Od hospitale do szpitala. Studia Historica Gedanensia XI

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 1

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 1 2021‑03‑03 10:12:362021‑03‑03 10:12:36

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 3

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 3 2021‑03‑03 10:12:362021‑03‑03 10:12:36

Rada naukowa SHG: Grzegorz Berendt (Uniwersytet Gdański), Marcin Hintz (Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie), Tomasz Knoz (Uniwersytet im. Masaryka w Brnie), Beata Możejko (Uniwersytet Gdański), Piotr Perkowski (Uniwersytet Gdański), Tadeusz Stegner (Uniwersytet

Gdański), Beata Wojciechowska (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach), Leonid Zaszkilniak (Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franki)

Komitet redakcyjny: Grzegorz Berendt, Iwona Janicka, Barbara Klassa, Michał Kosznicki, Sławomir Kościelak, Rafał Kubicki, Anna Łysiak‑Łątkowska, Tomasz Maćkowski, Anna Mazurkiewicz, Beata Możejko, Anna Paner, Piotr Perkowski (sekretarz), Tomasz Rembalski, Przemysław Rożański, Tadeusz

Stegner (przewodniczący)

Recenzenci: Marek Andrzejewski (Uniwersytet Gdański), Piotr Birecki (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), Roman Czaja (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), Wiesław Długokęcki (Uniwersytet Gdański), Jarosław Drozd (Uniwersytet Gdański), Tomasz Duchnowski,

Iwona Janicka (Uniwersytet Gdański), Dariusz Kaczor (Uniwersytet Gdański), Ronja Keller (Universität Wien), ks. Andrzej Kopiczko (Uniwersytet Warmińsko‑Mazurski w Olsztynie), Sławomir

Kościelak (Uniwersytet Gdański), Mirosław Leszka (Uniwersytet Łódzki), Piotr Oliński (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), Piotr Paluchowski (Gdański Uniwersytet Medyczny), Tomasz Rembalski (Uniwersytet Gdański), Marek Stażewski (Uniwersytet Gdański), Adam Szarszewski (Gdański Uniwersytet Medyczny), Michał Tissler (Universität Wien), Stanisław Turlej (Uniwersytet

Jagielloński), ks. Wojciech Zawadzki (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie) Redakcja tekstów w języku polskim: Ewelina Ewertowska

Skład i łamanie: Pracownia

Projekt okładki i stron tytułowych: Andrzej Taranek Na okładce: szpital św. Ducha w Gdańsku

(R. Curicke, Der Stadt Dantzig historische Beschreibung…, Amsterdam–Danztigk 1683, s. 324)

Adres redakcji: Wydział Historyczny Uniwersytetu Gdańskiego ul. Wita Stwosza 55, 80‑952 Gdańsk

e ‑mail: shg@ug.edu.pl

Redakcja deklaruje, że wersja papierowa czasopisma naukowego

„Studia Historica Gedanensia” jest wersją pierwotną Publikacja sfinansowana

z działalności statutowej Wydziału Historycznego Uniwersytetu Gdańskiego

© Copyright by Instytut Historii Uniwersytetu Gdańskiego Uniwersytet Gdański

ISSN 2081‑3309

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego ul. Armii Krajowej 119/121, 81‑824 Sopot tel./fax 58 523 11 37, tel. 725 991 206

e ‑mail: wydawnictwo@ug.edu.pl www.wyd.ug.edu.pl

Księgarnia internetowa: www.kiw.ug.edu.pl

Panu Profesorowi Andrzejowi Grothowi w osiemdziesiątą rocznicę urodzin

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 5

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 5 2021‑03‑03 10:12:362021‑03‑03 10:12:36

Spis rzeczy

Wstęp (Rafał Kubicki) . . . 11 Życiorys naukowy prof. Andrzeja Grotha . . . 15 Bibliografia publikacji prof. Andrzeja Grotha za lata 1971–2019 . . . 16

ARTYKUŁY Ireneusz Milewski

Ekonomiczne aspekty funkcjonowania nosokomeionów

we wczesnym Bizancjum . . . 41 Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda

Lokalizacja infirmerii w topografii krzyżackich zamków komturskich

w Prusach w późnym średniowieczu . . . 64 Wiesław Długokęcki

Przyczynki do dziejów szpitali gdańskich w średniowieczu . . . 84 Zofia Maciakowska

Kanał Raduni – źródło wody dla mieszkańców Gdańska . . . 125 Tomasz Maćkowski

Gdańskie odznaki żebracze (XVI–XVIII w.) . . . 149 Adam Szarszewski

Szpitale gdańskie XVI–XVIII w. a duchowość protestancka . . . 162 Dariusz Kaczor

Dyscyplinowanie społeczne w szpitalach elbląskich w XVII w. . . . 189 Piotr Paluchowski

Pomagać i leczyć. Przyczynek do powstania Instytutu Ubogich (Armeninstitut) w Gdańsku i jego pierwszych lat działalności (do 1795 r.) . . . 215 Przemysław Jędrzejewski

Próba reformy instytucji szpitalnych na terenie województwa krakowskiego

w dobie Sejmu Wielkiego . . . 230

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 7

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 7 2021‑03‑03 10:12:362021‑03‑03 10:12:36

SPIS RZECZY

8

Aistis Žalnora

Psychiatry in Vilnius in 16

–20

Centuries: Review on Social

Transformations . . . 246 Marcin Szerle

Lecznica Nadmorska w Gdyni jako przykład prywatnej inicjatywy szpitalnej

okresu międzywojennego. Studium przypadku . . . 263 Weronika Szerle

Między klasyką a awangardą. Szpital Morski na Oksywiu projektu

Mariana Lalewicza . . . 278 Piotr Koprowski

Obraz szpitala psychiatrycznego w świetle polskich dzieł literackich XX w. . . 293

ŹRÓDŁA Rafał Kubicki

Przyczynki źródłowe do dziejów szpitala św. Elżbiety w Starym Mieście Gdańsku z lat 1429–1454 . . . 305

KRONIKA NAUKOWA

Gdańsk w okresie nowożytnym (Kultura, religia, polityka, społeczeństwo i stosunki międzynarodowe) / Danzig in der frühen Neuzeit (Kultur, Religion, Politik, Gesellschaft und internationale Beziehungen), Gdańsk,

30.05–01.06.2019 r. (Radosław Kubus) . . . 327 Siódmy Światowy Kongres Studiów Polskich, Gdańsk

14–16.06.2019 r. (Anna Mazurkiewicz) . . . 330 Origines et Mutationes VI pt.: Ołtarz i tron – religia a władza od wczesnego

średniowiecza po wiek XIX, Pruszcz Gdański,

13–14.06.2019 r. (Aleksandra Girsztowt) . . . 333

„Mądrość zbudowała sobie dom… Państwo krzyżackie w Prusach”, Muzeum Zamkowe w Malborku,

15–17 listopada 2019 r. (Sebastian Wysokowicz) . . . 336

IN MEMORIAM

Profesor Maria Bogucka (1929–2020) (Edmund Kizik) . . . 343

Contents

Introduction (Rafał Kubicki) . . . . 11 Academic CV of Prof. Andrzej Groth . . . . 15 Bibliography of publications by Prof. Andrzej Groth for 1971–2019 . . . . 16

ARTICLES Ireneusz Milewski

Economical aspects of nosokomeia in early Byzantium . . . 41 Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda

The location of infirmaries in Teutonic Order castles topography

in late Medieval Prussia . . . 64 Wiesław Długokęcki

Inputs to the history of hospitals in medieval Gdańsk . . . 84 Zofia Maciakowska

The Radunia Canal – a source of water for Gdańsk dwellers . . . 125 Tomasz Maćkowski

Beggar badges of Gdańsk . . . 149 Adam Szarszewski

Gdańsk hospitals of the 16

to 18

century and the protestant

spirituality . . . 162 Dariusz Kaczor

Social disciplining in Elbląg hospitals in the 17

century . . . 189 Piotr Paluchowski

To help and to cure. An input to the establishment of the Institute for the Poor (Armeninstitut) in Gdańsk and initial years

of its operations (until 1795) . . . 215 Przemysław Jędrzejewski

Hospitals in Krakow voivodship in the period of Great Sejm

1788–1792 . . . 230

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 9

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 9 2021‑03‑03 10:12:372021‑03‑03 10:12:37

CONTENTS

10

Aistis Žalnora

Psychiatry in Vilnius in 16

–20

Centuries: Social Transformations . . . . 246 Marcin Szerle

The Seaside Clinic in Gdynia as an example of hospital private initiative

in the interwar period. Case study . . . 263 Weronika Szerle

Between the classic and the avant-garde. The Maritime Hospital

in Oksywie designed by Marian Lalewicz . . . 278 Piotr Koprowski

An image of a psychiatric hospital in the light of contemporary

Polish literary works . . . 293

SOURCES Rafał Kubicki

Source input to the history of St. Elisabeth hospital in The Old City of Gdańsk

in the years 1429–1454 . . . 305

SCIENTIFIC CHRONICLES

„Gdańsk w okresie nowożytnym: Kultura, religia, polityka, społeczeństwo i stosunki międzynarodowe (Danzig in der frühen Neuzeit: Kultur, Religion, Politik, Gesellschaft und internationale

Beziehungen)” (Radosław Kubus) . . . 327 „Siódmy Światowy Kongres Studiów Polskich” (Anna Mazurkiewicz) . . . 330 „Origines et Mutationes pt.: Ołtarz i tron – religia a władza

od wczesnego średniowiecza po wiek XIX” (Aleksandra Girsztowt) . . . . 333 „Mądrość zbudowała sobie dom… Państwo krzyżackie w Prusach”,

(Sebastian Wysokowicz) . . . 336

IN MEMORIAM

Professor Maria Bogucka (1929–2020) (Edmund Kizik). . . 343

STUDIA HISTORICA GEDANENSIA TOM XI (2020)

Wstęp

Doświadczenie choroby i starości towarzyszy człowiekowi od zawsze. Reakcją na nie stało się z czasem powoływanie instytucji, które miały wspomóc lub zastąpić opiekę nad osobami chorymi i starymi, realizowaną zazwyczaj w kręgu rodziny.

W warunkach Europy wczesnośredniowiecznej nowy impuls tym działaniom nadało chrześcijaństwo, które objęło nakazem troski i opieki także obcych, w tym przede wszystkim pielgrzymów. W tym celu powołano specjalną instytucję (xeno- dochium), która służyła wpierw pielgrzymom, a potem także ludziom chorym i sta‑

rym. Podobne rozwiązania stosowano również na terenach zamieszkałych przez wyznawców islamu. Tam też kontynuowano tradycje medycyny grec kiej. W rea‑

liach średniowiecznej Europy szpital (hospitale) służył bardziej opiece nad osobami starymi niż leczeniu chorych. Jednocześnie medycyna była jedną z nauk studio‑

wanych na właśnie powstających uniwersytetach, a funkcja medyka cieszyła się wielkim prestiżem. Powołano również nowe zakony specjalizujące się w opiece nad pielgrzymami i w szpitalnictwie (obok wielkich zakonów rycerskich: templariu‑

szy, joannitów i Krzyżaków, również duchaków czy antonianów). W nowożytnej Europie na funkcjonowanie szpitalnictwa silnie oddziaływały podziały konfesyjne, które zatarły się dopiero w drugiej połowie XIX w., wraz z powstaniem państwo‑

wej opieki zdrowotnej. Kolejnym etapem rozwoju szpitalnictwa w Europie było wprowadzenie w krajach wysokorozwiniętych działających z różnym skutkiem powszechnych systemów opieki zdrowotnej. Równolegle dokonywał się postęp wiedzy medycznej, a lekarzy kształcono na uniwersytetach i w związanych z nimi szpitalach klinicznych.

Prezentowane w tym tomie studia nawiązują tematyką do części z przywo‑

łanych powyżej kwestii. Opieka nad chorymi i ubogimi od późnej starożytno‑

ści po koniec XVIII w., działalność nosokomeionów we wczesnym Bizancjum, funkcjonowanie średniowiecznych infirmerii zamkowych i szpitali miejskich w Gdańsku (administracja, sposoby finansowania), gdańskie odznaki żebracze, opieka religijna, dyscyplinowanie społeczne i stan nowożytnych szpitali (Gdańsk, Elbląg, województwo krakowskie), rozwój szpitali psychiatrycznych (Wilno) i XX ‑wieczny obraz szpitala psychiatrycznego w literaturze polskiej, wreszcie architektura szpitali wzniesionych w pierwszej połowie XX w. (Gdynia) – to naj‑

ważniejsze zagadnienia omówione w artykułach zawartych w niniejszym tomie

„Studia Historica Gedanensia” zatytułowanym Od hospitale do szpitala.

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 11

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 11 2021‑03‑03 10:12:372021‑03‑03 10:12:37

WSTęP

12

Całość, uporządkowaną w układzie chronologicznym, otwiera artykuł Ire‑

neusza Milewskiego pt. Ekonomiczne aspekty funkcjonowania nosokomeionów we wczesnym Bizancjum. Autor omówił w nim tworzone pod wpływem propago‑

wanej przez chrześcijaństwo zasady miłosierdzia, wyspecjalizowane w opiece nad chorymi nosokomeiony i przytułki, które w największej liczbie powstawały przede wszystkim w wielkich miastach. W oparciu o przekazy, głównie z IV–VI w., wskazał na kwestie praktyczne ich funkcjonowanie, w tym i wynikające ze zwalniania tych instytucji z obciążeń podatkowych na rzecz państwa (m.in. nadużycia finansowe).

Kolejne dwa opracowania dotyczą odpowiednio: funkcjonowania średnio‑

wiecznych infirmerii zamkowych i szpitali miejskich w Gdańsku. Sławomir Jóźwiak i Janusz Trupinda (Infirmierie zamkowe w państwie krzyżackim) omó‑

wili w świetle źródeł pisanych z końca XIV i XV w. jeden z aspektów organizacji opieki szpitalnej w zakonie krzyżackim, a mianowicie funkcjonowanie i rozmiesz‑

czenie infirmerii w obrębie lub w otoczeniu krzyżackich zamków komturskich w Prusach. Z kolei Wiesław Długokęcki (Przyczynki do dziejów szpitali gdań- skich w średniowieczu) przedstawił wybrane kwestie dotyczące funkcjonowania szpitali w kompleksie osadniczym średniowiecznego Gdańska. Opracowanie to niejako dopełnia zamieszczona w dziale Źródła przygotowana przez Rafała Kubickiego edycja wybranych dokumentów dotyczących jednego z nich, a mia‑

nowicie szpitala św. Elżbiety w Gdańsku (Przyczynki źródłowe do dziejów szpitala św. Elżbiety w Starym Mieście Gdańsku z lat 1429–1454). W kolejnym studium (Kanał Raduni – źródło wody dla mieszkańców Gdańska) Zofia Maciakowska pod‑

jęła problem zaopatrzenia Gdańska w wodę w średniowieczu i okresie nowo‑

żytnym. Obok kwestii przebiegu cieków wodnych i sposobu wykorzystania ich na potrzeby urządzeń przemysłowych autorka omówiła także dostęp do wody działających w mieście szpitali.

W niniejszym tomie szeroko potraktowane zostały zagadnienia dotyczące funkcjonowania szpitali miejskich i opieki nad ubogimi w nowożytnym Gdańsku.

Co ważne, przedstawione zostały różne aspekty działania tych instytucji. Tomasz Maćkowski w tekście pt. Gdańskie odznaki żebracze rozpatrzył to zagadnienie od strony zachowanych artefaktów (odznak żebraczych). Z kolei Adam Szarszewski (Szpitale gdańskie XVI–XVIII w. a duchowość protestancka) zwrócił uwagę na orga‑

nizację życia religijnego w szpitalach. W oparciu o analizę ordynacji szpitalnych wskazał na rolę odwołań do czynnika religijnego jako narzędzia dyscyplinowa‑

nia pensjonariuszy i praktycznych trudności z urzeczywistnianiem wskazywa‑

nych w zarządzeniach wzorców. Do problematyki dyscyplinowania pensjonariu‑

szy na przykładzie XVII ‑wiecznych ordynacji szpitali w Elblągu nawiązał również Dariusz Kaczor (Dyscyplinowanie społeczne w szpitalach elbląskich w XVII w.).

W kolejnym tekście pt. Pomagać i leczyć. Przyczynek do powstania Instytutu Ubo- gich (Armeninstitut) w Gdańsku i jego pierwszych lat działalności (do 1795 r.) Piotr Paluchowski przedstawił genezę powstania, organizację i funkcjonowanie wspo‑

mnianej instytucji dobroczynnej w pierwszych latach jej istnienia. Realia działania

WSTęP

13 szpitali pod koniec XVIII w. przedstawił szczegółowo Przemysław Jędrzejewski (Szpitalnictwo w województwie krakowskim w dobie Sejmu Wielkiego 1788–1792).

Autor wskazał na próby poprawy działania tych instytucji i nadzór sprawowany nad nimi przez administrację terenową, czego świadectwem są zgromadzone w cywilno‑

‑wojskowych komisjach porządkowych sprawozdania i materiały odnośnie do stanu szpitali, zaprezentowane w pracy. Bardziej ogólny, właściwie przeglądowy charakter ma artykuł Aistisa Žalnory (Psychiatry in Vilnius in 16

–20

Centuries: Social Trans- formations), dotyczący rozwoju opieki psychiatrycznej w Wilnie od XVI do XX w., rozpatrywanej w kontekście zachodzących wówczas przemian społecznych. Dwa kolejne teksty poświęcono różnym aspektom organizacji opieki szpitalnej w między‑

wojennej Gdyni. W pierwszym Marcin Szerle (Lecznica Nadmorska w Gdyni jako przykład prywatnej inicjatywy szpitalnej okresu międzywojennego. Studium przy- padku) wskazał na prywatne inicjatywy w zakresie organizacji lecznictwa w dyna‑

micznie rozwijającym się wówczas mieście. Z kolei Weronika Szerle (Między klasyką a awangardą. Szpital Morski na Oksywiu projektu Mariana Lalewicza) skupiła się na omówieniu zagadnień dotyczących architektury Szpitala Morskiego na Oksywiu, przedstawiając między innymi walory architektoniczne obiektu i jego układ prze‑

strzenny. W ostatnim tekście, zamykającym zbiór studiów zamieszczonych w tym tomie, pt. Obraz szpitala psychiatrycznego w świetle polskich dzieł literackich XX w.

Piotr Koprowski przedstawił różne wizje szpitala psychiatrycznego obecne w litera‑

turze polskiej, podkreślając jednocześnie, że generalnie powielają one stereotypowe ujęcie osoby chorej psychicznie, funkcjonujące w świadomości społecznej. W dziale Źródła zamieszczono wspomnianą już edycję dokumentów dotyczących funkcjono‑

wania szpitala św. Elżbiety w Starym Mieście Gdańsku w pierwszej połowie XV w.

Podsumowując powyższe uwagi, tom zawiera przegląd aktualnych badań, obej‑

mujących okres od wczesnego średniowiecza po XX w., przede wszystkim na temat instytucji szpitala, ze szczególnym uwzględnieniem jego funkcjonowania w śred‑

niowiecznym i nowożytnym Gdańsku. Nacisk położono na kwestie organizacji instytucjonalnej opieki nad ubogimi i chorymi, relacji z otoczeniem społecznym (fundatorzy, prebendarze) i władzami (miejskimi, państwowymi, kościelnymi).

Ponadto jeden artykuł poświęcono funkcjonowaniu infirmerii w zamkach zakonu krzyżackiego, a dwa inne – różnym aspektom organizacji szpitalnictwa w inten‑

sywnie rozwijającej się w latach dwudziestych i trzydziestych XX w. Gdyni. Wiele z poruszonych w tych opracowaniach zagadnień z pewnością wymaga dalszych badań, na co zwracają uwagę autorzy przywołanych tekstów, zachęcając również innych badaczy do podjęcia studiów nad dziejami szpitalnictwa i opieki nad ubo‑

gimi. Udostępniając czytelnikom tom i zapraszając do jego lektury, wyrażamy nadzieję, że będzie on inspiracją do podejmowania kolejnych prac.

W zamykającej tom kronice naukowej zamieszczono cztery sprawozdania * z konferencji, które miały miejsce w 2019 r. Trzy z nich były współorganizowane

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 13

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 13 2021‑03‑03 10:12:372021‑03‑03 10:12:37

WSTęP

14

przez Wydział Historyczny Uniwersytetu Gdańskiego. Radosław Kubus omówił konferencję pt. Gdańsk w okresie nowożytnym: Kultura, religia, polityka, społe- czeństwo i stosunki międzynarodowe (Danzig in der frühen Neuzeit: Kultur, Reli- gion, Politik, Gesellschaft und internationale Beziehungen), która odbywała się od 30 maja do 1 czerwca 2019 r. w Gdańsku. Jej organizatorami były Wydział Historyczny UG i Historische Kommission für ost ‑ und westpreußische Landes‑

forschung. Z kolei Anna Mazurkiewicz przedstawiła najważniejsze fakty odnośnie do przebiegu Siódmego Światowego Kongresu Studiów Polskich, który obrado‑

wał od 14 do 16 czerwca 2019 r. w Gdańsku. Organizatorami tego wydarzenia były Wydział Historyczny UG oraz Polski Instytut Naukowy w Ameryce (PIASA).

Z kolei Aleksandra Girsztowt scharakteryzowała tematykę referatów zaprezen‑

towanych w ramach szóstej konferencji z cyklu Origines et Mutationes pt. Ołtarz i tron – religia a władza od wczesnego średniowiecza po wiek XIX, która odby‑

wała się od 13 do 14 czerwca 2019 r. w Faktorii w Pruszczu Gdańskim. Konferen‑

cję współorganizowały Wydział Historyczny UG i Urząd Miasta Pruszcz Gdań‑

ski. W czwartym sprawozdaniu z konferencji Sebastian Wysokowicz przedstawił problematykę omawianą w trakcie konferencji pt. Mądrość zbudowała sobie dom…

Zakon krzyżacki i jego państwo w Prusach, która miała miejsce od 15 do 17 listo‑

pada 2019 r. w Malborku. Jej organizatorem było Muzeum Zamkowe w Malborku.

W dziale IN MEMORIAM zamieszczamy wspomnienie o niedawno zmarłej Pani Profesor Marii Boguckiej, zasłużonej badaczce przeszłości Gdańska i historii kultury staropolskiej, doktorze honoris causa naszego Uniwersytetu, autorstwa Edmunda Kizika.

W 2019 r. osiemdziesiąte urodziny obchodził prof. Andrzej Groth, wieloletni * pracownik Instytutu Historii Uniwersytetu Gdańskiego. Dedykujemy Panu Profeso‑

rowi niniejszy tom, w którym znajdą Państwo także bibliografię Jego prac, poprze‑

dzoną życiorysem i krótką charakterystyką głównych kierunków badań naukowych.

Rafał Kubicki

Życiorys naukowy prof. Andrzeja Grotha

Andrzej Groth urodził się 13 lipca 1939 r. w Pucku w rodzinie robotniczej.

W 1957 r. ukończył Liceum Ogólnokształcące w Pucku, a w następnym roku podjął studia historyczne w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku. Po ich ukończeniu w 1963 r. wrócił do rodzinnego Pucka, gdzie podjął pracę w Liceum Ogólnokształcącym jako nauczyciel historii. Od 1969 r. kontynuował studia historyczne, uczestnicząc w seminarium doktoranckim prof. Stanisława Gier‑

szewskiego. Na podstawie rozprawy Rozwój floty i żeglugi gdańskiej w latach 1660–1700 uzyskał w 1972 r. stopień doktora nauk humanistycznych. Praca ta została opublikowana w 1974 r. i wyróżniona przez Gdańskie Towarzystwo Naukowe doroczną nagrodą w dziedzinie nauk społecznych i humanistycznych.

Jako nauczyciel szkoły średniej kontynuował badania nad żeglugą morską, posze‑

rzając swe zainteresowania badawcze o żeglugę i handel morski portów Zalewu Wiślanego. Badania te zintensyfikował po podjęciu w 1985 r. pracy w Instytucie Historii Uniwersytetu Gdańskiego. Ich wynikiem było opublikowanie między innymi monografii Handel morski Elbląga w latach 1585–1700, na podstawie której Rada Naukowa Instytutu Historii UG nadała mu w 1988 r. stopień dok‑

tora habilitowanego. Z dniem 1 maja 1989 r. powołany został na stanowisko docenta w Instytucie Historii UG. W 1990 r. awansował na stanowisko profesora nadzwyczajnego UG, a decyzją Prezydenta RP z 16 grudnia 1996 r. w oparciu o całość dorobku naukowego i monografię Żegluga i handel morski Kłajpedy w latach 1664–1722 otrzymał tytuł profesora nauk humanistycznych. W 2000 r.

objął stanowisko profesora zwyczajnego w Instytucie Historii UG.

Oprócz wymienionych monografii prof. Andrzej Groth opublikował między innymi pracę dotyczącą genezy rewizji lidzbarskiej prawa chełmińskiego, zawie‑

rającą również pierwszy polski przekład jego warmińskiej edycji z 1711 r. Jest On również autorem Dziejów Człuchowa w latach 1772–1815 oraz współautorem monografii kilku miast pomorskich: Rumi, Redy, Sopotu, Pucka, Tczewa, Chojnic, Gniewu, Tucholi, Kwidzyna, Elbląga, oraz gmin: Krokowa, Sierakowice i Wejhe‑

rowo. Po śmierci prof. Stanisława Gierszewskiego od 1993 r. prof. Groth kiero‑

wał zespołem autorów przygotowujących wielotomową syntezę dziejów Elbląga (sześć tomów, 10 woluminów).

Łącznie Profesor opublikował ponad 300 prac, w tym monografie, roz‑

prawy i artykuły na temat żeglugi, flot i handlu morskiego portów południowo‑

‑wschodnich wybrzeży Bałtyku, rybołówstwa na Zalewie Wiślanym i Zatoce Puckiej, ustroju i funkcji gospodarczych miast Prus Królewskich, dawnego prawa chełmińskiego oraz dziejów wsi pomorskiej. Ważne miejsce w Jego twórczości naukowej zajmuje edycja źródeł historycznych. Jest wydawcą między innymi Katastru fryderycjańskiego dla okręgu Kościerzyna. Spora część prac naukowych prof. Grotha ukazała się za granicą (Niemcy, Anglia, Rosja, Litwa).

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 15

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 15 2021‑03‑03 10:12:372021‑03‑03 10:12:37

BIBLIOGRAFIA PUBLIKACJI PROF. ANDRZEJA GROTHA ZA LATA 1971–2019

16

Pełnił On również kilka funkcji organizacyjnych. W latach 1990–1993 był pro‑

dziekanem Wydziału Filologiczno ‑Historycznego UG, a w latach 1993–1996 – wice‑

dyrektorem Instytutu Historii UG. Od września 1993 r. do przejścia w 2005 r. na eme‑

ryturę pełnił funkcję kierownika Zakładu Historii Nowożytnej Instytutu Historii UG.

Profesor Groth jest członkiem Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, Toruń‑

skiego Towarzystwa Naukowego, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Polskiego Towarzystwa Nautologicznego (od 1998 r. jego członkiem honorowym), Histo‑

rische Kommission für ost ‑ und westpreußische Landesforschung oraz Verein für Familienforschung in ost und westpreußen (Niemcy). W 1998 r. został członkiem Komisji Dziejów Mórz Północnej Europy przy Komitecie Nauk Historycznych PAN. Jako redaktor naczelny redagował tomy 1–5 Tek Gdańskich. Od wielu lat jest redaktorem naczelnym „Rocznika Elbląskiego”, ponadto wchodzi w skład komi‑

tetu redakcyjnego „Rocznika Gdańskiego”, „Nautologii” i „Studiów Maritima”.

Po przejściu na emeryturę pracował na stanowisku profesora zwyczajnego w Akademii Pomorskiej w Słupsku (2005–2012), Gdańskiej Wyższej Szkole Huma‑

nistycznej w Gdańsku (do lutego 2014 r.), obecnie zatrudniony jest na połowie etatu jako kustosz w Bibliotece Elbląskiej im. Cypriana K. Norwida w Elblągu.

Wypromował ponad 150 magistrów i 14 doktorów historii.

Za działalność naukową i dydaktyczną nagradzany był dwukrotne Nagrodą Rektora UG, dwukrotnie nagrodą Ministra Edukacji Narodowej, nagrodą Prezy‑

denta Miasta Elbląga oraz Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Bibliografia publikacji prof. Andrzeja Grotha za lata 1971–2019

1971

1. Ruch statków w porcie gdańskim w latach 1670–1693, „Rocznik Gdański”

1971, t. 31, z. 2, s. 171–187.

1973

2. Możliwości badawcze dziejów żeglugi i floty handlowej Gdańska w XVII wieku,

„Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytet Gdańskiego.

Historia” 1973, nr 2, s. 113–116.

1974

3. Rozwój floty i żeglugi gdańskiej w latach 1660–1700, Gdańsk 1974, s. 238.

BIBLIOGRAFIA PUBLIKACJI PROF. ANDRZEJA GROTHA ZA LATA 1971–2019

17 4. Rec. J. Wójcicki, Dzieje Polski nad Bałtykiem, Warszawa 1972, „Zapiski

Historyczne” 1974, t. 39, z. 1, s. 119–123.

1975

5. Wykazy gdańskich statków eksploatowanych w latach 1660–1697, „Zapiski Historyczne” 1975, t. 40, z. 2, s. 85–120.

1976

6. Rec. Nederlandse rekeningen in de pondtolregister van Eling 1585–1602, wyd. F.B.M. Tangelder, S Grawenhage 1972, „Rocznik Elbląski” 1976, t. 7, s. 181–183.

1977

7. Ruch statków w porcie elbląskim w latach 1585–1700, „Rocznik Gdański”

1977, t. 38, s. 39–66.

8. Niektóre problemy załóg dawnych żaglowców, „Nautologia” 1977, nr 2, s. 24–27.

1978

9. Awarie morskie na Bałtyku w II połowie XVII stulecia, „Nautologia” 1978, nr 3, s. 60–66.

10. Wykaz gdańskiej floty handlowej w 1712 roku, „Zapiski Historyczne”

1978, t. 43, z. 1, s. 89–100.

1979

11. Wybrane problemy handlu Elbląga w latach 1698–1711, „Rocznik Gdański”

1979, t. 39, z. 1, s. 133–144.

1980

12. Piławskie księgi celne z lat 1638–1712, „Zapiski Historyczne” 1980, t. 45, z. 1, s. 133–141.

13. Żegluga i handel morski Elbląga z krajami skandynawskimi w drugiej poło- wie XVII wieku, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwer‑

sytetu Gdańskiego. Historia” 1980, nr 10, s. 15–26.

14. Einige Probleme der Besatzungen alter Segelschiffe, „Preussenland. Mit‑

teilungen der Historischen Kommission für Ost ‑ und Westpreussische

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 17

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 17 2021‑03‑03 10:12:372021‑03‑03 10:12:37

BIBLIOGRAFIA PUBLIKACJI PROF. ANDRZEJA GROTHA ZA LATA 1971–2019

18

Landesforschung und aus den Archiven der Stiftung Preussischer Kultur‑

besitz” 1980, Nr. 3, s. 38–44.

1981

15. Rec. J. Trzoska, Dzieje gdańskiego statku „Fortuna” (1712–1731), Gdańsk 1979. Prace Muzeum Morskiego w Gdańsku, red. P. Smolarek, t. 8, „Zapiski Historyczne” 1981, t. 46, z. 2, s. 98–100.

1982

16. Żegluga i handel morski Braniewa i Fromborka w latach 1638–1700, „Rocznik Elbląski” 1982, t. 9, s. 9–32.

17. Albrecht Grodek (XVII–XVIII w.) kupiec, czołowy armator gdański [w:] Zasłu- żeni ludzie Pomorza Gdańskiego XVII wieku, Pomorze Gdańskie, t. 14, Wrocław 1982, s. 73–76.

18. Jakub Murray (XVI–XVII w.) Szkot w służbie króla Zygmunta III, burmistrz pucki, budowniczy okrętów królewskich, kontradmirał w bitwie pod Oliwą [w:] Zasłużeni ludzie Pomorza Gdańskiego XVII wieku, Pomorze Gdań- skie, t. 14, Wrocław 1982, s. 144–148.

1983

19. Rozwój europejskich potęg morskich we wczesnym okresie nowożytnym, „Nau‑

tologia” 1983, nr 3, s. 61–66.

1985

20. Hauptprobleme der Danziger Schiffahrt in der 2. Hälfte des 17. Jahrhunderts,

„Studia Maritima” 1985, vol. 5, s. 109–134.

21. Kłajpedzkie księgi celne z lat 1664–1722, „Zapiski Historyczne” 1985, t. 50, z. 2, s. 101–108.

1986

22. Żegluga bałtycka i jej warunki techniczne w XVII i początkach XVIII wieku na przykładzie portów Prus Królewskich i Książęcych, „Zapiski Historyczne”

1986, t. 51, z. 2, s. 21–35.

23. Kupcy angielscy w Elblągu w latach 1583–1628, Gdańsk 1986, s. 75.

BIBLIOGRAFIA PUBLIKACJI PROF. ANDRZEJA GROTHA ZA LATA 1971–2019

19

1987

24. Ramsayowie – elbląski ród patrycjuszowski XVII–XVIII wieku [w:] Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga. Szkice biograficzne, red. M. Biskup, Wrocław 1987, s. 106–110.

25. Henryk Fryderyk Neumann (1791–1869) – aptekarz, rajca miejski, badacz dziejów Elbląga [w:] Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga…, s. 169–171.

26. Fuchsowie – kolekcjonerzy, badacze dziejów Elbląga w XVIII–XIX wieku [w:] Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga…, s. 181–184.

27. On shipping problems in the Baltic in XVII and beginning of XVIII Cen- tury from the examples of Polish and Prussian ports, „Studia Maritima”

1987, vol. 6, s. 63–79.

1988

28. XXX Sesja Hanzeatyckiej Wspólnoty Pracy Historyków NRD w Frankfurcie n. Odrą, „Rocznik Gdański” 1987 (druk 1988), t. 47, s. 287–288.

29. Handel morski Elbląga w latach 1585–1700 (Uniwersytet Gdański. Zeszyty Naukowe. Rozprawy i monografie, nr 108), Gdańsk 1988, s. 245.

30. Zarys dziejów Władysławowa [w:] Katalog okręgowej wystawy filatelistycznej Władysławowo 88. Czyste morze żywi i bogaci, Gdańsk 1988, s. 7–12.

31. Kilka uwag o handlu morskim Elbląga w latach 1585–1711, „Nautologia”

1988, nr 1 (89) s. 44–49.

32. Statystyka obrotów portów Zalewu Wiślanego w latach 1581–1712, „Spra‑

wozdania GTN” 1988, R. 14, s. 79–81.

1989

33. On the Problem of Elbląg’s Seaborne Trade. Balance and Turnovers in the Years 1587–1700, „Studia Maritima” 1988, vol. 7, s. 25–46.

34. Handel und Schiffahrt Elbings im 16. und 17. Jahrhundert. Ein Literaturbe- richt, „Preussenland. Mitteilungen der Historischen Kommission für Ost ‑ und Westpreussischen Landesforschung und aus den Archiven der Stiftung Preussischer Kulturbesitz” 1988, Nr. 4, s. 58–65.

35. Der Braunsberger Seehandel 1638–1700 im Vergleich zu den anderen Häfen des Frischen Haffs, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Erm‑

lands” 1989, Bd. 45, s. 7–21.

36. Grzegorz Heese (1557–1639), prawnik, syndyk toruński i burmistrz Malborka, współtwórca rewizji toruńskiej prawa chełmińskiego, „Rocznik Toruński”

1989 (druk 1990), t. 19, s. 319–324.

37. Rec. Domańska H. Puck, Wrocław… 1985 (seria: Pomorze w zabytkach sztuki), „Zapiski Historyczne” 1989, t. 44, z. 2–3, s. 129–131.

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 19

ZH_Gdansk_11ver_2021.indd 19 2021‑03‑03 10:12:372021‑03‑03 10:12:37

BIBLIOGRAFIA PUBLIKACJI PROF. ANDRZEJA GROTHA ZA LATA 1971–2019

20

1990

38. 100–lecie Ochotniczej Straży Pożarnej w Pucku, Gdańsk 1990, s. 26.

39. Statystyka handlu morskiego portów Zalewu Wiślanego w latach 1581–1712, Wrocław 1990, s. 332.

1991

40. Zu Fragen des Umsatzes innerhalb des Ostseeraums am Beispiel der Handels- beziehungen der Stadt Elbląg zur Ostseezone im Zeitraum 1594–1700, „Studia Maritima” 1991, vol. 8, s. 23–51.

41. Rocznik Elbląski – organ Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Elblągu, „Rocznik Gdański” 1991, t. 50, z. 1, s. 288–289.

42. Frauenburg als ermländischen Seehafen im 17. und 18. Jahrhundert, „Zeit‑

schrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands” 1991, Bd. 46, s. 21–30.

43. Rec. E.A. Mierzwa, Anglia a Polska w pierwszej połowie XVII wieku, War‑

szawa 1986, „Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych” za rok 1988 (druk 1991), t. 49, s. 181–184.

1992

44. Port elbląski w XVI–XVIII stuleciu, „Nautologia” 1992, nr 1–2, s. 1–6.

45. Der Seehandel zwischen Schweden und den Häfen des Frischen Haffs im 17.

Jahrhundert, „Preussenland. Mitteilungen der Historischen Kommission für Ost ‑ und Westpreussische Landesforschung und aus den Archiven der Stiftung Preussischer Kulturbesitz” 1992, Nr. 2, s. 22–27.

46. Rocznik Gdański – polski periodyk w Wolnym Mieście Gdańsku [w:] Dzieje historiografii Pomorza Gdańskiego i Prus Wschodnich 1920–1939 (1944).

Kierunki, ośrodki, najwybitniejsi przedstawiciele, red. A. Tomczak, Toruń 1992, s. 113–119.

47. Anthony (Antonius) Jan Gotfryd (1697–1765) ludwisarz [w:] Słownik biogra- ficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, red. S. Gierszewski, Gdańsk 1992, s. 37.

48. Bahr Szymon h. Rawicz (1543–1606) bankier i dostawca królewski [w:] Słow- nik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, s. 54.

49. Benningk (Benning) Gerard (Gert) III (1607–1670) ludwisarz gdański [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, s. 88.

50. Boettcher Daniel (II poł. XVIII w.) mincerz [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, s. 128.

51. Cerwus Jan Tucholczyk (Jan Jelonek) 1500–1557) prawnik i filolog [w:] Słow-

nik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, s. 198–199.