Jerzy Kowalczyk
O potrzebie słownika zasłużonych
dla ochrony i konserwacji zabytków
Ochrona Zabytków 24/2 (93), 142-143
JERZY KOWALCZYK
0 POTRZEBIE SŁOWNIKA ZASŁUŻONYCH DLA OCHRONY 1 KONSERWACJI ZABYTKÓW
W p ó łto ra w ie k o w y m o k re sie in te n s y w n y c h za biegów , n ie k ie d y d ra m a ty c z n e j w a lk i o zach o w a n ie i u trw a le n ie p o m n ik ó w p o lsk iej k u ltu r y a r ty s ty c z n e j, sp o łe c z e ń stw u n asz em u p rz e w o d zili ci n a jb a rd z ie j św iatli, p o sia d a ją c y w ie dzę fach o w ą, a p rz ez t o b a rd z ie j św iad o m i is to tn y c h w a rto śc i ra to w a n e g o m ie n ia k u l tu r a l nego. Ł ą c z y li oni zazw y czaj w y so k ie poczucie społecznego i o b y w a te ls k ie g o o b o w iąz k u i w ie dzę z o g ro m n y m za p ałem i p a sją . L u d zie ci, s ta ją c się s u m ie n ie m sp o łecz eń stw a, za w aży li n a losie za b y tk ó w , n ie je d n o k ro tn ie n a ich oca le n iu , s ta n ie zachow ania, czy p rz y w ró c e n iu im p ie rw o tn e g o b la sk u . B ył i je s t to szero k i k rą g sp e c ja listó w i w y b itn y c h działaczy, k tó ry c h łą c z y ła w sp ó ln a p a s ja — dzieło s z tu k i i p rz e d łu ż e n ie je g o b y tu oraz o d d a n ie go w słu żb ę społeczną, zgodnie z w a rto śc ia m i h is to ry c z n y m i i a rty s ty c z n y m i.
W p o stu lo w a n y m sło w n ik u w in n i znaleźć się in ic ja to rz y in w e n ta ry z a c ji za b y tk ó w , m u z e a l n ic tw a oraz ci, k tó rz y w czasie za b o ró w p ie rw si rz u c ili hasło społecznej o p iek i n a d z a b y t k a m i p o lsk im i o ra z o rg a n iz o w a li słu żb ę k o n s e rw a to rs k ą , a w O drodzonej P o lsc e b y li in s p ira to ra m i sp e c ja ln e g o u sta w o d a w stw a . S ło w n ik ie m n a le ż a ło b y o b jąć u czd n y ch z a jm u ją cych się te o re ty c z n y m i p o d sta w a m i o c h ro n y z a b y tk ó w , tech n o lo g ią k o n s e rw a to rs k ą oraz k o n se rw a to ró w w sze lk ic h sp ec ja ln o śc i: a rc h i te k tó w p ro je k tu ją c y c h re n o w a c je czy re k o n s tru k c je , a ta k ż e m a la rz y i rz e ź b ia rz y bezpo śre d n io w y k o n u ją c y c h zabiegi, w re szcie h i s to ry k ó w sz tu k i sp o rz ą d z a ją c y c h d o k u m e n ta cje i w y k ła d o w c ó w d ziejó w k o n se rw a c ji. B y ł b y to w ięc s ło w n ik te o re ty k ó w i p ra k ty k ó w , zaw o d o w y ch k o n s e rw a to ró w i h isto ry k ó w . W sło w n ik u p o w in n o znaleźć się m ie jsc e dla n a jb a rd z ie j zasłu żo n y ch , począw szy o d ty ch , k tó rz y ja k ks. K s a w e ry Z ubow ski, A u g u s t Mo szy ń sk i, Iz a b e lla C z a rto ry sk a , K a zim ie rz S tro n - c z y ń sk i czy S e b a stia n S ie ra k o w sk i b y li in ic ja to ra m i m u z e a ln ic tw a , in w e n ta ry z a c ji i o chro n y p o lsk ich p a m ią te k n a ro d o w y c h , p o ty c h , k tó rz y jeszcze dziś d z ia ła ją i o d b u d o w u ją Z a m ek K ró le w s k i w W arszaw ie, k sz ta łc ą m ło d e k a d ry , n a d a l słu żą sw o im d o św iad c zen iem i m o gą b yć d la n a s tę p n y c h p o k o le ń p rz y k ła d e m
142
łączen ia w yso k iej w iedzy z e ty k ą zaw odow ą i o b y w a te lsk ą pow in no ścią.
W p o lsk iej lite r a tu r z e fa ch o w ej m a m y ju ż p re c e d e n s sło w n ik a b io graficznego osób o- w ie lu sp ec jaln o ściach , p ra c u ją c y c h w je d n e j dzie dzinie. M am tu n a m yśli „S ło w n ik p ra c o w n i ków k sią ż k i” (w d ru k u ), z a w ie ra ją c y haisła b io g rafic zn e d ru k a rz y (typ og rafów ), ilu s tr a to rów , in tro lig a to ró w , k sięg arzy , w y d aw có w , b i b lio te k a rz y i bibliog rafów .
B ra k je s t sło w n ik ó w a rty s tó w po lskich, k tó re w d o sta te c z n y m sto p n iu u w z g lę d n ia ły b y k o n s e rw a to rs k ą d ziałaln ość u rb a n is tó w , a r c h ite k tów , rz e ź b ia rz y i m alarzy , choć n ie je d n o k ro t n ie w ielu z n ich całkow icie re z y g n o w a ło z w ła snej in d y w id u a ln e j tw órczości n a rzecz p ie lę g n o w a n ia d aw n ej sztu ki. C zęsto p rz y p o w o je n n y c h re k o n s tru k c ja c h p o w sta w a ły kom po z y c je o n o w y ch w a rto ściach a rty s ty c z n y c h , w a żn y ch d la p rz e m ia n o b iek tu i d lateg o t e w y d a rz e n ia n a le ż y u trw a lić w p u b lik a c ji w ra z z n az w isk ie m a u to ra i d atą. N a jtru d n ie j — ja k w iem y z d ośw iad czen ia — u s ta lić to, co d ziało się d w ad zieścia — trzy d z ieści la t tem u . Z a ra z p o w o jn ie, w g o rączko w y m o k re sie r a to w a n ia i o d b u d o w y n ie zaw sze b y ł czas n a s k ru p u la tn e sp o rz ąd za n ie d o k u m e n ta c ji. P rz e d się b io rstw a i in sty tu c je , k tó re p rz e p ro w a d z a ły w ielk ie p o w o je n n e p race, n ajcz ęście j ju ż n ie istn ie ją , a p o ich a rch iw ac h n ie je d n o k ro tn ie ślad zagin ął. N ie w szy stk o o d n o to w a ły a r t y k u ły ro zp ro szo n e w p ra s ie i w n ieliczn y c h czaso pism ach fach ow ych .
M a te ria ły b io g rafic zn e ży jąc y ch k o n se rw a to ró w i h is to ry k ó w sz tu k i m o żn a by u zy sk a ć d ro g ą d o k ład n ie opraco w an ej a n k iety . K a ż d e m u u czestn ik o w i, k tó ry pośw ięcił energ ię, t a - le n t, la ta p ra c y d la ra to w a n ia i k o n se rw a c ji dzieł s z tu k i w in n o zależeć n a p rz e k a z a n iu p o ko len io m w łasn e g o w k ład u . A n k ie ta p o w in n a zaw ierać, oprócz d an y ch b io g rafic zn y ch , in fo r m acje o p rz e b ie g u stu d ió w o ra z p ra c y zaw o d o w e j, łącznie z w y liczen iem o b iek tó w k o n se rw o w an y c h , czy re k o n s tru o w a n y c h , z p o d a n ie m d at, a ta k ż e załączeniem w y k a zu p u b li k a c ji z te j dziedziny. Je ś li cho d zi o z m a rły c h k o n se rw a to ró w , pom o cne tu b ęd ą k a r to te k i w zw iązk ach b ra n ż o w y c h (SA R P, ZA P, SH S).
W a żn y m ele m e n te m te g o sło w n ik a b y łb y in d e k s m iejscow ości i dzieł, k tó ry m iałb y p o d sta w o w e znaczenie dla badaczy polskiej s z tu k i o ra z d la h isto ry k ó w k o n serw acji, bow iem d o sta rc z y łb y d an y c h o n a jn o w sz y ch p rz e m ia n a c h dzieł. L iczbę h ase ł w sło w n ik u m ożn a b y ło b y ogran iczy ć do około 1000 nazw isk . P r z y sło w n ik ach b io g rafic zn y ch o b ejm u jący c h osoby żyjące, istn ie je zaw sze tru d n y , choć n ie u n ik n io n y , p ro b le m selek cji, ale m ożna by p rz y ją ć k ry te r iu m chronologiczne w ejścia do słu ż b y k o n se rw a to rsk ie j (np. 1950 lu b I960 r.). P o stu lo w a n y sło w n ik m ó głby b y ć — m oim zd an iem — o p ra co w an y w O śro d k u D o k u m en ta c ji Z a b y tk ó w w W arszaw ie, k tó ry dzięki sw y m p o d sta w o w y m celom i sp ra w n e j o rg a n i
zacji je s t n a jb a rd z ie j p re d e s ty n o w a n y do t a kieg o p rzedsięw zięcia.
N ied o cen ian ie u n a s w ażno ści w szelk ieg o r o d z a ju b ib lio g rafii, sło w n ik ó w i d o k u m e n ta c ji źró dło w ej p o w a żn ie u tru d n ia i h a m u je rozw ój b ad ań . N a p rzec iw k o ty m w ażny m , choć t r u d n y m i ż m u d n y m za d an io m w yszed ł O środek D o k u m e n ta c ji Z ab y tk ó w . D lateg o też głów nie do te g o O śro d k a k ie ru ję swój ap e l o p o d jęcie p ra c n ad sło w n ik iem zasłużo ny ch d la o c h ro n y i k o n se rw a c ji zab y tk ó w .
dr Je rz y K ow alczyk
In s ty tu t H istorii S ztu k i UW W arszaw a
THE NEED TO PUBLISH A BIOGRAPHICAL DICTIONARY OF PERSONS MERITIOUS FOR PROTECTION AND CONSERVATION OF MONUMENTS
A p roposal is advanced b y the a u th o r to publ'ish a biograp h ical d ictionary of persons having m erits fn th e field of m o n u m en t protection and co n serv a tion w ith a view in miind to p rese rv e th e m em ory of th e ir co n trib u tio n s m ade for the sake of n ational c u ltu re. The publication of th e ir biographies w ould offer an o p p o rtu n ity to p e rp e tu a te th e la test h istory
of m o n u m en ts w hich have been subjected to co n serv a tion or, in sev eral cases re b u ilt q u ite anew a fte r .the la st w ar. U sing q u estio n n a rie s it is still possible today, the au th o r says, to g ath er ric h biographical m a te ria l from personal in fo rm a tio n w hich can b e come not av a ila b le a fte r few years tim e.
