Badania biograficzne w naukach społecznych

(1)

Kaja Kaźmierska

Badania biograficzne w naukach

społecznych

Przegląd Socjologii Jakościowej 9/4, 6-10

(2)

Kaja Kaźmierska

Uniwersytet Łódzki

Badania biograficzne w naukach społecznych

Badania biograficzne w naukach społecznych wejścia w pole badań naukowych1_{. Szczególną rolę}

pełnią tu różne ekspresje artystyczne, które trzeba uznać za ważne i ciekawe formy działań, niekiedy inspirujące badaczy czy też mające walory eduka-cyjne, a nawet terapeutyczne2_{. Wciąż jednak} zało-żenie oddzielenia tych form aktywności od działań naukowych winno być utrzymane w mocy.

Drugie, niestety dość obszerne, pole zajmują eks-tensywnie rozwijające się badania naukowe prowa-dzone pod szyldem badań biograficznych, chociaż

de facto mają one z nimi niewiele wspólnego. Jak

pi-sałam w innym miejscu:

[s]potykamy się więc z pracami, w których za empi-ryczny materiał biograficzny uznaje się to, co w myśl metodologii badań biograficznych w zasadzie nim nie jest, z badaniami, w których w sposób niefrasobli-wy szafuje się terminologią związaną z warsztatem metodologicznym (np. nazywanie wywiadów swo-bodnych wywiadami narracyjnymi), z interpretacja-mi całkowicie intuicyjnyinterpretacja-mi, ze swoiście rozuinterpretacja-mianą 1_{Na tegorocznym Kongresie European Sociological}

Asso-ciation w Turynie rozmawiałam z osobą, która, jako badacz biograficzny, zaproszona została na warsztat zorganizowany przez grupę badaczy rejestrujących różne dźwięki w środo-wisku człowieka. Obecnie nagrywają oni odgłosy suszarek do rąk i nie wiedzą, jaką metodą dźwięki te analizować. Po-ważnie rozważają użycie metody biograficznej (sic!).

2_{Przykładów takich jest bardzo wiele, odwołam się tylko do}

jednego z nich – działalności Jane Arnfield, aktorki, perfor-merki, która praktykuje aktywność teatralną od ponad dwu-dziestu lat. Jednym z obszarów jej zainteresowań profesjo-nalnych jest problematyka traumy, zwłaszcza w kontekście historii społecznej Kambodży oraz, od niedawna, doświad-czenia Holokaustu. Na zorganizowanej w Łodzi w 2012 roku konferencji przedstawiła monodram oparty o narrację wo-jenną Zdenki Fantlovej, czeskiej Żydówki ocalonej z Zagłady. Trwający godzinę, świetnie odegrany monolog przedstawiał wojenną historię młodej kobiety w dwóch odsłonach: chrono-logicznej opowieści autobiograficznej prowadzonej od dzie-ciństwa przez tragiczne doświadczenie wojny oraz tej samej historii opowiedzianej z perspektywy intymnej relacji autor-ki opowieści z ukochanym mężczyzną, który zginął w czasie wojny. Artystyczna aranżacja i odgrywanie opowiedzianej historii zainspirowane zostało lekturą wspomnień Zdenki Fantlovej i dokonało się w efekcie spotkań Jane Arnfield z au-torką wspomnień i jej akceptacją przekształcenia opowieści autobiograficznej w teatralną formę monodramu.

hermeneutyką. W konsekwencji mamy do czynienia z urodzajem badań biograficznych podejmowanych niejednokrotnie bez należytego namysłu nad teorią i metodologią, co często prowadzi do ich dewaluacji. Budzi też fałszywe przekonanie, że badania biogra-ficzne mogą uprawiać wszyscy, gdyż nie wymagają one szczególnych kompetencji, a każdy, będąc nosi-cielem swojej własnej biografii, posiada wystarczające kompetencje w tej dziedzinie. W związku z narasta-jącą wręcz lawinowo liczbą badań/tekstów biograficz-nych i „wielogłosem” badań biograficzbiograficz-nych możemy dziś mówić nie tylko o różnorodności metodologicz-nej i teoretyczmetodologicz-nej w tej dziedzinie, ale często wręcz o panującym na tym polu chaosie i coraz częstszej niestety dominacji stereotypu opartego o uproszczo-ny obraz metody biograficznej. (Kaźmierska 2012: 10) Wreszcie, trzecie pole, które można określić jako metodę biograficzną w naukach społecznych, jest co prawda również zróżnicowane ze względu na rozwiązania metodologiczne, ale jego cechą jest metodologiczna świadomość w posługiwaniu się określonymi procedurami zbierania, opracowywa-nia, analizy i interpretacji materiałów badawczych. Do głównych podejść w kontekście europejskim3 należy zaliczyć metodę wywiadu autobiograficzno- -narracyjnego Fritza Schützego (2012), powsta-łe w odniesieniu do niej analizy Gabriele Ro-senthal (2012) oparte na wyraźnym podziale na historię życia (life history) i opowieść o życiu (life story) oraz zaczerpniętą od Arona Gurvit-cha analizę pól tematycznych czy popularyzo-waną na Wyspach Brytyjskich BNIM

(Biogra-phical Narrative Interpretative Method) (Wengraf

2012), będącą w istocie angielską interpretacją

3_{Trzeba podkreślić, że chociaż metoda biograficzna}

powsta-ła i rozwinępowsta-ła się w tradycji socjologii amerykańskiej, trud-no jest wskazać jej znaczące osiągnięcia w tej dziedzinie, a zwłaszcza wypracowanie spójnych metodologicznie współ-czesnych podejść, czego przykładem jest chociażby mało udany, w moim odczuciu, tekst na temat wywiadu narracyj-nego autorstwa Susan Chase (2009).

Abstrakt

Słowa kluczowe

Tematem wprowadzenia do bieżącego numeru „Przeglądu Socjologii Jakościowej” po-święconego badaniom biograficznym jest ogólny komentarz dotyczący stanu badań i ana-liz biograficznych w naukach społecznych i ich instytucjonalnego umocowania. We wstę-pie krótko scharakteryzowane i merytorycznie uzasadnione zostały również zawartość i układ tomu.

metoda biograficzna, badania jakościowe, analizy biograficzne

S

twierdzenie, iż perspektywa biograficzna prze-żywa dziś swój renesans stało się już truizmem. Od kilu dekad posługują się nią nie tylko socjologo-wie czy pedagodzy powołujący się na ugruntowaną w obrębie tych dyscyplin tradycję badawczą (w za-leżności od potrzeb reaktywowaną lub reinterpre-towaną), ale też psycholodzy, historycy czy – coraz częściej – artyści. Z namysłem użyłam tu określenia „perspektywa”, a nie „badania” czy „metoda bio-graficzna”, gdyż w moim odczuciu najdokładniej, bo najszerzej, opisuje ono to, co w obszarze zaintere-sowań biografią obecnie dziać się może. Na wstępie zatem należy dokonać wyraźnego podziału pola. Po pierwsze, mamy zatem do czynienia z wieloma inicjatywami pozanaukowymi i pozabadawczymi angażującymi perspektywę biograficzną. Więk-szość z nich za „niegroźne” uznawać można tak długo, jak długo nie przypisują one sobie prawa do

Kaja Kaźmierska,

doktor habilitowana, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, kierownik Katedry Socjo-logii Kultury Uniwersytetu Łódzkiego, wicedyrektor Instytutu Socjologii. Specjalizuje się w badaniach graficznych, zagadnieniach tożsamości i pamięci bio-graficznej. Autorka książek: Doświadczenia wojenne

Po-laków a kształtowanie tożsamości etnicznej. Analiza narracji kresowych (IFiS PAN, Warszawa 1999), Biografia i pamięć. Na przykładzie generacyjnego doświadczenia ocalonych z Zagłady (NOMOS, Kraków 2008) oraz Biography and Memory: The Generational Experience of the Shoah Survi-vors (Academic Studies Press, Boston 2012).

Dane adresowe autorki:

Katedra Socjologii Kultury Instytut Socjologii Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytetu Łódzkiego ul. Rewolucji 1905 r. nr 41 90-214 Łódź e-mail: kajakaz@uni.lodz.pl

(3)

Kaja Kaźmierska

Uniwersytet Łódzki

Badania biograficzne w naukach społecznych

Badania biograficzne w naukach społecznych wejścia w pole badań naukowych1_{. Szczególną rolę}

pełnią tu różne ekspresje artystyczne, które trzeba uznać za ważne i ciekawe formy działań, niekiedy inspirujące badaczy czy też mające walory eduka-cyjne, a nawet terapeutyczne2_{. Wciąż jednak} zało-żenie oddzielenia tych form aktywności od działań naukowych winno być utrzymane w mocy.

Drugie, niestety dość obszerne, pole zajmują eks-tensywnie rozwijające się badania naukowe prowa-dzone pod szyldem badań biograficznych, chociaż

de facto mają one z nimi niewiele wspólnego. Jak

pi-sałam w innym miejscu:

[s]potykamy się więc z pracami, w których za empi-ryczny materiał biograficzny uznaje się to, co w myśl metodologii badań biograficznych w zasadzie nim nie jest, z badaniami, w których w sposób niefrasobli-wy szafuje się terminologią związaną z warsztatem metodologicznym (np. nazywanie wywiadów swo-bodnych wywiadami narracyjnymi), z interpretacja-mi całkowicie intuicyjnyinterpretacja-mi, ze swoiście rozuinterpretacja-mianą 1_{Na tegorocznym Kongresie European Sociological}

Asso-ciation w Turynie rozmawiałam z osobą, która, jako badacz biograficzny, zaproszona została na warsztat zorganizowany przez grupę badaczy rejestrujących różne dźwięki w środo-wisku człowieka. Obecnie nagrywają oni odgłosy suszarek do rąk i nie wiedzą, jaką metodą dźwięki te analizować. Po-ważnie rozważają użycie metody biograficznej (sic!).

2_{Przykładów takich jest bardzo wiele, odwołam się tylko do}

jednego z nich – działalności Jane Arnfield, aktorki, perfor-merki, która praktykuje aktywność teatralną od ponad dwu-dziestu lat. Jednym z obszarów jej zainteresowań profesjo-nalnych jest problematyka traumy, zwłaszcza w kontekście historii społecznej Kambodży oraz, od niedawna, doświad-czenia Holokaustu. Na zorganizowanej w Łodzi w 2012 roku konferencji przedstawiła monodram oparty o narrację wo-jenną Zdenki Fantlovej, czeskiej Żydówki ocalonej z Zagłady. Trwający godzinę, świetnie odegrany monolog przedstawiał wojenną historię młodej kobiety w dwóch odsłonach: chrono-logicznej opowieści autobiograficznej prowadzonej od dzie-ciństwa przez tragiczne doświadczenie wojny oraz tej samej historii opowiedzianej z perspektywy intymnej relacji autor-ki opowieści z ukochanym mężczyzną, który zginął w czasie wojny. Artystyczna aranżacja i odgrywanie opowiedzianej historii zainspirowane zostało lekturą wspomnień Zdenki Fantlovej i dokonało się w efekcie spotkań Jane Arnfield z au-torką wspomnień i jej akceptacją przekształcenia opowieści autobiograficznej w teatralną formę monodramu.

hermeneutyką. W konsekwencji mamy do czynienia z urodzajem badań biograficznych podejmowanych niejednokrotnie bez należytego namysłu nad teorią i metodologią, co często prowadzi do ich dewaluacji. Budzi też fałszywe przekonanie, że badania biogra-ficzne mogą uprawiać wszyscy, gdyż nie wymagają one szczególnych kompetencji, a każdy, będąc nosi-cielem swojej własnej biografii, posiada wystarczające kompetencje w tej dziedzinie. W związku z narasta-jącą wręcz lawinowo liczbą badań/tekstów biograficz-nych i „wielogłosem” badań biograficzbiograficz-nych możemy dziś mówić nie tylko o różnorodności metodologicz-nej i teoretyczmetodologicz-nej w tej dziedzinie, ale często wręcz o panującym na tym polu chaosie i coraz częstszej niestety dominacji stereotypu opartego o uproszczo-ny obraz metody biograficznej. (Kaźmierska 2012: 10) Wreszcie, trzecie pole, które można określić jako metodę biograficzną w naukach społecznych, jest co prawda również zróżnicowane ze względu na rozwiązania metodologiczne, ale jego cechą jest metodologiczna świadomość w posługiwaniu się określonymi procedurami zbierania, opracowywa-nia, analizy i interpretacji materiałów badawczych. Do głównych podejść w kontekście europejskim3 należy zaliczyć metodę wywiadu autobiograficzno- -narracyjnego Fritza Schützego (2012), powsta-łe w odniesieniu do niej analizy Gabriele Ro-senthal (2012) oparte na wyraźnym podziale na historię życia (life history) i opowieść o życiu (life story) oraz zaczerpniętą od Arona Gurvit-cha analizę pól tematycznych czy popularyzo-waną na Wyspach Brytyjskich BNIM

(Biogra-phical Narrative Interpretative Method) (Wengraf

2012), będącą w istocie angielską interpretacją

3_{Trzeba podkreślić, że chociaż metoda biograficzna}

powsta-ła i rozwinępowsta-ła się w tradycji socjologii amerykańskiej, trud-no jest wskazać jej znaczące osiągnięcia w tej dziedzinie, a zwłaszcza wypracowanie spójnych metodologicznie współ-czesnych podejść, czego przykładem jest chociażby mało udany, w moim odczuciu, tekst na temat wywiadu narracyj-nego autorstwa Susan Chase (2009).

Abstrakt

Słowa kluczowe

Tematem wprowadzenia do bieżącego numeru „Przeglądu Socjologii Jakościowej” po-święconego badaniom biograficznym jest ogólny komentarz dotyczący stanu badań i ana-liz biograficznych w naukach społecznych i ich instytucjonalnego umocowania. We wstę-pie krótko scharakteryzowane i merytorycznie uzasadnione zostały również zawartość i układ tomu.

metoda biograficzna, badania jakościowe, analizy biograficzne

S

twierdzenie, iż perspektywa biograficzna prze-żywa dziś swój renesans stało się już truizmem. Od kilu dekad posługują się nią nie tylko socjologo-wie czy pedagodzy powołujący się na ugruntowaną w obrębie tych dyscyplin tradycję badawczą (w za-leżności od potrzeb reaktywowaną lub reinterpre-towaną), ale też psycholodzy, historycy czy – coraz częściej – artyści. Z namysłem użyłam tu określenia „perspektywa”, a nie „badania” czy „metoda bio-graficzna”, gdyż w moim odczuciu najdokładniej, bo najszerzej, opisuje ono to, co w obszarze zaintere-sowań biografią obecnie dziać się może. Na wstępie zatem należy dokonać wyraźnego podziału pola. Po pierwsze, mamy zatem do czynienia z wieloma inicjatywami pozanaukowymi i pozabadawczymi angażującymi perspektywę biograficzną. Więk-szość z nich za „niegroźne” uznawać można tak długo, jak długo nie przypisują one sobie prawa do

Kaja Kaźmierska,

doktor habilitowana, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, kierownik Katedry Socjo-logii Kultury Uniwersytetu Łódzkiego, wicedyrektor Instytutu Socjologii. Specjalizuje się w badaniach graficznych, zagadnieniach tożsamości i pamięci bio-graficznej. Autorka książek: Doświadczenia wojenne

Po-laków a kształtowanie tożsamości etnicznej. Analiza narracji kresowych (IFiS PAN, Warszawa 1999), Biografia i pamięć. Na przykładzie generacyjnego doświadczenia ocalonych z Zagłady (NOMOS, Kraków 2008) oraz Biography and Memory: The Generational Experience of the Shoah Survi-vors (Academic Studies Press, Boston 2012).

Dane adresowe autorki:

Katedra Socjologii Kultury Instytut Socjologii Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytetu Łódzkiego ul. Rewolucji 1905 r. nr 41 90-214 Łódź e-mail: kajakaz@uni.lodz.pl

(4)

Kaja Kaźmierska

metody stosowanej przez badaczy niemieckich, a także, choć szerzej, mieszczącą się w ramie analiz o tym charakterze obiektywną hermeneutykę Urli-cha Overmana oraz metodę dokumentarną Ralfa Bohnsacka. Wszystkie te podejścia, niezależnie od możliwości krytycznego na nie spojrzenia, charak-teryzują się dbałością metodologiczną w procesie zbierania materiału oraz wewnętrznie spójną pro-cedurą analityczną, której wybór przez danego badacza zależy w dużej mierze od przyjętej przez niego perspektywy teoretycznej. Nie należy też za-pominać o propozycji badawczej Daniela Bertaux i Catherine Delcroix opartej na analizie historii ro-dziny, czyli rodzinnego studium przypadku4_. Jak zatem można ocenić stan współczesnych badań biograficznych? Z jednej strony, przy uwzględnie-niu wspomnianych aktywności przypisujących so-bie miano podejścia biograficznego, możemy mówić o dużej inflacji perspektywy biograficznej. Z dru-giej strony należy wskazać na wiele ciekawych ana-litycznie i teoretycznie badań opartych o rzetelną metodologię biograficzną. Na tym polu badacze nie-mieccy wydają się być najbardziej aktywni.

Instytucjonalnie rzecz ujmując, zarówno w struk-turach International Sociological Association, jak i European Sociological Association działają prężnie

4_{Nie można też zapominać o coraz prężniej rozwijającym się}

nurcie historii mówionej (oral history). Również i w tym polu mamy do czynienia z metodologicznym „rozchwianiem” – od rzetelnych, prowadzonych z wielką dbałością metodolo-giczną badań, po amatorskie „wycieczki badawcze”, których autorzy wykorzystują szyld historii mówionej dla nadania określonej rangi działaniom dyletanckim. Do rozstrzygnięcia pozostaje również przyporządkowanie dyscyplinarne. Histo-ria mówiona, choć niekiedy z trudem, zaczyna być uznawana za element warsztatu badawczego historyka. Na gruncie so-cjologii jej pozycja jest wciąż niedookreślona, tym bardziej, że nie każde zainteresowanie przeszłością musi z perspekty-wy socjologicznej zakładać kontekst pamięci indywidualnej i zbiorowej jako głównej ramy odniesienia, z którą historia mówiona jest ściśle związana (Kończal, Wawrzyniak 2011).

sekcje biograficzne (odpowiednio: 38 Research Com-mittee Biography and Society i Research Network 03 Biographical Perspectives on European Societies). Organizowane są konferencje i warsztaty badawcze, stawiane są pytania o możliwości aplikacji badań bio-graficznych (np. w odniesieniu do pracy socjalnej), ale też o ich rolę teoriotwórczą. Pytanie o wyjście od teorii do praktyki ku teorii w perspektywie badań biograficznych staje się ostatnio coraz silniej rozwa-żanym wątkiem. Również w Polsce (z inicjatywy pracowników Katedry Socjologii Kultury Uniwersy-tetu Łódzkiego) zorganizowany został w Łodzi cykl konferencji poświęconych metodzie biograficznej. Pierwsza z nich, zatytułowana Badania biograficzne

w naukach społecznych5_{, odbyła się w 2011 roku. Jej} celem było poznanie dorobku badawczego, podejść teoretycznych stosowanych przez badaczy polskich reprezentujących różne dziedziny nauk humani-stycznych. Druga (międzynarodowa) konferencja, zorganizowana w 2012 roku wspólnie z Uniwersy-tetem w Durham, Katedrę Socjologii Kultury oraz Research Network 03 Biographical Perspectives on European Societies, nosiła tytuł Biographical

Rese-arch: emotion, ethics and performative praxis i

poświę-cona była kwestiom etycznym, roli emocji, metodom wizualnym i performatywnym w kontekście badań biograficznych. Wreszcie trzecie spotkanie, również w gronie międzynarodowym, odbyło się w czerwcu tego roku przy współudziale 38 Research Commit-tee Biography and Society i zatytułowane zostało

Biographical research in the 21st_{century – epistemological} 5_{Jednym z efektów tego spotkania było utworzenie}

comiesięcz-nych seminariów badań biograficzcomiesięcz-nych, na których analizo-wane są, zgłaszane przez chętne osoby, materiały empiryczne związane z realizowanym przez nie aktualnie projektem ba-dawczym (na poziomie prac magisterskich, doktorskich, habi-litacyjnych czy wszelkich innych zamierzeń badawczych). Se-minarium ma charakter otwarty i interdyscyplinarny. Osoby zainteresowane udziałem w nim (zarówno jako słuchacze, jak i autorzy proponowanych do analizy materiałów) mogą zgłosić swój akces, pisząc na adres badania.biograficzne@gmail.com.

issues and ethical dilemmas. Konferencja poświęcona

była przede wszystkim kwestiom metodologicznym oraz etycznym.

Większość tekstów zawartych w prezentowanym Czytelnikowi tomie Metoda biograficzna w naukach

społecznych powstała na podstawie referatów

wy-głoszonych na pierwszej z wymienionych konferen-cji6_{. Numer podzielony jest na trzy części, zgodnie} z problematyką artykułów. I tak, w pierwszej z nich, zatytułowanej Metoda biograficzna – refleksja i

kryty-ka, zamieszczony jest tekst Marka Czyżewskiego,

w którym autor krytycznie odnosi się do aktual-nego statusu metody biograficznej, której, przez jej popularność, grozi banalizacja i instrumentalizacja. Jak ważny i inspirujący jest to głos świadczyć może fakt, iż odwołania to niego (jeszcze w formie wygło-szonego referatu) znaleźć można w innych tekstach (por. Kaźmierska 2012: 10, 14 czy artykuł Daniela Wicentego, przypis 14, w bieżącym numerze). Kolejne dwa teksty poświecone są pokrewnej tematyce, cho-ciaż w różny sposób podejmują krytykę rozważanej w nich problematyki. I tak, podczas gdy Agnieszka Golczyńska-Grondas i Marek Grondas (Biographical

Research and Treatment. Some Remarks on Therapeutic Aspects of Sociological Biographical Interviews)

pokazu-ją różnice i punkty wspólne dla sytuacji autobiogra-ficznego wywiadu narracyjnego oraz spotkania te-rapeutycznego, kładąc nacisk przede wszystkim na charakterystykę interakcyjnych cech spotkania ba-dacz/terapeuta – opowiadający/pacjent oraz na kom-petencje tych pierwszych, Kamila Biały (Możliwości

i ograniczenia przekraczania granic między dyscyplinami naukowymi – na przykładzie psychoterapii humanistyczno- -egzystencjalnej i interpretatywnie zorientowanej socjolo-gii) koncentruje się na kwestii możliwości przekra-6_{Inny zbiór artykułów z tej konferencji ukazał się w 2012 roku}

pod red. Katarzyny Waniek pt. Wykluczanie, marginalność oraz

praca w doświadczeniach biograficznych.

czania dyscyplin naukowych na przykładzie psy-choterapii Gestalt i socjologii interpretatywnej, gdy rzecz dotyczy kontekstów badawczych.

Na drugą część, pod tytuem Analiza (auto)biograficzna

w perspektywie socjologicznej i antropologicznej,

składa-ją się artykuły, w których autorzy w różny sposób korzystają z tekstów kultury spełniających kryteria dokumentów (auto)biograficznych. Przedmiotem zainteresowania Piotra Kulasa (Pomiędzy

autobio-grafią a bioautobio-grafią. Biografia literacka jako źródło badań socjologicznych) jest analiza biografii literackiej jako

przedmiotu badań socjologicznych. Rozważania teoretyczne uzupełnione są odniesieniem do dwóch opublikowanych biografii przedstawiających postaci Czesława Miłosza oraz Ryszarda Kapuścińskiego. Daniel Wicenty (Wokół projektu biografii Adama

Podgó-reckiego: wyzwania koncepcyjne, metodologiczne i społecz-ne), stawiając przed sobą jako badaczem zadanie

ana-lizy biografii uczonego-socjologa, ukazuje związane z tym problemy koncepcyjne, metodologiczne i spo-łeczne. Aleksandra Rzepkowska („Pomieszany świat”

dzieciństwa Johna Maxwella Coetzee. Pisarstwo autobio-graficzne jako przedmiot zainteresowania antropologa kul-tury) podejmuje analizę literackiej autobiografii

Joh-na M. Coetzee z perspektywy antropologii kultury. W trzeciej części tomu, Metoda biograficzna –

kon-teksty badawcze, znalazły się kon-teksty odnoszące się

do konkretnych projektów badawczych. Celem wszystkich artykułów nie jest jednak pokazanie wyników badań, lecz rozważenie kwestii meto-dologicznych. W tekście Kai Kaźmierskiej i Fritza Schützego (Wykorzystanie autobiograficznego wywiadu

narracyjnego w badaniach nad konstruowaniem obra-zu przeszłości w biografii. Na przykładzie socjologiczne-go porównania narracji na temat życia w PRL i NRD)

ukazane zostało zastosowanie autobiograficznego Badania biograficzne w naukach społecznych

(5)