kwiecień-maj 3-4/2021 menedżer zdrowia 79 Jakie największe błędy popełniono w zarządzaniu
epidemią COVID-19, a jakie metody działania okazały się skuteczne?
Systemy opieki zdrowotnej na całym świecie jeszcze przed wybuchem pandemii COVID-19 borykały się z wieloma problemami, takimi jak starzenie się spo- łeczeństwa, rosnąca liczba pacjentów cierpiących na choroby niezakaźne, a także ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej. Wystarczy przytoczyć dane WHO i Banku Światowego wskazujące, że aż 3,5 mld ludzi, czyli prawie połowa ludności świata, nie miało dostępu do podstawowej opieki medycznej. Taka była sytua- cja u progu pandemii. Nie wspominając już o tym, że w wielu krajach usługi z zakresu e-zdrowia, w tym telemedycyna, elektroniczne rejestry medyczne czy wykorzystanie sztucznej inteligencji do wspierania pracowników ochrony zdrowia, były raczej pieśnią przyszłości.
Jednocześnie tam, gdzie cyfrowe technologie stosowa- no w ochronie zdrowia nieco częściej, praca z danymi medycznymi także była wyzwaniem. Według raportu Future Health Index 2020 niektórzy pracownicy me- dyczni przyznają, że ilość dostępnych cyfrowych da- nych pacjentów jest dla nich przytłaczająca, a 35 proc.
z nich stwierdziło nawet, że nie wie, jak korzystać z ta- kich danych w ramach opieki nad pacjentami.
Z dzisiejszej perspektywy można powiedzieć, że naj- większym błędem, jaki popełniliśmy, była przedcovi-
Wywiad z Janem-Willemem Scheijgrondem, globalnym
dyrektorem ds. relacji rządowych i publicznych w firmie Philips.
dowa beztroska i dystans do przyjmowania i wdrażania rozwiązań z zakresu e-zdrowia, a także do edukowania ludzi w taki sposób, aby byli w stanie skutecznie z nich skorzystać w odpowiednim czasie. Szybkość i skala roz- przestrzeniania się wirusa zaskoczyły nas wszystkich.
Rządy skoncentrowały się na znajdowaniu najlepszych możliwych metod ochrony przed rozprzestrzenianiem się wirusa, wspieraniu systemów opieki zdrowotnej, aby ratować życie chorych na COVID-19, a także wdrażaniu zasad, które pozwoliłyby nam radzić so- bie w tej nowej, nieznanej rzeczywistości. Pracownicy ochrony zdrowia pracowali bez wytchnienia 24 godzi- ny na dobę przez 7 dni w tygodniu, a firmy takie jak Philips robiły wszystko, by wypełnić swoje zobowiąza- nia i zaopatrzyć jednostki medyczne w sprzęt ratujący życie. Należy jednak zauważyć, że wszyscy uczyliśmy się na bieżąco. Nie było zaskoczeniem, że w czasie pan- demii COVID-19 telemedycynę i rozwiązania cyfrowe wprowadzano w rekordowym tempie, aby uniknąć ry- zyka zakażenia w szpitalach, umożliwić transport pa- cjentów pomiędzy szpitalami, a także zapewnić opiekę w domu pacjentom przewlekle chorym, którzy obawiali się wizyt w placówkach medycznych albo nie mogli ich odbyć ze względu na stan zdrowia.
Wyobraźmy sobie, co by było, gdybyśmy mogli wy- korzystać do pracy informacje o milionach chorych na COVID-19 na całym świecie, zanonimizować je i połączyć, a następnie zastosować sztuczną inteligen- cję i analizę danych, aby lepiej zrozumieć tę chorobę
Fot. Archiwum własne
k o r o n a w i r u s
Zwiększenie dostępu
do opieki
zdrowotnej
to priorytet
80 menedżer zdrowia kwiecień-maj 3-4/2021
i opracować skuteczniejsze schematy leczenia. Efekt ta- kich działań mógłby przynieść bardzo wiele korzyści, niestety nadal daleko nam do realizacji tej wizji.
Byliśmy świadkami gigantycznego skoku w zakresie wdrażania cyfrowych rozwiązań zdrowotnych, niewia- rygodnej mobilizacji wszystkich podmiotów związa- nych z opieką medyczną oraz niesamowitego ducha współpracy w walce z pandemią, ale musimy również spojrzeć na dane dotyczące opieki nad pacjentami, któ- rzy nie chorowali na COVID-19. W Nowym Jorku odnotowano siedmiokrotny wzrost zgonów z powodu ataku serca. W Holandii liczba wykrytych nowych przypadków nowotworów spadła o 30 proc. W Pol- sce mówiło się o spadku nawet o 50 proc. Nie wynika to bynajmniej ze zmniejszenia liczby zachorowań, ale z tego, że w całkowitym skupieniu na osobach zaka- żonych koronawirusem zaniedbaliśmy pacjentów z in- nymi schorzeniami. Pokazuje to wyraźnie, jak wiele pracy jeszcze przed nami i z czym będziemy się mu- sieli wkrótce zmierzyć. Wzmocnienie opieki zdrowot- nej, tak abyśmy byli lepiej przygotowani na następną pandemię, będzie realne tylko wówczas, gdy system ochrony zdrowia zostanie przestawiony na korzystanie w pełni z rozwiązań cyfrowych.
Jaką naukę mogą wynieść z pandemii ludzie na całym świecie? Czy pandemia poprawi jakość glo- balnej opieki zdrowotnej?
Przyspieszenie wdrażania cyfrowych rozwiązań medycz- nych niewątpliwie stwarza idealne warunki do zapew- nienia powszechnej opieki zdrowotnej przed 2030 r.
Powinniśmy połączyć siły, aby zrealizować tę ideę na wielu poziomach poprzez podejmowanie konkretnych zobowiązań. W firmie Philips stosujemy kompleksowe podejście do realizacji celu, jakim jest zwiększenie do- stępu do opieki medycznej dla wszystkich ludzi. Naszą misją jest poprawa warunków życia 2,5 mld osób rocz- nie do 2030 r., w tym 400 mln ludzi w społecznościach o niskim dostępie do usług medycznych. Aby zwięk- szyć dostęp do opieki zdrowotnej, zobowiązaliśmy się do opracowywania innowacyjnych rozwiązań cyfro- wych i technologicznych w sferze medycznej, rozwoju
nowych modeli biznesowych i systemów finansowania, a także budowania silnych relacji partnerskich.
Wracając do powszechnej opieki zdrowotnej – jednym z efektów pandemii jest znacznie bliższa i bardziej dy- namiczna współpraca różnych podmiotów w celu po- szerzenia dostępu do opieki zdrowotnej oraz rosnąca dostępność służących do tego e-narzędzi. Priorytetem dla większości państw jest nadal opieka nad pacjentami z COVID-19, podczas gdy problemy z dostępem do usług medycznych mają także między innymi kobiety ciężarne czy chorzy na cukrzycę, nowotwory i choroby serca. To pogłębia trudności na drodze do uzyskania powszechnej opieki zdrowotnej.
Każdy rząd na świecie zastanawia się w tej chwili, jak wzmocnić swój system opieki zdrowotnej. Pandemia COVID-19 pokazała bowiem, że zdrowe społeczeń- stwo jest podstawą zdrowej gospodarki. Musimy spra- wić, żeby rządy zdały sobie w pełni sprawę z tego, że opieka zdrowotna nie jest wydatkiem, ale inwestycją, która przynosi całej gospodarce wymierne korzyści.
Jeśli sobie to uświadomimy, będziemy mogli na nowo zaprojektować i wzmocnić system opieki zdrowotnej, tak aby stał się mocnym fundamentem, który pozwoli ogółowi społeczeństwa cieszyć się zdrowiem.
Porozmawiajmy o przyszłości. Pandemia mija, a koronawirus zostaje z nami jak tysiące innych wirusów. Co będzie ważniejsze dla opieki zdro- wotnej w przyszłości: finansowanie czy know-how?
Oba te elementy, ponieważ w naturalny sposób wza- jemnie się uzupełniają. Podam przykład: w efekcie pandemii (choć nie tylko z jej powodu), zaistniała ogromna potrzeba rozbudowy infrastruktury związa- nej z wymianą danych medycznych. W Holandii firma Philips wzięła udział w stworzeniu portalu wymiany informacji o epidemii COVID-19, który pozwala le- karzom kontaktować się ze sobą i ułatwia przesyłanie danych pacjentów pomiędzy ośrodkami medycznymi.
W Chorwacji dzięki współpracy firm Novartis i Philips udostępniono system telemedyczny uławiający zdalne badanie pacjentów z objawami COVID-19 przez In- ternet, który jednocześnie umożliwia późniejsze mo- nitorowanie ich stanu zdrowia, co pozwala uniknąć niepotrzebnych wizyt w szpitalach i oszczędza cenny czas pracowników medycznych.
Takie rozwiązania mogą nie tylko pomóc w walce z COVID-19, ale powinny być również stosowane w leczeniu wielu innych chorób. Innowacyjność wy- maga jednak finansowania oraz know-how – jedno nie może istnieć bez drugiego. Mamy nadzieję, że wkrót- ce będziemy w stanie poradzić sobie z pandemią, choć oczywiście, aby odpowiednio reagować na wyzwania czyhające na nas w niedalekiej przyszłości, niezbędna będzie współpraca rządów, ekspertów, firm technolo- gicznych i placówek opieki zdrowotnej.
” Wzmocnienie opieki zdrowotnej, tak abyśmy byli lepiej
przygotowani na następną pandemię, będzie realne tylko wówczas, gdy system ochrony zdrowia zostanie przestawiony na korzystanie w pełni
z rozwiązań cyfrowych ”
k o r o n a w i r u s
kwiecień-maj 3-4/2021 menedżer zdrowia 81 W dzisiejszych czasach medycynę cechuje ścisły
podział na poszczególne dziedziny i poddziedzi- ny. Może to stanowić pewną przeszkodę dla opty- malnego wykorzystania procedur terapeutycznych i diagnostycznych, których skuteczność potwier- dzono w jednej dziedzinie, ale z których nie ko- rzystają przedstawiciele innych specjalizacji. Czy według pana jest jakiś sposób, aby ułatwić dziele- nie się doświadczeniami przynajmniej pomiędzy związanymi ze sobą dziedzinami medycyny?
Pytanie dotyczy w istocie tego, jak gromadzić i anali- zować dane na podstawie wiedzy w danej dziedzinie, aby zaoferować lekarzom istotne informacje i najlepsze praktyki. Spójrzmy na przykład na onkologię i nasze podejście do tego obszaru medycyny. Terapie onko- logiczne bardzo szybko ewoluują, a pracownicy me- dyczni nie zawsze mają dostęp do wszystkich danych.
Lekarze mają trudności z zastosowaniem najbardziej aktualnych informacji we właściwym czasie, aby móc tworzyć i wdrażać programy medycyny precyzyjnej, służące do spersonalizowanej opieki nad chorymi na nowotwory. Każdego dnia pojawia się wiele źródeł danych – od informacji o nowych lekarstwach przez trwające testy kliniczne aż po genomikę, co sprawia, że leczenie nowotworów jest coraz bardziej złożone.
Przed kilku laty rozpoczęliśmy współpracę z Dana-Far- ber Cancer Institute (DFCI), przodującym ośrodkiem zajmującym się badaniem i terapią nowotworów, aby zintegrować stworzone przez ten instytut ścieżki kli- niczne z platformą onkologiczną Philips IntelliSpace Oncology. Opracowane wspólnie rozwiązanie funkcjo- nuje od 2019 r., udostępniając specjalistyczną wiedzę ponad 300 onkologów, naukowców i farmaceutów. Jed- nocześnie zespół analityków danych i ekspertów infor- matycznych przy instytucie DFCI pomaga onkologom w ustaleniu najlepszych terapii nowotworowych na podstawie kompleksowych danych pacjenta uzyskanych dzięki różnym metodom diagnostycznym. Nasza plat- forma rekomenduje określone terapie i testy kliniczne na podstawie cech pacjenta, takich jak konkretne muta- cje genów. Rozwiązanie to proponuje oparte na danych rekomendacje, aby ułatwić zespołom onkologicznym poruszanie się po coraz bardziej złożonych metodach
diagnostycznych i terapiach oraz spersonalizowanie le- czenia na podstawie cech biologicznych pacjentów.
Poświęciliśmy temu projektowi dwa lata i obserwując jego przydatność dla pracowników medycznych, je- stem przekonany, że rozwiązuje on przynajmniej część problemów związanych z wymianą specjalistycznej wiedzy oraz zapewnieniem dostępu do praktycznych doświadczeń z wykorzystania innowacyjnych procedur terapeutycznych i diagnostycznych.
Pandemia wystawiła na próbę korzyści płynące z telemedycyny. Z drugiej strony niektóre proce- dury medyczne (szczepienia, wiele badań i terapii) nie mogą być przeprowadzone zdalnie. Czy uważa pan, że można znaleźć złoty środek pomiędzy te- lemedycyną a opieką zdrowotną świadczoną pod- czas standardowego spotkania ze specjalistą?
Podczas pandemii COVID-19 okazało się, że teleme- dycyna jest niezwykle cenna, ale nie jest to jedyna sy- tuacja, w której korzyści płynące ze zdalnych rozwią- zań istotnie przyczyniają się do zwiększenia dostępu do opieki zdrowotnej.
Wystarczy wspomnieć, że na całym świecie codziennie ponad 800 kobiet umiera z powodu powikłań związa- nych z ciążą i porodem, dwie na trzy osoby nie mają do- stępu do podstawowych technologii obrazowania me- dycznego, takich jak USG czy badanie rentgenowskie.
Nawet jeśli jest odpowiedni sprzęt medyczny, brakuje doświadczonego personelu. W USA ponad 10 proc.
kobiet mieszkających na terenach wiejskich musi po- konać samochodem co najmniej 150 km, by skorzystać z usług położnej. We wszystkich tych wypadkach tele- medycyna to prawdziwa rewolucja.
Innym przykładem są stworzone przez firmę Philips teleoddziały intensywnej terapii pozwalające zespołowi specjalistów i pielęgniarek zdalnie opiekować się pa- cjentami na oddziale bez względu na to, gdzie się znaj- dują. Lekarze i pielęgniarki mają do dyspozycji kamery o wysokiej rozdzielczości, telemetrię, narzędzia anali- tyczne, narzędzia wizualizacji danych oraz zaawanso- wany kreator raportów, dzięki którym mogą wspierać swoich kolegów na linii frontu.
Jak widać, telemedycyna jest nie tylko ważnym narzę- dziem komunikacji pomiędzy pacjentem a lekarzem, lecz także cennym sposobem na udostępnianie i rozwój specjalistycznej wiedzy wśród pracowników medycz- nych. Oczywiście sam kontakt zdalny nie wystarczy, podobnie jak bezpośredni kontakt z lekarzem nie za- spokoi rosnącego zapotrzebowania na opiekę zdrowot- ną w skuteczny i wydajny sposób. A gdzie jest złoty środek między kontaktem zdalnym a bezpośrednim?
Jak zawsze muszą go wyznaczyć doświadczeni i świa- domi pracownicy medyczni, najlepiej we współpracy z dobrze poinformowanymi, uświadomionymi i zaan- gażowanymi pacjentami. n
