1 Cykl - Poznać Humanizm. Część II.
Temat: RÓWNOŚĆ
Edukacja wczesnoszkolna. Kl. 1-3
Cykl POZNAĆ HUMANIZM zawiera scenariusze lekcji etyki dla wszystkich etapów edukacyjnych.
WPROWADZENIE DO CAŁEGO CYKLU
Humanizm jest etycznym, naukowym i filozoficznym światopoglądem, który zmienił świat.
Jego korzenie sięgają do filozofów i poetów starożytnej Grecji i antycznego Rzymu, konfucjańskich Chin, ruchu Carvaka w klasycznych Indiach. Humanistyczni artyści, pisarze, naukowcy i myśliciele przez ponad pół tysiąca lat wywierali piętno na czasach nowożytnych.
Pojęcia nowoczesność i humanizm są często uznawane za synonimy, gdyż poglądy i wartości humanistyczne wyrażają odzyskaną wiarę w zdolność ludzi do samodzielnego rozwiązywania ich problemów i przekraczania granic nieznanego.
Współczesny humanizm datuje swoje początki w renesansie i doprowadził do rozwoju nowoczesnej nauki, wzbudził nowe idee sprawiedliwości społecznej i rewolucje demokratyczne naszych czasów. Humanizm przyczynił się do sformułowania nowego etycznego poglądu, w którego centrum znajdują się takie wartości, jak wolność i szczęście oraz ogólne prawa człowieka.
Międzynarodowa Unia Humanistyczna i Etyczna (IHEU) w dokumencie „Minimal Statement”
tak sformułowała swoje przesłanie.
„Humanizm jest demokratycznym i etycznym światopoglądem. Wedle niego ludzie są wolni w odpowiedzialnym nadawaniu swojemu życiu sensu i kształtu. Humanizm jest za rozwojem przyjaznego ludziom społeczeństwa. Jego podstawą jest nasza zdolność do rozsądnych etycznych decyzji oraz do wolnych, krytycznych badań.
Humanizm nie jest religijny i odrzuca nadprzyrodzone postrzeganie świata realnego”
(Meksyk 1996).
Publikowane w cyklu POZNAĆ HUMANIZM scenariusze lekcji etyki pochodzą ze zbioru
„Humanismus kennen lernen” opracowanego przez Humanistischer Verband Deutschlands (Humanistyczny Związek Niemiec). HVD wychodzi z następujących podstaw.
„Humaniści wiedzą, że przy nie małej już znajomości otaczającego nas świata, człowiek i społeczeństwo nie posiedli całej wiedzy. Odpowiedzi na pytania o kształtowanie własnego życia muszą być nieustannie korygowane społecznie i naukowo. Światopogląd humanistyczny powstaje ze ścierania się opinii. Ten spór dokonuje się w nowoczesnym, współczesnym humanizmie z uwzględnieniem następujących zasad.
2
● Indywidualność. Niepodważalnym punktem wyjścia jest wyjątkowość, niepowtarzalność każdej istoty ludzkiej. Humaniści przyznają jej suwerenne decyzje. Uznają i podzielają jej życzenia i prawa do życia wedle własnych zasad.
● Samookreślenie. Wszyscy ludzie mają jednakowe prawo do nieskrępowanego rozstrzygania o swoim życiu i do swobodnego wyboru własnego światopoglądu.
Samookreślenie jest połączeniem osobistej wolności i społecznej odpowiedzialności; należą do niego świadomość granic ludzkich możliwości i zdolność do stosownego samoograniczenia się.
● Otwarcie na świat. Humaniści kształtują swoje poglądy bez odnoszenia ich do Boga i do innych instancji metafizycznych. Nie potrzebują żadnej istoty wyższej, ponad stworzone przez ludzi instancje pocieszenia, miłości, nadziei, kary lub zachęty.
● Solidarność. Humaniści pracują nad przygotowaniem ludzi do tolerancyjnych, solidarnych i odpowiedzialnych zachowań i do takiego kształtowania ich wzajemnych relacji, aby we wszystkich dziedzinach życia było możliwe odpowiedzialne samookreślenie się.
● Krytycyzm. Wychodząc z humanistycznego światopoglądu humaniści wspierają konstruktywny i odpowiedzialny przepływ idei. Krytykują każdy dogmatyzm i nie głoszą
„prawd”, które nie podlegają żadnej krytyce i dyskusji.” (Hannover, grudzień 2001)
Podczas lekcji z cyklu POZNAĆ HUMANIZM uczniowie odnoszą się do następujących pytań.
● Co to jest rzeczywistość?
● Jak zachowujemy się wobec nieznanego?
● Czy istnieją prawdy absolutne?
● Co to jest religia i jak interpretujemy poszczególne rodzaje wierzeń?
● Na czym opiera się moja etyczna orientacja?
● Co myślę o sensie życia?
CELE NAUKI
● Nauczycielka wspiera uczniów w świadomym rozwijaniu ich własnego pojmowania życia.
● Uczniowie poznają i uczą się poszanowania podstawowych idei światowego humanizmu i humanistycznego pojmowania życia: samostanowienia, godności ludzkiej, społecznej odpowiedzialności, teraźniejszości i doczesności.
● Uczniowie poznają osobistości z przeszłości i teraźniejszości, które publicznie angażowały się lub angażują na rzecz idei humanistycznych.
Podstawowe idee humanizmu, zwane też postulatami humanistycznymi są tematami poszczególnych lekcji cyklu POZNAĆ HUMANIZM. Postulaty te, a zarazem tematy poszczególnych lekcji, to:
● Przynależność do natury
● Równość
● Poczucie wspólnoty
● Wolność
● Rozsądek
3 WSKAZÓWKI DLA WSZYSTKICH LEKCJI CAŁEGO CYKLU
MATERIAŁY
Możliwie duży arkusz białego papieru oraz kartki formatu A5, grube mazaki, taśma klejąca.
Nauczycielka przygotowuje plakat pod hasłem „Człowiek w centrum uwagi”. U góry plakatu napis: Co potrzebuje człowiek do szczęścia?
Uczniowie dostają kartki A5, na których będą notować, co im się kojarzy z tytułowym pytaniem. Na jednej kartce zapisywana jest tylko jedna myśl. Kartki odnoszą się do aktualnego tematu lekcji. I tak na przykład.
Temat RÓWNOŚĆ; ewentualne odpowiedzi:
- Wszyscy ludzie są równi.
- Każdy powinien być równo traktowany.
- Każdy powinien być sprawiedliwie traktowany.
Temat POCZUCIE WSPÓLNOTY; ewentualne odpowiedzi - Człowiek potrzebuje innych ludzi.
- Człowiek jest istotą społeczną.
Temat ROZSADEK; ewentualne odpowiedzi
- Człowiek w swoim postępowaniu może kierować się rozsądkiem.
Itd. itp.
Po upewnieniu się, że wszyscy wypełnili kartki, nauczycielka prosi uczniów o przyklejenie karteczek na plakacie pod aktualnym tematem lekcji.
Plakat jest w taki sam sposób wykorzystywany przy przerabianiu pozostałych tematów lekcji
SCENARIUSZ LEKCJI
Wprowadzenie – ćwiczenie „Wszyscy są równi”
Celem ćwiczenia jest uświadomienie dzieciom, że „równość” nie należy rozumieć jako
„jednakowość”, lecz jako równe traktowanie ludzi w sensie ich sprawiedliwego traktowania.
Przeprowadzenie ćwiczenia: dzieci są proszone o przejście rządkiem przez klasę i naśladowanie wyznaczonego przez nauczycielkę, idącego przodem ucznia, jego ruchów, mimiki, sposobu chodzenia. Można też wskazać znaną wszystkim osobę (gwiazdę telewizyjną, piosenkarza, nauczyciela) i ją naśladować.
Pytania pomocnicze
- Jakie dostrzegliście różnice w poruszaniu się innych w stosunku do naśladowanej osoby?
- Jak by to było, gdyby wszystkie dzieci w klasie były takie same?
- Czy różnorodność ludzi odbieracie jako obciążenie, czy wzbogacenie?
4 Materiał tekstowy
Judith i Lisa. Część 1.
Judith i Lisa były najlepszymi przyjaciółkami, jakie tylko można sobie wyobrazić. Mieszkały przy jednej ulicy naprzeciwko siebie, bawiły się razem, nieraz były smutne. Nawet zdarzało się, że się pokłóciły, ale zawsze szybko się pogodziły, bo bardzo się lubiły. Judith i Lisa chodziły razem do szkoły i siedziały w jednej ławce.
Pewnego dnia na ścianie klasy powieszono duże zdjęcie mężczyzny z wąsikiem, którego teraz często widziano. Tata na pytania Judith, wyjaśnił, że ten człowiek jest jak niedobry cesarz. Teraz dorośli i dzieci nie mówiły już na powitanie „Dzień dobry” lecz „Heil Hitler”.
W szkole uczy się dzieci czytać, pisać, rachować, muzyki i wiele innych rzeczy. Teraz Judith i Lisa uczyły się także, że są dobrzy ludzie, którzy prawie zawszy są blondynami, silnymi, wierzącymi w Boga i są na pewno Niemcami. Źli ludzie - wyjaśniała nauczycielka - mają przeważnie ciemne włosy, zakrzywione nosy i fałszywe spojrzenia. To są Żydzi.
Nauczycielka powiedziała: „Żydzi są wielkim niebezpieczeństwem dla niemieckiego narodu, dlatego wszyscy musimy walczyć z nimi, gdzie tylko ich spotkamy”
Judith oniemiał. Tata powiedział niedawno do mamy: „Jesteśmy, co prawda Żydami, ale oni na pewno nie zrobią nam nic złego”. Oni to byli mężczyźni w czarnych wysokich butach i brunatnych koszulach oraz mężczyzna z wąsikiem. Judith chwyciła się za swoje czarne loki i patrzyła zdezorientowana na nauczycielkę.
Często mężczyźni w czarnych butach maszerowali ulicami. Każdy powinien się dowiedzieć, że mężczyzna z wąsikiem jest wielkim wodzem ludzkości. Ludzie stali wzdłuż ulic, machali i krzyczeli „Heil Hitler”. Judith chętnie miałaby taką samą chorągiewkę, jak Lisa, ale rodzice jej tego zabronili. Jakiś starszy pan pochylił się z uśmiechem nad Judith i dał jej chorągiewkę ze swastyką.
Dzieci uczyły się także, że są niedobre książki. Przeważnie napisali je Żydzi. Żeby dusze dzieci nie zostały zatrute, spalono wszystkie takie książki. Nie było też już niedobrych obrazów namalowanych przez Żydów, gdyż tacy artyści nie mogli już więcej malować.
Wszystkie dzieci, także Judith i Lisa powinny sprawdzić, czy w ich domach nie wiszą na ścianach takie obrazy i powiedzieć o tym pani nauczycielce. Każde dziecko w klasie poczuło się teraz silne. To była dobra rzecz mieć kogoś wszystkiemu winnego. Może to Żydzi byli też temu winni, że w szkolnych tornistrach nie było już łakoci, że ojciec nie miał pracy albo, że mieszkanie było za ciasne. Na pewno wszystkim będzie lepiej, kiedy nie będzie Żydów.
Judith bardzo niechętnie chodziła do szkoły.
Przyjaźń między Judith i Lisą była teraz nieustannie wystawiana na próby.
„Przesiądź się do tyłu” – powiedziała pewnego dnia nauczycielka i teraz Judith musiała siedzieć sama w ostatniej ławce. Pozostałe dzieci patrzyły na nią z ciekawością i poza Lisą nikt się do niej nie odzywał. Na przerwach dzieci skakały wokół Judith i krzyczały „Żydówka, Żydówka”. Wtedy Lisa biegła do Judith i rozpościerała ramiona w jej obronie i dzieci się uspokajały.
Judith nie mogła już chodzić z Lisą do miejskiej łaźni i na plac zabaw. Na wielu gospodach wisiał napis „Żydzi niepożądani”. Pewnego dnia na aptece, należącej do rodziców Judith powieszono plakat „Niemcy, brońcie się, nie kupujcie nic u Żydów”. Lisa była całkiem zdezorientowana, gdyż bardzo lubiła Judith, także jej rodzice przyjaźnie odnosili się do Judith. Lisa nie mogła się dopatrzyć żadnej różnicy między sobą i żydowską dziewczynką, taką jak Judith.
5 Nauczycielka czyta klasie pierwszą część tekstu o przyjaźni niemieckiej i żydowskiej
dziewczynki w czasach hitlerowskich w Niemczech. To opowiadanie jest napisane bardzo ciepło i zawiera wiele sytuacji, które dobrze trafią do dzieci. Uczniom brakuje wiedzy o tamtych czasach i dlatego opowiadanie należy czytać fragmentami, wyjaśniać opisane zdarzenia i wyczerpująco odpowiadać na pytania dzieci. Poniższe pytania pomocnicze nawiązują do poszczególnych fragmentów opowiadania
- Dlaczego Judith i Lisa były najlepszymi przyjaciółkami?
- Czym różniły się obie dziewczynki?
- Jak odróżniała nauczycielka dobrych od złych ludzi?
- Co miała na myśli nauczycielka mówiąc „Żydzi mają fałszywe spojrzenia”?
- Dlaczego Judith patrzyła zdezorientowana na nauczycielkę?
- Dlaczego Judith chciała także mieć chorągiewkę ze swastyką?
- Co było rzekomo złe w książkach i obrazach napisanych i namalowanych przez Żydów?
- Dlaczego Judith musiała sama siedzieć w ostatniej ławce?
- Jaka różnica miedzy Ludith i Lisą nagle stała się najważniejsza?
- Czym się różnisz od swojego najlepszego przyjaciela w klasie?
Nauczycielka odczytuje klasie drugą część opowiadania Judith i Lisa. Część 2.
„Nie baw się tak często z Judith – powiedziała Lisie zaniepokojona mama – to nie musi być akurat ta koleżanka”
Od tej chwili także mama Lisy nie chodziła do apteki rodziców Judith, lecz jeździła wiele ulic dalej do innej apteki. Judith i Lisa musiały wymyślić tajne znaki, kiedy chciały się odwiedzić.
Machały sobie ręką z okna. Trzykrotne machnięcie oznaczało „Idę się bawić”, a trzykrotne pokazanie zaciśniętej pięści oznaczało „Teraz lepiej nie przychodź, moi rodzice są w domu”
„Nie rozmawiaj więcej z Judith – zaklinała mama Lisę – bo będziemy mieć kłopoty”
Lisa nie rozumiała, czego się boi jej mama. „Lepiej tyle nie pytaj, jeszcze tego nie rozumiesz – mówili rodzice – w tych czasach trzeba być bardzo ostrożnym”.
Pewnego popołudnia Lisa dała znak Judith, że mogą się razem pobawić. Najchętniej bawiły się teraz w trzech niedźwiadków w lesie. Każda miała jednego niedźwiadka; Lisa Pucka, a Judith Jacka. Trzeci, najmniejszy, o nazwie Kłębuszek był ich wspólny. Najchętniej obie miałyby najmniejszego niedźwiadka. Dzisiaj był wyjątkowy dzień. Lisa nagle poczuła się inna, niż Judith. „Od teraz to ja będę zawsze mieć Kłębuszka” – zadecydowała Lisa. Kiedy Judith nie chciała się zgodzić, Lisa powiedziała nagle z wyższością: „Ty przecież jesteś tylko żydowską dziewczynką!”
Nagle zrobiło się całkiem cicho. Judith rzuciła małego niedźwiadka na podłogę i wstała.
Chwyciła swojego Pucka i ile sił zbiegła w dół po schodach. Lisa została w domu.
Wzburzona narzekała na Judith i ze złością cisnęła swojego niedźwiadka do kąta. Judith następnego dnia nie przyszła do szkoły. Także w kolejne dni jej nie było. Nikt w klasie o niej nie mówił.
Lisie bardzo szybko zrobiło się przykro z powodu kłótni o niedźwiadki. Jednak w oknie naprzeciwko nie było Judith widać, a rodzice nie pozwolili jej iść do domu przyjaciółki.
Była noc. Lisa spała głęboko w misiem Kłębuszkiem w ramionach. Nie słyszała warkotu silników i stukotu butów o bruk, nawoływań i krzyków, tłuczonego szkła.
6 Rano Lisa stanęła w oknie i spojrzała w stronę domu Judith. Apteka była całkowicie
zdemolowana. Szyby okien rozbite, a w środku widać było powywracane szafki, rozbite butle, rozrzucone pudełka, papiery, tabletki i zioła. Wiele z nich rozdeptane i porozrywane leżało na ulicy na chodniku. Drzwi były otwarte na oścież.
Przestraszona, z mocno bijącym sercem, z misiem w ramionach Lisa popędziła na ulicę.
Stała pośród potłuczonego szkła i wołała Judith. Nikt nie odpowiedział.
„Lisa, zaczekaj – krzyczała mama, która pobiegła za córką – natychmiast wracaj, ich już nie ma”. „Nie ma?” – zapytała przerażona Lisa i popatrzyła w ciemne wejście do apteki.”Gdzie oni są, ja chciałam tylko dać Judith Kłębuszka. My chciałyśmy się przeprosić”
„Oni nigdy nie wrócą” – szepnęła mama Lisie do ucha i pociągnęła za ramię. Jednak Lisa nie ruszyła się z miejsca. Cichutko powiedziała: „Tutaj leży jej Jacek – i pokazała na
niedźwiadka Judith, leżącego na chodniku, brudnego i zdeptanego. Coś się wydarzyło, czego Lisa nie mogła pojąć. Położyła swojego Kłębuszka obok niedźwiadka Judith i spojrzała pytająco na mamę.
„Nie myśl o tym i wszystko zapomnij” – powiedziała mama. Znowu chwyciła Lisę za ramię i pobiegły szybko do domu.
Wkrótce Lisa dowiedziała się w szkole, że byłoby najlepiej, żeby Żydów rozpoznawać po specjalnym znaku, gdyż wielu z nich wygląda jak inni ludzie. I pewnego dnia Żydzi musieli nosić takie znaki, kiedy wychodzili na ulicę. Po dużej żółtej gwieździe na ich ubraniach można było zobaczyć, że to jest Żyd. Lisa przyglądała się każdej dziewczynce, która nosiła taką gwiazdę, ale nie odnalazła już więcej Judith.
Źródło: Elisaberh Reuter, Judith und Lisa, Monachium1988
Pytania pomocnicze
- Dlaczego Żydzi musieli nosić na ubraniach żółtą gwiazdę?
- Dlaczego kolor włosów i oczu nic nie mówi o charakterze człowieka?
- Jakie cechy czynią z nas ludzi?
- Czy jest jakiś ważny powód, że ludzie są sobie równi?
Inny wariant tej lekcji
Teatrzyk
Nauczycielka czyta opowiadanie Judith i Lisa do miejsca, w którym dzieci krzyczą
„Żydówka, Żydówka”.
Dzieci mają teraz zagrać dalszy ciąg opowiadania. Jest kilka grup i każda może przedstawić co innego.
Pytania pomocnicze
- Dlaczego pozostałe dzieci sprawiają przykrość Judith?
- Jak się teraz czuje Judith?
- Dlaczego Lisa tak się zachowała?
- Jakie znaczenie ma dla dziewczynek, że Judith jest Żydówką?
Następnie nauczycielka czyta do końca opowiadanie i omawia je z klasą.
7 Tłumaczył i opracował Andrzej Wendrychowicz.
Publikacja za wiedzą i zgodą Humanistycznego Związku Niemiec.
Na portalu etykawszkole.pl znajduje się obszerny zbiór materiałów dla nauczycieli etyki.
