M
A
T
E
R
I
A
Ł
Y
M A R IA N P L E Z IA
N A JS T A R S Z Y Z A B Y T E K H IS T O R IO G R A F II P O L S K I E J * (Z a g in io n y ż y w o t św . W o jc ie c h a )
K a ż d y c h y b a , k to b liż e j z a jm o w a ł się k r o n ik ą G a lla , m u s ia ł z a s ta n o w ić się r ó w n ież n a d ta je m n ic z y m d la n a s, bo n ie z n a n y m z u p e łn ie s k ą d in ą d ż y w o te m św . W o j ciec h a, o k tó r y m k r o n i k a r z w s p o m in a p rz y o p isie z ja z d u g n ie ź n ie ń s k ie g o p o m ię d z y O tto n e m I I I a B o le s ła w e m C h ro b ry m . „S ąd zę, p isz e G all, iż to ta k ż e n a le ż y z a p is a ć d la p a m ię c i, że... c e s a rz O tto R u d y p r z y b y ł do św . W o jc ie c h a d la m o d litw y i p o je d n a n ia , a z a ra z e m z c h ę c i p o z n a n ia sła w n e g o B o le sła w a , j a k o ty m m o ż n a d o w ie d z ie ć się b a rd z ie j szczegółow o z k się g i o m ę c z e ń s tw ie te g o św ię te g o “ (s ic u t in lib ro de p a ss io n e m a r tir is p o te s t p r o p e n s iu s in v e n ir i, G all, I. 6 = s. 11, w 16 n n . F in k e l- K ę - tr z y ń s k i) . W k a ż d y m ra z ie po S t. K ę t r z y ń s k i m , k tó r y o g ło siw szy p rz e d p ię ć d z ie s ię c iu la ty p ie r w s z ą n o w o ż y tn ą m o n o g r a fię o G a llu i o p ra c o w a w s z y w e sp ó ł z L. F in k le m n o w e w y d a n ie je g o k ro n ik i, n ie w ie le p ó ź n ie j o p u b lik o w a ł r o z p r a w ę o z a g in io n y m ż y w o c ie św . W o jc ie c h a \ siły a tr a k c y jn e j te g o p r o b le m u d o ś w ia d c z y ł n a so b ie ró w n ie ż p is z ą c y te sło w a.
Z a in te r e s o w a n ie to je s t z re s z tą aż n a d to u s p r a w ie d liw io n e , je ś li z w a ż y m y , że c h o d zi tu o z a b y te k d z ie jo p is a rs k i, c z a so m o p o w ia d a n y c h w y p a d k ó w n ie m a l w s p ó ł czesny, a d z iw n y m tr a f e m n ie z a c h o w a n y (on je d e n ty lk o ) w ś ró d lic z n e j sp u ś c iz n y
* P r a c a ta z o s ta ła p r z e k a z a n a R e d a k c ji p rz e z K ie ro w n ic tw o B a d a ń n a d p o c z ą t k a m i P a ń s t w a P o ls k ie g o . 1 O db. z R o z p ra w W ydz. h is t.-filo z . A . U. t. X L I H , K r a k ó w 1902; p o r. n a d to : W. K ę t r z y ń s k i : N a jd a w n ie js z e ż y w o ty św . W o jc ie c h a i ic h a u to r o w ie . K r a k ó w 1898, s. 39— 41; t e n ż e : P r z y c z y n k i d o h is to r ii P ia s to w ic z ó w i P o ls k i p ia s to w s k ie j. K r a k ó w 1898, s. 25 — 36 (d w ie od b . z ty c h ż e R o z p ra w t. X X X V II); H . G. V o i g t : D e r V e r f a s s e r d e r rö m is c h e n V ita d e s h l. A d a lb e r t. P r a g 1904, s. 88 — 109; J . F i j a ł e k : Ż y w o ty , p a s je i c u d a św . W o jc ie c h a . P a m i ę tn i k IV Z ja z d u h is to r y k ó w p o ls k ic h w P o z n a n iu 1925; P . D a v i d : L e s s o u rc e s d e ľ h is to i r e d e P o lo g n e à ľ é p o q u e d es P ia s ts . P a r is 1934, s. 104 ·—■ 106; K . B u c z e k : Z e s tu d ió w n a d k r o n i k ą G a lia - a n o n im a . R o c z n ik i H is to ry c z n e X IV 1938, s. 14 — 27; o s ta tn io G. L a b u d a ; S tu d ia n a d p o c z ą tk a m i p a ń s tw a p o ls k ie g o . P o z n a ń 1946, 242—252 o ra z św . W o jc ie c h w li te r a tu r z e i le g e n d z ie śre d n io w ie c z n e j w k s ię d z e p a m ią tk o w e j p t. S w . W o jc ie c h 997 — 1947. G n ie z n o 1947. s. 91 — 112 o ra z 324 — 326, g d z ie p e łn ie js z e d a n e b ib lio g r a fic z n e o ż y w o ta c h św . W o jc ie c h a .
56 4 M A RIA N P L E Z IA
te k s tó w h a g io g r a fic z n y c h , z w ią z a n y c h z o so b ą św . W o jc ie c h a . Co w ię c e j te k s t G a lla , w y ra ź n ie n a o w y m ż y w o c ie w ty m m ie js c u o p a rty , je s t o b o k -r e la c ji T h ie t m a r a d r u g im n a c z e ln y m ź ró d łe m do d z ie jó w z ja z d u g n ie ź n ie ń sk ie g o , a z a te m o d te g o , j a k o c e n im y w a rto ś ć je g o ź ró d e ł, z a le ż e ć b ę d z ie w z n a c z n e j m ie rz e n a s z a r e k o n s tr u k c j a sa m y c h w y p a d k ó w z r . 1000. O c zy w iście ó w t e k s t b y ł w li te r a tu r z e d o ty c z ą c e j z ja z d u i je g o p o s ta n o w ie ń w ie lo k r o tn ie o m a w ia n y i d y s k u to w a n y . P o n iż s z e u w a g i n ie b ę d ą w c h o d z ić w c a ło k s z ta łt p ro b le m u : a u to r o w i c h o d z iło je d y n ie o w y ś w ie tle n ie w m ia r ę m o żn o ści k ilk u p u n k tó w , z w ią z a n y c h z g e n e z ą i d a ls z y m i d z ie ja m i z a g in io n e g o ż y w o tu .
P . D a v i d , a u to r c e n n e g o p o d rę c z n ik a o ź ró d ła c h do h is to r i i P o ls k i p ia s to w s k ie j, p o d a ł w w ą tp liw o ś ć , czy ż y w o t św . W o jc ie c h a , o k tó r y m w s p o m in a d z is ie jsz y t e k s t k r o n ik i G a lla , is tn i a ł w rz e c z y w is to ś c i w c h w ili p is a n ia k r o n ik i. P rz y to c z o n e p o w y żej sło w a : s ic u t in lib ro d e p a s s io n e m a r tir is p o te s t p r o p e n s iu s i n v e n i r i u w a ż a ł za p ó ź n ie jsz y w t r ę t k o p is ty .2 N a in n y m m ie js c u , r o z p a t r u j ą c c a ło ść z a g a d n ie ń z k r o n ik ą G a lla z w ią z a n y c h , m ie liś m y sp o so b n o ść w y k a z a ć b e z p o d s ta w n o ś ć ta k ic h p r z y p u sz c z e ń .8 C a ły t e n fr a z e s p o c h o d z i n ie w ą tp liw ie od G a lla , p o d o b n ie j a k o p o w ia d a n ie k r o n i k a r z a o z je ź d z ie g n ie ź n ie ń s k im o d c in a się o d r e s z ty je g o p r z e d s ta w ie n i a p a n o w a n ia B o le s ła w a C h ro b re g o ty m , iż z a w ie ra o no s z e re g k o n k r e tn y c h szczeg ó łó w (ja k w s p a n ia ło ś ć p rz y ję c ia , w r ę c z e n ie k o ro n y , w łó c z n i św . M a u ry c e g o i g w o źd zia z k rz y ż a św ., p rz e n ie s ie n ie n a B o le s ła w a p r a w c e s a r s k ic h w d z ie d z in ie k o ś c ie ln e j, z a tw ie r d z a ją c a b u lla p a p ie ż a S y lw e s tra ), co d o k tó r y c h n ie m o ż n a w y k lu c z y ć , że o p ie r a j ą się o n e n a r e a ln e j tr a d y c ji, p o d c z a s k ie d y d a ls z e ro z d z ia ły są w y r a ź n ie zb io r e m a n e g d o t h is to ry c z n y c h , c zęsto w ą tp liw e j w a r t o ś c i 4. W id a ć s tą d , że o ile do c a łeg o p a n o w a n ia C h ro b re g o G a ll ro z p o rz ą d z a ł je d y n ie tr a d y c ja m i w sp ó łc z e s n y c h , b a r dzo ju ż p rz e r o s ły m i le g e n d ą , to p r z e d s ta w ie n ie z ja z d u g n ie ź n ie ń s k ie g o o p a rł n a p i s a n y m z a b y tk u , je d n y m z n ie w ie lu , ja k i e w o g ó le p r z y sw e j p r a c y m ia ł do ro z p o rz ą d z e n ia 5.
G ra n ic e k o r z y s ta n ia z te g o ź ró d ła w k ro n ic e m o ż n a ró w n ie ż d o sy ć w y ra ź n ie w y z n aczy ć. W ia d o m o śc i o p o b y c ie św . W o jc ie c h a w P o ls c e , o je g o m ę c z e ń s k ie j ś m ie rc i w P r u s ie c h i o w y k u p n ie z w ło k p rz e z B o le s ła w a m o g ły b y z e ń p o ch o d zić , a le są on e t a k k r ó t k ie i o g ó ln ik o w e , że n ie p o d o b n a te g o tw ie r d z ić n a p e w n o , p o n ie w a ż m o g ły b y b y ć z a c z e r p n ię te ró w n ie ż z u s tn e j tr a d y c ji, a n a w e t je ś li o d n ie s ie m y j e d o z a g i n io n e g o ż y w o tu , to n ie w ie le p o tr a f im y z n ic h w y d o b y ć d la je g o c h a r a k t e r y s t y k i.6 N a to m ia s t o p is z ja z d u z a c z y n a ją c y się od p rz y to c z o n y c h słó w : I l lu d q u o q u e m e m o -- L es so u rc e s, 1. с. 3 K r o n ik a G a lla n a tle h is to r io g r a f ii X I I w ., K ra k ó w 1947, 188 n. I n n y m i a r g u m e n ta m i p o p ie r a n a s z e z d a n ie L a b u d a : S tu d ia , 244 n. 4 ta m ż e 65 n . i L a b u d a : S tu d ia , 247 n. 5 ta m ż e , 188 — 202. 6 W y w o d y V o i g t a : o. c. 99 n n . n a t e n t e m a t są b a rd z o s u b te ln e , lecz o p a r te n a z u p e łn ie p r a w ie n ie u c h w y tn y c h p rz e s ła n k a c h .
N A JST A R SZ Y ZA B Y TEK H IS T O R IO G R A F II P O L S K IE J 5 6 5 ria e c o m m e n d a n d u m a e s tim a m u s (s. 11, 16 F -K ), n ie w ą tp liw ie o p ie ra się n a ty m ż y w o cie, k tó r e g o w y k o rz y s ta n ie tr w a aż do k o ń c a te g o u s tę p u , czy li d o słó w : i m p e r a to r a u te m la etu s... a d p ro p r ia r e m e a v it, B o le z la v u s v e r o r e g n a n s in h o s te s iram - v e te r e m r e n o v a v it (s. 13, 8 F -K ), k tó r e n a w ią z u ją w y ra ź n ie do p rz e r w a n e g o w y ż e j (s. 11, 5) o p o w ia d a n ia o w o je n n y c h p r z e w a g a c h C h ro b re g o . U s tę p te n z a w ie r a w s p o m n ia n e w y ż e j c h a r a k te r y s ty c z n e szczegóły, z a c z e rp n ię te j a k g d y b y z d o b re j tr a d y c ji i w c a ło śc i o p ie r a ć się m u s i n a ży w o cie. O c zy w iście fo r m a s ty lis ty c z n a p o c h o d z i od G a lla , k tó r y b y ł za d o b ry m p is a rz e m n a to , a b y p rz e p is y w a ć b e z z m ia n te k s t sw o je g o ź ró d ła ; to te ż tr u d n o ż y w ić n a d z ie ję , a b y ś m y p o p rz e z je g o sło w a d o trz e ć m o g li do b r z m ie n ia o ry g in a łu : m u s im y z a d o w o lić się je d y n ie z ro b io n y m p rz e z k r o n i k a r z a w y c ią g ie m .7
P rz y z n a ć je d n a k tr z e b a , że o d sy ła c z do ż y w o tu , a r a c z e j p a s ji św . W o jc ie c h a b rz m i w e w s p o m n ia n y m m ie js c u k r o n ik i G a lla dość n ie o c z e k iw a n ie . Id z ie p rz e c ie ż o f a k t y , k tó r e z ż y c ie m św ię te g o , z m a r łe g o w r. 997, lu ź n y ju ż ty lk o m ia ły z w ią z e k : ro z u m ie lib y ś m y je s z c z e w z m ia n k ę o u s ta n o w ie n iu a r c y b is k u p s tw a p rz y je g o g ro b ie , a le szcze g ó ły z h is to r ii p o lity c z n e j, z u k ła d ó w p o m ię d z y O tto n e m a C h ro b ry m , k tó r e „ o b s z e r n ie j p r z e d s ta w io n e “ m o ż n a b y ło z n a le ź ć w ty m ży w o cie, w p r a w ia ją n a s w n ie j a k ie z d z iw ie n ie .8 W ia d o m o co p r a w d a , że k o m p le tn y , k la s y c z n y n ie ja k o ż y w o t m ę c z e n n ik a , z a k tó r e g o p r z y k ła d słu ż y ć m o że p o ls k ie m u c z y te ln ik o w i Ż y w o t w ię k s z y ś w . S ta n is ła w a p ió r a W in c e n te g o z K ie lc , o b e jm o w a ł w e d le z w y c z a ju w ie k ó w ś r e d n ic h tr z y części: w ła ś c iw y o p is ż y c ia (v ita ), m o m e n t m ę c z e ń s tw a (passio) o ra z w y p a d k i, il u s t r u ją c e p o ś m ie r tn ą c h w a łę św ię te g o , z w ła sz c z a o p is p r z e n ie s ie n ia je g o c ia ła (tra n sla tio ) lu b c u d a (m ira c u la ), n ie m n ie j je d n a k ta k o b s z e rn e p r z e d s ta w ie n ie w y p a d k ó w z a sz ły c h p o śm ie rc i b o h a te r a i lu ź n o ty lk o z ż y c ie m r e lig ijn y m z w ią z a n y c h m u s i się w y d a ć o so b liw e , a to ty m w ię c e j, że ż a d e n in n y ze z n a n y c h ż y w o tó w ś w . W o jc ie c h a n ie p rz y n o s i n icze g o p o d o b n e g o . Z a ró w n o b o w ie m ż y w o t r z y m s k i (p rz y p i s y w a n y b ą d ź o p a to w i K a n a p a riu s z o w i, b ą d ź R a d z im o w i-G a u d e n te m u , b ą d ź p a p ie ż o w i S y lw e s tro w i II) j a k ż y w o t p ió r a B ru n o n a i p ó ź n ie js z y z n a c z n ie , d w u n a s to w ie c z n y m o ż e p o ls k i ż y w o t T e m p o r e il lo te j o s ta tn ie j części ja k o sa m o d z ie ln e j c a ło ś c i n ie p o s ia d a ją , w s p o m in a ją c ty lk o w k r ó tk ic h s ło w a c h o w y k u p ie n iu c ia ła p rz e z B o le s ła w a
7 P o r. W. K ę t r z y ń s k i : P rz y c z y n k i, 27 n .; S t. K ę t r z y ń s k i : о. c., 4 n., 46— 48; p o d e jm o w a n e p rz e z e ń w p ie r w s z y m z p rz y to c z o n y c h m ie js c p r ó b y w y o d r ę b n ie n ia w te k ś c ie G a lla te g o , co p o c h o d z i o d s a m e g o k r o n ik a r z a , od s u b s tr á t u je g o ź ró d ła n ie w y p a d ły p r z e k o n y w u ją c o ; ry m y , k tó r e m a ją s ta n o w ić c h a r a k te r y s ty c z n e z n a m ię s ty lu sa m e g o G a lla , są p o w s z e c h n y m z ja w is k ie m w h a g io g r a fii, p o r. K . P o l h e i m : D ie la te in is c h e R e im p ro s a . B e r lin 1925; o p is w s p a n ia ło ś c i p r z y ję c ia O tto n a p rz e z B o le s ła w a n ie j e s t ty lk o le g e n d a r n y m id e a liz o w a n ie m c z a só w C h ro b re g o z p e r s p e k ty w y l a t stu , lecz o d b la s k ie m re a ln e j rz e c z y w is to śc i, p o r. T h ie t m a r IV 28; to .też o s tr o ż n ie j sze w y d a je się p o z o s ta n ie n a określonym ^ w y ż e j w te k ś c ie s ta n o w is k u . P o r. te ż L a - b u d a : S tu d ia , s. 252.
5 6 6 M A RIA N P L E Z IA
C h ro b re g o ( B r u n o ) 9 o ra z (ż y w o t T e m p o r e illo ) o z ło ż e n iu ic h w T rz e m e sz n ie , a p o te m w G n ie ź n ie .10 T a k ż e m a ło ro z p o w s z e c h n io n y ż y w o t, a ra c z e j p a s ja , z a c h o w a n a w je d n y m rę k o p is ie z T e g e rn s e e z b y w a w y p a d k i po śm ie rc i ś w ię te g o je d y n ie p a r u s ło w a m i.11 O b s z e rn ie j m ó w ią o n ic h d o p ie ro M ira c u la s a n c ti A d a lb e r ti z X I I I w ., a le te k o r z y s ta ją ju ż w ty m m ie js c u z G a lla za p o ś r e d n ic tw e m Ż y w o tu w ię k sz e g o św . S ta n is ła w a .12 T a k w ię c w o b rę b ie c a łe g o w c z e śn ie jsz e g o p iś m ie n n ic tw a h a g io - g ra fic z n e g o , z o so b ą św . W o jc ie c h a z w ią z a n e g o , z a g in io n a p a s ja , n a k tó r e j o p ie r a ł się G a ll, b y ła u n ik a t e m ze w z g lę d u n a o b s z e rn e r o z b u d o w a n ie o s ta tn ie j sw e j części, tz w . tr a n sla tio , g d z ie a u to r p rz e c h o d z ił ju ż w ła ś c iw ie od h a g io g r a fii n a te r e n o g ó ln eg o d z ie jo p is a r s tw a . F a k t te n , ła tw y do z a u w a ż e n ia , w y p a d ło t u m o c n o p o d k re ś lić , gdyż d o s ta rc z a n a m o n je d n e g o z w ą tk ó w , k tó r e d o p ro w a d z ić m o g ą d o p rz y b liż o n e g o p r z y n a jm n ie j w y ja ś n ie n ia g e n e z y te g o z a b y tk u .
D ru g im ta k i m w ą tk ie m je s t o k o liczn o ść, że stre s z c z e n ie z e ń z a c h o w a ło się w k r o n ic e G a lla . J e ś li n ie m y lą n a s p o c z y n io n e n a d t ą k r o n ik ą o b s e r w a c je i w y c ią g a n e z n ic h w n io sk i, a u to r je j, p isz ą c sw e d zieło w d r u g im d z ie s ią tk u l a t X I I w ., k o r z y s ta ł p rz e d e w s z y s tk im z tr a d y c ji i m a te r ia łó w , ja k ic h d o s ta rc z y ł m u in ic ja to r je g o p ra c y , ó w c z e sn y k a n c le r z B o le s ła w a K rz y w o u s te g o , M ic h a ł z r o d u A w d a ń c ó w .18 O w a pa ssio s a n c ti A d a lb e r ti b y ła , p o z a ja k im ś k a le n d a r z e m d w o rs k im , z a w ie r a ją c y m z a p is k i c h ro n o lo g ic z n e z czasó w W ła d y s ła w a H e r m a n a i K rz y w o u s te g o i m o że p o za n ie z n a n y m i b liż e j n o ta ta m i sam e g o M ic h a ła , je d y n y m ź ró d łe m p is a n y m , n a ja k im o p rz e ć się m ó g ł k r o n i k a r z .1,5 J e ś li w ię c o b a p o z o sta łe ź ró d ła p o c h o d z iły z k a n c e la r ii k s ią ż ę c e j, to i o w a p a ssio m o g ła s t a m t ą d d o s ta ć się do r ą k k r o n ik a r z a .15 N ie d z iw i lib y ś m y się z re s z tą , g d y b y ją w k a n c e la r ii p rz e c h o w y w a n o , gdyż, j a k w y k a z a liś m y co d o p ie ro , z a w ie r a ła o n a sp o ro m a t e r ia łu w a ż n ie js z e g o d la p o lity k i p o ls k ie j, n iż d la k u lt u św . W o jc ie c h a . K a n c e la r ia zaś, n a w e t n ie w y o d rę b n io n a je s z c z e w X I i X I I w. z g ro n a k a p e la n ó w k s ią ż ę c y c h , b y ła in s ty tu c ją , k tó r a m u s ia ła się tro sz c z y ć i tr o s z c z y ła fa k ty c z n ie o p o s ia d a n ie i z a c h o w a n ie te g o r o d z a ju p is m : w y ra ź n ie p o św ia d c z o n e to m a m y d o p ie ro o d n o śn ie do k r o n ik i K a d łu b k a , o k tó r e j w p o ło w ie X I I I w . n a w e t w k u r i i p a p ie s k ie j b y ło w ia d o m o , iż z n a jd u j e się „ w a r c h iw u m k s ię c ia p o ls k ie g o “,10
9 M P H I, 221. 10 M P H IV , 220. 11 M P H I, 156. 12 M P H IV , 235 — 238; p o r. u w a g i w y d a w c y , W. K ę t r z y ń s k i e g o : ta m ż e , s. 224 n . 13 K r o n ik a G a lla , s. 182 — 188; s. 192 — 194. 14 ta m ż e , s. 191 n. и т . T y c : Z d z ie jó w k u l t u r y w P o ls c e śre d n io w ie c z n e j. P o z n a ń 1925, s. 105, w y r a ż a b e z b liż sz e g o u z a s a d n ie n ia , p rz y p u s z c z e n ie , że G a ll z a p o z n a ł się z o w ą p a ss io w b ib lio te c e k a p it u ły g n ie ź n ie ń s k ie j.
10 L is t I n o c e ń te g o IV do f r a n c is z k a n in a J a k u b a z V e ile tr i, in k w iz y to r a s p r a w y św . S ta n is ła w a w P o ls c e : lib r u m c h r o n ic o r u m q u o a d c a p itu lu m p e r tin e n s e x a r c h iv io d u c is P o lo n ie a d n è g o c iu m m e m o r a t u m tib i e d itu m ... c o n sid é ra d ilig e n te r K o d . K a t. K ra k . I n r 33; p o r. O. B a l z e r : P is m a p o ś m ie r tn e I. L w ó w 1934, s. 197.
N A JSTA R SZY ZA BY TEK H IS T O R IO G R A F II P O L S K IE J 567 a le p rz e c ie ż n ie g d zie in d z ie j p rz e c h o w y w a ła się k r o n i k a G a lla , j a k to m ie liś m y sp o so b n o ść w y k a z y w a ć , p o m im o że k a p e la n i K rz y w o u s te g o o d n o sili się po ś m ie rc i M i c h a ła A w d a ń c a j a k n a jg o r z e j do je j a u t o r a : 17 b y ła je d n a k d o k u m e n te m z b y t c e n n y m , a b y z n ie j z le k k im s e rc e m re z y g n o w a ć .
N ic z a te m n a tu r a ln ie js z e g o j a k p rz y p u s z c z e n ie , że p rz y k a n c e l a r ii - k a p li c y k s i ą żęcej p rz e c h o w y w a n o p rz e z w . X I, o c a lo n ą z k a ta s tr o f y p a ń s tw o w o ś c i n a s z e j po ś m ie r ci M ie sz k a II, p a s ję św . W o jc ie c h a , k tó r a z a w ie r a ła ty le in te r e s u ją c y c h p o ls k ą r a c ję s ta n u m o m e n tó w . T a s a m a o k o liczn o ść tłu m a c z y ta k ż e f a k t je j z a g in ię c ia : k ie d y p o w s ta ła k r o n i k a G a lla , u jm u ją c a z a ró w n o o p is a n e w te j p a s ji w y p a d k i, j a k i sz e re g in n y c h , w cało ść w y ższeg o rz ę d u , s t a r y r ę k o p is p r z e s ta ł b y ć p o tr z e b n y i p o zw o lo n o m u zniszczeć b e z s k r u p u łó w , czy m oże p o d a ro w a n o p r z y sp o s o b n o śc i ja k ie m u k o śc io ło w i czy, k la s z to ro w i, k tó r y n ie p o s t a r a ł się w p o rę o je g o p rz e k o p io w a n ie . I d e n ty c z n y los s p o tk a ł z re s z tą w s to l a t p ó ź n ie j sa m e g o G a lla ; p o ja w ie n ie się k r o n ik i W in c e n tego, b a rd z ie j o d p o w ia d a ją c e j g u s to m e p o k i i o b e jm u ją c e j ta k ż e n o w sz e d z ieje, z d e z a k tu a liz o w a ło p o p rz e d n ik a , o d e b ra ło m u c h a r a k t e r d o k u m e n tu p a ń s tw o w e g o i u s u n ęło w cień . T o n ie ty lk o s z e rz ą c y się od p o c z ą tk u X I I I w . k u l t św . S ta n is ła w a w y p a r ł G a lla z u ż y tk u i o m a l n ie p r z y p r a w ił go o z a g ła d ę ; w z n a c z n e j m ie rz e p rz y c z y n ił się do .tego f a k t, że p o s ia d a n o ju ż n o w sz e — a w ię c i le p sz e w e d le p o p u la r n y c h w y o b ra ż e ń — p rz e d s ta w ie n ie teg o sa m e g o te m a tu .18
M im o c h o d e m p o d k re ś lić tr z e b a o g ro m n ą , n ie m a l d e c y d u ją c ą ro lę k a n c e l a r ii w n a szej h is to r io g r a f ii śre d n io w ie c z n e j. Ż e k r o n ik a G a lla je j z a w d z ię c z a w z n a c z n e j m ie rz e sw e p o w s ta n ie , w y k a z y w a liś m y n a in n y m m ie js c u .19 N a jp ra w d o p o d o b n ie j z k a n c e la rii K a z im ie rz a S p ra w ie d liw e g o , a n ie ze s c h o la s te r ii k ra k o w s k ie j w y sz ła ró w n ie ż k r o n ik a K a d łu b k a : p r z e d s ta w ia o n a p rz e c ie ż t e n s a m co p o p rz e d n ic z k a ty p g e sta k sią ż ę c y c h ,20 a d z ie ła te g o r o d z a ju n a jł a tw ie j w k a n c e la r ii się r o d z i ł y ; 21 to te ż w y p o w ie d z ia n e ju ż p rz e z B a l z e r a 22 p rz y p u s z c z e n ie , że K a d łu b e k b y ł po p o w ro c ie ze s tu d ió w z a g r a n ic ą k a n c le rz e m K a z im ie rz a S p ra w ie d liw e g o , p o p rz e ć m o ż n a o b s e r w a c ją , że c z ło w ie k t a k w y so k o n a s w o je czasy , z w ła sz c z a w p r a w ie w y k s z ta łc o n y b y ł z n a t u r y rz e c z y n a jp o w a ż n ie js z y m k a n d y d a te m n a to sta n o w is k o , n a k tó r e n a s t ę p n ie L e sz e k B ia ły p o w o ła ł z a n a lo g ic z n y c h w z g lę d ó w ró w n ie w y k s z ta łc o n e g o i b y w a łeg o z a g ra n ic ą Iw o n a . F a k t p rz e c h o w y w a n ia te j k r o n ik i w a r c h iw u m k s i ę ż ę c y m 23 17 K r o n ik a G a lla , s. 6 n., 138, 193. 18 T y m i u w a g a m i n a le ż y u z u p e łn ić m o je p rz e d s ta w ie n ie n ie p o p u la rn o ś c i G a lla w X I I I w ., K r o n ik a G a lla , s. 7 n. 19 T a m ż e 181 n n , z w ła sz c z a 187. 20 B a l z e r : o. c. 250 n n ., M. P 1 e z i a : G e n e a lo g ia G a lla i K a d łu b k a . M e a n d e r II, 1947, s. 525 — 537. 21 K r o n ik a G a lla , s. 187. 22 о. c., s. 59 n n . 23 P o r. w y ż e j u w . 16. P rzeg lą d H isto ry czn y — 11
568
M A TERIAŁY ró w n ie ż n ie ’ m a ło za ty m p rz y p u s z c z e n ie m p rz e m a w ia . Z k o le i W in c e n ty z K ie lc , d a w n y k a p e la n b is k u p a Iw o n a ,24 s p is a ł o k o ło r. 1240 Ż y w o t m n ie js z y św . S ta n is ła w a , b ę d ą c y d z ie łk ie m n a w p ó ł h is to ry c z n y m , n a w p ó ł h a g io g r a fic z n y m .25 T e m u W in c e n te m u , k tó r y j e s t n a p e w n o a u to r e m Ż y w o tu w ię k sz e g o te g o ż św ię te g o , w o ln o p rz y p is a ć ta k ż e a u to r s tw o Ż y w o tu m n ie js z e g o , s k o ro w o b y d w u p o ja w ia się te n s a m fr a z e s o p o b y c ie a u to r a w S z c z e p a n o w ie i o k a z a n iu , ja k i e m ia ł w ta m te js z y m d r e w n ia n y m k o ś - c io łk u ;20 ta s a m a o k o lic z n o ść tłu m a c z y ró w n ie ż , d la c z e g o o w e m u W in c e n te m u , k ie d y b y ł ju ż u s c h y łk u ż y c ia ,27 b is k u p P r a n d o t a i k a p itu ła , k tó r e j s a m W in c e n ty b y ł k ie d y ś c z ło n k ie m , p o w ie rz y li n a p is a n ie n o w eg o , „ r e p r e z e n ta c y jn e g o “ ż y w o tu św ieżo k a n o n i z o w a n e g o św ię te g o . D a le j J a n k o z C z a rn k o w a b y ł, j a k w ia d o m o , p o d k a n c le rz y m k r ó le w s k im , a z k a n c e l a r ii O le śn ic k ie g o w y s z e d ł n a k o n ie c n a jz n a k o m its z y z n a s z y c h d z ie jo p is a rz y ś re d n io w ie c z n y c h , J a n D ługosz. T e n sz e re g fa k tó w w y s ta r c z a , a b y u p rz y to m n ić so b ie, j a k cz y n n o śc i k a n c e l a r y jn e p rz y g o to w y w a ły lu d z i do z a w o d u h i s to r y k a i z b ę d n y m ju ż b y ło b y p rz y w o d z e n ie lic z n y c h a n a lo g ii z a g ra n ic z n y c h d la teg o z ja w is k a .J e ś li z a te m in te r e s u ją c y n a s ż y w o t św . W o jc ie c h a p rz e c h o w a ł się, z a n im d o ta r ł do r ą k G a lla , w k a p lic y - k a n c e la r ii p ie r w s z y c h P ia s tó w , to ja k ż e w y o b ra z ić so b ie n a le ż y je g o g e n ezę? P o ty m , co p o w ie d z ia n o p o w y ż e j o jeg o z a w a rto ś c i, sa m o n a s u w a się p rz y p u s z c z e n ie , że s p isa n o go z in ic ja ty w y , a m o ż e w rę c z z p o le c e n ia C h ro b re g o , ce le m u p a m ię tn ie n ia ty c h fa k tó w , z w ią z a n y c h s w ą g e n e z ą z k u lt e m św ię te g o W o jc ie c h a , a le d a le k o p o z a s p r a w y k u lto w e w y k ra c z a ją c y c h , n a k tó r y c h u tr w a l e n iu m u s ia ło z a le żeć p o ls k ie j r a c j i s ta n u . J e ś li p o ło ż o n y b y ł ta m t a k w y ra ź n y n a c is k n a f a k t q u a s i- k o r o n a c ji B o le s ła w a p rz e z O tto n a , a n ie b y ło ż a d n e j w z m ia n k i o p ó ź n ie jsz e j ' k o ro n a c ji z p rz y z w o le n ia p a p ie s k ie g o , to s p is a n ie je g o m u s ia ło p o p rz e d z a ć d e fin i ty w n ą k o r o n a c ję z r . 1025.2® A d a le j d o b itn e a k c e n to w a n ie słó w i p o s ta n o w ie ń ce s a rz a , c z y n ią c y c h z w ła d c y p o ls k ie g o s u w e re n n e g o s o ju s z n ik a w r a m a c h u s t r o ju ce s a r s tw a , w m ie js c e k s ię c ia z w ią z a n e g o z c e s a rz e m s to s u n k ie m le n n y m , f a k t u p r z e la n ia n a ń u p r a w n ie ń c e s a r s k ic h w d z ie d z in ie k o ś c ie ln e j, „ k tó r y to u k ła d p a p ie ż S y l w e s te r p o tw ie r d z ił p rz y w ile je m św ię te g o rz y m s k ie g o k o ś c io ła “ (G a ll s. 12,19 F -K ), k a ż e sąd zić, ż e p is a n o to w czasie, k ie d y p o lity k a n ie m ie c k a z a c z ę ła g w a łto w n ie z a p rz e c z a ć p r a w o m n a b y ty m p rz e z C h ro b re g o w r. 1000, a w ię c w o k re s ie w o je n z H e n ry k ie m I I w la ta c h 1004 ■— 1018.
24 K o d . K a t. K ra k . I n r. 14.
25 P o b liż sz e u z a s a d n ie n ie w y p o w ie d z ia n y c h tu p o g lą d ó w n a a u to r a n a js ta r s z y c h ż y w o tó w św . S ta n is ła w a p isz ą c y te sło w a p o z w a la so b ie o d e sła ć do o d d a n e j d o d r u k u p r a c y sw e j o W in c e n ty m z K ielc.
28 T a k s łu sz n ie w n io s k u je K . K r o t o s k i : św . S ta n is ła w b p w ś w ie tle źró d eł. K r a k ó w 1902, s. 67 n n . I n n e o b ja ś n ie n ia te g o f a k t u m n ie j tr a f n e .
27 M P H IV 362: s ta tu m in fin e c o n v e rs a c io n is.
28 T ą o b s e r w a c ją n a le ż y u z u p e łn ić w y w o d y c h ro n o lo g ic z n e S t. К ę t r z у ń -s k i e g о: о. c., -s. 5, -s a m e p rz e z -się z re -s z tą z u p e łn ie -słu -sz n e .
Na j s t a r s z y z a b y t e k h i s t o r i o g r a f i i p o l s k i e j
569
W ty m cza sie w a r u n k i k u lt u r a l n e w P o ls c e , św ieżo d o p ie ro w łą c z o n e j w o b rę b k u l t u r y ła c iń s k ie j, n ie d a w a ły in n y c h m o ż liw o śc i u tr w a l e n ia w p iś m ie h is to ry c z n y c h w y p a d k ó w g n ie ź n ie ń s k ic h z r. 1000; w s z a k n a p ie r w s z ą k r o n ik ę tr z e b a b y ło c z ek ać u n a s je s z c z e p e łn e sto la t. N a to m ia s t lic z n e p o w s ta w a n ie d z ie ł h a g io g ra fic z n y c h , z w ią z a n y c h ze ś m ie rc ią m ę c z e ń s k ą i z k a n o n iz a c ją św . W o jc ie c h a , n a s u w a ło m y śl, a b y f a k t y k o ś c ie ln o - p r a w n e i p o lity c z n e , do k tó r y c h is tn ie n ia ś m ie rć t a i k a n o n iz a c ja n ie w ą tp liw ie u to r o w a ły d ro g ę , z a p is a ć w fo r m ie o b s z e rn e g o p r z e d s ta w ie n ia je g o k u l t u p o ś m ie rtn e g o . Z e w z g lę d u n a to i n a u ż y ty p rz e z G a lla w y ra z p a ssio s łu s z n y w y d a je się w y p o w ie d z ia n y ju ż w li te r a tu r z e p o g lą d ,29 że n ie b y ł to p e łn y ż y w o t m ę c z e n n ik a , a le je d y n ie o p is je g o p o b y tu w P o ls c e i ś m ie rc i ze sz c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m n a s tę p s tw te j o s ta tn ie j, a p rz y ró w n o c z e s n y m o d m a lo w a n iu w ła d c y p o ls k ie g o ja k o o so b liw e g o o p ie k u n a i p ie rw s z e g o c z ciciela n o w e g o ś w ię te g o o ra z p o d k re ś le n iu j e d n o m y ś ln o śc i, j a k ą on i O tto o s ią g n ę li w e w s z y s tk ic h o b c h o d z ą c y c h ic h s p r a w a c h u g ro b u m ę c z e n n ik a . P o p u la r n y m k u lte m św . W o jc ie c h a i im ie n ie m O tto n a z a s ła n ia n o w te n sp o só b św ieżo n a b y te p r a w a p o ls k ie p rz e d u ro s z c z e n ia m i z m ie n io n e j w m ię d z y c z a sie g ru n to w n ie p o lity k i C e s a rs tw a . L ite r a c k im z a ś n a rz ę d z ie m te g o p o c ią g n ię c ia p o lity c z n e g o s ta ła się — je d y n a w ó w c z e sn y c h w a r u n k a c h d o s tę p n a — f o r m a ż y w o tu , lu b r a c z e j p a s j i św . W o jc ie c h a .
K to b y ł a u to r e m te g o n ie z m ie r n ie c ie k a w e g o d o k u m e n tu h is to ry c z n e g o , d o m y ś la ć się m o ż n a ro z m a ic ie , a w y k a z a ć tr u d n o . M oże b y ł n im , j a k p rz y p u s z c z a się dość p o w sz e c h n ie , św ; B ru n o 30, a m o ż e k to k o lw ie k in n y z d u c h o w n y c h (o p a t Т и п і?), k tó r y c h B o le s ła w C h ro b ry p o tr a f ił s k u p ić k o ło sie b ie i u c z y n ić w y k o n a w c a m i s w o je j m y ś li p o lity c z n e j. W k a ż d y m ra z ie r o la in s p ir a t o r a p r z y p a d ła z a p e w n e s a m e m u B o le s ła w o w i i o n u d z ie lił p is z ą c e m u sz e re g u in f o r m a c ji,31 j a £ ró w n ie ż d y r e k ty w , co n a le ż y z a p is a ć . O n te ż b y ł p ra w d o p o d o b n ie d la b e z p o ś re d n ie g o a u to r a c o e p ti o p eris o p lfe x , j a k w s to l a t p ó ź n ie j d la G a lla k a n c le r z M ic h a ł. P rz y p u s z c z e n ie ta k ie godzi się w z u p e łn o ś c i z s z e ro k o śc ią je g o h o ry z o n tó w i u m ie ję tn o ś c ią w y k o r z y s ta n ia w s z e l k ic h e le m e n tó w m a te r ia ln y c h i m o r a ln y c h n a p o p a rc ie sw y c h z a m ie rz e ń p o lity c z n y c h . N a w e t z k ró tk ie g o w y c ią g u , ja k i n a m G a ll z a c h o w a ł, w ie je w y r a ź n ie d u c h , o ż y w ia ją c y w s z y s tk ie p o c z y n a n ia C h ro b re g o w s to s u n k u do c e s a r s tw a : in t e n c ja z a w a r o w a - n iá za k a ż d ą c e n ę te g o , ćo p ó ź n ie j G a ll o k re ś lił ja k o lib e r ta s c m tiq u a P o lo n ia e, „ s t a r o d a w n a n ie z a w isło ść P o ls k i“ (s. 95, 2 F -K ).
N ie m y lim y się w ię c z a p e w n e , n a d a ją c o s o b liw e m u te m u p is e m k u im ię „ n a j s t a r szego z a b y tk u h is to r io g r a f ii p o ls k ie j“ . C hoć w y szło o no sp o d o b ceg o o c z y w iśc ie p ió ra ,
2" F i j a ł e k , 1. c.
30 O b a j K ę t r z y ń s c y , V o i g t , F i j a ł e k , o s ta tn io L a b u d a : S tu d ia , s. 251, Ś w . W o jc ie c h , s. 93 n . Z d e c y d o w a n ie p rz e c z y ta k ie j h ip o te z ie M . P e r l b a c h w K w a r t a ln ik u H is to ry c z n y m X IV 1900, 407 n.
57Ü M A TER IA ŁY
p r z e n ik n ię te j e s t p o ls k im i id e a m i p o lity c z n y m i, k tó r e c h y b a w n im po r a z p ie rw s z y z n a la z ły p is a n y w y ra z . P o w s ta n ie s w o je z a w d z ię c z a ć się z d a je in ic ja ty w ie C h ro b re g o , a ró w n o c z e śn ie , ch o ć z f o r m y n a le ż y do h a g io g r a fii, z tr e ś c i ra c z e j do h is to rio g r a f ii p o lity c z n e j p o w in n o b y b y ć zaliczo n e. T a c h a r a k te r y s ty c z n a tr e ś ć i to p r z e z n a c z e n ie z a d e c y d o w a ło o je g o lo s a c h : ja k o n ie n a d a ją c e się do p o tr z e b k u lto w y c h n ie b y ło p rz e p is y w a n e u n a s i p o za P o ls k ą (choć B o le s ła w p o s t a r a ł się z a p e w n e , a b y ja k ie ś je g o e g z e m p la rz e z n a la z ły się p o z a g r a n ic a m i k r a j u i ta m p e łn iły s w o ją ro lę p r o p a g a n d o w ą , n a o b c y c h r a c z e j n iż n a sw o ich , n ie z n a ją c y c h jesz c z e w ó w c z a s p is m a a n i ła c in y , o b lic z o n ą ); a z c h w ilą , k ie d y z a s tą p io n e z o sta ło w k a n c e la r ii p o ls k ie j p rz e z o b s z e rn ie js z y z a b y te k h is to ry c z n y , p o p a d ło w z a n ie d b a n ie i zn iszczało . F a k t, że n ie p rz e p is y w a n o go n ig d z ie , z d a je się m o cn o p o p ie r a ć w y ra ż o n e w y ż e j d o m y sły . Cele, ja k i m m ia ło słu ż y ć i o k o lic z n o śc i p o w s ta n ia o k r e ś la ją te ż w a rto ś ć z a c h o w a n e g o zeń u G a lla w y c ią g u ja k o ź ró d ła h is to ry c z n e g o : w y so k o k a ż e j ą cen ić czas je g o s p is a n ia , b lis k i o p is y w a n y m w y p a d k o m o ra z ś ro d o w isk o , d o s k o n a le o n ic h p o in fo rm o w a n e , 7 k tó re g o w yszło. Z d ru g ie j s tro n y n ie m o ż n a tr a c ić z oczu f a k tu , że b y ł to in s tr u m e n t p o ls k ie j „ d o k u m e n ta c ji p o lity c z n e j“, ja k b y ś m y się w y ra z ili d z is ia j, a w ięc z n a t u r y rz e c z y n ie w o ln y od te n d e n c ji, p r z y n a jm n ie j w d o b o rz e p r z e d s ta w ia n e g o m a te r ia łu . N ie m n ie j z a s łu g u je on w p e łn i n a to, a b y o b o k n ie m ie c k ie j w e r s ji w y p a d k ó w g n ie ź n ie ń s k ic h z r. 1000, z a c h o w a n e j u T h ie tm a r a , s ta n ą ć ja k o ic h w e r s ja p o ls k a , d la n a s ty m c e n n ie js z a , że b ę d ą c a w y ra z e m teg o , co o s p o tk a n iu sw o im i u k ł a d a c h z c e s a rz e m O tto n e m c h c ia ł p a m ię c i p o to m n y c h , a w ię c i n a s z e j, p rz e k a z a ć B o le sła w C h ro b ry .
636 Станислава Августа во вспыш ке этого восстания. Обвинение это нашлось и в оф- ф ициальны х заявлениях властей Конфедерации, а прежде всего в провозглаше нии междуцарствия в ноябре 1770 г. И после поражения Конфедерации для реакционной пропаганды самым надеж ным приемом являлось пугать ш ляхту стремлениями короля к неограниченной власти и сопровождающим их намерением отменить крепостничество. Приём этот особенно сильно действовал среди политически неподготовленной провинциональ- ной шляхты. Угрозы эти особенно распространялись до созыва сейма 1773 г. Про тивники Станислава Августа пользовались ними в т. наз. период Непрерывного Совета (Radai Nieustająca') Употребляла их конечно такж е Тарговицкая Конфеде рация. Настоящая статья, составляющая обзор этой пропагандистской акции, в пер вую очередь в 1766—1773 г., основана главным образом на рукописных материа лах, так как большинство антипрогрессивной публицистики (памфлеты, апокри ф ы и т. п.), распространялось в стране лиш ь в виде рукописей. Факт, что еще сегодня без затруднений можем найти много таких копий (впрочем некоторые из них — это настоящие уники) свидетельствует о широком охвате этой пропаганды. МАРИАН ПЛЕЗЯ ДРЕВНЕЙШИЙ ПАМЯТНИК ПОЛЬСКОЙ ИСТОРИОГРАФИИ (Затерянное Ж итье св. Войцеха) В хронике Галля, в описании гнезненского съезда Болеслава Храброго с Отто ном III в 1000 году, мы находим заметку, что более подробное описание имеется в книге, посвященной мученической смерти св. Войцеха, в настоящее время науке уж е не знакомой. Автор вопреки взглядам П. Давида не сомневается, что „Ж итие” это действительно существовало (примечание 3). Подвергая анализу отрывки хро ники Галля, которые, к а к кажется, основаны на утерянном „Ж итии”, автор обра щает внимание, что сочинение это не составляло полного „Ж ития” святого, а только описание его пребывания в Польше и его смерти. Оно содержало гораз до более подробное, чем другие, сохранившиеся „Ж ития”, описание происшествий после смерти святого. Хранилось оно, быть может, в канцелярии — княжеской часовне — материалами которой, как каж ется, пользовался автор хроники. Высокая степень правдонадобия, что „Ж итие” хранилось в часовне —• канце лярии, позваляет допустить, что оно было составлено вероятно перед коронацией Болеслава (1025 г.), по его инициативе для того, чтобы увековечить важ ны е для к н язя факты, связанные генетически с культом св. Войцеха. Вопрос авторства утерянного „Ж ития” неясен. Автором могло быть только лицо из княжеской среды (быть может св. Брунон или аббат Туни), роль вдохнови теля следует признать, вероятно, за самим князем. „Ж итие” это не имело типичной формы описаний жизни святых и было со ставлено не для потребностей культа, а для политических целей. С того момента, когда была составлена хроника Галля „Ж итие” в глазах современников утратило практическое значение, попало в забвение и конец концов пропало. К ак источник утерянное „Ж итие” заслуживает того, чтобы признать его поль ской версией гнезненских событий 1000 г., описанных с другой стороны Титмаром.
ш
Le présent article s’occupe de cette propagande surtout d u ran t les années 1766 — 1773. Il est fondé principalem ent sur des documents non imprimés, vu que le gros de cette littérature antiprogressiste, pamphlets, apocryphes etc. circulaient uniquem ent sous forme de copies manuscrites. Si aujourd’hui encore nous retrouvons sans difficulté de nombreuses copies de de genre — dont quelques unes cependant sont uniques — c’est une preuve de leur large circulation.
MARIAN PLEZIA
LE PLUS ANCIEN MONUMENT DE L ’HISTORIOGRAPHIE POLONAISE (Une biographie inconnue de St. Adalbert)
Dans sa description de la rencontre de l’em pereur Otton III avec le souverain polonais, Boleslas Chrobry, à Gniezno en l’an 1000, la chronique de Gallus mentionne une description plus détaillée, qui se trouverait dans un livre du m artyre de St. Adalbert, que nous ne connaissons pas d’autre source. L ’auteur ne doute pas de l’existence d’un tel livre (note 3), contrairem ent à l ’opinion exprimée p ar P. David. L ’analyse des fragm ents de la chronique de Gallus qui paraissent fondés sur cette biographie perdue, nous fait conclure qu’elle n ’était pas complète et donnait unique m ent le récit du séjour du saint en Pologne et de sa mort. Elle contenait par contre une description beaucoup plus ample des ■ événements qui suivirent la m ort du saint, que les autres biographies conservées. On l’avait sans douté déposée dans la cha pelle — chancellerie du prince, dont les documents servirent à ce qu’il semble, au chroniqueur Gallus,
Il semble probable que la biographie était gardée à la chacellerie, puisqu’elle fu t composée sans doute avant le couronnem ent de Boleslas (en Tan 1025) dans le b u t de conserver le souvenir d ’événements im portants pour le prince, et dont la genèse était liée au culte de St. Adalbert.
La question de savoir, qui fu t l’auteur de cette oeuvre perdue, n ’est pas élucidée jusqu’ici. Il ne se p eu t agir que d ’une personne faisant partie de l’entourage du prince (St. Brunon, ou-bien l ’abbé Tuni); l ’initiative en toute probabilité vint du prince lui même.
Cette biographie n ’avait pas la forme typique des écrits hagiographiques et ne devait sans doute pas servir des buts religieux mais des buts politiques. Quand la chronique de Gallus fu t composée, la biographie perdit aux yeux des contem porains son im portance pratique; elle fu t oubliée et puis perdue. Dans son carac tère de source historique elle m érite d ’être reconnue comme la version polonai- des événements qui eurent lieu à Gniezno en Tan mille, événements décrits d ’autre p a rt p a r le chroniqueur allemand, Thietmar.
!["Gdańsk i Pomorze w XIX i XX wieku : studia z dziejów kultury regionu", Józef Borzyszkowski, Cezary Obracht-Prondzyński, Gdańsk 1999 : [recenzja]]()