1
SPIS ZA W A R TOŚ C I^, ^ . .
TECZKI ...
S r ? .(tiM... .5 .$.. r?7. .slŁ iv...
I./l. Relacja j e „ -<•■ O . -
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora M a . * - ? I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora —_
II. Materiały uzupełniające relację
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora — -
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. "
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945
lEL/5. Inne ..7 IV. Korespondencja
ą.YcJj, ^yica/iL. r . ' ^ / x \ . s>A ~
V. Nazwiskowe karty informacyjne
VI. Fotografie
oJj' t %f\A}f)rvG
2
3
Toruń, 2 o luty 1988 r.
R e 1 a c j a dotyczy członka konspiracji Stefana Kru
szę wsida^o, ul. Świętopełka 22 / 15 , 87—100 To
ruń.
Urodziłem się 20.I I I . 1916 r. w Tursaie ,pow*Toruń, z ojca Stefami matki Anny z domu Brunatossrska*
Szkołę podstawową, następnie 5 klas sześcioklasowe j Szkoły Wydziałowej ukończyłem w 1935 r. w Toruniu* W maju 1937 r.uzys
kałem dyplom czeladnika w zawodzie ślusarstwo ogólne. Od 1937 - 1938 pracowałem w zakładzie ślusarskim u E.Rdhra, przy ul.Most o-
%
wej w Toruniu.
Od 24.11.1938 r. służyłem w wojsku, jako bombardier, główny mo
tocyklista 8 ~go Dapl-u w Toruniu. Brałem udział w Katanii Wrześ
niowej jako kierowca-łącznik motocyklista w Aimii Pomorze.
Dnia 17—go września 1939 r. na drodze is Brześcia do Kowala, wioząc meldunek do jednostki macierzystej zostałem ostrzelany, w następstwie tego ranny "w głowę i lewą nogę* Zostałem umiesz
czony przez mojego dowódcę kpt Makowskiego i por* Gabryś za wski ego w szpitalu we Włodawie* Po opatrzeniu ran zostałem kierowcą cię
żarówki z amunicją i żywnością, jadąc w kie ru-iku^Ka zimie rza.
Bo niewoli dostałem się 24-go IX*1939 r* w Uśc ibj^^P^uciec zce z niewoli, pod koniec października 1939 r. podjąłem ponownie pracę uB.RtShra, jako mechanik samochodowy, gdzie pracowałem do wyzwolenia.
Ha początku listopada 1939 r. wstąpiłem za namową st*ogn*
Ignaszaka, zamieszkałego wówczas przy ul .Danielewskiego w Toruniu a którego znałem i z którym przyjaźniłem się podczas służby wojsk wej, do Organlzącjij>odziemnej*
St*ogniomistrz Ignaszak prowadził w 8 DiPL-u magazyn mobilizacyj
ny a interesowała go sekcja samochodowa* Z ogn.Igna^żakiem utrzy
mywałem stały kontakt, pozą okresem jego aresztowania przez Gęsta po, co miało miejsca 1940 r* Po jego uwolnieniu udało mi się ponownie nawiązać kontakt, który trwał do stycznia 1945 r* W 3 tyci
niu, około 15-17—go sb*ogn.Ignaszak został argsztowanyLprzez ges
tapo, ślad po nim zaginął. 0 moim kontakcie ze st. ogn.Ignaszakiem
4
i
i o mojej działalności sabotażowej wiedział również Alojzy Bednar
ski, zam.wówczas w Toruniu przy ul. Zygmuntowak ie j .
Moja działalność sabotażowa obranie zała się do reperowanjreh przeze mnie samochodów u B .ROhra, a które były zlecane do naprawy przez Kraftf ahrpark Toruń*
Sabotaż polecał na zlużnianiu panewek silnikowych, wsypywaniu gipsu do oleju do silnika, co powodowało szybsze wyszlifowanie się tłoków i cylindrów oraz uszkadzało cały układ olej owy. Do skrzyni biegów wsypywałem wióry metalowe. Sabotaż ten przeprowadzałem sam, bez wtajemniczania w to kolegów-współpraoownlków.
W ciągu 1-roku naprawiałem przeciętnie około 25 samochodów, z czego udawało mi się około uszkodzić czy wadliwie wykonać.
W czasie jednej kontroli, przy odbiorze naprawionego samochodu był
bym wpadł. Odbierający z Kraftfahrparku zauważył że olej ma inne za
barwienie i jest jakiś mętny. Przy pomocy i tłumaczaniu się kierow
nika warsztatu Piotra Mtłllera udało mi się z tego wybrnąć, oczywiś
cie ? musiałem napełnić ten samochód prawidłowym olejem.
Za namową st.ogn.Ignaszaka na pewien okras zaniechałem tej działal
ności. Po wygaśnięciu sprawy, podjąłem sabotaż na nowo i trwał on do końca . Naprawiana przez© aaia samochody, a następnie usz
kadzane były to marki* ford 8ft Opel, MAS, Magirus, Zis 105 jak rów
nież osobom Opel Capitan i Chevrolet, jak również ciągnik włoski i z napędem na 4 koła i inna •
W 194-5 r. uzyskałem dyplom mistrzowski z zakresu ślusarstwa precyzyjnego i podjąłem pracę w Toruńskiej Fabryce Szyldów i Stempli w Toruniu, przy ul .Mostowej /obecnie "TOBAL”/ , gdzie pracowałem w -charakterze pracownika umysłowego, na stanowisku mistrza fabrycznego
Od 195o r. podjąłem pracę w Technikum Mech.-Slaktryczynm w Toruniu, jako nauczyciel zawodu.
W 1973 r. uzyskałem świadectwo ukończenia Pedagogiczne j Szkoły Tech
nicznej we Włocławku, z tytułem technika-raachanika ze specj .obróbka skrawaniem.
W szkole pracowałem do momentu pójścia na emeryturę, t.j.j31.YUI.197 Podczas okupacji w r. byłem aresztowany przez & 5 stapo, za
pomoc jeńcom wojennym, a zwolniony na interwencję mego szefa M.ROhra,
5
6
7
8
9
10
EOMBJ
aDA KACZSLUff aU£. 10* stycznia 1945.r.
Polskiej Armii Lodowa 3
L. d a .7 4 /4 4 .
Jjo
I
Ob
e ^o c e > c f& . oBozknzem S r .7 4 /0 r g . 1944. r . a dnie 18.X L .X 944.r. P k t .l. - eostal Kol -ga awansowany do a t o p t t i a . . . ... .
KOMSHLANT KACZZWY P.A.L.
K y % i L k t k Brygady*
11
DC&OHENT ZASTĘPCZY. -
My niżej podpisani:
1/ pp or. BiSD NfijRSEI A lo jz /, s. Alojzego,'^ 'urV diiią-, .S. ol. lS96r.
w Toruniu, Nr legitymac j i 2511, r&amies zką^rt % ' T or unia, a l . Zygniiintowtka Nr 14; ; \ V£*^v
2/ ppor.URBANIAK'WXady.s/av; s.A dam a,ur.dn.4.o2.19oo r.w Piesze-
• - # . .. V“
wie, Nr legityaiaeji'-
33106, zamieszka/Ły
7; Toruniu,ul.Dekerta Nr 16;
zamist przysięgi stwierdzamy w/asnorecznymi podpisami i bierze
my na siebie ca/kowita odpowiedzialność za prawdziwość ponizsze gb, a mianowicie,ze ob.K R U S Z E W S K I Stefan, s.Stefana, urodź.dnia 2o.o3.191Sr.w Toruniu,Nr legitymacji 262o, zamieszl / y w Toruniu,ul.Zygmuntowska Nr 14, s /u z y / w Polskiej Armii Podziemnej z później sza przynaleznoscia do Polskiej Armii Lu-^
dowej. Mianowany werkmistrzem w stopniu chorążego dnia 1 3 .1 1 . 1944r. - rozkaz Komendy Naczelnej Polskiej Armii ludwowej Nr
. p-Ct 1 z ani a 1^. 12L'. 1344r.
Toruń,dnia' 2 3 .sierpnia 194Ór.
i ''BEDNARSKI Alo j zy, ./
^ / URBANIAK W/adys/aw, ppor. /
. \ - .i ' ' ■ :
Numer rep ertorium : 71 / 1 9 4 6 .
J a , jrózef M ie l c a r e k , powołany do p e ł n i e n i a obowiązków s ędzie go bądu Okręgowego, pełniący obowiązki n o t a r i u s z a w T o r u n i u , po
świadczam, że r
a / A lo jz y B e d n a r s k i , za m ies zk a ły w T o r u n iu przv u licy Zygmuntowskiej n r . 1 4 ,
b / Władysław U r b a n ia k , zam ieszkały w T o r u n iu przy u lic y D e k e r ta n r . 1 6 .
o b ecn o ści8 złoż; f ° dpisy w ia sn o r ę czn i e w dniu d z i s i e j s z y m w mojej
0 tożsamości ich przekonałem się w braku rekognoscentów n a pod-
1
12
podstawie okazanych mi legitymacyj o f i c e r s k i c h z f o t o g r a f i a m i , wystawionych: Alojzemu Bednarskiemu za n r . 1 7 7 4 , a W ł a d y s ł a wowi Urbaniakowi za n r . 3 7 6 1 .
T oruń, d nia d w udzie stego t r z e c ie g o s i e r p n i a tysiąc d z i e w i ę ć s e t
^ ^ ^ M Ł ^ t e r d z i e s t e g o szóste go roku.
13
14
15
B i o g r a m
Kruszewski Stefan /1916 - 1 9 9 8 / członek konspiracyjnej organizacji Polska Armia Powstania i Polska Armia Ludowa .
Urodzony 2o I I I 1916 r . w Turznie k. Torunia: syn Stefana i Anny zd. Brunatowska . Po ukończeniu Szkoły Wydziałowej w Toruniu w 1935 r , i po dalszych 4-ch latach nauki w zawodzie ślusarza uzyskał dyplom czeladnika w tym zawodzie •
Pierwszą pracę podjął w zakładzie ślusarskim u E. R6hra w Toruniu.
Kampanię wrześniową odbył ^ako kierowca - ljączik , kurier na moto-^/ _ „ cyklu z przyczepą w Armii Pomorze. Dostał się do niewoli na cm i^okio- d’, z której uciekł w październiku 1939 r . i powrócił do Torunia .
Przez cały okres okupacji pracował jako mechanik samochodowy w warsztacie naprawy samochodów u E Rdhra w Toruniu .
Do P A P został wprowadzony przez st. ogn.Kazimierza Ignaszaka w 1939 r . W konspiracji współpracował z Alojzym Bednarskim ps'.'Ksavery"
/teściem / , który był kier. łączności Garn. Toruńskiego organizacji
"Grunwald" a po jej rozbiciu był członkiem PAP.
Przez cały czas gdy pracował w warsztacie samochodowym zajmował się sabotażem .Samochody przez niego remontowane w ilości około 25 szt były w ten sposób przygotowane do pracy , że po krótkim okresie eksploatacji następowało zużycie i zniszczenie części tłoka i cylindra w silniku samochodowym .
W 194-3 r . na krótki okres był aresztowany przez gestapo za udzie
lanie pomocy jeńcom wojennym, ale na skutek interwencji szefa zakła
du naprawy samochodów E Rfc>hra był zwolniony .
Po wojnie pracował jako mistrz ślusarski w Toruńskiej Fabryce Szyldów i Stępli /T o r a l /.
Od 1960 do 1976r był nauczycielem zawodu w Technikum Mechaniczno-
*
Elektrycznym w Toruniu , fflfez do czasu przejścia na emeryturę .
W 194-5 r . zawarł awiązek małżeński z Małgorzatą Bednarską , z którą miał dwoje dzieci 9 córkę . i syna .
Zmarł 6 I I I 1998 r . i jest pochowany na cmentarzu w Toruniu przy u l. Wybickiego „
AP AK , T. : Bednarski A. , Bednarska U ., Kruszewski 3 . :
Sł. Konsp. Pom , , cz 2 , s 32. Z a w a c k a E. , Szkice WSK...
Michał Ojcz^k
16
K ruszew ski Stefan (1916-1998), członek or
ganizacji „Grunwald”, następnie Polska Armia Powstania i Polska Armia Ludowa.
Urodzony 20 El 1916 r. w Turznie k. Toru
nia; syn Stefana i Anny z d. Brunatowskiej. Po ukończeniu Szkoły W ydziałowej w Toruniu w 1935 r. i po 4 latach nauki w zawodzie ślusa
rza uzyskał dyplom czeladnika. Pierwszą pracę podjął w zakładzie ślusarskim u E. Róhra w Toruniu. Kampanię wrześniową 1939 r. odbył w Armii „Pomorze” jako kierowca-łącznik i kurier na motocyklu z przyczepą. Dostał się do niewoli radzieckiej, z której uciekł w paździer
niku 1939 r. i powrócił do Torunia. Przez cały
okres okupacji pracował jako mechanik samochodowy w warsztacie naprawy samochodów u E. Rohra w Toruniu. D o „Grunwaldu” został wprowadzony w 1^39 r. przez st. ogn. Kazimierza Ignaszaka. W konspiracji współpracował z Alojzym Bednarskim ps. „Ksawery” (teściem ), który był kierownikiem łącz
ności Garnizonu Toruńskiego organizacji „Grunwald”. Po rozbiciu „Grun
waldu” przez liczne aresztowania w 1940 r. Kruszewski i Bednarski zostali członkami PAP. Zajmował się sabotażem. Remontowane przez niego samocho
dy (w liczbie około 25 szt.) po krótkim okresie eksploatacji wracały z powrotem
do warsztatu z powodu zniszczenia części tłoka i cylindra w silniku. W 1943 r.
aresztowany przez gestapo za udzielanie pomocy jeńcom wojennym, ale na skutek interwencji szefa zakładu naprawy samochodów E. Roha został zwolniony.
Po wojnie pracował jako mistrz ślusarski w Toruńskiej Fabryce Szyldów i Stempli (Toral). Od 1960 do 1976 r., aż do czasu przejścia na emeryturę, był nauczycielem zawodu w Technikum Mechaniczno-Elektrycznym w Toruniu.
Zmarł 6 III 1998 r. i został pochowany na cmentarzu przy ul. W ybickiego w Toruniu.
W 1945 r. zawarł związek małżeński z Małgorzatą Bednarską z którą miał dwoje dzieci - córkę Teresę i syna Andrzeja.
APAK, T.: Bednarski J.; Bednarska A., Kruszewski S.; G ą s i o r o w s k i A., PAP..., s. 12; Z a w ac k a E., Szkice WSK..., s. 275, 288; SI. konsp. pom ..., cz. 2.
M ich a ł O jczyk
17
18
f u n d a c j a
Archiwum Pomo rskie Armii Krajowej J l . W . G a r b a r y 2 , t e l . 6 5 - 2 2 - 1 8 6
87-100 TORUŃ
Toruń dnia 5 H 2001
214/RED/P0M/2001
dz• • • • • • • • • • • • •
Szanowna Fani
Małgorzata Kruszewska
87-100 Toruń
Szanowna Pani
W załączaniu przesyłam biogram Pani męża śp. Stefana Kruszewskiego •
Proszę o informację czy podane fakty i daty są zgodne •
\
W oczekiwaniu na wiadomość od Pani pozostaję z wyrazami szacunku i
• • • • • • • • • •
mgr Kichał Ojczyk
19
1
r
ij fj D A C J A
A rchiw uri P i n o r s k i * Arm ii Krajowe u l . W . G a r b a r y 2 , t e l . 5 5 - 2 2 - 1 8e
87-ICO TORUŃ
