Schematy litostratygraficzne trzeciorzędu Niżu Polskiego

UKD 551.781.511.782.2.001.33:552.5 :551.31 + 551. 35:551.86+ 581.31 :562 (438-15+438-191.2+438-194.2)

,~dw:ard

OIJUX

Schematy litostratygraficzne trzeciorzędu Niżu Polskiego

W 1916'7 r. na Posiedzeniu Nauikowym w

Zaikładzie Złóż IWęgli

Brunat- :nych Instytutu 'Geologicznego w Warszawie

przedstawiłem

po raz pierw- .szy w \Polsce

prObę podziaŁu

Htostra tygraiicznego

,trzecio,rzędu,

obejmu-

jącego

profil w rejonie Leszna (woj.

poznańskie)

od dolnego oligocenu po -pliocen

Włącznie

{B. Ciu!k,

'19i617~.

W 'latach

późniejszych podział

utwo- ',rów

trzeciorzędowych rozsze~zo:no

na

^cały

'region zachodniej POlski, :Dol- :ny SląSk oraz oibs:zary lPolski c,en'tralnej. W ,1'96 19 r. (E. CiUik, 1'9'69a, b) po-

,.dział

ten

zaC'zęto wprowadzać

do

ibieżących opracowań

gedlo:gkznych trze-

,.ciorzęd:u związanych

z nowymi teTe:nami, na iktórych

'Zaikład Złóż Węgli

Bru:natnych

prowadził

poszuikiwania. Wp.rowadzono go takiie na

określo­

:nym obszarze monokliny przedsudeckiej (M. Piwocki, praca w druku) oraz na obszarze niecki

północnosudeckiej

(M. Nosek, 1970).

Myślą przewodnią

niniejsz,ego opracowania jest wprowadzenie propo- :nowanego

podziaŁu

do powszecihne:go

użytJkowania

i stosowania, Zimierza-

j'ącego

do stratY'graficzne.go

uporządikowa:n.ia

litologicznego inwentarza

<utworówtrreciorzędowych,

a na tej ibazie, w opa:reiu o do!kumen'ty fa-uni- styczne i cflorystyczne, do uzyskania w

przyszłości dokładnego

Oibra'zu

~straltygraficznego ca'Łego trzeciorzędu, itym !bardziej, że prace moj,e zmie-

~rzające

do uzyskania litostratygraficznego

podziału

paleogenu Polski po-

;za Karpa/tarni i zapadliskiem prz'edikarpackim są już na ukończeniu.

Podobny

podział

'litostra1tyrgratficzny'dla

połud:niowo-zacihodn.iej części

:Dolnego Sląsika I('tahela 1) wprowadził rw 'W6g. r. S. Dyjor. i80dział ten jest ,w zasadzie:zJgodny, poza

imtą terminologią

oraz uogólnieniami niektórych cSeriilitostratYlgraficznych, :z

podziałem

zaproponowanym przeze mnie

^'W

1,9

¹

617 r. SzJkoda,

'~e

S. Dyjor nie

wy'korzysta~

tego

podziałuopubl:i!kowanego

'przeze ;mnie dwa 'la'ta

wcz'elŚniej. Unillmę'łdby się

wprowadzenia do lite-

~ ra tury dodaitkowej Ite:rnrinologii, a taik'że takicll :roZbieżności terminoLo- -giczny, jak np. warstwy ścinawskiez II, ścinawską grupą pokładów

- węglowYch miocenu środkowego w podziale E. Ciuka i pokład ścinawski _seriiża:t:~iej,odpowiadający In, rawiCikiej Igrupie pokładów węglowych

(miocen

tCi.:ąl:ny)

w podziaile IS. Dyjora.

,Kwartalnilt,ą~o.1ogiczny,

t.

14,

nr 4,

1970

r.,

Schematy litostratygraficz.ne

trzeciorzędu

755

Terminologię warstw wyprowadz.ono od nazwy miejscowości, w któ- rych warstwy te ^zostały stwierdzone i gdzie /były najbattlziej typowo wy-

kszJtalłcone. <.-'!h.odzi tu główn1e o dobrze rozpoznane rejony monoktliny przedsudecildej, 'W1e~Qpolsiki i Kujaw, a taik2e Dolnego Sląsika, gdz1e usta- lenia poziomów Ii:tologicznychzostały prześledzone najdokiadniej.

!Należy dodać, że rejony, w: ^~tóryCih przeprowadzono podział li!tostra-·

tygrafic:zmy osadów trzeciorzędowych, należą do tej samej prowincji wę­

glonośnej, w której skład wchodzą rejony Dolnych Łużyc i Sa!ksonii. P o-

zwoliło to ^na dość łatwe przeprowadzenie korelacji wydzieleń litostraty- graficznych z odnośnymi wydzielleniami trzeciorzędu w NRJD.

OLIGOCEN DtOI.1NY -

,EOCJiIN

GóRNY

{?)

Dolne warstwy mosińskie

Na obszarze monotkli!n.y przedsudeokiej i zachodniej części poznańskie­

go dolne warstwy mosińSkie są najsta!l'szym ogniwem Ut06traty;g,raficz- nym. Tworzą je piaski ikwaroowo-glaulkonitowe o intensywnej trawiasto- zielonej lbacr:wie, która nieikiedy w dolnej części przechodzi w zielonawo-

szarą, a piaski stają się margliSte, reagujące z Hel. 'Ziarna glaukonitu są

dobrze wyikszta!1:c<me, świeże. W spą,gowych partiach wyraźnie zaznacza

się ,róż.noziarnistość piasków aż do występowania ,,fasoliki" , Z'łożonej z do- brze dbtoczonyc!h żwirów kwarcowyc!h, jasnoszarych, czasem !białych, wielkości do 1,0+1,5 cm. Piaski zawierają drobne konkrecje fosforytowe , kuliste, owalne, gładkie, o prawie czarnej powierzchni lub też ciemnobru- natnoczarne o nieregularnych kształtach i chropowatych powierzchniach . .Ich wielkość waha się od 0,5 cm do 3,0 cm. W piaskach występują nierzad- ko konkrecje żelaziste, syderytyczno-limonitowe, a także konkrecje piry- towe. W dolnych partiach tych piasków występuje fauna małżowa, ślima­

kowa, przeważnie o grubych skorupkach, niekiedy dość liczna. Spotyka się

pojedyncze zręby ryb. Ku górze ziarnistość piasków dolnych warstwa mo-

.sińskich zmienia się. !Przeważają fll'a!kcj,e drobne. Zanłka

'zawartość węgla­

.nu wapnia, nie spotyka się fauny. lPiaski wykazują uławicenie przekątne

.i !krzyżowe. Dolne wał"Stwy mosińskie reprezentują transgresywne osady

niegłębakiego morza, o czym świadczą: piaszczysty charalkter osadu, obec-

.ność

glauikonitu, konkrecje .fosforytowe 'Oraz drolbny żwir kwaTcowy. Miąż- .szość tych warstw dochodzi do killkuJIlastu metrów. .

iDo dolnycih warstw mosińSkicllzaliczam piaski 'glaukonitowe ora'z pia- skowce!Z <fauną, występujące w rejonie Szamotuł, P.oznania, !Mosiny, Czem- pina, Lesma, Rawicza, 'WSC!howej i T2lbicy KujawSkiej. Należą do nidh t ak-

że piaSki glaukonitowe z oIbiiJtą .fauną, stwierdzoną w cr:-ejonie olsztyńskim

,

.a uznaną przez -E. ;WoŹlIlego (in!:forrnalCja ustna) za dolnooUgoceńską. Do warstw mosińsildch dolrnych przypuszczalnie zaliczyć naLeży taikże pia- .szczysto-glauikonityczne utwory z fa:uną ' z Siemienia, których wiek 'Us'ta-

lony został przez E. W<YŹnego ~19Ie6) jako górnoeoceński.

Dolne warstwy mosmskie reprezentowałyby w omawianym rejonie

· . transgresywne osady górnego eocenu i dolnego , dligocenu. Nie znamy na

.razie punJktu, w którym oiba te piętra występowałyby w j.ednym profilu,

756 'Edwa!I'd Ciuk

tak aby można 'było ustalić doikładny ich wiek, granicę między nimi oraz

prześledzić Tozwój litafacja[ny.

'Doln,e warstwy mosińskie odpowiadałylby w Brandenburgii morskim osadom z Schonewald (warstwy ,z 'Schonewald), treprezentowanym przez piaszczys1:o-,g1aulkonitowe i ilastO'-margliste utWO'ry z numulitami zalicza- ne dO' górnego eocenu, a także warstwom z 'Wittenberg - mO'rSkim i czę­

ściowO' Jbrakicznym - dolnegO' O'ligocenu.

CXI.JIGOIOEN' SiRJ<IDKOWY Warstwy czernpińskie

KO'mpleks tych utworów różni się I kontrastowo od :niżej leżących pia- szczysto-,glawkO'nitycznyoh warstw dO'lnO'mosińskioh oraz od nadległych

piasków Tównież glarukonitoW)1'Clh, zaliczanych dO' warstw mO'sińskich I gór- nych. .

Warstwy czempi.ńskie reprezenl1iowane są przez utwory mułowcO'we, muł!kO'wa te, pylasto-piaszczyste, 'łyszcz}'lkO'we, zazwyczaj ciemnoszar,e lub ciemnoibrunatnez !pyłem węglO'wym, przez piaski pylaste, ciemndbrunat- ne, łyszczykowe z wkładkami węgla brunatnego, a także przez piaSki kwarcowo-glaulkonitowe lulb zielO'ne iły. W ciemndbrunatnych utworach

mułO'wcO'wych, łupkO'watych bardzO' częste są ślady żerO'wań rO'baków,

wype'łnione niekiedy piaskiem jasnoszarym z ziarnami glaukonii tu. Cza- sami występują wśród nioh wkładiki. i smugi z ułamkami ksylitów, a także

cienkie po/kłady węgla brunatnegO'.

, Warstwy czernpińskie stanO'wią odpowiednik tzw. iłów

'toruńSkich

za- liczanych dawniej do eocenu (J.

'Łyc:zewska,

19! 5&). Są utworami lądO'wy­

mi, brakicznymi i mO'rskimi, facjalnie zazębiającymi się. Wiek warstw

czempińskich określO'ny został palynO'lO'gicznie :przez M. Ziembińską":Two­

rzydło (1916.61) i [.GTalbowsk:ą ~1191{)15~ jakO' środkO'wy oligocen.

W rejonie PO'znańskim (ŁUSOWO'), !na DO'lnym SląSku, a taikże w Ol-

sztyńSkim ciemil10lbrunatne utwory mu'łowcowe z soczewami węgla !bru- natnegO' p'rzewarstwiają się kilkakrotnie z kwarcowo-,glaukonitycznyrni piaskami zielO'nymi. Falkt ó ren świadczy

Q

Ikilkakrotnych :krótkotrwałych

oscylacjach morskich. Na zachodzie (Gorzów Wl:kp., Szczecin, Branden- bur' gia, MelklemlbuTgia) wiąże się to z występowaniem Ikillru 1 (4-6) pozio- mów biostra't}'lgralficznych (E.OdrzywO'lska-13ieńkowa, : 1'916'7, H. WO'lańska,

1964). Węgle występujące W'Ś00d warstw czempińskich należą do V (li-

cząc od .góry;), czempińskiej grupy pokładów węglowych.

Warstwy czempińSkie odpowiadają w NRD środ:lrowooligoceńskirn

warstwom z Calau, a pokłady węglowe w nich występujące V podkładowi łU'ŻYcikiemu.

Warstwy z lCalau osadziły się na południO'wym brzegu morza środJko­

woO'ligoceńskiegO'. W tym miejscu w dolnym d1i:gocenie morze miałO' po-

czą1lkO'WO' clharakter regresywny, a w oligocenie środkowym nastąptla po- nowna :iJnlgl'lesja morska w Ikierunku wschodnim (tfacja nów i piaSków rupelskich), która w strefie przybrzeżnej kilkakrO'tnie oscylO'wała. Na brzegu tegO' morza i dalej w głęlbi lądu ttworzyły się cienmobl'U!Ilatne osa- dy mułowcO'we z węglem 'brunatnym (V pokład łużyc!ki}, które pasem od

Iterzberg przez Luclkau, Liibbenau ciągną się dO' Gu'ben i Frankfurtu. Na Obszarze Polski utwory tegO' wielku występują w facji ilastej na północ­

nym zachodzie, a w facji l1llułowoowej, ciemndbrunamej, z przewatI'stwie-

Schematy litQstratygraficme

trzeciorzędu

757

niami piaszczystymi i glaukonitowymi - w str,elfie między Szamotułami,

Poznaniem, Mosmą, Czempiltlem, , Lesznem, Górą do Głdbic nad Odrą,

a stąd dalej na wschód (!Kujawy) i północny wschód (Olsztyńskie).

CILIGlOCEN GóRlNY Górne warstwy mosińskie

Górne warstwy mosińsikie rozpoczynają się warstwą drdbnych, dobrze obtoczonych

'żwil'lków

ikwarcowych wraz z różnoziarnistymi piaskami kwarcowymi, , glaukonitowymi. Warstwa ta przechOdzi następnie w piaski

<irobne, rówtnież kwarcowo-glauikonitowe z Ili c znym łyszczy'kiem, : barwy zielonej lub szarozielonej, z licznymi dro!bnymi gruzehlmmi piI"y'ltu, miej- scami zmies: zane z mu1lkami ilaStymi, pylasto-piaszczystymi, brązowobru­

natnymi. Ruch wody na świeże jeszcze utwory I bagienne wa' rstw czempiń­

skich, residua ich rozmyć, spowodowały brunatną barwę mułków i pias-

ków w transgresywnym materiale piaszczysto-żwirowym.

Granica między warstwami czempińskimi i górnymi warstwami mo-

sińskimi nie jest zgodna. Warstwa żwirowO-piaszczysta osiąga miąż­

szość o!k:oło (l,S m, średnica żwirrików dochoozi do 1,5 cm. Obok ikwarcu

występują ' tu okruchy łupków kwareytowych lub - jeśli żwir!k:i 'leżą b~rednio na pocHoou podtrzeciorzędowyrn - skał mezozoicznych.

Nierzad!ko~ty1ka się pojedyncze drolbne fOSforyty do '0,3 cm et> oraz Ob- toczone ziarna lidytu.

Szczątki rfauny spotyika się rzadko. W rejonie Rawicza M. Piwocki (in- formacja ustna) znalazł Morone ci. limburgensis

I~osthu

m u s) - ga- tunek otolita bytującego według We i II e r a w strefie litoralnej i znanego z oligocenu i miocenu !Niemiec północnych, zęlby ryib ~Lamna sp.) oraz

ułamki skorup mięczaków i(Nucula comta G 0'1 d f., Dentalium sandber- gen R o s q.), pochodzące według E.

!Woźnego

z oligocenu gómego 'lub pogranicza oligocenu górnego i środkowego.

Górne warstwy mosińSikie nie wszędzie zaohowały się, miejscami są zupełnie miszczone. >Miąższość ich na wschód od Leszn, a wynosi ,o!k:oło

3 m, dalej lIla północ - w rejonie Poznania - dochOdzi do kilkunastu

met~ów. Re~ezentrują osady morskie nie

Igłęibokie.

Ich przejście do wyżej leżących warstw leszczyńsikich wydaje się być dyskordantne. Warstwy

mosińskie górne zaliczam do niższych poziomów oligocenu gbmego.

Odpowiedniik:iem ' górnych warstw mosińskich byłyby na Łużycach w NB.D dolne wa['stwy z Cotrbbus, zawierające faunę morską ,górn~o oligo- cenu {H. W. Qnitzow, 119419; H. J. Anderson, Hllf U).

".D.r, ansgresja ,górnoorrigoceńsłka, która złożyła glaukonitowo-piaszczyste osady, miała miejsce w do1Jn,~j części górnego oligocenu. Sięgała ona na terenie NRJD w !kierun!k:u BE ikru Okolicom Spremberg i Cottbus, przecho-

<iząc następnie na, obs' zar ipolski w kierunku niecki północnosudecikiej. W zachodniej Polsce osady tego wieku i w pod~bny sposób wykształcone

znane są na obszarze między Szamotułami, Poznanioem, Lesznem, Głobi­

cami nad Odrą i dalej na wschód na Kujawach . . Warstwy leszczyńskie

Na ,górnych waTStwach mosińskid.h, należących do niższej części gór-

nego oligocenu, występuje .grulba seria pylastycll piasków ikwarcowyclh,

drobnoziarnistych, jasnoszarych, miąższości od około 10 do 4'0 m, zaliczo-

758 Edwa:rd Ciuk

nych do warstw leszczyńskich. Seria ta wY'ks:lltałcona jest dość typowo.

W innych rejonach : zachodniej Polski warstwy leszczyńskie " zawierają

przerosty .ilaste, które miejsc, ami są jasnoszare IUlb 'białe i przeważają

nad piaszczystymi.

Między .górnymi warstwami mosińskimi a waorstwami ileszczyńskimi

istnieje nieZbyt wyraźna dyskordantna granica, Iktóra uwidocZinia się w

ja!kości materiału osadowego.

W warstwach leszczyńSkich wydzielić można część dolną i górną.

Dolna część warstw leszczyńskich ma około 10

ID

miąższości. Są to piaski jasnoszare, pylaste, \bardzo drobnoziarniste i !bardzo silnie łyszczy­

kowe, przekątnie i krzyżowo warstwowane, zawierające w spągowej par- tii domieszkę glaukonitu. W ich stropie występują przewarstwienia piasków szarobrunatnych z pyłem węglowym

,

niekiedy z ułamkami

drobnych łodyżek i korzonk, ów. Poziom tych przewarstwień, jalk gdyby

kończący przerwaną sedymentację fitogeniczną, zamytka seria piasków pylastych.

Górna część warstw leszczyńskich występuje na wschód od Leszna, gdzie osiąga miąższość .około 2i5+3lO m. Są to orównież pia.ski, które w po- równaniu z dolną częścią warstw leszczyńskich mają grubszą frakcję. Nad piaskami pylastymi przeważają więc tu piaski drobne, niekiedy śred­

nie. Piaski górnej części warstw leszczyńskich są w znacznie mniejszym stopniu łyszczykowe, zawierają lokalne smugi z pyłem węglowym i od-

znaczają się prawie poziomym uwarstwieniem.

Osady piaszczyste zaliczane do warstw leszczyńskich są bezwapienne.

Nieikiedy 'ń--ystępują w nich drolbne

,gruzełki

pirY'towe wielkości do 1 mm.

W całości zaliczone są do środkdwej części .górnego oligocenu.

Na obszarze [NRD warstwom leszczyńskim odpowiadają .górne war- stwy z Gottibus, które zaHcza się do osadów Ibrakicznych .około 4Q

ID

miąż­

szości.

Warstwy leszczyńskie są całkowicie1fu1iżone do niemieckich "jasnych piasków łyszczY'kowych" (heUe glimmersande), wch.odzących w skład

warstw z Cot1lbus.

Dolną część warstw leszczyńskich znamionuje podobieństwo do dolnej

części górnych warstw z Cottbus, wyrażające się prawie identyczną miąż­

szością, podobieństwem litostratygraficznym (choć innym wykształce­

niem facjalnym) oraz dyskordantną spągową granicą - na obszarze Pol- ski w stosunku do warstw mosińskich górnych, w NRD w stosunku do dolnych warstw z Cottbus.

Górna część warstw leszczyńskich jest odpowiednikiem górnych warstw z Cottbus. Korelatem warstw leszczyńskich na Dolnym Śląsku są według S. Dyjora (1969) brakiczne osady serii lubuskiej.

Warstwy dąbrowskie

Warstwy d~browslde, stanowiące najwyższą część górnego oligocenu,

wykształcone są niejednolicie. Reprezentuje je zespół osadów węglisto­

-mutłowcowo-piaszczystyoh, czasem ilastyoh \lu! b też zespół węglowy re-

prezentowany przez jeden pokład węgla o duż,ej miąższości.

Tab e l a l Korelacja

wydzieleń

strab,raficznych w zachodniej

częścI Poznań-jkie,o,

Dolnego

Sląska i

Dolnych

Łużyc

RQjon Scinawa - leszno

Poznań - Szamotuły

E.Ciuk,

~g67

Dolny Sla.sk Iczesć N-W! Łużyce dolnQ

S DYJ '

Dr

~969 Ahrens H . , Lo - AhrensH.,Lotsch D

" bch D. 1963 Tzschoo!aS E . .,968

PiaskI i

żwiry

kwarcowo- - skaleniowe Piaski i iwiry kwarcowo- - skaleniowe,

2

glinami

kaollnowum' Gliny kaolinowe.

białe,

żwiry

kwarcowe

c

Jły

pstre

·c

Jły

zlelone z glau-

o

c:

konitem

I

mikrofounq

N

~

?

Warstwy :;: Rauno

?

~ __ L -__________ ^{~ ~} ________________ ^~

Warstwy z Rauno

c

A+B

<...

~~~~~~~~ Jły

szare

o

~arstwy środkowopolskie ::

Srodkowopo\&ka grupa Worstwy ,

IIN'lL 'pokfadow Ul z Rauno doLne B Warstwy

en

IVOOt\~ r~~c~~~~~kst\' ^S) Seria Mużakowa ^I pokład łużycki z Brieskie Warstwy adomowskie Pokład" Henryk· w stropie, . górne

jWarstwy z Ro.u- I pokład ł . ck' Warstwy

pawłowiekle

::n LubińSKa

grup'a

~ pokładilw

(IlA)

.x o

"CI

Pokład towarzyszocy no dolne _ A .uzy

^I

Górny pokład w stropie

ww~r2\1SZaCY

IWar~twy

Warstwy

,- o

Warstwy scinawskie Scinawsko grupa

ookładów (II)

SerLo

ślasko

-

łużycka Pokład łużycki.

z B rieskie

l

!kieskie doLne II

pokład łużycki

II

pokład łużycki

-.,

'-

"" Warstwy rawickle

~ ~ Rawlcka grupa

i: pokładów (III)

War~twy

da,browskie Da,browska grupo c

c

w:n pokładów

(IV)

~

c ,I---~----_l er)

Warstwy

^':I

J:J

Seria

żarska

Pokhld 5cinawski

Pokład głogowski,

osady jeziorno- - bagienne Osady brakiczne

w stropie ' w stropie

~

^{II pokład}

^III

^pokład . - - - l

!łużycki o~~~fyćkr/Warstwy INs eSprem-~~

Sprem-

erg.(IIa

SEl beg lno srl IlIpokt łuzyckl III pokt. Mycki

Wa~stwy

z Bitterfeld IV

pokład łużycki

Warstwy z Cottbus górne

leszczyńskie

O°l-____________

_ l

'" - - - -

-+-~---~~--~

Dudy Warstwy z Cottbws dolne

Schematy litostratygraficUle

trzeciorzędu

759 W rejonie Leszna warstwy dąbrowskie stanowi pokład węgla, należący

do dąlbrowsldej grupy po!dadów węglowych (pokład IV - dąlbrowski),

6+7 m miąższości, !który w lkierunku ;SW Wj'Iklinowuje się przoohodząc

w ilasty, czarny łupek węglisty. Często w jego stropie występują talkże łup'ki ilaste ciemnosza.rolbrązowe, a w spągu łupki węgliste lub łupki za""

węglone ze smugami piaszczystymi.

I W rejonie OhO/bieni nad Odrą warstwy dąbrowskie , reprezentuje zes""

pół osadów złożony ' z dwóch ' IUlb ,trzech warstw węglowych, przewarstwio-- nych mułowcami, muł!k:ami i piaskami. Rozpoczyna je pokład węgQa

miejscami wykliniający się 'luib przochodzący w czarne łupki węgliste. Na nich leżąszardbrązowe mułowce 'ze gZ{!zątkami roślin, łyszczykowe, z drob- nymi ,g.ruzebkaroi pirytowymi. Zwyikle ponad mułowcami leżą piaski z py-

łem węglowym, a na nich muil1ki, iły i węgle 'brunatne, r, ozdzielone nie- kiedy na dwie ławice.

W rejonie Rawic za do warstw d~browskich zaHcza się piaski lkwar- cowez pyłem węglowym, soczewlkami żwiru, na !k;Itórych leży jeden po-

kład węgla brunatnego, a na nim muł!ki, mułowee lub łupki.

W rejonie ,ŚCinawy na !N:W od Wrocławia - w okolicach Ustronia,

Ręszowa, Tymowej i innych - warstwy dąbrowskie reprezentowane są

przez jeden 100 dwa pokłady węglowe, którym towarzyszą utwory ilaste

j

piaszczyste. Sedymentacja fitogeniczna

ibyła

w tym rejonie silnie roz-

winięta, gdyż 'lokalne mi,ąższości węgla. dochodzą do 11 1 m. Wiek tych

pokładów węglowych ustalony został przez iM. Ziembińską i , J. Ntklew- skiego ( 1' 966) na górnooligoceńSki (szat). Również J. Raniecka-Bobrowska (19612) okr€\Ś!la pokład węgla 'brunatnego w Tymowej jako reprezentanta g, órnego szatu,

00

na ogół 2lgadzałdby się z zaliczeniem warstw dą'brow­

skioh do górnej części górnego. oligocenu.

Wiek pokładu węgla z okolic Leszna, za.uczan~o do warstw dąbrow­

skich, M. Ziernlbińska-Tworzydło (1 ' 9(6) określiła także jar ko górnooligoceń­

ski (sza t), przyporządkowując równocześnie do tego samego wieku oba

pokłady węgla brunatnego ' z Rawicza i 'Ohobieni, występujące również

w wa' rstwach dąlbrowskioh.

Warstwy d~browskie tworzyły się w warunkach przy,brzeżno-lkonty­

nentalnych i lądowych na ,rozległych bagniskach pozostałych po ustą­

pieniu morza

Igórnooligoceńskiego. Według podziału

S . Dyjora ( 1969) z o!b- szaru Dolnego Śląska · warstwy dąbrowskie odpowiadają , górnej części

serii lubuskiej, wytk'ształcon-ej w postaci osadów ' bagienno-j·eziornych. Wy-

stępującemu tam pokładowi węglowemu autor ten nadał nazwę pokładu głogowskiego · luJb I, zaczynając numerację licZbową pokładów węglowych

od dołu i nie2ibyt szczęśliwie od n-ru 1. R~iona1nie ' bowiem pokład ten w profilu całego trzeciorzędu zaliczyć bowiem należy do dąbrowskiej gru- py pokładów węglowych (pokła.d IV - dąlbrowski, licząc od stropu trze-

ciorzędu), co zgadza się z numeracją serii węglowych w NRD.

[Na

Łużycach

i w Saksonii rwa,rstwy

dąbrowskie paralelizują się

z war- stwami z Bitterf.eld, występującymi na przejściu od szatu do akwitanu.

Występujący tam IV poikład węglowy łu'życki, zwany porkładem z Bit-

tecleld, jest odpowiedni!kiem pokładu IV - dąbrowskiego - należącego

do dą1browskiej grupy pokładów węglowych.

760 'Edwa;rd Ciuk

Warstwyrawickie

Wa.rstwy rawickie makroskopowo różnią się od niżej le'żących wa'rstw

dąbrowsikich, zawieTających węgle !brunatne i od wyżej ileżących, silnie

węglonośnych warstw ścinawskich. Są to utwory głównie ilaste i mułow­

c.owe, jasnoszare, Ibiaławe lub jasn.oszaroibiaławe, tłuste, przeważnie f>,la- styczne, miejscami węglonośne, przewarstwione drobnoziarnistymi i py-

lastymi piasikami kwarcowymi z gruzełkami pirytu.

W utworach ilastych, piaszczysty,ch lub mułowcowych występują wikładki ze szczątIkami

,roślin

lu'b cienkie, soczewkowate wikładJki węglowe.

Wśr·ód tych utworów, a głównie wśród utworów piaszczystych spotyka

.się często ziarna

!bia'łych

sikaleni, czasem duże, silni·e zwietrzałe, ale ostro- kanciaste, a więc zdeponowane dozbiomika w stanie zapewne świeżym,

które następnie uległy zwiertrzeniu.

W jasnych iłach występują lokalnie jeden lub dwa bardzo charaktery- styczne poziomy iłów pstrych, czerwonowiśniowych, z licznymi druzami g. ru'boikrystaliczm.ego gipsu. Miejscami występują tu żyłki srebrzysto4>ia- lego aragonitu . .Q podobnych poziomach pstrych iłów w NRD wspominają

H. A1hrens, D. Lotsrn ~1'963a, b').

Warstwy rawiclkie w rejonie Leszna osiągają miąższość 25m, w rejo- nie Rawicza (według M. lPiwocikiego) - do 1210 m (?). Węgle 'brunatne

występują tu w postaci soczew lub cienkich wkładek. Lokalnie osiągają miąższość kilku metrów. Ich odpowiednikiem są węgle w rejonie Szamo-

tuł, Poznania, Mosiny, Scinawy (na NW od Wrocławia) oraz Legnicy i Gubina. Na podstawie badań palynologicznych J . Ranieckiej-Bobrow- skiej (1962), M. Ziembińskiej i J. Niklewskiego (1966) ustalono, że węgle

te należą do rawickiej grupy pokładów węglowych (III) dolnego miocenu.

S. Dyjor (1969) nazywa warstwy rawickie w rejonie Żar serią żarską,

a pokład węglowy - pokładem ścinawskim.

' W iNR'D cała seTia odpowiadająca warstwom rawickim nosi nazwę

warstw z Brieske !1UJb dolnych warstw ż Brieske, a w południ.owo-wschod­

niej części NRD - warstw ze Spremlberg. Ze względu na jasne barwy utworów ilastych, p.odobnie jak w warstwaoh rawickich, warstwy z Bries- ke i warstwy ze Sprem'berg olkreśla się dod9Jtkowo jako helle Serie. Po- Mady

węg10we występuj-ące

w .omawianych warstwach w NRD należą

do se rii III pokładu łużyokiego. i odpowiadają u nas wyżej wspomniane j rawiokiej , grupie pokładów węglowych i (IU).

iMlIO<JEN

śRODKOWY

Warstwy ścinawskie

Następne ogniwo litostraty,graiiczne 'Stanowi gruby, okoł.o 40+45 m

miąższości, zespół warstw węglowo-ilasto-piaszczystych, wykształeony w postaci kiI:ku pokładów węglowych, :prZiewarstwi<liD.ych iłami, mu~kami, łupkami lub piaskami.

rKomplelks t.en wydzielony został i włekowo udokumentowany w re-

jonie Scinawy na półn<JCIly zachód od Wrocławia i stąd pochodzi jego naz-

wa - warstwy ścmawskie. Tworzą one zespół dwóch do trzech pOikładów

węg1lowych o znacZiIl· ej miąższości, przedzielonych i'łamioraz zawierający

Schematy litootratygrafiez.ne

trzecio:rzędu

761 czaI'ne węgliste łupki, stanowIące hądź tO' facjalne przejścia w pokłady węglowe, !bądź też wylkształoone jako samodzielne utwory.

IW rejonie Leszna warstwy ścinawSkie <JIbejmują dwa zespoły warstw

węglowych, którym lakalnie towarzyszą również czame łupki węgliste.

Zespół dolny tworzy najczęściej jeden I (do 15 m miąższości) pokład wę­

gla brunatnegO', z~ górny obejmuje zazwyczaj kilka cieńszyCh lu\ b grubszych pokładów węglowych, przewarstwionych iłami, mułkami, pias- kami ,lub czarnymi węglistymi łupikami.

Na monolklinie przedsudeckiej warstwy ścinawskie wykształcone

'są

podoolbnie z tym, że w ddlnej części tych wa'l'stw przeważają utwory mu-

łowcowo-ilaste, a w górnej - utwory węgliste, węglowo-łupkowe oraz ilaste. Węglonooność warstw ścinawslkkih w ,tym cr:ejonie jest słaba i w górnej części profilu warstw ścinawsikich przyjmuje postać dwóch cien- kich po!kładów węglowydh.

'Warstwy ścinawskie w prdfilu trzecior zędu reprezentują lub zawie-

rają śdnawsiką .grupę po!kładów węglowych ,(11). Z punlk:tu widzenia go- spodarczego mogą one posiadać duże znaczenie praktyczne z rtlwagi na

występowanie w nich pokładów · węglowych o znacznych miąższościach

oraz z uwagi na niemal powszechne i bardzo rozległe występowanie poikła­

dów węglowych,zwłaszcza w , zachodniej Polsce. Seria węglowa wystę­

puje więc na Ziemi Lulb:uSkiej, w Poznańskiem, częściowo w centra!lnej Polsce - w rejonac!h Rogóźna,Złoczewa, Bełchatowa i innych. Do warstw

ścinawskich należałolby zaliczyć również ' górny pokład węglO'wy w zrożu

t urowsikim na Dolnym Sląsiku, którego wie!k. J. Boibrowska-Ranieclta (119165)

określa

jako środkowy miocen.

Wi€ik gl'Upy węglowej wa'l'Stw ścilIlawskich określony został

.

paly- nologicznie prZiez M.

'Ziemlbińską

i J. Niiklewskiego (196

¹

6) oraz J. iRanieciką -<Bobrowską (19

¹

62).

. Odpowiedinjjki.em warstw ścinawsk:icll w rPółnocno-zachodniej części

DolnegO' Sląska jest wedrug S. Dyjora 1 (1900') seria śląSko-łużycka, a po-

k'ładu węglowego - poikład łużycki. !Nazwa poikł.ad łużyciki nie powinna

być stoOOwana w lPd1sce z uwagi na ' to, że Łużyce znajdują się na tere- nie NRD i w 'związilru · z tym mogą naStąpić nieporozumienia w korelacji z seriami węglO'wymi Łużyc i I Saiksonii · w NTRD, gdzie wszystkie pokłady noszą na,zwę łużyckich, a różnią się w zasadzie 'tyłko numeracją.

Odpowiednikiem wa'l'Stw ścinawskich w N-RD są dolne warstwy z Brie- ske z II łużyckim jpOIkładem węglowym, nazywanym tam

'także pokładem

dolnym (Unterf16z). H. A!hrens, D. Lotsch i K TZiSChoppe ~19;S8~ uważają

osady tych wacr:stw częściowo · za brakiczne, częściowo za lądowe. Bra- kiczne z , tego wZiględu, że stwierdzonO' w nich glawkonit, miikrofaunę oraz planiktoniczne formy Hystrichosphae ridae , lądowe - ze względu na po- Mady węglowe. T·e morskie, ,braikiczne elementy au' torzy ci wiążą z Itrans-

gresją, jalka miała miejsce w Ibaseni,e MO'l'za !Północnego na prz·ełomie

helwet - torton (piętra ReinJberk i LangerufeId).

Ingresja morsika w środkowym miocenie wCihodziła zapewne i na ob- szar południowo-zachodniej Polski w rejon Bolesławca, Scinawy, Rawi- cza, Leszna. W Bolesławcu ibowiem w piasikowcach kwarcytowych, zali- czanych o'bronie przez J. Raniedką~browską 'C1965) dO' miocenu, E.

'Woź­

ny (19'62) oznaczył szczą tiki maiży Lima ci. lima. Należy dodać, że W.

Kru:tZisch i D. [Lotsch ~1,9158) na paleogeograficznej mapie miocenu środko-

Kwartalnik Geologiczny - 11

762 iEdwal.l'd CiUk

weg.o Eur.oPy zaznaczają przypuszczalne występ.owanie tych osadów na wymienionym obszarze. W rej.onie Leszna i Rawicza w leżących nad wa· r- stwami ścinawSkimi piaskach waTstw lPawłowiokich stwierdzono glauko- nit, a w :rejonie Scinawy J. IRaniecka-Bolbrowska (infmmacja ustna)

stwierdziła także występowanie planktonic:znych !f.orm Hystrichosphae- riiUze.

Warstwy pawłowickie

W centralnej ^części manokUny proodsudeckiej, a ^także w 'l'ejonie poz-

nańSkim warstwy pawłowiokie złożone są z piasków mułk.owatych

,

pyla- stych i drobnoziarnistych, łyszczyk.owych, pozi.omo warstw.owanych, o miążsZOiŚCi.25+30 m. W górnej ^części ;tych warstw wyStępują dość sNnie

zawęglone piaski z licznymi szczą1Jkami roślin w postaci ikorwnJków lu

¹

b

ł.odyg, czasem ze smugami węglowymi. Brak: tu pokładu węgla brunatne- go, !który na >D.olnym ISląskru występuje np. w 'I'ejonie Balbiny i Mostów nad Nysą Łużyciką, w rejolIlie Śc:inawy na NW .od 'Wl'ocławia, a talkże na E od Poznania tworząc przewodni poziom zwany pokładem II A - lubiń­

skim. ^'POkład ten odpowiada na ^Łużycaoh w iNRJD górnemu ^pokładowi to-

warzy~zącemu I (oberbegleiter FlO z), występującemu zazwyczaj z II pokła­

dem łużyckim, około ~2;5 m ponad nim.

Badania paly.nologiczne przeprowadzone przez M.

'Ziem!bińską-Two­

:rzydł.o (100' 6) nie sprecyzowały bliżej wieku tego pokładu węgla .oraz

zawęglonych utworów piaszczystyc!h i fiastychze ^względu na ^mało cha- rakrterystyczny zespół pyłkowy (, badaniami objęto pojedyncze prObki).

W p.odziale S. Dyj.ora (1969) warstwy pawł.owickie .odp.owiadałyby niższej części serii Mużak.owa z węglem p.okładu t.owarzysząceg.o.

Stwierdzenie występowania w pewnych iPa,rtiach warstw ^pawł.owic­

kich w 'rejonie Rawicza I(M. lPiwocki, 11'9'701) ,gla~onitu i igieł gąbeik wS!ka- Ziuje, ^{być może,} na pewne ^wpływy brzegu morskiego, w Iktórego ^P.obliżu

występujące węgle I brunatne ^miałylby ooaralkter paraliczny. Warstwy pa- wlowicikiezaliczam d.o wyższej części miocenu środkowego.

OdpowiOOrliIkiem warstw pawł.owiokiclh na Obszarze NRD są d.olne warstwy z Raun.o A, zawierające wyżej wspomniany towarzyszący pokład węgla brunatneg.o (oberbegleiter Floz).

IMlIOCElN" GO'BlNY

Warstwy adamOWskie

Warstwy adamowsikie leżą D'iezgodnie na warstwach pawł.owiC'kich,

czasem lIla wars'twachstarszych - ścinawSikich a nawet rawicikich - w przypadiku dalek.o posuniętej erozji osadów starszych odadamowskich.

Nie~godność podIkr€'Ślają grube piaski i żwiry I kwa:rcowe, lidytowe, a na- wet, :jak to stwierdził w Okdlicy Rawicza M. Piwoaki, otoczaki kwarcowe

wielkości d.o 5 cm. Ten okres silneJ erozji przypuszczalnie m.ożna wiązać

z ruchami !fazy styryjSkiej.

Warstwy adam.owskie wY'kształcone są w dolnej częki w postaci pias- ków pyla8tydh, łyszczylkowych ],ub drolbnoziarnistych, w których stwier- dzon.o występowanie de!Illkich wkładek z rzadkimi ziarnami glaukonitu i igłami gąbek, w .górnej zaś w P.ostaci piaSków ' z pyłem węglowym

.z wkładlkami mułowcowo-Hastymi i wtrąoeniami węgla.

Schematy lit06tratygraficUle

trzeciorzędu

763 Na Kujawach piaszczyste warstwy adamowskie występują pod śroo.­

kowo.polską serią węglową,

np. w Koninie lUlb Adamowie, gdzie górnicy

nazywają je pia'skami :podwęglowymi.

Warstwy adamowskie zaliczane są d.o niższej części miocenu górnego.

Na Dolnym ślląsku S. Dyjor ~1'916;91) włącza je do serii M'llżakowa. Na

ŁU'życ'ach wNtRID odpowiadają .one dolnym warstwom z Rauno B.

Warstwy środkowopoJskie

Leżą nad piaszczystymi warstwami adamowskimi. W rejonie central- nej i zachodniej iPolski występowanie warstw środkowopolskich jest 'bar- dzo rozległe. iRozciągają się

'

one także we wschodnich i p6łnocno-wsc'hod­

nich rejonach ~raju.

WaTstwy środikowopolskiezłożone są

!Z

iłów i mułków szarych lub sza- rych z oddeniem zielonawym, przewa'Żnie zawierających obfite szczątki

r.oolimle, Iglównie w postaci ułamlk,ów ~ody,g, gałęzi i korzeni. Wśród tych warstw występuj'e jeden pokład węgla ibrunatnego (l()kalme seria węglo­

wa złożona z 2+3 blisko siebie położonych pokładów, przewarstwionych prawie wyłącznie iłam). !POkład węg1la brunatnego w cen'tra'lnej !Polsce, w Poznańskiem i na Kujawach znany jest jako pokład środkowopolski

(kqp. Konin, Adamów), a tktóry w 1tteraturze niemieckiej nOlSił dawniej

nazwę pokładu podstawowego (BasisflOz).

Na monoklinie przedsudeckiej (w rejonie Rawicza) M. Piwocki (praca w druku) do warstw środkowopolskich zalicza serię ilastą z soczewowymi

pokładami węgla, wśród tktórych dopa1tTuje się (jbecności pOkładu I - ocz- kowickiego oraz potkładu środlkowopolskiego, u~ożonych względem Si.,ebie diachronicznie w obrębie ,tej samej UtostratY'gratficmej serii warstw środ­

kowopolskich; I potkład węglowy 'bY'11by ;starszy od pokładu środikowopol­

SIkiego. PoIkłady węgla rejonu kon:ińSko-a.damowskiego - p.okłady środko­

wopalSkie - lbyłYlby młodsze od pokładu występującego w spągu utwo- rów ilastych, np. rejonu Zar, nazywanego przez S. Dyjora (1969) pokła­

dem Henryk, a który porównywać by można z I pokładem łużyckim

w NRD, występującym w stropie warstw z Rauno B (A. Ahrens, D. Lotsch, 1963a. b) lub w stropie warstw górnych z Brieske (H. Ahrens, D. Lotsch, E. Tzschoppe, 1968). Zagadnienie występowania pokładu I i pokładu środkowopolskiego jako dwóch różnowiekowych, diachronicznych pokła­

dów występujących w obrębie tej samej litostratygraficznej serii nie jest dostatecznie wyjaśnione. Należałoby dodać, że według M. Piwockiego w stropowych częściach warstw środkowopolskich rejonu Rawicza stwier- dzono występowanie glaukonitu, igieł gąbek, skorupek otwornic, które

według D. Giel i E. Odrzywolskiej-Bieńkowej wskazują przypuszczalnie na wiek tortoński. Na taki sam wiek wskazują również szcząthi ślimaków

znalezionych w tych utworach, a określonych przez E. Woźnego jako Hyalina orbicularis K l e in.

Z badań M. Ziembińskiej-Tworzydło (1966) przeprowadzonych w Po-

znańskiem, na moooklinie pr7J€dsudec!kiej i w okolicach Szamotuł - Mosi- ny - Góry wynika również, że ' I pok'ład węglowy w rejonie Scinawy na

północny zachód: od Wrocławia, odpowiadający I pokładowi łużyCkiemu

w NiR'D, oraz p()kład Śl"odtkowopalskiz rejonu !konińsko-adamowskiego są

raczej różnowiekowe, a przynajmniej nie identyczne. Należy dodać,że

764

^Edwał'd

^Ciuk

J. :Fł,aniecka-Bobrowska (1959) określiła wiek flory liściowej, obficie

występującej w bezpośrednim stropie pokładu środkowopolskiego w Ko- ninie (odkrywka Morzysław) na górnomioceński.

Dolne warstwy poznańskie

Bezpośrednio na warstwach środkowopolskich na Kujawach, . w Poz-

nańskiem, w Tejon:ie Wrocławia i Scinawy, a także na terenach północno­

-zachodniej części Dolnego ISląska występuje Ikorn,pleks utworów 'ilastych,

przewaŻlJlie szarycll lub 'zielonawoszarych, oliwkowych, z obfitymi szcząt­

kami roSlin - głównie w postaci d€i1Jrytu roślinnego 'lU/b większych

i mniejszyoh ułamków łodyg i ga'łęzi. Uy są na ogół tłuste i zawierają

pr2Jewarstwienia ciemnych iłów /brunatnych lu1b cza~mych węglistych

z dr{jbnymi, soczew!kowatymi wtkładkami węgla brunatnego. Loka'lnie

występują w niclh wilclady soczewikowate piasków pylastych i drobnoziar- nistych, przeważnie silnie za i1<Jnych , szaro, zielonawych. iW !bezpośrednim

ich spągu lub nieco wyżej występuje jeden, a czasem dwa poziomy z ob-

fitą :florą liściową, wie!ku górnomioceńskiego (J. Raniecka-Bobrowska, 19-59).

IIJ.asty komplelks tyCih WaJTstw wyikaZ!Uje różną miąższość i dochodzi do kilkunastu m€ltrów. Odcina się wyraźnie obecnością sz'czątików roślinnych

od wyżej leżących iłów zielonych, po7Jba wionych ich zupełnie i zalicza- nych do górnych warstw poznańskioh.

W rejonie Zar na Dolnym iSląsku jaiko zespół utworów ilastych S. Dy- jor (HI

¹

619) wyróżnia serię poznańSką. W najniższej części tej serii wydziela

iły szare, na których leżą iły .zielone z glawlmni' tem i mik,rdfauną oraz je- sreze wyżej iły pstre. Iły szare odpowiadałytby według podziałupropono­

wanego przeze mnie ,eE. C'iuk, 19/6,7) dolnym warstwom poznańskim wraz z częścią warstw środllrowopolSkich.

Łużydkim odpowi€ldnilkom dolnych warstw poznańskich bY'łylby wa'r- stwy z Rauno zaliczane przez H. Alhrensa, D. Lotscha i E. Tzchoppego (196'8) do mi<Jc,enu l(g,órnego?I).

iMIIIOOEN G6RlNY - 'PII1DOOEN Górne warstwy poznańskie

Na Obszarze ffiCl!IlOk!l:ill1.y przedsudeCikiej, w !Poznańskiem, na Kujawach, w północno-wschodniej Polsce górne warstwy poznańskie obejmują kil-

kadziesiątmetrowy !kompleks i!lasty, w którym można wydzielić dwie czę­

ści. Dolną - .złożoną z iłów zielonych, rtiJ:ustych lub pylasoo-,piaszczystych,

łyszczykowych z przerostami pi~ów lulb mułików i górną - przeważnie pstrą lulb żprzerostami pstrymi, zielonawożOł!tą, rdzawo-zieloną, ,również

miejscami pylasto-pias2JCzystąz przerostami piaszczystymi.

W dolnej części tych iłów stwierd2lO111o występowanie wIkładek z glau- koOnitem i mikrofatlll1ą. S. Dyjor (11968) opisał te utwoOry jako morskie

ip<J-

ziomy z mikrofauną i glaukonitem, określając ich wiek na tortoński. Wiąże

oOn obecność tych poziomów morskich z ingresją morską z Podkarpacia

jako slmte!k wypiętrzających ruchów zapadliSka przedkarpackiego, pod-

czas !któryoh zachodziło zalewanie morskimi wodami o'bszarów ceil'tra:Jnej

i zachodniej Polski. T,ego rodzaju sugestie poOwiązania basenu iłów pHo-

Schematy litostratygraficz.rie

trzeciorzędu

765

ceńskich

Z

morzem południowym !Polski wyraziła już wcześniej J. Ły­

czewska

1~195,8).

,Wyższe partie górnych warstw poznańskich - pstre - zaliczane są do pliocenu (S. Dyjor, 1968; E. Ciuk, 1967; A. Stachurska, S. Dyjor, A. Sa- dowska, 196'7).

Na Dolnym 'Sląsku, a także w !Sudetaclh do :m!łodszego pliocenu S. Dyjor (196'6) oraz A. StachurSka, ;8. Dyjor i rA. Sadowska (196'7) :zaliczają osady, w których skład wchodzą (od dołu): Ny kaolinoweibiale ze żwirami kwar- cowymi, piaski i żwiry kwarcowo-skaleniowe z glinami !kaolinowymi oraz piaski i żwiry kwarcowo-ska~eniowe.

Na monoklinie pr2iOOsudecikiej, w Wielkopolsce, na Kujawach oraz w.innych dbszarach (POlski centralnej osadów tych lIlie stwierdzono. Utwo- ry czwartorzędowe leżą tu !bezpośrednio na pstrych lu1b zielonych iłach.

Zakład Złóż WęgililBl"lliliatnYICh IIlllotytutu GeolO1glJczneg<l Warszawa, ul. Ra'k'owieclk,a 4

Nadesłano dnia 6 kwietnia 11l1~ T.

PISMIENNICTWO

ANDERSOiN H. 'J. 0(1001,) - Gliederung und paHiogeographische 'Entwicklung der Ch«ttischen stufe (Oberoligozan) im Nordseebecken. Meyniana, 10, p.

1J8--146. Kiel. ,

AHR'EN'S H., !LJOII\9CH D. '(1IOO3a) - Tektonische Barweguhgen ~m TertiaT der zen- trale n Niederlausitz. Geologie, 12,' nr7, p. 833-&.U. Berlin.

A!H'REINS H., LOTSCH D. (196131b) - Marines Mi-ozan im Slidostbran{lerrbuq:g. Z. An- gew. GeOl., 9, lP. 100---;11317, hr 3. Berlin. '

AHRENS H., LiCrr'SOH .n.,

'I1ZSOHIQ1F1P,E'

I E. (1900) - Gesetz.masgigkeiten der r Braun-

!lwh'lenbi'ldung fn {ler ,,Jiingeten Braunkohlenformation" der rDeutschen Demdkłratischen Reoublrik. :XOOmI Intern. , . Geol. Co.ngręss, 11, p. ,9~1.

iPrargue.

arUK E. (1967) - LitootratYgi[".afia

tirzeciorzędu

w rejonie

Le~zp.a.

Kwart. ,

geoI.~

..11, p.

92.0~122,

nr 4. Warszawa.

CIrU1K E. (l969a) '- Sprawozdanie z poszukiwań złóż węgli ,brunatnych w rejonie Lusowa, pow. POŻlnań, woj. poinapsik,ie. Arch. Ihst Geól. ' (maszynopis).

, Waniawa.

CIUK iE. (1009b) - Sprawoida'nie . z

poszukiwań złóż węgli

brunatnych

W

rejonie Gostynim-l..owicz, woj. war'szawskie i

łódzkie.

Arch. 'Inst. Geol. (ma- szynopis). Warszawa.

DY JrOiR S. (1\9166) - Wiek 'serii

biały'ch iłów

i glin , kaolinowych w zachodniej

części

przedpola Sudetów. Pl'z. geol., 14, p. 4'78--400,

ni'

11. IWarsz.alWa.

DYJrOiR S.

tll9168~

- LBoziomy morskie w

.obrębie

'serii

iłów poznańskIch.

Kwart.

geol., i2, p. 941-95'7, ,nr 4. MTarsz,awa.

DYJQIR S. (1969) - Budowa geologiczna zabUiI"Zonej gLacitektonicznie etrefy

iJ.VI~iI"OS­

towic

koło

e:arr (Z.iemia Lubuska). Acta Uni'v. VratisL, nr 86, !l. 3-158.

\Wrocław.

GJRAlBOIWSIKJA l. (19615)- O środkowooligoceńskim wieku nów toruńskich na pod- stawie analizy

sporcywo':'pyłlkowej.

/Kiw, art. geol., 9, p.

a15~,

nr 4.

Walrs,zawa.

766 Edward Ciuk

KRtJ.'IVBCH W., [pTSCH D. (1008) - 'OIbemic'ht fiber die lPalaogeogrnphische iEn- 11wicklung des zentrailem-optiischen AittertUirs (ohne Tethys &aum); Ber.

Geol., 3, nr ,113. !Berlin.

LYCZEWS!KlA J. (1i9'58) - stratygrafia paleogenu i neogenu Polski

północnej.

Kwart.

geol., 2, p. 12'7,-115'5, nr 1. Wal1Szawa.

NOSEK lM. (1970)

~ Tneciorzędawa

formacja

hrunatnowęglowa

w zachodniej

czę­

ści

niecki

'PÓłnocno;sudeckiej.

Kwart. geol., 14, p. 772-7'77, nr 4. Warszawa.

O!DRz:y'jW()[SKA.aJiEN1KQW.A E.

~1967)

- Utwory

trzeciorzędowe

z otworu Szcze- cin 10. I rw

'świetle ibadań

mikropaleontologicznych. Kw,art. geoI., 11.

p. 1018-128, nr ,l. Wars:zawa.

PIllWCClKiI M. (praca w druku) -

Tmeciorzęd

i jego

węglonośność między

Rawiczem i

Chobien:ią

woj.

,pozna,ńskie.

iKwart. geoL lWarszawa.

QUllII1ZIOW iH. W. (1,9419) - Ole kiistennahe und festlandische 'Entwicklung des Mit- tel-und Oberoligozans im ostlichen Mitteldeutschland. Abh. Geol. L.-A., iN. F.

DJl'

'211. 'Berlin.

RAINIIIDC!KiA-iBOBlRiOWSKA J.

(11959~

-

'Th':zeciorzędowa

Jllora nasienna z K,onina.

BiuI. Inst. Geol., 130, p.

1100~.

Wa:rsZ2Wia.

RlANIECK.A-BCJ!BRO\VSro.A J. (1962) - tPalynologicznebadania, utworów

trzooiorzę­

dowych dolnej

części

wiercenia Tymowa 96/02 d wiercenia

Ręszów

9!4if96

'z rejonu

złoża :węgla

brunatnego !Lubin

!Legndck'i-ŚCinawa

oraz próba

ich stratygrafii. Atrch. :Inst. GeoI. {maszynopis). 'WImS7arwa.

R,AiNllIIlX)KIA-IBOIBIROIWSiKtA J. {19165) - Xilka uwag o wieku kopalnej flory , z Os-ie- ezowa oraz

węgla

brunatne, go z Turowa. Prz. geoI., 13, p. 469-470 nr 11, Warszawa.

STACH'UlRSIKA A., DYJOIR S., S.A.DOIW'SiKJAA. (1'967) -

Plioceńskr!

profil ,z Ruszo- wa w

świetle

anaiizy botanicznej. Kwart. , geol., 11, p. 353---M1 , nr 2.

Wlalrgzarwa.

WOLANSK.A. H.(1'9614) - Otwornice oligocenu Polski

północno-zachodniej.

Arch.

IWydz. GeoIl. U.W. (mas:z;yrn'Opis). iWarszawa.

WOz,NY E. IC1962) - \Fauna

mioceńsika

z okolic

Bolesławca

'(Dolny

S'ląsk).

Pr. Inst.

0001., 30, cz. ' m, p .. 2J25-..i229. Woatn;zawa.

WOZNY E. (1966) - Eocen z Siemienia Iko}o Pail."czewa. 'Kwart. ,geol., 10, p. 84af--M8,

nr ^3. Warszawa.'

~INSK:A-TWOBiZYDLO

M. ,(1966) - Stratygrafia palynologiczna

złóż węgli

Ibrunatnych w rejonie

Szamotuły-1Mosina-Góra,

woj.

poznańskie

i wro-

cławslk,ie

. .Arch. [nlSt. Geol. (ma,szynopis). 'Wars'zawa.

ZIEM!BIIN'SKiA IM., NIIKiIJEWSiKJ J. (1966) - Stratygrafia i pam.lelizacja

pokładów

węgla brunatnego złoża Scrinawa na podstawie analizy sporD!wo-pyłko­

wej. BiuI. Inst. Geol., 202, p. 27-{j18. Wall"szawa.

3~pp;

UIOK

.JIHTOCTPATHI'PACI»IflmCKHE CXEMLI

TPETIłlłHLIX OTJlOXCEłlHll

nOJILcKoR: Jm3MEHHocm

Pe310Me

BnepBLIe B lloJIbme pa3pa60TaHo JUlTOCTpaTHrpacPlI'IecKOe pa3p;en:eHHe TpeT1I'lHHX OTJIO- aeBHil: 38Jlll,lJ;H0ii: II lleHTPaJIbIlo:it 1JacTJI DOJIbIIIH, KOTopoe KaCaeTCJI OTJIOxeHHil: OT JlHJKJłero OJlRI'OlleHll no IIJIROlleH BKJl101J.HTeJlbHO. B 3TOM pa3pe3e BhI,ll;en:eH pRP; IIJIaCTOB, B03pacr KOTOpbIX

Stl'eszczenie 767

6bIJI Onpe~eJleH Ha OCHOB3.H.BJI naJleoHTOJlOI'll'lecKHX, rJIaBBhlM 06P330M nammOJlOI'll'lecICHlt ,AaIIBLIX.

HHEHHit OJlHrOI(eH - BepXHBK 30IleH (1) npe,n;CTaBJleHbl HlOKHBMlI MOpclOlMH IIJIaCTa- MB. 3TO KBapI(eBO-rJIlly.KOHHTOBLIe TpaBJIlIHCT03eJIeHble neCKB c paBHeM ("clJacom,"), c clJayno:lt neJleI\HIIo,n;, YJlHTOK, c clJopaMHHHcPepaMH, clJOcclJOPHTaMH, ccPepo~epHTaMH, !Ipe~CTaBJIlIIOII\He co6oit l"paHcrpeccHBHble OTJIO:lKeHHJI Herny6oKoro MOpJl.

Mx

MOiKHO !IpHpaBB'JITL K IIJIllCTaM m03HeBaJlL~ H C BHTTeH6epr B r,lJ;p.

K Cpe~HeMY OJlHrOIleHY OTHOCJITCH 'leMlIBHbCKKe IIJIllCTLI. OllH COCTOJIT R3 aJleBpOJIHTO- BbIX, cyrJlHIIHCTLIX, CJIaHI(eBaTLIX, cyIlecHCTLIX, CJlIO,lI;IICTLIX TeMHo-cepbIX HJlH TeMHOKHPIIH'IHeBO- -cephlX OTJlOEeHBit, I1epecJIaHBalO:w;HXCJI 3eJleHLIMH MOpCKHMH rJIlly.KOIIHTOBLIMH neCKaMH. 3m IIJIllCTLI COOTBeTCTByIOT OTJlOEellHJIM panee H33LIBaBIIIHMCJI"TYPYHLCKHMH rJlHHaMH". Cpe,n;He- OJIHrOIleiIoBLIii: B03pacT OTJlOEeHBi!: onpe~eJIeH Ha OCHOB3.HHH nammOJlOI'll'lecKHX ~aHHbIX H clJaym.r clJoPaM1lHHcPeP. B IIHX· OTMe'leRO HaJlH'lHe

4-6

6HocTpaTHrPaclJlI'iecKHX rOpH30HTOB.

lJeMIIHHL-

CKJ(e IIJIacThl co~epnT He O'leHL MO~Hble yroJILHLle IIJIaCTLI, omocJIII(ll'ecJI K '1eMl1HB:LCKOK rpyrme yrOJILHhlX IIJIllCTOB

(V).

3To perpeccHBHble MOpcKHe, 6paKll'l:ecme HJlH MaTepHKOBLle OTJIOEeHHJI, co,n;epiKalI{He Oca,n;KH RecKOJlLICHlt MOpcKHX HarpeccHit.

0 0

RecornacHo 3aJleraroT Ha HIDK1lBX MOpCKHX IIJIllCTax. B r,lJ;p COOTBeTCTBylOII{HMH HM JIBJlJUOTCJI IIJIllCThI B KaJlay.

BepxHH.Ii: OJIHrOI(eIi I1pe,n;CTaBJIeH aepxlIHMH MOpcKHMII, JlelIIHJIIiLCKHMH H ,n;oM6pOBCKHMH DJlaCTaMH.

BepxIIHe Mopcme IIJIaCTLI RecorJIllCHO 3aJleraroT Ha '1eMIIeHLCKHX IIJIaCTaX. OBK npec~Ta.BJIeHLI xaaPIleBO-rJIlly.KOHHTOBLIMH DeCKaMH C rpaBHeM. B rpaBHH HMeeTCJI xaaPI(, JIH,n;HT, xaaPIleBhIe CJIaHI\hI, Me303o.li:cme nopo,ll;hI. ,lJ;OBOJIbHO 'ł3CTO BCTpe'laIOTCJI clJocclJopHToBhIe KOHKPen;HH H Ky- CO'IKH IIHpHTa.

1'13

CJle~OB clJaym.r OTMe'leHLI OTOJlBTLI, 3y6hI phI6, 06JlOMKH paxOBHH MOJImoCKOB, mili yxa:n.ma.IOT Ha MOpcKoe npoHCXO:lK)l;eHHe Oca,n;KOB. Ha JIy1K1!ll;ax Ha repplłTOpHH r w 3THM OTJIOEeHKJIM COOTBeTCTByroT IIJIaCThI B KoTT6yc.

JIelII'lllIiLCme IIJIllCThI npe~CTa.BJIeHbl xaaPIleBhIMII IIhIJIe~MB MeJIK03epBllCThIMH CBeTJIO- cephIMH neCKaMH, MecTaMB C !IpOCJIoiiKaMH CBeTJIOcephlX rJlHH. B HHX MO:lKflO BhI)l;eJIlłTL ,n;Be cepHH: HH:lKHIOIO, COCTOJllI\YlO H3 IIbmeBH,IUłLIX neCKOB, C~HO Cmo,ll;HCThlX C ,ltIIatOHaJlLHOit H ne- peKpeII\HBalO~e:li:CJI CJlOHCTOCTblO H aepxHIOIO, COCTOJllI\YlO TaKiKe H3 KBapIleBhlX neCKOB 60JIee rpy60it clJpa.KlĘllH, MeHee CJlIO,!I;HCThlX, ropH30HTa:JlLHO CJlOHCThlX C yrOJILBhIMH nonOCaMH H IIhIJILIO.

Ha rpaHHI(e 3THX

cepHit

3aJleraeT ropH30HT cepo-KOpH'llleBhlX I1ecX-QD C yrOJlLHOit IIbIJILlO H OCTaT- KaMH paCTeHBit (CTe6JIH, BeTBIl, xepBK). JIeIlI'lIlHbCKlle IIJIaCTLI HecornacHo 3aneraroT Ha aepXHHX MOCHHbCKHX ruraCTax. OBK accHMIllIHPyIOTCJI C HeMeD;ll1lMH "CBeTJlLIMII CJlIO,!I;HCTLIMH necKaMH"

(heile glimmersande)

H COOTBeTCTByIOT BepXBKM CJlOJIM B KoTT6yc.

,lJ;oM6poBcKHe nJlaCTLI COCTaBJIlIIOT caMyIO aepxHIOIO 'laCTb OJIHroI(eHa. OBK Reo,n;HOpo~HDl, COCTOlłT B OCRODROM H3 yrJlHCT-oaJleBplłTOBO-nec'laHhlX OTJIO:lKeHBit C

1

HJlH

2

IIJIaCTaMH 6yporo yrJllł, MOII\HOCTb HX KOJIe6JIeTCJI OT

6

^M ~O

11

^Al. B03paCT yrOJlLHhIX nJlacTOB onpe~eJIeIi KaK BepXHeOJIHrOI(enoBhIii: Ha OCHOBalIHB na.mmOJIOI'll'lecKHX HCCJIe,n;OaaHBi!:. ,lJ;oM6poBCKHe rmaCTLl OTKJIll,ll;LmaJIHCL B npB6peEHO-KOHTHHeHTaJILHbIX II MaTepHKOBhlX yCJIOBBJIX Ha 06II1HPHhlX 3a6o- nO'leHIihIX !IpOCTpanCTB3.X (nJIacTLI yrJllł), OCTaBaBIIIBXCH nOCJle OTCTyIIJleHHJI aepxneOJIHroI(eHO- BOro MOpJl. YroJILHDle IIJIaCTLI OTHOCJITCJI K ,n;oM6poBCKOit rpyrme yrOJILIihIX IIJIaCTOB

(IV),

KO- TOpoit B

r W

COOTBeTCTByeT

IV

JIyJIOłI\KH:It IIJIaCT B :SlłTTepclJem.~.

K HHEHeMy MlloIleHy OTHOCJITCJI paBlI'iCKHe IIJIaCTLI. OHB COCTaBJIllIOT B OCBOBHOM rpyn- ny rJlHHBCl'LIX H aprHJIJlH1'OBbIX OTJIOEeHHil:, CaeTJIocephlX, 6eJIoBaThIX, :lKHpHLIX, MecTaMH yrne- HOCHhlX, nep~~CJI xaapI(eBhIMH neCKaMB.

Cpe,!I;H

nec'ł3HhlX OTJIOEeHHil: 'łacTO 3ane- raroT 6em.Ie CBJILRO BLIBeTpeRHDle I10JIeBLIe nmaThI. MecTaMH 3aneraroT

1

HJlH

2

ropH3oHTa necTphlX rJlBH KpaCHo-BHIIIHeBOro I{Be'I'a C,2ij)Y3aMB xpyrm'OKpHCTaJIJIlI'ieCKOro rnnca II lIOUIXllMH cepe6PHCTo- 6eJIoro aparoIIHTa. IlammOJIOI'll'lecKHe IICCJIe.z(OBaHHJI n03BOJlHJIH yCTaHOBHTL BlOKHeMBOI(eBoBLIii:

B03pacT yrneit, 3aneraro~ B 3THX ruraCTax. rJlHHBCTLIe 01'JIOEeHBJI co~epnT ToIiKHe llJIlI.CThI yrJIJI, KOTophle OTHOCJlTCJI K paBBI(Koit rpynne yrOJIbHhlX nnacToB

(111).

B r,lJ;p HM COOTBeTCTByIOT

768 !Edwaird Ciuk

lIJIaCTbI B BpHCKe HJIH 1IIDKHHe lIJI3.CTbI B BpHCKe, a B lOB 'laCTH JI)'JKHII; - lIJI3.CTbI B IUnpeM6epr.

TaM B 3THX TO~ TOJKe 3arreraeT

III

cepmr ~ IIJIaCTOB, a CBeTJUU( OKpacKa rJlHH]i[CThIX nopo~ 3THX IIJIaCTOB D03BOJIWlll ~ODOmlHTem.HO Ha3BaTb HX

he/le Serie.

Cpe,n;HHii: MHOI(eH npe~CTaBJleH CI(HHaBCKHMH H DaBJlOBHI(KHMH DJlaCTaMH.

Cn;mIaBCKHe IIJIaCTbI npe,n;CTaBJ:UIIOT co6o:ll: KOMDJIeKC yrOJIbHO-rJlHH]i[CTO-neC'ła.HI.IX OTJlOJKeItHll:, 06P830:oaHlIbl:ll: HecKOJIbKHMH yrOJIbHbIMH lIJIaCTaMH, IIepecJIaHBaIOIqHXCJ( rJIHHaMH, cyrJIHBKaMH, CJIa.HI(aMH HJIK IIecKaMH. OItK CO~epJKaT CI(HHaBCKyIO rpYDIIY yrQJIbBhIX DJIaCTOB

(II)

TpeTll'lllWt OTJlOJKeHH:II:. C npRKTll'łecKOii: T01j](H 3peHlD!: OHH MOryT HMeTb 60JlbmOe x03dCTBeHHoe 3Ha'leHHe, TaK KaK DJlacTbI yrrul B HBX HMelOT 60JIbmyJO MOII(llOCTb, oco6eHHO Ha 3aJI8,Z1;e IIOJIbIIIH. B03pacT yrOJIbHbIX TOmn; OlIPe,n;eJIeH DaJIHHOJlOrH'leCKH KaK cpe,n;HeMHoI(eHoBbrit B HHJKHHX 'laCTj(X 3THX DJIaCTOB O-rMe'leHO Ha.JIH'IIIe rJIayKOHHTa H DJIaHKTOHBhIX 4JoPM

Hystrichosphaeridae.

KpOMe Toro, B KBapDHTOBhIX IIec'lalIHKaX pa:ii:oHa :SoJlecJIaBI(a Ha:ii:,n;emJ OCTaTKH MHOIleHOBhIX MOpCKHX neJIeDHIIO~. fu 3Toro CJle,D;yeT, 'lTO CDJ'IlIlUICKHe IIJIaCTbl JIB.mnoTCH MaTepHKOBbIMH OTJlOJKeHIDrMll, 06P830BaBDlHMHCS B proyJIbTaTe MOpcKO:ll: lIlII'peCCHH, HaCTyIIllBme:ll: c 38.IIR,t(a Ha IOro-BOCTO'lHyIO TeppHTOpHlO 3~O:ll: 'IacTH IIoJIbIIIH. B

r)l;P

CI(HHa.BCKIIM lIJIaCTaM COOTBeTCTByIOT IIJIaCTbI B :SpHCKe c I1JIyJKHIJ.Ko:ii: yrOJIbHoii: TOmn;e:II:.

lIaBnoBHI(KHe DJlacTbI npe,n;CTaBJImoT co60:ll: neC'laHLIe, cyrJIHHHCTO-cmo,n;HCTbIe OTJlOJKeHRS,

~OBOJIbHO 60raTble yrJleM c OCTaTKaMH pacreItHll:. MeCTaMH B nOM rOpIDOHTe 3arreraeT TOHKHi!:

IIJIaCT 6yporo yrJll(, Ha3b1BaeMbI:II: JII06HHbCKHM DJlRCTOM -

II

A. łIa.Jmlme rJIayKOHHTa H KrJl ry60K B HeKOTopLIX MecTax 3THX. DJlRCTOB MOJKeT yKa3bIBaTL Ha onpe,n;eJleHHOe BJIHSBHe MOpS.

IIaBJlOBHI(KHM DJlRCTaM B

r,L(p

COOTBeTCTByJOT HHJKHHe IIJIaCTbI PayHo A, a JII06HHLCKOMY yrOJIb- BOMY DJlRCTy - BepXHHit COnyTCTB~ DJIaCT

(oberbegleiter Flotz).

K BepxBeMy MHoIleHy OTHOCJ(TCS a,n;aMOBCKHe cpe,n;aeIIOJIbCKHe IIJlRCTbI, a Ta.IOKe 1IIDKHHe 1l03HaHLCKHe rJIHmJ.

A,n;aMOBCKHe DJlRCTbI HecorJIaCHO 3arreraIOT Ha DaBJlOBHII;KHX DJlRCTax, HBor,n;a Ha CTapnmx, CD,lIlIaBCKHX H ,n;aJKe Ha paB~ IIJIaCTax, B cJIy'lae ,ttaJleXO 3ame,n;me:ii: 3p03HH OTJlOJKeHH:II:, CTap- mHX 'leM a,n;aMOBCKHe. HecorJlaCll:e nO,n;'lepKHBaeTCS XPYllHblMH, KBaPIleBbIMH H ~OBbIMH neCKaMH H rpaBHeM H ,n;aJKe KBapI(eBo:ll: raJIbKo:ll: BeJIH'lHHo:ll: ,n;o

5

CM. 3TH DJlRCTbI B HHJKHe:ll: 'łacTH IIpe,n;CTaBJIeHLI cy,rJIHBKaMH, CJIIO,n;HCTbIMH HJIH MeJIK03epHHCTLIMlI Dopo,n;aMH, B KOTOpLIX OTMe- 'IeHO llaJIH'lHe TOHKHX npODJIaCTKOB C peWCO BCTpe'llllOII(HMHCS 3epHaMH rJIayKOHHTa H KrJIaMH ry60K, B BepXHe:ii: JKe 'IacTH npe,n;CTaBJlemJ I1ecKaMH CyrOJIbHO:ll: IILIJIbIO.

Ha

JIYJKHDax

(r,L(P)

HM COOTBeTCTBYJOT 1IIDKHHe DJIacTbl B PaYHO B.

Cpe,n;HeIlOJIbCKHe IIJIaCTbI. IIpe,n;CTaBJlemJ HJIaMlI H cyrJIIIIIKaMH ceporo WleTa HJIK c 3eJIeHLIM OTTeHKOM, c MHoro'IHCJIeHHbIMH OCTaTK8MHpacreHH:II:.

B

IIeHTpaJIbHo:ii: 'IacTH IIOJIbIIIH B 3THlt rJIHHax 3aJIeraeT llJIaCT yrJIH, MecTaMH yrOJIbHaS cepHlI, COCTOmI(all ID

2.,...,..3

6JIR3KOJIeJKaIqHX IIJIacTOB. 3Ta TOmo;a lloCPLT H83BaHHe cpe,n;HeIIOJIbCKOrO IIJIaCTa (CTapoe HeMeu:xoe Ha3BaHHe

Basisflotz).

MeCTaMH B IOrO-3aJI8,Z1;Ho:ii: 'IaCTH IIOJIbIIIH cpe,n;neDOJIbCKHe DJlRCTbI co,n;epJKaT yrOJIb- Hble JIHH3LI, cooTBeTCTBYJOII(He

I

DJlacTy-D'IaKOBCKOMY, JWTOpbI:II: 3arreraeT ,n;HaxpOlIH'leCKH IIO OTHOmeBHlO K cpe,n;ReIIOJIbCKoMY DJIacTy,

B

KpOBJIe cpe,n;HeIIOJIbCKOrO DJlaCTa HMeeTClI BepXHe- MHOI(eHOBM JIHCTBeHHall «Ilrropa.

HHJKHHe n03HaHLCKHe D.J:IaCn.I. OHH npe,n;CTaBJIHlOT co60:ll: MOIQHLm lCOMDJIeKC .cephIX, 3e- JIeHOBaTo-cephIX HJlHOJIHBKOBhIX rJIHH c MHorO'IHCJleRHbIMH OCTaTKaMH pacreHH:II:, rJlaBHLIM 06pa30M B BII,ZJ;e p83JIH'11l0rO p83Mepa 06J10MKOB cTe6J1e:ll:, BeTOK HJIH KopHe:ll:. HaJIH'lHe pacTH- Tem.BhIX OCTaTKOB proKO OT,n;emreT 3TH IIJIaCTLI OT BblIDeJIeJKaIqHX 3eJIeBhIX rJIayKOHHTOBhIX rJIBH.

HH:lKHHM

I103HaHbCKHM rJIHHaM B

r)l;P

COOTBeTCTByIOT TaKJKe IDIaCTbI B PaYHo.

BepxHH:ii: MHOI(eH - IIJIlIOIIeH npe,n;CTaBJleH BepXHHMH II03HaHbCKHMH DJlac1'aMH. OHH COCTOHT ID· MOIlUIo:ll: cepRH rJIHBHCTLIX nopo,n;, B KOTOpLIX MOJKHO BLI,n;eJIKTb HIDICHIOIO 'laCTL, COCTOJlII(ylO rJlaBHLIM 06pa30M H3 3eJIeBhIX, JKHpHLIX HJIH IILIJIHCTO-IIec'laHLIX rJIJUI c npOCJIo:ii:- lCaMH lIecKOB, a TaKJKe BepxHIOIO 'IaCTL, COCTOllII(yIO rJlaBHLIM 06P830M ID IIeCTpLIX rJIHH, paHee Ha3blBaBIDHXClI IIJIaMeHHbIMH rJlHHllMH

(F/ammentone).

B HHJKHe:ii: 'IRCTH BepxHBX II03HaHLCKHX

Streszczenie 769'1

IIJIaCTOB OTMe'leHO n:a.mr<nre rJIa}'KOHKTa H MHKpoq,aYHhI ToprOHCKoro B03paCTa. npe~OJIaraeTCH"

'ITO 3TH 3JIeMeHThI CBHJaHhI C MOPCKOit HHrpeccHeit C IOra llOJIhIll1l, KaK pe3YJIhTaT no,I(HHMarommc·

,[tBIDKemm llpe.l{KapnaTCKoro npor:0:6a.

Ha TeppBTOpHH HmKHeit C:o:JIeJHH H B Cy~eTax K MJIa,l(IIIeMY IIJII[on;eHY OTHOCHT rpynny OTJIOlKemtii: npe,D;CTaBJIeHlJYlO:

6eJlhIM11

KaOJIHHOBbIMH rJIHHaMH C KBapn;eBbIM rpaBHeM, KBapw n;eBo-nOJIeBOmnaTOBhIe necKH R rpaBRit C KaOJIRHOBhIMH rJIRHaMH, a TaKlKe KBapn;eBo-nOJIeBO-' mnaTOBbIe necm B rpaBHH.

B

3ana,D;HOlt H n;enrpaJIhHOH 'laCTHX llOJIhInH 3TH OTJIOlKeHIDl OTCYTCTByroT. l{eTBeprH'lHbIC OTJIOlKeliIDl: TaM 3aneraror HeCIIope~C1'BeHHO Ha I1ecTPhIX HID! 3eJIeHbIX rJIHHaX BepX1lHX I103HaHh- CKHX I1JIaCTOB.

Edward OIlU1K

LITHOSTRATIGRAPmCAL SCHEMES OF THE TERTIARY FROM THE POLISH LOWLAND AREA

Summary

LithQstretigraphic.aldilVision of the Tertiary formations has for the first time been made for W'est and Middle Poland, along a section from the Lower OiJ.igocene to the Pliocene inclusive. The section comprises several beds, the age · of which has· · been determined on the basis .of palaeontologi:cal evidences, mainly from palynologi- cal examinations.

The scheme of this dhrision is as f.ollows.

LU

0

w er 0 I i go c e n e

~

Up per 'E

0

c e ne

(?)

are represented by the Lower"

Mosina Beds. These are greenish quartz-glauconite sands wi, th gravels ("bean-gravel")-

phosph~ites

and sphaerosiderites with pelecypod, gastropod and focaminifer fauna.

As the shallow-sea transgressive deposits t'hey may be parallelized with the SchOne- wald Beds, and with the Wittenberg Beds from the German Dem.ocratic Republic.

'lVI i d dIe 01 i g

0

c e n e compriseS the

Czemp~n

Beds, which are a, 'Complex of siltstone-like, silty, sOOly, sillt-sandy and micaceous sediments, dark grey or dark brown-grey in colour, intercalated with green marine glauconite sands. These Ibeds are an equivalent of the formations pre'viously caned "Tor un clays". The age of the Middle Oligocene deposits has. been documented both palynological'ly and with the , aid of fO!I"amini:fer fauna. The complex consists of 4-6 , biostratigraphical hori- zons , and contains thin ·coal seams that ,are referred to the rOzempin group of coal seams

(V).

These are regressive, ma, rine, brackish or continental formations with the sediments of repeated marine ingressions. They rest unconformably on the Lower Mosinra Beds and cOllTespond to the Calau iBeds from the German Democratic Republic.

U p per .0 I i go c e n e is :represented by the Upper Mosina Beds, Leszno Beds and Dlllbrowa Beds.

The Upper IMosina Beds rest unconformably on the Czempin Beds. They consist

of qua:rtz-glauconite oS. ands land gravels. Among the gravels are found quartz, lydite,

quartz schists, and Mesozoic rocks. FrequentIJ.y, phosphorite concretions and small

pyrite nodules are encountered, too. Fauna remains are represented by .otoliths, fish

teeth .and fragments of mollusc shells. The deposits a're -of marine origin and c-orre s-

770 Edward Ciuk

pond to the Lower Cotllbus Beds fll"om the Lusatia area of the German Democratic Republic.

The Leszno Beds are built of silty and fine-grained qU·artz sands, light grey in colour, locally with ;light grey day intercalations. They may be divided into two series: the lower 'series, which consists of strongly micaceous ·cross-bedded silt sands, and the upper series, built of quartz sands, too, but of coarser ftraction, less micaceoUlS, horizontal'ly ,bedded, with bands oOf coal dust. At the boundary of these series ,a layer of ·grey-brown e.and .occurs, revealing coal dust and plant fr,agments (stalks, branches, roots). The Leszno Beds rest here discordantly on the·· Upper Mosina Beds. ,J:in their deveolopment, they resemble German .,light mica,ceous sands"

(helle Glimmersande), and correspond to the Upper Cottbus Beds.

The Dl\browa !Beds of uniform development make the uppermost part o,f the Upper Oll.igocene. They consist mainly of ,a complex ofcoal-siltstone-'sand deposits, from ,6 to lol, m in thi'Ckness. The Upper Oligocene .age of the coal 'seams ha;s been determined on the basis of palynological examinations. rI'he [)I\browa Beds have been laid down under the :sea-shore-and-continental, and continental conditions wit- hin the wide marshland ,areas (coal seams) oleft after the recession of the Upper Oligocene sea. The coal seams belong to the Dl\browa group of coal seams

(IV)

Which, in the German Democratic !Republic, correspond to the IV Lusatia seam froOm Bitterf'eld.

Lower M i

0

c e n e consists of the Rawicz Beds, which make a complex, mainly of fat clay and siltstone, light grey and whitish in coiour, locally coal-bearing, intercalated with quartz sands. [n the sandy formations are fO'llnd white, strongly weathered feldspars. At places one or two dark-red 'Variegated clay horizons occur, disclosing druses of coar,se-clastic gypsum and veins .of sHver-white ,aragonite. Pa- lynological examinations point to the Lower MioOcene age .of the coals found in the beds consider'ed. The clay formations contain thin coal seams, which belong to the Rawicz group of c.oal seams

~m).

IIn the German Democratic Republic, they corre- spond to the Bries'ke Beds, .or to the 'Lower lBriesike Beds, and in the south-ea,stern part of the Lusatia - to the Spremberg Beds. Within these beds there occurs the IT.!

series of the Lusatia seams, too, and the light ,colours of the clay deposits .of these beds is

respons~b:[e

for an additional name of these beds, i.e. "helle Serie".

Mid d 1 e M i

0

c e n e is represented by the Sdnaw'ka Beds and [Pawlowice Beds.

The Scinawka Beds make a c.omplex of coal-clay-sand deposits developed in several coal seams, intercalated with clays, silts, ,shales or sands. They comprise the Scinawka g,roup of co,al seams {!lII)of the Tertiary in Poland, and practically may be of great economical importance, mainly due to their thic!k coaiJ. seams found in them, and to their widespread occurrenc'e, pa,rticularly in the western areas of Poland. According to the palynological examinations, the age of the coal seams has been determined ,as Middle 'MioOcene. At ,the lower part of these beds are found glauconite and planetonic forms of Hystrichosphaeridae, similarly as the :liragments of the Miocene marine pelecypods in the quartzite sands'tones from the vicinity of Boleslawiec. Thus, the Bcinawka Beds are continental sediments, disclosing traces of a marine ingressioOn that approached from west, and inv,aded the south-eastern part of West Poland. IIn ;the German Democratic Republic these beds cora:espond to the Lower Brieske Beds with the Lus,atia. coai s'eam.

The iPawlowice Beds are represented by arenaceous, sHtstone and micac'eous for-

mations, strongly Ciharred in the upper part, with plant remains. Locally, a thin

coal seam occurs, called LUibin seam illll-A. Both glauconite and spong'e spicules seem

to point 'here to m.a:rine influences. The Pawl'owice Beds correspond in the German