)... 251

B arbara Ś m iechow ska (1930-2012)... 273

Z o fia Z eg arsk a (1 9 2 5 -2 0 1 2 )... 279

lndex o f n a m e s ...335

L ist o f in s titu tio n s and e d ito ria l o ffic e s w ith w hich are ex ch an g ed A n n a le s A cad em iae M edicae G e d a n e n s is ...343

(9)

Ann. Acad. Med. Gedan. 2013, 43, 9-18

AGATA ZD U N -RY ŻEW SK A , M IK O Ł A J M A JK O W IC Z

RÓŻNICE POD WZGLĘDEM JAKOŚCI ŻYCIA MIĘDZY PACJENTAMI Z CHOROBĄ AFEKTYWNĄ

JEDNOBIEGUNOWĄ I DWUBIEGUNOWĄ

DIFFERENCES IN THE QUALITY OF LIFE BETWEEN PATIENTS WITH RECURRENT AND BIPOLAR AFFECTIYE DISORDERS

Zakład Badań nad Jakością Życia Katedry Psychologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego kierownik: prof. dr hab. Mikołaj Mąjkowicz

Celem badań była odpowiedź na pytanie o różnice w poziomie jakości życia pomiędzy osobami z zaburzeniem depresyjnym nawracającym, a zaburzeniami afektywnymi dwu

biegunowymi, na różnych etapach leczenia.

Badano pacjentów Kliniki Chorób Psychicznych i Zaburzeń Nerwicowych Uniwersy

teckiego Centrum Klinicznego wykorzystując metody: Inwentarz Depresji Becka, Skala Depresji Hamiltona, oraz Kwestionariusz Jakości Życia w Depresji Sonji M. Hunt i Ste

phena McKenny.

Jakość życia w grupie pacjentów z chorobą afektywną jednobiegunową i dwubieguno

wą ulega poprawie wraz z czasem trwania leczenia. Pomiar w momeneie rozpoczynania hospitalizacji wskazuje porównywalną niską jakość życia w obu grupach. W momencie kończenia hospitalizacji pacjenci z chorobą afektywną dwubiegunową charakteryzują się wyższą jakością życia.

W trakcie hospitalizacji w obu grupach pacjentów następuje zmniejszenie nasilenia objawów depresyjnych, oraz istotna poprawa jakości życia.

Wystąpiły różnice w dynamice zmian - u pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową poprawa następowała szybciej i była wyraźniejsza. Różnice uwidaczniają się w momencie kończenia hospitalizacji i w okresie remisji.

W ydaje się, że zagadnienie Jakości Ż ycia je s t w pisane w n urt rozw ażań psychiatrycznych ju ż o d sam ych je g o początków. O ficjalnie jed n a k hasło , ja k o ś c i życia pacjenta” pojaw iło się stosunkow o późno, bo dopiero w latach SOtych w krajach skandynaw skich i Stanach Z jedno

czonych [9]. O becnie, choć je s t niezw ykle popularne i intuicyjnie rozum iane przez każdego - lekarza, p acje n ta, członka rodziny, czy p sy ch o lo g a, m oże stw arzać pew ne tm d n o śc i na gruncie m etodologicznym . D la przykładu G ili i F einstein [3] przeanalizow ali 75 w ybranych artykułów , które poruszały tem atykę Jakości Ż ycia - jed y n ie w 15% z nich autorzy definio

(10)

10 A. Zdun-Ryżewska, M. Majkowicz

w ali sam o pojęcie J a k o ś c i życia” . Pow stają liczne narzędzia do pom iaru Jakości Życia, a wiele z nich nie m a żadnych podstaw teoretycznych i często nie spełnia podstaw ow ych w ym ogów m etodologiczno -psychometrycznych. To ugruntowanie teoretyczne narzędzia je st bardzo ważne, bo w zależności od tego ja k zdefiniujem y pojęcie jakości życia, jego pow iązania z takim i poję

ciam i ja k „zdrow ie”, czy „choroba” m ogą różnie w yglądać. N a przykład depresja je st zw ykle kojarzona z dużym i trudnościam i w codziennym funkcjonow aniu, oraz niską jak o ścią życia, co wydaje się potw ierdzać w iele badań [13]. Często jed n ak autorzy tych badań traktują Jakość Życia jednow ym iarow o, dodatkow o redukując ją do hasła „dobrostanu” czyniąc całe zagadnienie oczyw istym (osoba w stanie depresji, rue będzie m iała dobrego samopoczucia). Tym czasem wie- łow ym iarow e ujęcie Jakości Życia stw arza o w iełe więcej m ożliw ości interpretacyjnych. Takie pom iary m ogą być interesującym uzupełnieniem m etod spraw dzających efektyw ność łeczenia.

D odatkow o obecnie coraz częściej m ów i się w kontekście pacjentów psychiatrycznych, że łe- czenie i w szelkie stosow ane procedury terapeutyczne i psychoterapeutyczne pow inny nie tylko łagodzić objawy, ale i prow adzić do zw iększenia jakości życia [8,14]. Poznanie dynam iki zm ian jakości życia, oraz w szelkich czynników m ogących j ą determ inow ać m oże być w tym bardzo przydatne, żw łaszcza w kontekście ew entualnych różnic między pacjentam i z chorobą afekty wną jednobiegunow ą (stosow ane w pracy synonimy: zaburzenia depresyjne naw racające, zaburzenia afektywne jednobiegunow e) i dw ubiegunow ą (synonimy: zaburzenia afektywne dw ubiegunow e, cyklofrenia), gdzie doniesień w tym tem acie je st bardzo m ało, a często są one sprzeczne ze sobą.

C E L

C elem bad aw czy m pracy było udzielenie odpow iedzi na pytania o różnice w poziom ie jak o ści życia pom iędzy hospitalizow anym i chorym i z zaburzeniam i depresyjnym i naw raca

jący m i, a zaburzeniam i afektyw nym i dw ubiegunow ym i. D odatkow ym celem było zbadanie dynam iki zm ian ja k o śc i ży cia w o bu ty ch grupach, z u w zg lęd n ie n iem k o n tek stu choroby, czyli nasilenia objaw ów depresyjnych w różnych m om entach leczenia. Pom iar pierw szy m iał m iejsce w pierw szym tygodniu rozpoczynającym hospitalizację, pom iar drugi odbyw ał się w m om encie opuszczania szpitala, w stanie w zględnej popraw y, a pom iar trzeci w okresie rem isji (trzy m iesiące o d m om entu zakończenia hospitalizacji).

P ro jek t b adań u zyskał opinię n ie budzącego zastrzeżeń natury etycznej od N iezależnej K om isji B ioetycznej do Spraw B adań N aukow ych przy A kadem ii M edycznej w G dańsku.

M A T E R IA Ł I M E T O D Y

W badaniach w zięło udział w pierw szym pom iarze 104 pacjentów (w pom iarze drugim 60, a trzecim 40) hospitalizow anych z pow odu choroby afektyw nej (głów nie w K linice C horób P sychicznych i ż a b u rz e ń N erw icow ych U niw ersyteckiego C entrum K linicznego). C harakte

rystyka społeczno dem ograficzna badanej grupy przedstaw iała się następująco - 66% kobiet, 34% m ężczyzn; średni w iek 51 lat (odchylenie standardow e 13), przew ażały osoby z w ykształ

ceniem średnim (43% ), zaw odow ym (24% ) i w yższym (26% ). W iększość (52% ) znajdow ała się w stałym zw iązku, ż n a c z ą c a część badanej grupy była bezrobotna (45% ), w porów naniu do osób pracujących (27% ).

(11)

Jakość życia w chorobie afektywnej 11

R ozpoznania dokonyw ał lekarz prow adzący (specjalista z zakresu psychiatrii), który zaj

m ow ał się leczeniem pacjenta w trakcie je g o pobytu na oddziale. W badanej grupie przew ażały osoby z rozpoznaniem choroby afektyw nej jednobiegunow ej (83% ), co pozostaje w zgodzie z ogólnym i statystykam i dotyczącym i liczby rozpoznań obu chorób. W iększość (92% ) badanej grupy stanow iły osoby, które m iały za sobą w cześniejsze epizody depresyjne.

K ryteria w łączen ia do grupy badaw czej spełniły osoby u k tó ry ch rozpoznano chorobę afektyw nąjednobiegunow ą łub dw ubiegunow ą, znalazły się w przedziale w iekow ym od 18 do 60 łat, m iały w ykształcenie co najm niej podstaw ow e, oraz w yraziły zgodę na przeprow adzenie badania. K ryteria w ykluczające były następujące: zaburzenia funkcji poznaw czych w stopniu utrudniającym rozum ienie treści kw estionariuszy, w spółistniejące dodatkow e choroby, czy nie

pełnospraw ność m ogąca m ieć rów nież w pływ na jakość życia pacjentów poza badaną chorobą.

W bad an iach posłużono się różnym i m etodam i. D o p o m iaru nasilenia objaw ów d ep re

syjnych w ykorzystano m iarę subiektyw ną - Inw entarz D epresji B ecka oraz tzw. obiektyw ną Skałę D epresji H am iltona. W badaniach zastosow ano rów nież uprzednio przystosow any do w arunków p olskich K w estionariusz Jakości Ż ycia w D epresji (Q uałity o f Life łn D epression Scalę) autorstw a Sonji M . H unt i Stephena M cK enny [7]. P odłożem teoretycznym tej skali je s t koncepcja jakości życia zw iązana z potrzebam i i w ynikające z niej założenie, że im więcej w łasnych potrżeb człow iek je s t w stanie zaspokajać, tym lepsza jeg o jak o ść życia. K w estiona

riusz Q LD S je s t w ypełniany sam odzielnie przez pacjenta w czasie około 7 m inut. Składa się z 34 stw ierdzeń, na które m ożliw a je s t odpow iedź tak łub nie. W ynik testu je s t sum ą w szystkich punktów - im w yższy, ty m niższa jak o ść życia.

A nalizę statystyczną w ykonano za pom ocą pakietu Statistica Pł (w ersja 8, StatSoft Polska).

W Y N IK I

Jakość życia w grupie pacjentów z chorobą afektyw ną jednobiegunow ą w sposób istotny się zm ienia, ulegając w yraźnej popraw ie w raz z czasem trw ania leczenia, co zostało przed

staw ione na rycinie 1 (x^ A N O V A =6,632, p=0,04). R ó żn ica m iędzy pom iarem pierw szym (w m om encie rozpoczynania hospitalizacji), a drugim (w sytuacji opuszczania szpitala) je s t istotna statystycznie. B rak różnic m iędzy pom iarem drugim , a trzecim (w okresie rem isji), co w skazuje na brak dalszych zm ian w zakresie jak o ści życia i pew ną jej stabilizację w okresie rem isji (ryc. 1, tab. I).

Z asadniczo podobny układ w yników m ożna zaobserw ow ać w grupie pacjentów z chorobą afektyw ną dw ubiegunow ą (x^ A NO VA=9,579, p=0,008), co przedstaw ia rycina 2. W tej grupie także następow ała popraw a jak o ści życia w trakcie leczenia (różnice m iędzy pom iarem pierw szym a drugim są istotne statystycznie), oraz pew nego rodzaju stabilizacja i brak dalszych zm ian od m om entu opuszczenia szpitala, do ostatniego trzeciego pom iaru (brak różnic istotnych statystycznie m iędzy pom iarem drugim , a trzeeim ) (rye. 2, tab. II).

S posób w ja k i popraw ia się jak o ść życia w obu grupach w ydaje się być podobny. Tym co różni obie grupy je s t jed n a k tem po następow ania ty ch zm ian, co przedstaw ia rycina 4.

P ierw szy p o m iar w m o m en cie rozp o czy n an ia h o sp italizacji w skazuje rów nie niską j a kość życia w o bu grupach, m iedzy którym i nie m a różnicy istotnej statystycznie. Jednak ju ż w m om encie kończenia hospitalizacji, w stanie w zględnej popraw y różnice m iędzy obiem a grupam i uw idaczniają się.

(12)

QLDS 1 QLDS 2 Q LDS 3

□ Mediana

□ 25%-75%

I MirvMaks

Ryc. 1. Pom iar jakości życia w grupie pacjentów z chorobą afekty w nąjednobiegunow ą Fig. 1. The measurement o f the ąuality o f life in group o f patients with unipolar affective disorder

□ Mediana

□ 25%-75%

I MlrvMaks

Ryc. 2. Pom iar jakości życia w grupie pacjentów z chorobą afekty w ną dwubiegunową Fig. 2. The measurement o f the ąuality o f life in group o f patients with bipolar affective disorder

(13)

Tabela I. Różnice między kolejnymi pomiarami jakości życia dla grupy pacjentów z chorobą afek- tywną jednobiegunową

Table I. Differences in ąuality of life in group of patients with recurrent affective disorder Para zmiennych

Pair of variables

Test znaków poziom p

Sign test p-value

QLDS1 & QLDS2 0.028

QLDS2 & QLDS3 0,296

QLDS1& QLDS3

0.021

Tabela II. Różnice między kolejnym i pom iaram i jakości życia dla grupy pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową

Table II. Differences in ąuality o f life in group of patients with bipolar affective disorder Para zmiennych

Pair of variables

Test znaków poziom p Sign test p-value

QLDS1&QLDS2 0.003

QLDS2&QLDS3 0,134

QLDS1&QLDS3 0,074

P acjenci z chorobą afektyw ną dw ubiegunow ą charakteryzują się w yższą jak o ścią życia w poró w n an iu z pacjentam i z chorobą jed n o b ieg u n o w ą, na co w skazują niższe w artości m iar położenia (M e, Q 1,Q 3, średnia) dla grupy z zaburzeniam i dwoibiegunowymi. Podobna rozbież

ność m iędzy obiem a grupam i w ystąpiła rów nież przy trzecim pom iarze po trzech m iesiącach w stanie rem isji, przy czym różnica jeszcze bardziej pow iększa się na korzyść pacjentów z rozpoznaniem dtvubiegunow ym , których jak o ść życia je s t nieporówm ywałnie lepsza.

Ryc. 3. Pomiary jakości życia w grupie pacjentów z chorobą afektywną jednobiegunową i dwu

biegunową

Fig. 3. Measurements of the ąuality of life in groups of patients with bipolar and unipolar affective disorder

(14)

Tabela III. Porównaniu obu grup pacjentów pod względem jakości życia mierzonej kwestionariu

szem QLDS

Table III. Comparison between two group of patients with quality of life measured by QLDS Średnia

Mean

Odchylenie standardowe Standard deviation

Poziom p Testu U

p-value Mann-Whitney U Zaburzenia

dwubiegunowe Bipolar disroder

Zaburzenia jednobiegu-

nowe Unipolar

disorder

Zaburzenia dwubiegunowe Bipolar disroder

nowe Unipolar

disorder

QLDS_1 21,19 23,15 9,99 8,45 0,504

QLDS_2 6.55 19,05 7,39 10,69 0,001

QLDS_3 1.40 17,80 1.14 11,87 0,001

P orów nując obie grupy pacjentów p od w zględem nasilenia objaw ów depresji (m ierzonym i m iarą subiektyw ną i obiektyw ną) m ożna zauw ażyć, że w m om encie rozpoczęcia hospitalizacji nie w ystępują istotne statystycznie różnice w stanie klinicznym . R óżnice uw id aczn iają się w sytuacji kończenia hospitalizacji, w stanie w zględnej popraw y, która je s t w yraźniejsza u pacjentów z chorobą dw ubiegunow ą. R óżnice te stają się jeszcze bardziej w idoczne w trakcie trzeciego pom iaru w okresie rem isji. P onadto grupa pacjentów z chorobą afektyw ną jednobiegunow ą w ydaje się być bardziej zróżnicow ana (w ystępuje tutaj w iększa rozpiętość m iędzy w ynikam i m inim alnym i i m aksym alnym i).

Ryc. 4. Porówname pod względem nasilenia depresji mierzonej Skalą Depresji Becka Fig. 4. Comparison in terms of severity of depression measured by the Beck Depression Inventory

(15)

Ryc. 5. Porównanie pod względem nasilenia depresji mierzonej Skalą Hamiltona Fig. 5. Comparisoii in terms o f severity o f depression measured by the Hamilton Rating Scalę

Tabela IV. Porównanie obu grup pacjentów pod względem nasilenia objawów depresyjnych mie

rzonych Skalą Depresji Becka i Skalą Depresji Hamiltona

Table IV. Comparison between two group of patients with depressive symptoms measured by Beck Depression Inveiitory and Hamilton Rating Scalę

Średnia Mean

Odchylenie standardowe Standard deviation

Poziom p Testu U

p-value Mann-Whitney U Zaburzenia

dwubiegunowe Bipolar disroder

nowe Unipolar disorder

Zaburzenia dwubiegimowe Bipolar disroder

nowe Unipolar dis

order

HDRS 1 21,25 26,23 8,75 8,88 0,065

HDRS_2 6,18 13,16 4,05 7,62 0.004

HDRS 3 1.40 14.57 1.52 9.41 0.002

BDI_1 27,38 31,86 14,17 12,43 0,176

BDI_2 9.64 22.96 6.82 12.20 0.001

BDI_3 2.60 23.06 2.19 13.48 0.00.3

D Y S K U S JA

U obu grup pacjentów z chorobą afektyw ną jednobiegunow ą i dw ubiegunow ą w ystąpiło pod w pływ em leczenia w yraźne zm niejszenie nasilenia objaw ów depresyjnych, oraz popraw a jakości życia. A utorzy licznych badań zauw ażyli rów nież fakt popraw y jakości życia w raz z upływ em czasu, pod w pływ em skutecznego leczenia sym ptom ów depresji, czy psychoterapii [11,15].

(16)

Tym co różniło obie grupy była dynam ika tych zm ian - popraw a była szybsza i w yraźniej

sza w grupie pacjentów z chorobą afektyw ną dw ubiegunow ą. Taki stan rzeczy nie odnajduje pełnego potw ierdzenia w łiteraturze, gdzie raczej m ożna spotkać się z doniesieniam i dotyczą

cym i braku różnic m iędzy pacjentam i z chorobą afektyw ną jednobiegunow ą i dw ubiegunow ą [1,5], albo o gorszej jak o ści życia u pacjentów z chorobą afektyw ną dw ubiegunow ą [10,6].

U zyskany w ynik je s t jed n a k ciekaw y i na pew no w arty dalszej w eryfikacji ze w zględu na fakt, że pozostaw ałby w logicznej zgodzie ze w spółczesnym i system am i klasyfikacyjnym i, które w yraźnie różnicują oba typy chorób między innym i ze w zględu na osobow ość przedchorobową.

N iem iecki psychiatra T ellenbach przedstaw ił sw oją teorię osobow ości „typus m elancholicus” , która charakteryzuje się introw ersją, depresyjnością, m elancholią i neurotyzm em i m oże w przyszłości łączyć się z pojaw ieniem jednobiegunow ych stanów depresyjnych. Van Z erssen stw o rzy ł ko n cep cję o so bow ości, któ ra m oże p red esty n o w ać do w ystępow ania o b jaw ó w o charakterze m aniakalnym „typus m anicus”, która m oże być opisana przy pom ocy takich cech jak: ekstraw ersja, syntoniczność, hipertym iczność, cyklotym iczność. Te różnice osobow ościow e m ogą m ieć w pływ na w olniejszy pow rót do zdrow ia i n iższą jak o ść życia u z ,ąiatury” bardziej m elancholijnych osób. D odatkow o to w łaśnie w grupie pacjentów z chorobą afektyw ną je d nobiegunow ą częściej (u ok.25% ) w ystępuje po ustąpieniu objaw ów depresji stan subdepresji, a naw et do 30% cierpi z pow odu utrzym ujących się objaw ów depresji. M oże to tłum aczyć n iższą ja k o ść życia w tej grupie pacjentów , co znajduje odzw ierciedlenie w literaturze np.

D oesschate i w sp. [2], czy M oses i wsp. [12] potw ierdzili, że u osób z chorobą afektyw ną naw racającą naw et w okresie rem isji w ystępuje niższa ja k o ść życia w porów naniu z osobam i w populacji ogólnej.

O ba typy chorób m oże rów nież różnicow ać tło genetyczne, czego dow odem m ogą być na przykład badania n a d w spół w y stępow aniem zaburzeń afekty w nych u b liźn iąt [4], które sugerow ałyby w iększy ud ział czy n n ik a genetycznego w p o w staw an iu choroby afektyw nej dw ubiegunow ej w p orów naniu z jednobiegunow ą.

B adania m iały pew ne ograniczenie w postaci m alejącej w raz z każdym pom iarem liczby osób badanych. W p ierw szym pom iarze (w m om encie rozpoczynania hospitalizacji) udział w zięło 104 pacjentów , w drugim 60 (w stanie popraw y, w m om encie kończenia hospitalizacji), a w trzecim 40 (w okresie rem isji). Z w łaszcza do w yników trzeciego pom iaru należy podejść z ostrożnością, potraktow ać ja k o pew ną tendencję w w ynikach, na tyle je d n a k ciekaw ą, że w artą dalszej w eryfikacji.

W N IO S K I

W trakcie hospitalizacji, p od w pływ em leczenia farm akologicznego i oddziaływ ań psychoterapeutycznych w o bu grupach pacjentów (z chorobą afektyw ną jed n o b ieg u now ą i dw ubiegunow ą) następuje zm niejszenie nasilenia objaw ów depresyjnych, oraz istotna popraw a jak o ści życia.

M iędzy obiem a grupam i pacjentów wystąpiły różnice w dynam ice zm ian - u pacjentów z chorobą afektyw ną dw ubiegunow ą popraw a następow ała szybciej i była w yraźniej

sza. R óżnice uw idaczniają się w m om encie kończenia hospitalizacji i w okresie remisji.

(17)

P IŚ M IE N N IC T W O :

I. Dean B. B., Gerner D., Gemer R. H.: A systematic review evaluating health-related quality of life, Work impairment, and healthcare costs and utilization in bipolar disorder. Curr. Med. Res. Opin. 2004,20, 2, 139. - 2. ten Doesschate M. C., Koeter M. W., Bockting C. L., Schene A. H.: Health related ąuality of life in recurrent depression: a comparison with a generał population sample. J. Affect. Disord. 2010, 120, 1-3, 126. - 3. Gili T. M., Feinstein A. R.: A critical appraisal o f the ąuality o f life measurements. JAMA 1994, 272, 8, 619. - 4 . Godlewska B.: Genetyka i psychiatria w praktyce lekarskiej. Psychiatr. Prakt. Ogól- nolek. 2007, 7,2, 97. - 5. Goldberg J. F., Harrow M.: Subjective life satisfaction and objective functional outcome in bipolar and unipolar mood disorders: a longitudinal analysis. J. Affect. Disord. 2005, 89, 1-3, 79. - 6. ten Have M., Yollebergh W., Bijl R., Nolen W. A.: Bipolar disorder in the generał population in The Netherlands (prevalence, conseąuences and care utilisation): results front The Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study (NEMESIS). J. Affect. Disord. 2002, 68, 2/3, 203. - 7. Hunt S. M., McKenna S. R: The QLDS: a scalę for the measurement o f ąuality of life in depression. Health Policy 1992, 22, 3, 307. - 8. Kennedy S. H., Eisfeld B. S., Cooke R. G.: Quality o f life: an important dimension in assessing the treatment o f depression? J. Psychiatr. Neurosci. 2001, 26, suppl., S23. - 9. Malm U., May P. R. A., Dencker S. J.: Evaluation o f the ąuality o f life of the schizophrenic outpatient: a checklist.

Schizophr. Buli. 1981, 7, 3, 477. -10. Michalak E. E., Murray G., Young A. H., Lam R. W.: Burden of bipolar depression: impact o f disorder and medications on ąuality of life. CNS Drugs 2008, 22, 5, 389.

II. Miller I. W., Keitner G. I., Schatzberg A. E, Klein D. N., Thase M. E., Rush A. J., Markowitz J.

C., Schlager D. S., Kornstein S. G., Davis S. M., Harrison W. M., Keller M. B.: The treatment o f chronic depression. Part 3: psychosocial functioning before and after treatment with sertraline or imipramine. J.

Glin. Psychiatr. 1998, 59, 11, 608. - 12. MosesT., Leuchter A. F., Cook I., Abrams M.: Does the clinical course of depression determine improvement in symptoms and ąuality of life? J. Nerv. Ment. Dis. 2006, 194, 4, 241. - 13. Papakostas G. L, Petersen T., Mahal Y., Mischoulon D., Nierenberg A. A., Fava M.:

Quality of life assessments in major depressive disorder: a review o f the literaturę. Gen. Hosp. Psychiatr.

2004, 26, 1, 13. - 14. Sachs G. S., Rush A. J.: Response, remission, and recovery in bipolar disorders:

what are the realistic treatment goals? J. Clin. Psychiatr. 2003, 64, suppl. 6, 18. - 15. Stewart J. W., Quitkin F. M., McGrath P. J., Rabkin J. G., Markowitz J. S., Tricamo E., Klein D. F.: Social functioning in chronic depression: effect of 6 weeks of antidepressant treatment. Psychia

A. Zdun-Ryżewska, M. Majkowicz

DIFFERENCES IN THE QUALITY OF LIFE BETWEEN PATIENTS WITH RECURRENT AND BIPOLAR AFFECTIYE DISORDERS

Summary

The main goal was the answer to a ąuestion about differences in the ąuality o f life between patients with recurrent and bipolar affective dis order in different sta ges o f treatment (beginnig of hospitalization, end of treatment in hospital, and 3 months later). The second aim was to explore the dynamics of changes in the ąuality o f life in both groups in association with the intensity of depressive symptoms.

Materiał and method: The study included 104 patients with recurrent and bipolar affective disorder (in the second phase 60, and in the third 40) from Academic Clinical Centre.

To measure the intensity o f depressive symptoms subjective Beck Depression Inventory and objective Hamilton Rating Scalę were used. To measure the ąuality of life Quality o f Life in Depression Scalę (S.Hunt and S. McKenna) was used.

Results: The ąuality o f life in both grups o f patients changes and significantly improves with the time of treatment. There is a difference between starting and finishing hospitalization, and there is no difference

(18)

between fmishing hospitalization and 3 months later in both groups o f patients. There is no difference in the ąuality o f life and depression between two grups at the beginnig of hospitalization. The ąuality of life and intensity o f depressive syniptoms improve ąuicker in a group o f patients with bipolar disorder.

Conclusions: Hospitalization (medical treatment and psychotherapy) influnces the intensity of depressive disorders and improves the ąuality of life in both groups of patients.

There are sonie differences between patients with recurrent and bipolar disorder - the ąuality o f life improves ąuicker and morę significantly in a group o f patients with bipolar disorders.

Adres: dr n.med. Agata Zdun-Ryżewska

Zakład Badań nad Jakością Życia Katedry Psychologii GUMed ul. Tuwima 15, 80-210 Gdańsk

e-mail: azdun@gumed.edu.pl

(19)

B O ŻEN A K O C H A N O W IC Z , RITA H A N SD O R FE R -K O R Z O N

POSTAWY STUDENTÓW KIERUNKU FIZJOTERAPII WOBEC AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ

ATTITUDES TO PHYSICAL ACTIYITY AMONG PHYSIOTHERAPY STUDENTS

Zakład Fizjoterapii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego kierownik: dr n. med. Rita Hansdorfer-Korzon

Celem badań było poznanie postaw studentów wobec aktywności fizycznej, która jest jednym z elementów styłu życia. Do ich realizacji posłużono się metodą sondażu diagno

stycznego z zastosowaniem kwestionariusza ankiety. Badania zrealizowano na studentach ł roku studiów stacjonarnych i niestacjonarnych I stopnia kierunku Fizjoterapii. Przystąpiło do nich 30 kobiet i 16 mężczyzn. Wśród ankietowanych 90% studentów podejmuje aktyw

ność fizyczną w czasie wolnym wybierając plenerowe formy rekreacyjne oraz zorganizo

wane zajęcia sportowe. Zdaniem większości aktywność ruchowa sprzyja lepszej kondycji fizycznej, poprawia samopoczucie i stan zdrowia. 78% studentów stwierdziło, że dobra sprawność fizyczna jest bardzo ważna w zawodzie fizjoterapeuty.

Styl życia to w zajem ne oddziaływ anie w arunków życia i indyw idualnych w zorów zacho

w ania, które zostały określone przez czynniki społeczno-kulturow e i osobiste cechy charakteru [7, 13]. A ntyzdrow otny styl życia pow oduje degradację zdrow ia, je g o stopniow ą łub gw ałtow ną utratę. N a stan zdrow ia jed n o stk i w pływ ają czynniki genetyczne, środow iska zew nętrznego, ale w najw iększym stopniu zależy on od styłu życia. Praw idłow o, prozdrow otnie ukształto

w any sposób życia w pływ a na popraw ę stanu zdrow ia jed n o stk i a w konsekw encji populacji [7,8,12,15]. Troska o zdrow ie osobiste oraz przekonanie o potrzebie korzystania w ty m celu z racjonalnie stosow anej aktyw ności ruchow ej zyskuje obecnie coraz w iększe zrozum ienie.

N ajbardziej skuteczne działania zm ierzające do przyspieszenia tego procesu m oże zapew nić szkoła [ ł , 9].

E dukacja zdrow otna i zabiegi zm ierzające do popraw y spraw ności fizycznej dzieci, m ło

dzieży i osób dorosłych są problem em społecznym i aby były skuteczne m uszą być procesem ciągłym . Z asad n y m je s t by także szkoły w yższe zw łaszcza uczelnie m edyczne stw orzyły i kreow ały takie program y w w yniku których studenci będą rozw ijali w łaściw e i pozytyw ne postaw y w obec w ym ogów troski o zdrow ie w łasne a w przyszłości publiczne. M łodzież ak a

(20)

20 B. Kochanowicz, R. Hansdorfer-Korzon

dem icka kierunku Fizjoterapii stanow i specyficzne środow isko, którego aktyw ny tryb życia sprzyja utrzym aniu w łaściw ych postaw zdrow otnych a w zorce tych zachow ań pow inny być przenoszone i przekazyw ane w przyszłości w pracy z osobam i niepełnospraw nym i.

C E L B A D A N

C elem badań było poznanie postaw i opinii studentów kierunku Fizjoterapii w obec aktyw ności fizycznej realizow anej w form ie zorganizow anej, objętej p rogram em obow iązkow ym studiów , ja k rów nież podejm ow anej indyw idualnie w czasie w olnym od zajęć.

Szukano odpow iedzi na pytania zw iązane z m otyw acją w yboru danego kierunku studiów , częstotliw ością i rodzajem podejm ow anych w ysiłków fizycznych oraz ich korzyściam i zd ro w otnym i.

Podjęto próbę w yjaśnienia zachow ań prozdrow otnych m łodzieży w odniesieniu do ko m petencji w zaw odzie fizjoterapeuty.

M A T E R IA Ł 1 M E T O D Y B A D A N

B adaniam i objęto stu d en tó w 1 roku studiów stacjonarnych i niestacjonarnych I stopnia k ierunku F izjoterapii p o d koniec roku akadem ickiego 2011/2012. W zięło w n ich udział 46 studentów w tym 30 kobiet i 16 mężczyzn. W iek badanych w ynosił od 19 do 25 lat. N arzędziem badaw czym był kw estionariusz ankiety składającej się z 17 pytań głów nie otw artych [zal. 1].

Pytania skierow ane były na w yjaśnienie problem atyki stosunku studentów w obec aktyw ności fizycznej, poznania jej roli w ich życiu. D otyczyły także rodzaju, w ielkości i intensyw ności podejm ow anych w ysiłków w czasie w olnym . Za czas w olny przyjęto uznaw ać czas, którym m łodzież akadem icka m oże dow olnie dysponow ać po w ypełnieniu obow iązków w uczelni i w domu. Szukano też odpow iedzi, czy podejm ow ane zachow ania prozdrow otne m ają zw iązek z w yborem zaw odu fizjoterapeuty.

W Y N IK I B A D A N

W śród w ielu czynników kształtujących poglądy i postaw y studentów w obec aktyw ności fizycznej, ich zaangażow anie i udział w kulturze fizycznej je s t stosunek studentów do obow iąz

kow ych zajęć w ychow ania fizycznego w okresie poprzedzającym studia tj. w szkole średniej.

N a pytanie czy stosunek do obow iązkow ych zajęć w ychow ania fizycznego byl pozytyw ny w iększość badanych tj. 26 studentek i 16 studentów odpow iedziało tw ierdząco. U 19 kobiet i 11 m ężczyzn co stanow i 65% badanych zajęcia te rozbudziły zainteresow ania aktyw nością m chow ą. N a pozostałych z badanej grupy nie w yw arły one znaczącego w pływ u.

Pow odem , dla którego studenci podjęli w ybrany k iem n ek studiów 22 kobiety i 10 m ęż

czy zn tj. 70% b adanych deklarow ało chęć pracy z osobam i niepełnospraw nym i i niesienie im pom ocy. Pozostali opow iedzieli się za pracą ze sportow cam i najchętniej w przychodniach sportow ych. G m pę tą stanow ili głów nie studenci, którzy trenow ali w sekcjach sportow ych.

Tylko nieliczna g m p a 3 studentki i 1 student stw ierdzili, że w ybór zaw odu był przypadkow y.

(21)

Studenci fizjoterapii a aktywność fizyczna 21

Czy w w ykonyw anym zaw odzie rehabilitanta dobra spraw ność fizyczna je s t w ażna i p o trzebna? W iększość - 23 kobiety i 13 m ężczyzn czyli 78% badanych stw ierdziło, że je s t ona bardzo w ażna, pozostali zaś w ypow iedzieli się, że spraw ność fizyczna w ty m zaw odzie je s t w ażna.

Jakie w rażenie w yw arły na studentach obow iązkow e zajęcia zw iązane z aktyw nością fi

zyczną? W szyscy respondenci odpow iedzieli, że były interesujące a liczba godzin w ystarcza

jąca. K ilk u z nich - 8 kobiet i 3 m ężczyzn zaproponow ali zw iększenie liczby godzin zajęć ruchow ych z rozłożeniem pew nej części na kolejne lata studiów.

N a pytanie w ja k im stopniu zajęcia te m ogą w płynąć na przygotow anie do pracy zaw odo

w ej, w iększość studentów 25 kobiet i 12 m ężczyzn co stanow i 80% b adanych w ypow iedziało się, że zajęcia ruchow e w dużym stopniu przygotow ują do pracy zaw odow ej. Pozostali w ybrali odpow iedź - „w stopniu średnim ” .

U stosunkow ując się do w łasnej spraw ności fizycznej 6 kobiet i 7 m ężczyzn (28% ) b ada

n y ch oceniło siebie za bardzo spraw nych fizycznie. K obiety te podejm ow ały w ysiłki od 3-6 razy w tygodniu a m ężczyźni 5-6 razy, gdzie jednorazow o u obu płci w ysiłek przekraczał czas 60 min. O koło połow a grupy badanych tj. 14 kobiet i 8 m ężczyzn (48% ) stw ierdziła, że są spraw ni fizycznie, a średnią częstotliw ość w ysiłku określili: kobiety od 2-3 razy w tygodniu a m ężczyźni od 4-5 razy. Pozostali - 24% studentów odczuw ało braki w sw ojej spraw ności.

G rupę tą stanow ili głów nie studenci studiów niestacjonarnych.

Z decydow ana w iększość studentów 26 kobiet i 15 m ężczyzn (89% ) na zapytanie czy po

dejm ują aktyw ność ruchow ą w czasie w olnym , odpow iedziała tw ierdząco. O dpow iedź reszty (11% ) brzm iała -„ b a rd z o rzadko” .

Form y aktyw ności ja k ie najczęściej w ybierały kobiety to: ja z d a na rolkach, row erze, biegi i m arsze n o m ie w alking oraz fitness. C zęść osób 1/3 gm py uczestniczyła w sekcjach sporto

w ych. M ężczyźni deklarow ali swój udział w sekcjach sportow ych - głów nie w g rach zespo

łow ych oraz upraw iali takie form y jak : pływ anie, biegi oraz ćw iczenia na siłow ni.

Tygodniow ą częstotliw ość w ysiłku podejm ow anego przez studentów przedstaw ia tabela I.

A nalizując w yniki b adań prezentow ane w pow yższej tabeli, w idać, że ponad połow a stu

dentów tj. 59% ćw iczyło w czasie w olnym od 2-3 razy w tygodniu. N ieliczna grupa- blisko 9% badanych podejm ow ała w ysiłki bardzo często tj. 6 i w ięcej razy.

C zas aktyw ności fizycznej podejm owanej jednorazow o przez studentów najczęściej w ynosił 60 m in, co deklarow ało 52% studentów. Studenci nie podejm ow ali w ysiłków poniżej 15 min.

Tabela I. Tygodniowa częstość wysiłku fizycznego podejmowana przez studentów Table I. Weekly frequency of physical activity

Częstotliwość wysiłku Freąuency of physical aotivity

Kobiety Female

Mężczyźni Małe

Razem / Total N (%)

1 raz (lub rzadziej) / once (or less) 6 1 7 (1 5 )

2-3 razy / limes 21 6 27 (59)

4-5 razy / limes 2 6 8 (1 7 )

6 i więcej razy / and morę 1 3 4 ( 9 )

(22)

Średni czas aktyw ności fizycznej pośw ięcony na w ysiłki fizyczne przez studentów p rzed staw ia tabela II.

Tabela II. Czas aktywności fizycznej podejmowanej jednorazowo Table II. Duration of single physical activity

Czas wysiłku w min

Duration of physical activity in minutes

Kobiety Female

Mężczyźni Małe

Razem / Total N (%)

do 15 / less than 15 - - -

15-30 3 1 4 ( 9 )

30-45 5 1 6 (1 3 )

45-60 10 2 1 2 (6 )

ponad 60 / morę than 60 12 12 24 (52)

Tabela III. Korzyści zdrowotne osiągane w wyniku ćwiczeń fizycznych Table III. Health benefits resulting from physical activity

K oizyści zdrowotne Health benefits

Kobiety Female

Mężczyźni M ałe

Razem / Total N (%) W zrost kondycji fizycznej

Improved fitness level 18 14 42 (91)

Lepsze samopoczucie

Better mood 12 10 22 (48)

Poprawa stanu zdrowia

Improved health condition 15 7 22 (48)

Usprawnienie układu krążeniowo- -oddechowego

Improyed function of the circulatory and respiratory Systems

5 3 8 (1 7 )

Zm iana stylu życia

Change of lifestyle 9 - 9 (1 9 )

Poprawa w yglądu zewnętrznego

Improyed appearance 10 12 22 (48)

Lepsza przem iana materii

Improyed metabolism 5 - 5 (1 1 )

Panowanie nad stresem/

Stress management 5 2 7 (1 5 )

Inne / Others 1 - 1 (2 )

(23)

A ktyw ność ruchow a przynosi w iele korzyści zdrow otnych. Z poniżej podanych korzyści studenci w ybierali 3 najw ażniejsze dla nich. O brazuje je tabela III.

D la w iększości - 91% studentów , aktyw nie spędzany czas w olny w pływ a na lepszą k on

dycję fizyczną. B lisko połow a studentów 48% uw aża, że podejm ow ana aktyw ność ruchow a popraw ia sam opoczucie, stan zdrow ia a także w ygląd zew nętrzny.

C zym w ięc dla studentów je s t aktyw ny w ypoczynek?

K obiety i m ężczyźni z 6. propo n o w an y ch w ko lejn o ści w ybrali 3 dla n ich najbardziej istotne odpow iedzi:

1. W artościow ym w ykorzystaniem czasu w olnego 2. R elaksem - kobiety / H obby - m ężczyźni

3. Św iadom ym kształtow aniem postaw sprzyjających zdrow iu

W ankiecie um ieszczono także pytanie dotyczące tradycji rodziim ych zw iązanych z po

dejm ow aniem przez studentów aktyw ności fizycznej. U zyskano inform ację, że u 21 kobiet i 12 m ężczyzn co stanow i (71% badanych) takie tradycje są, a do ru ch u inspirują głów nie ojciec i rodzeństw o.

N a ostatnie pytanie: Czy przekazyw any m ateriał nauczania w pływ a na realizację zadań doskonalących w łasne zdrow ie? W szyscy respondenci jednoznacznie odpow iedzieli twierdząco.

D Y S K U S JA

Poziom sprawności motorycznej m łodzieży akadem ickiej, styl życia, postaw y w obec spraw ności fizycznej były przedm iotem analiz w ielu autorów. B adania takie podejm ow ali m iędzy innym i: D rab ik (1997), L isick i (2002), B alsew icz, Z ap o ro żan o w (1987), F ijew sk i (1998), B artkow iak (2001), B aka (2007) i iimi [2, 3, 4, 5, 6].

Studencki okres przeżyw a się najczęściej w w ieku 18-25 lat. Jest to czas najw yższej spraw ności fizycznej, a także zdolności do podtrzym yw ania w ysokiego poziom u funkcji ruchow ych oraz m ożliw ości siłow ych. U osób trenujących okres ten cechuje szczególna ekonom ia, celo

w ość i refleksyjność m otoryczna [11, 14]. C harakter aktyw ności fizycznej ludzi w ty m w ieku w znacznej m ierze uzależniony je s t od czynników socjalnych, w arunków bytow ych, pracy i stanu zam ożności m ajątkow ej. Jednak najw ażniejszym w w ychow aniu fizycznym m łodzieży je s t poziom kulturowy. D ecyduje on o sile m otyw acji do system atycznych ćw iczeń fizycznych, zw iększenia w iedzy o ich w pływ ie na zdrow ie człow ieka a także w ykorzystaniu różnorodnych obciążeń siłow ych oraz m ożliw ości sam okontroli w łasnej spraw ności [1].

Zdaniem Lisickiego (2002) w ychow anie fizyczne w szkole w yższej pow inno koncentrow ać się przede w szystkim na osiągnięciu nadrzędnego celu, ja k im je s t troska o zdrow ie m łodzieży akadem ickiej przejaw iająca się w różnorodnych działaniach i rozw iązaniach skupiających się na jeg o utrzym aniu i stałym system atycznym doskonaleniu oraz poszerzaniu w iedzy studentów w ty m zakresie. M ożna założyć, że w łaśnie od św iadom ości środow isk inteligencji w dużej m ierze będzie zależało rzeczyw iste upow szechnienie w społeczeństw ie pozytyw nych w zorców troski o zdrow ie. O czekuje się, że działania podjęte w trakcie studiów a zm ierzające do popula

ryzow ania prozdrow otnego stylu życia, do kreow ania „m ody” na aktyw ność ruchow ą w czasie w olnym , w przyszłości zaow ocują aktyw ną, pozytyw ną postaw ą absolw entów różnych uczelni w obec problem ów profilaktyki zdrow otnej i tw orzenia w arunków dla rozw oju pow szechnej kultury fizycznej. Z apew ne takiej postaw y i w zorców zach o w ań prozdrow otnych oczekuje

(24)

od absolw entów kierunku Fizjoterapii środow isko ludzi niepełnospraw nych, dla których ruch - różne form y rekreacyjne i sportow e będą odgryw ały najw ażniejszą rolę w u spraw nianiu leczniczym i w dążeniach przyw racających im zdrow ie.

W N IO S K I

Z decydow ana w iększość (90% ) studentów kierunku F izjoterapii podejm uje w ysiłek fizyezny w czasie w olnym .

W św iadom ości studentów w ysoka spraw ność fizyczna je s t w ażna w w ykonyw anym zaw odzie.

Z daniem w iększości badanych, aktyw ny w ypoczynek sprzyja lepszej kondycji fizycz

nej i popraw ia stan zdrow ia.

M niej czasu na aktyw ność ruchow ą pośw ięcają studenci studiów niestacjonarnych.

Przekazyw any m ateriał nauczania na I roku studiów w pływ a na realizację zadań do

skonalących w łasne zdrow ie.

P IŚ M IE N N IC T W O

I. Baka R.: Problemy aktywności fizycznej studentów. Gdańsk : AWFiS, 2007. - 2. Balsewicz W.K., Zaporożanow W.A.: Fiziczeskaja aktywność czelowieka. Kijew : Zdorowie, 1987. - 3. Bartkowiak L.:

Zdrowy styl życia w poglądach studentów wydziału farmaceutycznego. Probl. Med. Spoi. 2001, 34, 56. - 4 . Drabik J.: Aktywność fizyczna w treningu zdrowotnym osób dorosłych. Gdańsk : AWF, 1996. - 5. Drabik J.: Testowanie sprawności fizycznej dzieci, młodzieży i dorosłych. Gdańsk : AWF, 1997. - 6. Fijewski A.: Postawy studentów medycyny wobec kultury fizycznej i zdrowotnej. Kult. Fiz. 1998, 52, 1-2, 21. - 7.

Gromadecka-Sukniewicz M.: Elementy stylu życia wpływające na zdrowie młodzieży szkół ponadpodsta

wowych. Poznań : Wydaw. Uczelniane AM, 1999. - 8. Kozłowski S.: Granice przystosowania. Warszawa : Wiedza Powszechna, 1986. - 9. Lisicki T.: Aktywność ruchowa studentów. Potrzeby społeczne - stan - warunki realizacji. Gdańsk : AWFiS, 2004. - 10. Lisicki T.: Ogólna sprawność fizyczna oraz postawy wobec profilaktyki zdrowotnej i aktywności ruchowej studentów 1 roku studiów. Gdańsk : AWFiS, 2002.

II. Osiński W.: Zagadnienia motoiyczności człowieka. Poznań : AWF, 1985. - 12. Problemy higieny i epidemiologii u progu XXI wieku: materiały pokonferencyjne. Cz. [II]. Red. A. Klimberg, J. T. Marcin

kowski. Warszawa : Polskie Towarzystwo Higieniczne, 2001. - 13. Promocja zdrowia: wprowadzenie do zagadnień krzewienia zdrowia. Pod red. J. B. Karskiego, Z. Słońskiej, B. W. Wasilewskiego. Warszawa : Ignis, 1992. - 14. Sozański H.: Sprawność fizyczna w teorii i praktyce sportu. Sport Wyczyn. 1975, 13, 12, 9. - 15. Starosta W.: Znaczenie aktywności ruchowej w zachowaniu i polepszaniu zdrowia człowieka.

Prom. Zdr. 1995, 2, 5/6, 74.

B. Kochanowicz, R. Hansdorfer-Korzon

ATTITUDES TO PHYSICAL ACTIYITY AMONG PHYSIOTHERAPY STUDENTS Summaiy

Physical activity is becoming one o f the main factors responsible for maintaining health and effective dealing with professional duties and daily activities. Students’ physical activity as well as their opinions

(25)

and lifestyle prove that the system of physical educaltion is effective at all levels o f education.

The aim o f the study was to analyse students’ attitudes to physical activity, an important aspect of lifestyle. The study was conducted using the method of a diagnostic survey based on a ąuestionnaire.

Full-time and extramural physiotherapy students of the first year participated in this research. The study group comprised 30 females and 16 males. 90% of respondents are physically active in their free time and they choose outdoor, recreational as well as organised sports forms. According to the majority of students, physical activity promotes better fitness, improves mood and health condition. 78% of students also stated that high fitness level is significant in the profession o f a physiotherapist. The curriculum materiał taught in the first year o f studies promotes completing tasks focused on health improvement.

Adres: mgr Bożena Kochanowicz Zakład Fizjoterapii GUMed ul. Dębinki 7/bud. 1, 80-211 Gdańsk e-mail: fizjoterapia@gumed.edu.pl

Z A Ł Ą C Z N IK

Ankieta - Aktywność fizyczna w świadomości studentów kierunku Fizjoterapii 1. Dane osobowe

a. pleć: K M b. wiek...

2. Podaj rodzaj wykonywanej pracy (głównie dotyczy studentów st. niestacjonarnych) a. miejsce p racy ...

b. zawód (charakter wykonywanej pracy)...

3. Określ swój stosunek do obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego w okresie szkoły średniej:

a. pozytywny

b. negatywny (jeśli tak, dlaczego?)...

4. Jaki wpływ wywarły zajęcia wychowania fizycznego na Twoje zainteresowania aktywnością ru

chową?

a. rozbudziły we mnie duże zainteresowanie aktywnością ruchową b. nie wywarły znaczącego wpływu

c. zniechęciły do aktywności ruchowej (jeśli tak, dlaczego)...

5. Podaj powód dla którego wybrałeś (aś) zawód fizjoterapeuty a. praca z osobami niepełnosprawnymi - niesienie im pomocy b. z polecenia innych osób (rodziny, przyjaciół)

c. wybór przypadkowy

d. inny powód...

6. Czy w wykonywanym zawodzie dobra sprawność fizyczna jest ważna, potrzebna?

a. tak (bardzo ważna)

b. tak (ważna w średnim stopniu) c. tak (w małym stopniu) d. nie ma ona większego znaczenia

(26)

7. Czy zajęcia ruchowe objęte obowiązkowym programem studiów na pierwszym roku są dla Ciebie ciekawe i wystarezające? (ehodzi o liezbę godzin )

a. tak

b. tak, ale niewystarczające c. nieeiekawe

d. inna odpowiedź...

8. W jakim stopniu zajęcia te mogą wpłynąć na przygotowanie do pracy zawodowej a. w dużym stopniu

b. w średnim stopniu c. w małym stopniu

d. nie mają związku z przygotowaniem do zawodu 9. Czy uważasz, że jesteś osobą sprawną fizycznie?

a. jestem bardzo sprawna/y fizycznie b. jestem sprawna/y fizyeznie

c. odczuwam braki w swojej sprawności d. poziom mojej sprawności jest bardzo słaby

łO. Czy podejmujesz jakąkolwiek aktywność ruchową w czasie wolnym od zajęć (nauki, pracy) a. tak

b. bardzo rzadko

11, Wymień formy aktywności fizycznej, które uprawiasz w ezasie wolnym:

a. jazda na rowerze, b. bieganie, c. pływanie, d. nordic-walking, e. fitness, f. sekcje,

g. sportowe...

h. inne...

12. Określ intensywność wysiłku podejmowanego w czasie wolnym. Tygodniowa częstość:

a. ł raz b. 2,3 razy c. 4,5 razy d. 6 i więcej razy e. rzadziej - podaj

13. Podaj średni czas aktywności fizycznej (w min) a. do 15

b. 16-30 c. 31-45 d. 46-60 e. ponad 60

14. W Twojej opinii, jakie korzyści zdrowotne zyskujesz w wyniku podejmowanych ćwiczeń fizycz

nych (wybierz 3 odpowiedzi najbardziej istotne dla Ciebie) a. poprawa kondycji fizycznej

b. lepsze samopoczucie

(27)

1.

poprawa stanu zdrowia

poprawa funkcji układu krążeniowo- oddechowego zmiana stylu życia

poprawa wyglądu zewnętrznego lepsza przemiana materii panowanie nad stresem inne...

15. Czym jest dla ciebie aktywny wypoczynek (zakreśl w kolejności najważniejsze odpowiedzi dla Ciebie)

a. relaksem

b. wartościowym wykorzystaniem czasu wolnego

c. świadomym kształtowaniem postaw sprzyjającym zdrowiu d. odpoczynkiem po pracy, nauce

e. hobby

f. inne...

16. Czy przekazywany materiał nauczania ( na studiach) wpływa na realizację zadań doskonalących własne zdrowie?

a. tak b. nie

17. Czy w Twojej rodzinie były lub są tradycje związane z aktywnością fizyczną a. tak ( wymień formy aktywności fizycznej)...

b. kto głównie inspiruje do ruchu (mama, tata, rodzeństwo lub inni)...

(28)

(29)

EWA W A LD Z IN SK A ', TO M A SZ W A LD ZIN SK P, BO ZEN A K O C H A N O W IC Z ^ H A N N A TO M C ZA K ’, RITA H A N SD O R FE R -K O R Z O N ’

URAZOWOŚĆ WŚRÓD MŁODYCH TENISISTÓW INCIDENCE OF TRAUMAS IN YOUNG TENNIS PLAYERS

'Szpital Wojewódzki w Łomży im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego - Wojewódzka Przychodnia Rehabilitacji Leczniczej

ordynator: lek. Stefan Iwanowski

’III Liceum Ogólnokształcące im. Żołnierzy Obwodu Łomżyńskiego AK w Łomży 'Zakład Fizjoterapii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego

kierownik: dr n. med. Rita Hansdorfer-Korzon

Celem badań było określenie częstości występowania oraz rodzaju urazów wśród te

nisistów z Uczniowskiego Klubu Sportowego w Łomży. Badaniami objęto 60 tenisistów Uczniowskiego Klubu Sportowego w Łomży. Grupę stanowiły dzieci i młodzież w wieku

ł0 -ł8 lat trenujący tenis zawodniczo lub w formie rekreacji.

Do badań została wykorzystana ankieta zawierająca pytania dotyczące danych oso

bowych, obciążeń treningowych osób uprawiających tenis oraz inne formy aktywności sportowej a także pytania dostarczająee informacji na temat przebytych urazów i kontuzji.

Stwierdzono, że urazy sportowe są bardziej charakterystyczne dla osób uprawiających tenis zawodniczo. Natomiast ryzyko pojawienia się urazu jest zdecydowanie mniejsze u graezy rekreacyjnych. W opracowaniu wyodrębniono także okolice ciała najczęściej narażone na kontuzje oraz rodzaj urazów sportowych.

Sport w yczynow y stanow iący najczęstsze przyczyny urazów sportow ych obejm uje szereg dyscyplin. O bok sportów kontaktow ych uznaw anych za najbardziej urazogenne tak ich jak ; hokej, koszyków ka, piłka nożna, piłka ręczna czy zapasy, na liście znalazły się także: jazd a konna, kolarstw o, siatków ka, narciarstw o i tenis [8, 10, 19, 13].

Tenis je s t dyscypliną w ym agającą w szechstronnego p rzygotow ania fizycznego zaw o d nika. Specyfiką gry je s t ciągły ruch, nagle zm iany kierunku biegu, gw ałtow ne ham ow ania i przyspieszenia na krótkim dystansie [7]. O ile kończyny dolne oraz kręgosłup obciążane są sym etrycznie, o tyle kończyny górne angażow ane do pracy asym etrycznej narażo n e są na przeciążenia. G łów nie obręcz barkow a strony dom inującej je s t m iejscem obrażeń sportow ych w tenisie [5, 6, 11, 14].

W ym agania staw iane tenisistom stale rosną. W ciągu ostatnich dziesięciu lat szybkość i siła gry drastycznie się zw iększyły. P rzebieg akcji m eczow ych zdecydow anie nabiera tem pa

(30)

30 Waldzińska i in.

i dynam iki, gdyż p refero w an y je s t ofensyw ny, agresyw ny styl gry. T endencje rozw o jo w e i postęp sportow y w tenisie spraw iają, że fundam entalne znaczenie m a odpow iedni poziom przygotow ania zaw odnika ju ż w początkow ych fazach szkolenia zaw odniczego [4, 15, 17].

Specjaliści biom echaniki układu m ch u zauw ażają, że now oczesny tenis w ym aga w iększych nakładów energii na nazyw aną ich języ k iem silę ośrodka {core stability - stabilność ośrodka).

G łów nie dotyczy to łańcucha kinem atycznego ja k im je s t tulów -biodra-kolana-stopy. D yrektor m edyczny turnieju w ielkoszlem ow ego U .S. O pen, doktor B rian H ainline zauw ażył n iew iary

godne przyspieszenie i rotacje na pioziomie bioder oraz tułow ia. Tw ierdzi, że biom echanika u d erzeń tenisow ych uległa zm ianie, a gdy tak się dzieje, to rów nież należy dokonać zm ian w sposobie przeprow adzenia treningów przygotow ujących zaw odnika do spotkań m eczow ych [3, 12].

O glądając m ecze tenisow e coraz częściej zauw ażyć m ożna potrzebę przerw m edycznych, szybkiej interw encji fizjoterapeuty, k tóry m a za zad an ie p rzy w ró cić zaw o d n ik a do gry. Z pew nością m ożna w yliczyć w iele przyczyn tego ty p u sytuacji. Z punktu w idzenia sportow e

go najbardziej oczyw istym w yjaśnieniem je s t brak okresu roztrenow ania oraz w zrost siły i szybkości profesjonalnej gry. F izjoterapeuci pracujący przy turniejach W TA Tour zw racają uw agę, że m oda na w olniejsze naw ierzchnie i piłki, w parze ze sztyw niejszym i, poliestrow ym i naciągam i, rów nież dostarcza dużo szkody. Z kolei stosunkow o now e techniki uderzeń, takie ja k forhend z pozycji otw artej, oburęczny bekhend z pozycji pół otw artej i „okrojony” m ch

serw isow y, także stanow ią zagrożenie dla zdrow ia tenisisty [3, 16].

C E L B A D A N C elem b adań była ocena:

- częstości w ystępow ania urazów w śród m łodych tenisistów trenujących tenis zaw odniczo lub w form ie rekreacji,

- określenie okolic ciała, które najczęściej ulegają urazom , - określenie rodzaju urazu,

- próba w yszczególnienia przyczyn urazów w badanej g m p ie tenisistów .

M A T E R IA Ł I M E T O D Y

B adaniam i objęto 60 tenisistów U czniow skiego K lubu Sportow ego w Łomży. G m pę stano

w iły dzieci i m łodzież w w ieku 10-18 lat, trenujący tenis zaw odniczo lub w form ie rekreacji.

D o badań została w ykorzystana ankieta, zaw ierająca pytania dotyczące danych osobow ych, obciążeń treningow ych osób up raw iający ch tenis o raz inne form y aktyw ności sportow ej a także pytania dostarczające inform acji na tem at przebytych urazów i kontuzji.

B adani zostali podzieleni na dw ie grupy: grupa A (n=30) - m łodzież u praw iająca tenis zaw odniczo, grupa B (n=30) - m łodzież upraw iająca tenis rekreacyjnie. D o grupy A zakw alifi

kow ano osoby m ające najw iększe obciążenia treningow e. Zaw odnicy z grypy A system atycznie, m im m um 4 razy w tygodniu uczestniczyli w procesie treningow ym ukierunkow anym na udział w turniejach i zaw odach sportow ych. Z kolei w grupie B znalazły się osoby które 1-2 razy w tygodniu uczestniczyły w procesie szkolenia tenisow ego.

(31)

Urazowość w tenisie 31

W śród ankietow anych było 44 chłopców (73,33% ) i 16 dziew cząt (26,67% ). D o grupy A za

kw alifikow ano 24 chłopców i 6 dziew cząt, natom iast do grupy B: 20 chłopców i łO dziew cząt.

U zyskane w yniki z ankiet zostały przedstaw ione w postaci tabel i w ykresów oraz poddane analizie statystycznej z zastosow aniem testu t-Studenta a w nioskow anie statystyczne przepro

w adzono przy standaryzow anym poziom ie istotności p<0,05. O pis i interpretacja zależności zm iennych była określona na podstaw ie w spółczynnika korelacji Pearsona.

W Y N IK I

W śród w szystkich ankietow anych 40% upraw iało tenis dłużej niż 5 łat. C ztery łata uczest

niczyło w treningu sportow ym 26,67% , a 3 łata 20% badanych. D w a łata trenow ało 10,00%

badanych, a 3,33% - 1 rok. W gm pie A rozkład okresu treningow ego był bardziej zdecydow any:

5 łat - 46,66% i 4 łata - 40,00% . P ozostałe 13,34% stanow ili tenisiści z krótszym stażem ; 3 łata (6,67% ) oraz 1 ro k (6,67% ) W p rzypadku graczy rek reacy jn y ch z grupy B długość upraw iania tej dyscypliny sportu b y ła bardziej zróżnicow ana (rycina ł).

46,66%

33,33%

■ I r o k / ly e o r • 2lata / 2 yoars ■ 3 lata / 3 ycars a 4 la ta / 4 v c a rs ■ powyżej S la t/a b o v e S ycars

Ryc. 1. Okres tremngowy tenisistów (uprawianie tenisa w łatach 2006-2011) Fig. 1. Training period o f tennis players (practicing tennis in years 2006-2011)

N ajczęściej tygodniow y czas treningow y badanych w ynosił ł-2 h - 33,3% przypadków . Schem at 3-4 h treningow ych obejm ow ał 23,3% zaw odników . Pozostałe 43,4% ankietow anych pośw ięcało na treningi w ięcej niż 5 h: 5-6 h - 23,3% , oraz 7 h i w ięcej - 20,1% . Tygodniow y czas treningow y tenisistów przedstaw ia tabela ł.

L iczba god zin przeznaczonych n a tren in g m iała odm ienny p rzeb ieg dla każdej z grup.

Z aw odnicy grupy A pośw ięcali zdecydow anie w ięcej czasu na treningi. L iczbę 3-4 h w ty g o dniu na treningach spędzało 13,3% grupy, natom iast 5-6 h tygodniow o - 46,7% . Pow yżej 7 h trenow ało 40% zaw odników tej grupy. W grupie B czas treningow y m iał tendencję spadkow ą, tzn. 66,7% osób trenow ało od ł-2 h w tygodniu, a pozostałe 33,3% 3-4 h.

(32)

32 Waldzińska i in.

Tabela I. Tygodniowy czas treningowy tenisistów Table. I. Weekly tennis training

Liczba godzin treningu The number of training hours

Grupa A - zaw odnicy

Group A - competitors

G m pa B - rekreacja

Group B - recreation

Ogółem In generał

N % N % N %

1-2 h 0 0,0 20 66,7 20 33,3

3-4 h 4 13,3 10 33,3 14 23,3

5-6 h 14 46,7 0 0,0 14 23,3

7 h i w ięcej

7 h and morę 12 40,0 0 0,0 12 20,1

Razem

Altogether 30 100 30 100 60 100

Proces szkolenia terusistów odbyw ał się w form ie treningów indyw idualnych i grupow ych.

T rening indyw idualny był charakterystyczny d la zaw odników z grupy A - 40% badanych.

N atom iast w grupie B - 60% graczy rekreacyjnych nigdy nie uczestniczyło w treningu indy

w idualnym . Ta form a treningu w grupie B była stosow ana w niew ielkim w ym iarze - 6,67%

(rycina 2).

■ NIGDY / NEVER

Ryc. 2. Trening indywidualny Fig. 2. Individual training

Grupa A

Group A

■ RZADKO / RARELY

Group 8

CZĘSTO / OFTEN ■ ZAWSZE / AlWAYS

W śród w szystkich badanych uczestnictw o w treningu grupow ym w yraziło 60,00% tenisi

stów. Ten typ trerungu byl charakterystyczny dla grupy B - 80,00% . A nkietow ani z grupy A deklarow ali uczestnictw o w treningach grupow ych tylko w 40,00% . Pozostali z tej grupy po 26,67% nigdy lub rzadko uczestniczyli w takich treningach (rycina 3).