Wartości osobowe konsumentów a środki i cele oszczędzania i inwestowania gospodarstw domowych

Adam Sagan

Wartości osobowe konsumentów a

środki i cele oszczędzania i

inwestowania gospodarstw

domowych

Problemy Zarządzania, Finansów i Marketingu 32, 249-259

2013

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO

NR 777 PROBLEMY ZARZĄDZANIA, FINANSÓW I MARKETINGU NR 32 2013

ADAM SAGAN1

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

WARTOŚCI OSOBOWE KONSUMENTÓW A ŚRODKI

I CELE OSZCZĘDZANIA I INWESTOWANIA

GOSPODARSTW DOMOWYCH

Streszczenie

Artykuł poświęcony jest ocenie zależności między typami alokacji zasobów a środkami i ce­ lami oszczędzania i inwestowania w gospodarstwach domowych. W obszarze alokacji na podsta­ wie konfirmacyjnej analizy czynnikowej wyodrębniono dwie strategie: altruistyczną (współpracy) oraz negocjacyjno-rywalizacyjną. Podejście środków-celów (technika APT) zostało zastosowane do oceny zależności między środkami i celami oszczędzania i inwestowania w obszarze usług finansowych. Model wpływu między strategiami alokacji zasobów a dominującymi środkami i celami w obszarze oszczędzania i inwestowania został zbudowany na podstawie wielomianowej regresji logistycznej z czynnikowym predyktorem.

Slowa kluczowe: alokacja zasobów, teoria środków-celów, zmienne ukryte

Wprowadzenie

Jednym z centralnych zagadnień w obszarze marketingu i zachowań kon­

sumenta jest zrozumienie mechanizmów kształtujących strukturę alokacji rzad­

kich zasobów w gospodarstwie domowym. Dominujący zarówno w neokla-

sycznej ekonomii, jak i modelach zachowań konsumenckich „unitarny” model

podejmowania decyzji zakłada, że podmiotem alokacji zasobów rzadkich jest

gospodarstwo domowe jako całość, lub w jego imieniu decyzje alokacyjne są

podejmowane przez tzw. głowę rodziny. Model ten można również nazwać

modelem wspólnych preferencji, modelem altruistycznym, „czarnej-skrzynki”

lub modelem „oświeconego dyktatora”2. Model ten zakłada wspólną wszystkim

członkom gospodarstwa domowego funkcję użyteczności, brak wewnętrznej

rywalizacji o zasoby w gospodarstwie domowym i sprawiedliwą dystrybucję

zasobów w ramach gospodarstwa (oświeceniowo-patriarchalny model alokacji).

Alternatywne ujęcie prezentuje model negocjacyjno-rywalizacyjny, wyja­

śniający alokację zasobów w gospodarstwie domowym przez istnienie we­

wnętrznego, rodzinnego „rynku” i procesy targowania się (bargaining) wśród

członków gospodarstwa domowego wynikającego z nierównego poziomu kapi­

tału społecznego członków rodziny, asymetrii ról społecznych i płciowych,

wartości osobowych i posiadania odrębnych zasobów finansowych3.

Wybór określonej strategii (modeli) alokacji przez gospodarstwo domowe

wynika z wielorakich czynników ekonomicznych, demograficznych i kulturo­

wych. Model altruistyczny jest charakterystyczny dla rodzin wielodzietnych,

częściej preferowany przez kobiety, gospodarstwa domowe znajduj ące się

w gorszej sytuacji materialnej oraz członków rodzin częściej występuj ących

w roli decydentów i nabywców. Jest on również związany, jeśli przyjąć wymia­

ry G. Hofstede’a, z kulturami „żeńskimi” i kolektywnymi. Model negocjacyjno-

rywalizacyjny alokacji jest wiązany silniej z kulturami indywidualistycznymi

i „męskimi”, gospodarstwami o mniejszej liczbie dzieci i lepszej sytuacji mate­

rialnej. Z punktu widzenia ról zakupowych, model ten jest raczej preferowany

przez inicjatorów, informatorów lub doradców.

Sekwencje środków-celów oszczędzania i inwestowania w gospodarstwach

domowych

Preferowane przez członków strategie alokacji zasobów w gospodarstwie

domowym są silnie związane z kierunkami alokacji środków konsumpcji,

oszczędzania i inwestowania. Identyfikacja tych celów była podstawą ogólno­

polskich badań empirycznych prowadzonych przez Katedrę Analizy Rynku

2 H. Alderman et al, Unitary versus collective models o f the household: is it time to shift the burden o f p ro o f „The World Bank Research Observer” 1995, No. 1, s. 1-19, G.S. Becker, A treatise on the family, Cambridge Univ. Press, Harvard 1991, T.C. Bergstrom, Economics in a family way, „Journal of Economic Literature” 1996, No. 34(4), s. 1903-1934.

3 Problem asymetrii władzy w gospodarstwie domowym jest szczególnym polem rozważań w tzw. ekonomi feministycznej, podkreślającej rolę modelu negocjacyjno-rywalizacyjnego w alokacji zasobów rzadkich gospodarstwa domowego. Za: M. Mc Elroy, M.J. Horney, Nash- bargainined household decisions: toward a generalization o f the theory o f demand, „International Economic Review” 1981, No. 22, s. 333-349, M. Manser, M. Brown, Marriage and household decision-making, „International Economic Review” 1989, No. 21, s. 31-44.

Wartości osobowe konsumentów a środki i cele oszczędzania...

251

i Badań Marketingowych w 2012 roku4. Z punktu widzenia alokacji zasobów

gospodarstwa domowego, w obszarze konsumpcji, oszczędzania i inwestowania

do podstawowych ich środków zaliczono:

a) dobra codziennej konsumpcji (A1),

b) dobra trwałego użytku (A2),

c) usługi wyższego rzędu (kultura wypoczynek) (A3),

d) lokaty bankowe (A4),

e) papiery wartościowe (akcje obligacje) (A5),

f) polisy ubezpieczeniowe (A6),

g) kosztowności (złoto, dzieła sztuki itp.) (A7),

h) nieruchomości (działki budowlane, mieszkania itp.) (A8).

Kierunki alokacji zasobów wynikających z celów konsumpcji, oszczędzania

i inwestowania dotyczyły realizacji następujących celów (wartości):

a) funkcjonalnych (podstawowych potrzeb biologicznych) (M1),

b) bezpieczeństwa i zachowania stanu posiadania (M2),

c) przynależności i naśladownictwa zachowań grup odniesienia (M3),

d) uznania społecznego i statusu (M4),

e) samorealizacji i spełnienia (M5),

f) powiększenia wartości i stanu posiadania (bogactwa) (M6).

Analizując środki i cele związane z obszarem usług finansowych, najczę­

ściej przyjmowany jest dychotomiczny podział na środki i cele związane

z oszczędzaniem oraz inwestowaniem. Zakłada się, że pierwsze służą zabezpie­

czeniu posiadanego kapitału, charakteryzuj ą się zaś niskim poziomem ryzyka

związanego z nietrafną alokacją posiadanego zasobu w gospodarstwach domo­

wych. Środki inwestowania natomiast służą powiększeniu wartości, zdobywa­

niu nowych perspektyw i doświadczeń, a tym samym cechuj ą się wyższym

ryzykiem nietrafnej alokacji5.

Analiza łańcuchów środków-celów konsumpcji, oszczędzania i inwestowa­

nia gospodarstw domowych dokonywana jest na podstawie struktury sekwencji

środków i celów aplikacji zasobów i identyfikacji wzorów powiązań między

nimi (Association Pattern Technique). Jest to metoda wykorzystywana w ocenie

4 Badania przeprowadzone zostały w ramach grantu NCN na ogólnopolskiej kwotowej próbie 1100 respondentów i 410 gospodarstw domowych przez Centrum Badań i Ekspertyz Uniwersyte­ tu Ekonomicznego w Katowicach. Badania te są kontynuacją prac, których wyniki zostały opu­ blikowane w monografiach: Wartość dla klienta w układach rynkowych, red. A. Sagan, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków 2010, Wartość dla klienta na rynku konsumpcyjnym, red. A. Sagan, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków 2012.

5 D. Fatuła, Zachowania polskich gospodarstw domowych na rynku finansowym, Wyd. Uniwer­ sytetu Ekonomicznego, Kraków 2010.

re lacji m ię d z y a try b u ta m i, k o rz y śc ia m i i w arto śc ia m i z p ro d u k tu w w y w ia d a c h d ra b in k o w y c h , słu ż ą c y c h do w y o d rę b n ie n ia stru k tu r m o ty w a c y jn o -p o z n a w - cz y c h w p ro c e sie p o d e jm o w a n ia d ecy zji k o n s u m e n c k ic h 6. W efek cie a n a liz y se k w e n c ji p o w ią z a ń m ię d z y śro d k am i i celam i k o n su m p c ji, o sz c z ę d z a n ia i in ­ w e s to w a n ia c z ło n k ó w p o lsk ic h g o sp o d a rstw d o m o w y c h w y o d rę b n io n e z o stały d o m in u ją c e g ru p y sek w en cji. S tru k tu rę czę sto śc i sek w en cji w an a liz o w a n y m o b szarze o s z c z ę d z a n ia i in w e sto w a n ia p rz e d s ta w ia ją ry su n k i 1 -2 .

Rys. 1. Wykres osypiska sekwencji Rys.2. Wykres osypiska sekwencji dla oszczędzania dla inwestowania

Źródło: opracowanie własne Źródło: opracowanie własne

Z e stru k tu ry sek w en cji w y n ik a, że za ró w n o w o b szarze o sz c z ę d z an ia , ja k i in w e sto w a n ia m o ż n a w y o d rę b n ić d o m in u jące (cen traln e) ła ń c u c h y ś ro d k ó w - celó w . S tru k tu rę d o m in u ją c y c h sied m iu ła ń c u c h ó w o sz c z ę d z a n ia i czte re ch ła ń c u c h ó w w o b szarze in w e sto w a n ia p rz e d sta w io n o w ta b e li 1.

D o n ajb ard ziej c e n tra ln y c h u k ła d ó w śro d k ó w -c e ló w w o b szarze o sz c z ę ­ d z a n ia n a le ż ą relacje m ię d z y lo k atam i b a n k o w y m i i d o b ra m i trw a łe g o u ży tk u a z a c h o w a n iem sta n u p o sia d a n ia (A 4 -M 2 , A 2 -M 2 ), lo k atam i b a n k o w y m i a p o w ię k sz e n ie m stan u p o sia d a n ia (A 4 -M 6 ), u słu g a m i w y ż sz e g o rz ę d u a sa m o ­ re a liz a c ją (A 3 -M 5 ) o ra z p o lisa m i i n ie ru c h o m o śc ia m i a z a c h o w a n iem i p o ­ w ię k sz a n ie m sta n u p o sia d a n ia (A 8 -M 2 , A 6 -M 2 , A 8 -M 6 ). P o d sta w o w y m c e ­ le m o sz c z ę d z an ia , o sią g a n y m je d n a k p rz e z b a rd zo zró ż n ic o w a n e śro d k i (od lo k a t b a n k o w y c h p o n ie ru c h o m o śc i), j e s t zac h o w a n ie sta n u p o siad an ia.

6 Na temat teorii środków-celów i wywiadów drabinkowych: A. Sagan, Badania marketingo­ we. Podstawowe kierunki, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków 2004, E. Kąciak, Teoria środków-celów w segmentacji rynku, Wolters Kluwer business, Warszawa 2012.

Wartości osobowe konsumentów a środki i cele oszczędzania...

253 Tabela 1 Dominujące układy sekwencji środków-celów w obszarze oszczędzania i inwestowania

Obszar Typ sekwencji Liczność Procent

Oszczędzanie A 4-M 2 126 11 A 2-M 2 103 9 A 3-M 5 102 9 A 4-M 6 91 8 A 8-M 6 88 8 A 8-M 2 85 7,5 A 6-M 2 77 7 Inwestowanie A 8-M 6 260 24 A 8-M 2 180 16 A 4-M 2 107 10 A 6-M 2 88 8

Źródło: opracowanie własne

W przypadku inwestowania zasobów dominujące sekwencje obejmują nie­

ruchomości służące do powiększania stanu posiadania (A8-M6) oraz środki

(nieruchomości, lokaty i polisy) służące do zachowania stanu posiadania (A8-

M2, A4-M2, A6-M2). Układy sekwencji wskazują, że członkowie gospodarstw

domowych w niewielkim stopniu różnicuj ą instrumenty oszczędzania i inwe­

stowania, których realizacja podstawowej wartości związana jest z poczuciem

bezpieczeństwa i zachowania istniejących zasobów.

Strategie alokacji zasobów a sekwencje inwestowania i oszczędzania

W celu wyjaśnienia struktury dominujących środków i celów oszczędzania

oraz inwestowania zastosowano wielomianowy model regresji logistycznej.

Wybory dominujących sekwencji są wyjaśniane za pomocą preferowanej stra­

tegii alokacji zasobów przez poszczególnych członków gospodarstwa domowe­

go (żony, męża oraz - jeżeli nie było to gospodarstwo jednej osoby lub pary

osób - najstarszego dziecka w rodzinie). W pierwszym etapie analizy, na pod­

stawie wskaźników odzwierciedlających model alokacji, została zbudowana

dwubiegunowa, jednowymiarowa skala altruizmu alokacji zasobów pozwalaj ą-

ca na identyfikację pozycji członka rodziny na continuum strategii rywalizacyj-

no-negocjacyjnej vs. altruistycznej. Struktura pozycji i wskaźniki rzetelności

przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2 Rzetelność skali strategii altruistycznej alokacji zasobów

Pozycje Skala Alfa Cronbacha po usunięciu

Rho Joreskoga 0,61 L1 0,71

a-Cronbacha 0,60 L2 0,61

Dolna granica rzetelności (Shapiro) 0,63 L3 0,57 Rzetelność na podstawie korelacji tetra-

chorycznych

0,70 L4 0,64

Legenda:

L1 Uważam, że rodzina powinna ograniczać wydatki na indywidualne potrzeby poszczegól­ nych osób na rzecz zaspokojenia wspólnych potrzeb.

L2 Dobro wspólne całej rodziny jest ważniejsze niż zaspokajanie zachcianek, dążeń i przy­ jemności każdego z osobna.

L3 Lepiej realizować się dzięki dobrom i usługom służącym całemu gospodarstwu domowe­ mu niż indywidualnym potrzebom każdego z osobna.

L4 Radość życia czerpię w większym stopniu z dóbr i usług, które służą wszystkim członkom rodziny - niż tych przeznaczanych na moje osobiste potrzeby.

(L5) Zawsze dążę do wyodrębnienia z dochodów wspólnych rodziny osobnych środków na zaspokojenie moich indywidualnych potrzeb.

Źródło: opracowanie własne.

W celu określenia punktu zakotwiczenia skali dwubiegunowej i oceny traf­

ności dyskryminacyjnej, do modelu pomiarowego została dodana pozycja zwią­

zana z negocjacyjno-rywalizacyjną strategią alokacji zasobów (pozycja ta ma

silną ujemną korelację z jednoczynnikową skalą altruizmu). Struktura modelu

logitowego jest przedstawiona na rysunku 3. Ma on postać trzygrupowego mo­

delu logitowego (estymowanego w przekrojach rodziny - żony, męża i dziecka)

z uwzględnieniem subiektywnej oceny sytuacji materialnej jako zmiennej towa­

rzyszącej w ocenie zależności między skalą altruistycznej alokacji zasobów

a dominującymi sekwencjami środków-celów w obszarze oszczędzania i inwe­

stowania .

Strategia alokacji a sekwencje środków-celów w obszarze oszczędzania.

W modelu przedstawionym na rysunku 3 występują trzy grupy zmiennych.

W pierwszej grupie znajduje się zmienna określająca przyjmowanie roli decy­

denta w gospodarstwie domowym (dect) oraz zmienne sztuczne identyfikuj ące

kategorie przeciętnej (przec) i dobrej (bog) subiektywnej sytuacji materialnej

(porównawczą kategorią odniesienia jest zła sytuacja materialna). Druga grupa

zmiennych stanowi wymiary skali strategii alokacji zasobów w gospodarstwie 7

7 Dla zwiększenia przejrzystości w interpretacji parametrów modelu, wielomianowa regresja logistyczna uwzględnia tylko cztery najmniej redundantne drabinki dla oszczędzania.

Wartości osobowe konsumentów a środki i cele oszczędzania...

2 55 d o m o w y m . S k a la p o m ia ru strateg ii altru isty czn ej (f2) j e s t s k a lą c z y n n ik o w ą (w sk aźn ik i p 2 3 , p 2 4 , p 2 5 , p 2 6 ), n a to m ia st je d n a p o z y c ja d o ty c z ą c a strateg ii ry w a liz a c y jn o -n e g o c ja c y jn e j (p22) stan o w i u k ła d o d n ie sie n ia d la pierw szej i p o d sta w ę o ce n y tra fn o śc i d y sk ry m in a c y jn e j. T rz e c ia g ru p a z m ie n n y c h id e n ty ­ fik u je k ate g o rie w y o d rę b n io n y c h ła ń c u c h ó w o sz c z ę d z a n ia lu b in w e sto w a n ia w sto su n k u do w sz y stk ic h p o z o sta ły c h . M o d e l te n p o z w a la n a w ery fik acj ę h ip o ­ te z d o ty c z ą c y ch w p ły w u strateg ii a lo k acji n a w y b o ry se k w e n c ji o raz o cen ę z a le ż n o śc i strateg ii alo k a c ji z a so b ó w o d fa k tu b y c ia d e c y d e n te m i su b iek ty w n ej sy tu acji m aterialn ej.

Legenda:

dect - pełnienie funkcji decydenta w gospodarstwie domowym (zmienna binarna) przec - przeciętna ocena sytuacji materialnej (zmienna sztuczna)

bog - dobra i bardzo dobra ocena sytuacji materialnej (zmienna sztuczna)

p23-p24 - pozycje skali altruizmu f2 p22 - skala ocen strategii rywalizacyjnej osz#1 - sekwencja A4-M2 osz#2 - sekwencja A2-M2

osz#3 - sekwencja A4-M6 osz#4 - sekwencja A8-M6

Rys.3. Model alokacji w obszarze oszczędzania

Źródło: opracowanie własne na podstawie obliczeń w programie Mplus7.

N a p o d sta w ie z a ło ż e ń te o re ty c z n y c h p rz e d sta w io n y c h w p o czątk o w ej c z ę ­ ści arty k u łu m o ż n a p rz y ją ć n a stę p u ją c e h ip o tezy :

- strateg ie ry w a liz a c y jn o -n e g o c ja c y jn e silniej w p ły w a ją n a w y b ó r a g re ­ sy w n y c h śro d k ó w i c e ló w o sz c z ę d z a n ia i in w e sto w a n ia (np. w y b ó r a k ­ cji w celu p o w ię k sz a n ia p o sia d a n e g o k ap ita łu ), n a to m ia st strateg ie al- tru isty c z n e w w ię k sz y m sto p n iu w p ły w a ją n a w y b ó r b e z p ie c zn y c h

śro d k ó w i c eló w (np. w y b ó r lo k a t b a n k o w y c h w c e lu z a c h o w a n ia k a p i­ ta łu ),

- re sp o n d e n c i n ie p e łn ią c y ro li d e c y d e n tó w i o c e n ia ją c y su b ie k ty w n ą sy ­ tu a c ję m a te ria ln ą ja k o p rz e c ię tn ą silniej p re fe ru ją strateg ię a ltru isty c z - n ą, n a to m ia st d e cy d en ci o dobrej p o strzeg an ej sy tu acji m aterialn ej w y ż ­ sze o c e n y n a d a ją strateg ii ry w a lizacy jn ej.

W m o d e lu d la o b sz a ru o s z c z ę d z a n ia je d y n ie isto tn e o k a z a ły się z a leżn o ści m ię d z y o c e n ą sy tu a c ji m aterialn ej p rz e z c z ło n k ó w g o sp o d a rstw a a s k a lą o ce n y strateg ii a ltru iz m u /ry w a liz ac ji w alo k a c ji zaso b ó w . O c e n ia ją cy sy tu ację m a te ­ ria ln ą ja k o p rz e c ię tn ą w p o ró w n a n iu do b ie d n ie jsz y c h g o sp o d a rstw w y kazuj ą u je m n y zw ią z e k ze s tra te g ią ry w a liz a c y jn ą (preferuj ą raczej z a c h o w a n ia altru - isty c z n e ), a g o sp o d a rstw a b o g a tsz e - u je m n y zw ią z e k ze s k a lą a ltru iz m u (p re fe ­ r u ją raczej z a c h o w a n ia ry w a liz a c y jn o -n e g o c ja c y jn e ). S trateg ie te n ie w y ja śn ia ją żadnej sek w en cji ś ro d k ó w -c e ló w w o b szarze o szc z ę d z an ia . W y n ik a stąd, że m o d e l o g ó ln y p o tw ie rd z a h ip o te z ę je d y n ie o za le ż n o śc i m ię d z y ce c h a m i re ­ sp o n d e n tó w a w y b o re m ty p u m o d elu .

P o d o b n e m o d ele z o sta ły z b u d o w a n e w p rz e k ro ja c h g ru p d e fin io w a n y c h p rz e z ro le ro d zin n e (m ąż, żo n a, d zieck o ). W y n ik i o sz a c o w a ń m o d e li i w a rto ści p a ra m e tró w p rz e d sta w io n o w ta b e li 3.

Tabela 3 Porównania modeli alokacji zasobów w obszarze oszczędności

Ocena modelu Ogólny Kobiety Mężczyźni Dzieci Logarytm wiary­ godności -4484.707 -1658.436 -1534.315 -1247.291 Kryterium infor- 9023.413 3370.873 3122.631 2548.582 macyjne AIC/BIC 9157.598 3478.303 3228.295 2648.494 f2/p22 - > osz# 1 - A4-M2 -0.083/-0.235 -0.319/-0.293 -0.383/-0.131 0.628/-0.267 osz#2 - A2-M2 -0.368/-0.231 -0.503/-0.173 -1.154*/-0.466 0.566/-0.056 osz#3 - A4-M6 -0.086/-0.282 -0.467/-0.484 -0.337/-0.151 0.918/0.084 osz#4 - A8-M6 -0.036/0.741 -0.069/0.414 -1.185/0.752 1.534/1.097 dect - > p22 -0.073 0.034 -0.402 0.332 f2 0.077 -0.171 0.180 0.074 przec - > p22 -0.359* -0.589* -0.204 -0.274 f2 0.026 0.100 0.002 -0.036 bog - > p22 -0.109 0.046 -0.102 -0.523 f2 -0.317* -0.481 -0.242 -0.295

(*) oznaczono istotne parametry na poziomie p < 0,05

Wartości osobowe konsumentów a środki i cele oszczędzania...

2 57

Z parametrów modeli wynika, że dla poszczególnych grup respondentów

istotne zależności zachodzą między oceną sytuacji materialnej - przeciętnej

a strategią rywalizacyjną (przeciętna ocena sytuacji materialnej kobiet prowadzi

silniej do odrzucenia rywalizacyjnej strategii alokacji zasobów). Wśród męż­

czyzn istotna zależność jest związana z wpływem strategii altruistycznej na

wykorzystywanie środków trwałego użytku do realizacji celów związanych

z zachowaniem stanu posiadania (wraz ze wzrostem znaczenia strategii altru-

istycznej szansa wyboru dóbr trwałych w celu zachowania zasobów (A2-M2)

spada o jedną trzecią (e-1,154 = 0,31).

Strategia alokacji a sekwencje środków-celów w obszarze inwestowania

Podobny model został zbudowany w obszarze inwestowania gospodarstw

domowych, który przedstawiono na rysunku 4.

Legenda:

dect - pełnienie funkcji decydenta w gospodarstwie domowym (zmienna binarna) przec - przeciętna ocena sytuacji materialnej (zmienna sztuczna)

bog - dobra i bardzo dobra ocena sytuacji materialnej (zmienna sztuczna)

p23-p24 - pozycje skali altruizmu; p22 - skala ocen strategii rywalizacyjnej inv#1 - sekwencja A8-M6; inv#2 - sekwencja A8-M2

inv#3 - sekwencja A4-M2; inv#4 - sekwencja A6-M2

Rys. 4. Model alokacji zasobów w obszarze inwestowania

Źródło: opracowanie własne na podstawie obliczeń w programie Mplus7.

W modelu dla obszaru inwestowania, podobnie jak w poprzednim, istotne

okazały się jedynie zależności między oceną sytuacji materialnej przez człon­

ków gospodarstwa a skalą oceny strategii altruizmu/rywalizacji w alokacji za­

sobów. Oceniający sytuację materialną jako przeciętną, w porównaniu

z biedniejszymi gospodarstwami, wykazuj ą ujemny związek ze strategią rywa-

lizacyjną (preferują raczej zachowania altruistyczne), a gospodarstwa bogatsze

- ujemny związek ze skalą altruizmu (preferują raczej zachowania rywalizacyj-

no-negocjacyjne). Strategie te również nie wyjaśniają żadnej sekwencji środ-

ków-celów w obszarze oszczędzania.

Tabela 4 Porównania modeli alokacji zasobów w obszarze inwestycji

Ocena modelu Ogólny Kobiety Mężczyźni Dzieci Logarytm wiary­ godności -4957.554 -1817.645 -1711.938 -1383.887 Kryterium informa- 9969.109 3689.290 3477.876 2821.774 cyjne AIC/BIC 10103.293 3796.720 3583.541 2921.686 f2/p22 - > inv# 1 - A4-M2 -0.008/-0.120 0.198/-0.269 0.110/0.189 -0.859/-0.278 inv#2 - A2-M2 0.055/-0.156 0.226/-0.685* 0.130/0.133 -0.791/0.121 inv#3 - A4-M6 0.212/-0.048 0.077/-0.469 0.638/0.408 -0.391/-0.002 inv#4 - A8-M 6 0.307/0.091 0.715*/-0.356 0.444/0.254 1.061/0.458 dect - > p22 -0.071 0.034 -0.402 0.328 f2 0.087 -0.175 0.191 0.090 przec - > p22 -0.359 -0.589* -0.204 -0.278 f2 0.028 0.102 0.008 -0.016 bog - > p22 -0.113 0.046 - 0.102 -0.522 f2 -0.326* -0.501* -0.249 -0.229

(*) oznaczono istotne parametry na poziomie p < 0,05

Źródło: opracowanie własne na podstawie obliczeń w programie Mplus7.

Parametry modeli wskazuj ą, że istotne relacje dotyczą zależności między

strategią altruistyczną a sytuacją materialną gospodarstwa (ujemna zależność

między sytuacją materialną a altruistyczną strategią alokacji zasobów). Wśród

kobiet wraz ze wzrostem znaczenia strategii rywalizacyjnych szansa wyboru

lokat bankowych w celu ochrony stanu posiadania (A2-M2) spada o połowę

(e-685 = 50%), natomiast wraz ze wzrostem znaczenia strategii altruistycznej

szansa wyboru nieruchomości w celu powiększenia stanu posiadania (A8-M6)

rośnie dwukrotnie (e0715 = 2.04). Wśród kobiet oceniających status materialny

jako przeciętny spada także poparcie dla strategii rywalizacyjnej oraz ocena

Wartości osobowe konsumentów a środki i cele oszczędzania...

2 5 9

Podsumowanie

A n a liz a z a c h o w a ń i w y b o ró w g o sp o d a rstw d o m o w y c h w c o ra z w ię k sz y m sto p n iu u w z g lę d n ia in terak cje zac h o d z ąc e w stru k tu rze g o sp o d a rstw a i p rz y j­ m o w a n e ty p y strateg ii a lo k acji z a so b ó w rzad k ich . J e s t to sz czeg ó ln ie isto tn e w p rz y p a d k u in d y w id u a liz a c ji k o n su m p c ji w stru k tu rze ro d z in y i z e rw a n ia z z a ło ż e n iem o „ u n ita rn o śc i” z a c h o w a ń g o sp o d a rstw d o m o w y c h n a ry n k u . A n a ­ liz a z a c h o w a ń c z ło n k ó w g o sp o d a rstw d o m o w y c h w o b szarze o sz c z ę d z a n ia i in w e sto w a n ia w sk a z u je n a zró ż n ic o w a n e m o d ele za le ż n o śc i m ię d z y s u b ie k ­ ty w n ą p e rc e p c ją sy tu acji m aterialn ej ro d zin y , r o lą z a k u p o w ą a p re fe ro w a n ą stra te g ią a lo k a c ji z a so b ó w i se k w en cjam i w y b o ró w śro d k ó w o ra z ce ló w o sz c z ę d z a n ia i in w e sto w a n ia o raz z a c h o w a ń n a ry n k u p ro d u k tó w fin a n so w y c h i in w esty cy jn y ch .

CONSUMERS' PERSONAL VALUES AND MEANS-ENDS

OF SAVINGS AND INVESTMENTS OF THE HOUSEHOLDS

Summary

The paper is devoted to the estimation of the relationship between the types of resources’ al­ location and means-ends structures of savings and investments in the households. Confirmatory factor analysis of resource allocation scale was used for development of the altruistic-cooperative and non-cooperative/competitive bi-polar dimension of allocation scale. The means - end chains approach (Association Pattern Technique) has been used to assess the relationship between means and ends of saving and investing of the households’ members. Multinomial logit models with latent variables and dummy covariates were used for testing the relationship between means-ends, allocation strategies and socio-demographic characteristic of the family members.

Keywords: resource allocation, means-end theory, latent variables