Szczepan W. Ślaga
"The Philosophy of Evolution",
Ronald Good, 1981 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 19/1, 187-188
S tu d ia P h ilo s o p h ia e C h r is tia n a e A T K
19(1983)1
Z ZAGADNIEŃ FILOZOFII PRZYRODY
Ronald G ood: T h e P h ilo s o p h y o f E v o lu tio n , S ta n b r id g e W im b o m e D o r se t 1981, s. 182, T h e D o v e c o te P re s s. A naliza ro z w o ju e w o lu c jo n iz m u n a p r z e s tr z e n i cz a su od u k a z a n ia się dzieła D a rw in a O p o w s ta w a n iu g a tu n k ó w do c h w ili o b e c n e j u p e w n ia nas o ty m , że z a ró w n o b a d a n ia e k s p e r y m e n ta ln e , ja k i ró ż n o r a k ie sp o ry i d y s k u s je d o p ro w a d z iły , po p ie rw s z e , do p r z y ję c ia p o w sz e c h n e g o w y stę p o w a n ia z m ie n n o śc i w h is to r ii ś w ia ta o ż y w ia n e g o ja k o n ie z b i tego f a k tu , a p o w tó r e — do s f o rm u ło w a n ia w ie lu r o z m a ity c h h ip o te z i teorii w y ja ś n ia ją c y c h f a k t z m ie n n o śc i.
Z in te n s y w n y m ro z w o je m b a d a ń e w o lu c y jn y c h , z a ró w n o w p ła s z czyźnie e m p iry c z n e j, j a k i te o r e ty c z n e j n ie p rz e b ie g a ły , n ie s te ty , r ó w nolegle a n a liz y lo g ic z n o -m e to d o lo g ic z n e . T o w k o n s e k w e n c ji d o p ro w a dziło do ta k ie g o s ta n u , iż a k tu a l n ie o d c z u w a się w y r a ź n y b r a k z a ró w n o w szech stro n n y ch u ję ć s y s te m a ty c z n o -h is to r y c z n y c h i d o b re j k la s y f ik a c ji n a ro s ły c h h ip o te z i te o r ii, j a k i a n a liz k r y ty c z n y c h s t r u k t u r y lo - g iczn o -m eto d o lo g iczn ej p o sz c z e g ó ln y c h te o r ii e w o lu c ji. Z e w z g lę d u n a n ied o statk i o p ra c o w a ń te o r e ty c z n o - m e to d o lo g ic z n y c h o d n o śn ie do n a zew nictw a, a p a r a t u r y p o ję c io w e j, sp o so b ó w f o r m u ło w a n ia tw ie r d z e ń i w e ry fik a c ji s ta w ia n y c h h ip o te z , e w o lu c jo n iz m w s p ó łc z e s n y o d zn acza się sto su n k o w o n is k im s to p n ie m te o r e ty c z n o ś c i, p r z y n a jm n ie j w s to sunku do fiz y k i te o r e ty c z n e j, b r a k ie m śc isło śc i w d e fin io w a n iu p o d s ta w owych p o ję ć i w fo r m u ło w a n iu tw ie r d z e ń . D o d a tk o w e w ie lo z n a c z n o ś c i i n ie ja sn o śc i w y n ik a ją z f a k t u w y k o r z y s ty w a n ia w y n ik ó w i m e to d w ielu ró ż n y c h n a u k p rz y r o d n ic z y c h w tw o rz e n iu te o r ii w y ja ś n ia ją c y c h procesy z m ie n n o śc i w ż y w e j p rz y ro d z ie . Z ty ch w z g lę d ó w z ro z u m ia łe s t a je się z a in te r e s o w a n ie k a ż d ą u k a zującą się p ra c ą , k tó r a p o d e jm u je ro z w a ż a n ia te o r e ty c z n e , m e to d o lo giczne czy filo z o fic z n e z w ią z a n e z e w o lu c ją b io lo g ic z n ą .
Tak je s t ró w n ie ż w p rz y p a d k u R o n a ld a G o o d a (e m e r. p ro f, b o ta n ik i w U n iv e rsity o f H u ll), k tó re g o k s ią ż k a F ilo zo fia e w o lu c ji p o p rz e z sam ty tu ł z a c h ę c a do le k tu r y . Z a in te r e s o w a n ie to je d n a k w m ia r ę c z y ta n ia m aleje, b o w ie m o m a w ia n a p r a c a po p r o s tu n ie p o d e jm u je w c a le p ro b le m a ty k i a n i m e to d o lo g ic z n e j a n i filo z o fic z n e j. To, co m o ż n a b y naliczyć do g r u p y p ro b le m ó w filo z o fic z n y c h , to p e w n e tw ie r d z e n ia og ó l n e stan o w iące sw o is te g o ty p u e k s tr a p o la c je n a m a r g in e s ie ro z w a ż a ń n a d h isto rią ś w ia ta ro ś lin n e g o i zw ie rz ę c e g o . B y ć m o że, iż t e sw o is te im presje n ie m ie sz c z ą się w r a m a c h tr a d y c y jn i e p o jm o w a n e j te o r ii ewolucji, a le to n ie zn aczy , że m a ją c h a r a k t e r filo z o fic z n y , n a w e t w szerokim s e n s ie te g o te r m in u .
Good p o d z ie lił s w o ją k s ią ż k ę n a c z te ry części (I P o d s ta w y fa k t u -
alne, II T e o r ie e w o lu c ji, I I I R o z w ó j ż y c ia lą d o w e g o . IV P o w s ta n ie ż y cia) dodając do n ic h W n io s k i o ra z in d e k s im ie n n o — rzeczo w y .
A u to r p r z y jm u je , że e w o lu c ja b io lo g ic z n a r o z u m ia n a ja k o s to p n io w a z m ia n a f o r m y i f u n k c j i u r o ś lin i z w ie rz ą t, u w a r u n k o w a n a je st k o m b in a c ją d w u c z y n n ik ó w : 1. c ią g ło śc ią z m ia n w św iecie, z w łaszcza w k ie r u n k u z m ia n te m p e r a t u r y , ta k ż e po w y tw o rz e n iu się śro d o w is k a ro ś lin n o -z w ie rz ę c e g o ; 2. w p ły w e m cz a su ja k o is to tn y m d e te r m in a n te m z m ia n p o w o d u ją c y m b r a k w y s tę p o w a n ia c h o ćb y d w ó c h in d y w id u ó w ś c iśle ta k ic h sa m y c h . K a ż d y n o w y o so b n ik je s t n o w o śc ią (n o v e lt y ) ró ż n ą od ty c h , k tó r e b y ły i k tó r e m o g ą z a is tn ie ć . W y m ie n io n e c z y n n ik i s ta n o w ią p o d s ta w ę p o ję c ia e w o lu c ji, ch o cia ż n ie w y ja ś n ia ją , d lacz eg o t a k i p ro c e s z a c h o d z i i to w o k re ś lo n y m k ie r u n k u . E w o lu c ja o b e jm u je d w a k o m p o n e n ty : czas p o jm o w a n y p rz e z a u to r a ja k o c o n s ta n s o raz z m ia n ę — ja k o e le m e n t n ie s ta ło ś c i, z m ie n n o śc i (va ria b le). S tą d ro ś li n y i z w ie rz ę ta p o p rz e z sw e w ła ś c iw o ś c i z e w n ę trz n e w y r a ż a ją n ie ty lk o s to p ie ń „ p r z e b y te j” z m ia n y , a le ta k ż e d h lg o ść c zasu sw eg o ro z w o ju h is to ry c z n e g o . M ó w iąc o te o r ia c h e w o lu c ji, a u to r n ie w y c h o d z i p oza la m a r k iz m i d a rw in iz m , u w y p u k la ją c je d y n ie p e w n e p ro b le m y - sp o rn e z w ią z a n e w k o n c e p c ją d o b o ru n a tu r a ln e g o .
N ieco le p ie j p r e z e n t u ją się r o z w a ż a n ia p a te m a t g e n e z y ży cia . N a tle a n a liz y ro z w o ju z w ią z k ó w o rg a n ic z n y c h , ź ró d e ł e n e rg ii, r o li w i r u só w w p ro c e s ie a b io g e n e z y , r e l a c j i ty c h p ro c e s ó w do d r u g ie j z a s a d y te r m o d y n a m ik i a u to r z a s ta n a w ia się n a d p y ta n ie m , czy w s k a z a n y p r o ces d o k o n a ł się r a z czy w ie le r a ż y i czy m ia ł m ie js c e w ś ro d o w isk u p ie r w o tn e g o b u lio n u , ja k z a k ła d a to te o r ia O p a rin a czy B e rn a la . K o n c e p c ję b u lio n u p ie r w o tn e g o G ood u w a ż a za s p e k u la c ję n ie p o p a r tą ż a d n y m i f a k ta m i, a je d n o r a z o w e p o w s ta n ie ż y c ia — za re m in is c e n c ję p e w n e g o ty p u k re a c jo n iz m u (s. 128, 173). W z w ią z k u z ty m o s ta tn im w a r to w s p o m n ie ć , że a u to r , k o m e n tu ją c s p r a w ę k o m p le tn o ś c i d o w o d ó w p a le o n to lo g ic z n y c h , z w ra c a u w a g ę n a e le m e n t c zasu w e w o lu c ji. S tw ie r dza, że ze w z g lę d u n a n ie m o ż n o ść b e z p o ś r e d n ie j o b s e r w a c ji d z ia ła n ia e w o lu c ji ś w ia t ż y w y w y d a je się n a m n ie z m ie n n y i to p ro w a d z iło czło w ie k a do f o r m u ło w a n ia id e i k r e a c jo n iz m u i ró ż n e g o ty p u „ m itó w s tw o rz e n ia ” (s. 39). T e d w ie lu ź n e w z m ia n k i o k re a c jo n iź m ie m o ż n a e w e n t u a l n ie u w a ż a ć za d o tk n ię c ie p ro b le m ó w filo z o fic z n y c h . G ood s łu sz n ie tw ie r d z i, że „ k s ią ż k a o e w o lu c ji b io lo g ic z n e j n ie je s t m ie js c e m , gdzie m o ż n a b y g łę b ie j w c h o d z ić w m e ta fiz y k ę p rz e d m io tu ...” (s. 39), a le w ta k i m ra z ie d lacz eg o s w o ją k s ią ż k ę z a ty tu ło w a ł ..filo zo fia e w o lu c ji” . J e ś li m e to d o lo g a czy filo z o fa n ie s a ty s f a k c jo n u je l e k t u r a k s ią ż k i G o- oda, to n ie o zn acza, że p od k a ż d y m w z g lę d e m tr z e b a ja o c e n ia ć z d e c y d o w a n ie n e g a ty w n ie . O w szem , p o d ję c ie s z e re g u p ro b le m ó w o g ó l n y c h , często s p o r n y c h i w y k r a c z a ją c y c h p o za r a m y p rz y ję te g o p o jm o w a n ia e w o lu c ji, zw ła sz c z a z a g a d n ie n ia a d e k w a tn o ś c i i z a sa d n o ś c i d o ty c h c z a s o w y c h w y ja ś n ie ń , p rz y c z y n ić się m o że do le p s z e g o z ro z u m ie n ia c a ło śc i p ro c e s u z m ia n w czasie. P o d ty m w z g lę d e m o m a w ia n a p r a c a s ta n o w i sw o is tą r e f le k s ję b o ta n ik a — p r a k t y k a n a d b io lo g ic z n y m se n s e m g e n e z y i e w o lu c ji życia.
