Ambicje literatury popularnej

Recenzent

dr hab. Bolesław Mrozewicz, prof. UAM Redaktor Wydawnictwa

Agnieszka Kołwzan Projekt okładki i stron tytułowych

Andrzej Taranek Skład i łamanie Michał Janczewski

Publikacja sfinansowana z działalności statutowej Instytutu Skandynawistyki Uniwersytetu Gdańskiego

© Copyright by Uniwersytet Gdański Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

ISBN 978-83-7865-607-4

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego ul. Armii Krajowej 119/121, 81-824 Sopot

tel./fax 58 523 11 37, tel. 725 991 206 e-mail: wydawnictwo@ug.edu.pl

www.wyd.ug.edu.pl

Księgarnia internetowa: www.kiw.ug.edu.pl

Spis treści

Wstęp (Hieronim Chojnacki) . . . 7 Karl Berglund

Czy detektywi zabijają rynek literacki?

Boom szwedzkiej powieści kryminalnej w ujęciu statystycznym . . . 11 Katarina Gregersdotter

Morderca w szafie. Wizerunek mordercy spoza kanonu męskości

w powieściach O krok i Nattsystern . . . 29 Hanna Dymel-Trzebiatowska

Pippi Långstrump i Kalle Blomkvist po latach.

Główni bohaterowie Millenium Stiega Larssona

z perspektywy intertekstualnej . . . 41 Agata Lubowicka

Postkolonialny bestseller.

Analiza powieści Kima Leinego Prorocy znad Fiordu Wieczności . . . 53 Monika Samsel-Chojnacka

Skazani na sukces. Geneza fenomenu skandynawskiej powieści kryminalnej . . . 67 Karolina Drozdowska

„Cały kraj się gotuje”. Powieści pornograficzne Jensa Bjørneboe . . . 81 Małgorzata Kokoszka

Erlend Loe – estetyka kartonu mleka, czyli piękno literatury użytkowej . . . 97

Noty o autorach . . . 121

Contents

Introduction (Hieronim Chojnacki) . . . 7 Karl Berglund

Are detectives killing the literary market?

Statistical perspectives on the boom in Swedish crime fiction . . . 11 Katarina Gregersdotter

Murderer in the closet: A murderer’s image beyond the manhood stereotype

in One Step Behind and The Night Sister . . . 29 Hanna Dymel-Trzebiatowska

Pippi Långstrump i Kalle Blomkvist after years.

The main characters of Stieg Larsson’s Millennium

from an intertextual perspective . . . 41 Agata Lubowicka

A postcolonial bestseller:

An analysis of Kim Leine’s novel The Prophets of Eternal Fjord . . . 53 Monika Samsel-Chojnacka

Bound to succeed. The genesis of the phenomenon of

Scandinavian crime fiction . . . 67 Karolina Drozdowska

„The entire land is boiling”. Jens Bjørneboe’s pornographic novels . . . 81 Małgorzata Kokoszka

Erlend Loe – the aesthetics of a milk carton or the beauty of applied art . . . 97

Contributors . . . 121

Wstęp

Przygotowany drugi tom serii „Studia Północnoeuropejskie” zawiera nauko- we opracowania skoncentrowane na dziełach literackich mieszczących się w obszarze zarówno tak zwanej literatury ambitnej, jak i tej lżejszego kali- bru – popularnej, głównie kryminalnej, w Skandynawii. Zostały one poddane kategoryzacji nadal noszącej znamię niezadawalającej i nieprecyzyjnej. Zaj- mowanie się ambitnymi utworami literatury popularnej czy popularnością współcześnie wyłaniającej się klasyki może budzić liczne wątpliwości. Su- geruje błyskotliwe przeciwstawienie, które pozostaje trudno definiowalne na tym etapie prac badawczych: mówienie o ambicjach pisarzy tworzących kry- minały nie musi oznaczać istnienie przeciwległego i paradoksalnego bieguna mało ambitnej literatury „wysokiego lotu”. Próbujemy pokazać istnienie wy- raźnych nurtów współczesnej literatury skandynawskiej

, co z natury rzeczy nie pozwala na wyczerpującą eksplorację niezakończonego procesu, a brak czasowego i myślowego dystansu zbliża postępowanie badawcze do krytyki literackiej. Inaczej mówiąc, chcemy bardziej zauważyć i zwrócić uwagę na pewne fenomeny niż rozstrzygać z dozą pewności o ich konfiguracji czy histo- rycznoliterackim znaczeniu.

Tom jest efektem współpracy naukowej Instytutu Skandynawistyki Uni- wersytetu Gdańskiego z uczelniami i badaczami szwedzkimi, a zarazem świa- dectwem udziału studentów gdańskiej skandynawistyki w tym przedsięwzię- ciu, którzy wykonali solidne tłumaczenia ze szwedczyzny i angielszczyzny, co odnotowujemy z satysfakcją jako przykład powszechnych na tym kierunku praktyk translatologicznych.

Literatura piękna często zaprasza i wprowadza w swe przestrzenie to, co dotąd pozostawało poza głównym nurtem: środowiska, wątki, wizje człowie- ka i kultury. Nominuje do rangi głównych bohaterów przedstawicieli środo- wisk zmarginalizowanych i umieszcza ich w centrum swoich zainteresowań;

w tym także wiedzę o nich i skalę wartości, którą reprezentują. Wyrazistym i nadal zdumiewającym świadectwem jest fakt, że we współczesnym kryminale

1 Na gruncie polskim są już obecne opracowania tematu: M. Kraska, Prosta sztuka za- bijania. Figury czytania kryminału, Gdańsk 2013 (tam także obszerna bibliografia); „Bliza”

2016, nr 1: Sztuka kryminału; M. Czubaj, W. Burszta, Krwawa setka. 100 najważniejszych powieści kryminalnych, Warszawa 2007; M. Czubaj, Etnolog w Mieście Grzechu. Powieść kryminalna jako świadectwo antropologiczne, Gdańsk 2010. Na osobną wzmiankę zasługuje największy w Polsce portal poświęcony powieści kryminalnej http://kryminal.ubf.pl/artic- les.php?cat_id=11 redagowany przez znawcę tego typu literatury w Polsce i Skandynawii Rafała Chojnackiego.

Wstęp

8

zabójca, zbrodniarz, morderca stał się bohaterem głównym, często ważniejszym od policjanta, detektywa, szeryfa, oficera śledczego. To sprawia, że nieustanna w kryminale gra między porządkiem i chaosem może się wymknąć spod kontro- li i przeobrazić zbrodnię w formę zniszczenia świata bez perspektywy jego na- prawy, a nawet z wizją dominacji zła nad dobrem, strachu (i innych ciemnych uczuć) czy przemocy nad spokojem, bezpieczeństwem, radością życia.

Dzisiaj również na naszych oczach dokonuje się ruch myślowy, który prze- wraca na nice albo nawet unicestwia tradycyjne hierarchie tego, co trwało do- tychczas jako ważne czy najważniejsze. Dotyczy to – a w historii literatury spo- tykamy takie wypadki – w niemałym stopniu sfery form gatunkowych, przy czym nie idzie tyle o ich mieszanie, ile o wynoszenie nowych gatunków do rangi najbardziej produktywnych, ideotwórczych gatunków epoki. W tym po- rządku myślowym można oglądać i badać gatunki literatury popularnej, a do takich zalicza się krąg literatury kryminalnej. To stawia badaczy przed swoistą tendencją ekspansji i odmiennego centrum orientacji, skłania do ponownej re- fleksji nad dotychczasowymi terminami teoretycznymi i relacjami między nimi.

Tak się dzieje w obszarze skandynawskiej literatury kryminalnej, która za- gościła na dobre na polskim rynku wydawniczym. W jakiejś mierze jej eks- pansja zasłoniła już zadomowioną na tym rynku duńską, islandzką, norweską, szwedzką i fińską klasykę czy niewielki przyrost przekładów. A na pewno obserwujemy awans tego nurtu do jednego z najważniejszych nurtów czy me- diów współczesności. W dodatku ujawniają się w nim ambicje autorów, by wątki kryminologiczne, sensacyjne i przestępcze traktować jako pretekst czy okazję do nasycania opisów mikrocodziennością, ciemnymi stronami miast, do poruszania tematów i kwestii dawniej opanowanych przez klasyków re- alizmu, a dzisiaj nazywanych problematyką społeczną, medialną, polityczną, kulturową. Jak trafnie to wyraził Mariusz Czubaj, twórca i badacz kryminałów w jednej osobie:

Kryminał jest spełnieniem marzeń o Stendhalowskim zwierciadle – przecha- dzającym się po ulicach wielkich miast, naznaczonych bilbordami, galeriami handlowymi. Przy okazji opowieści o zbrodni, w której tropieniu tak ważne są pozornie nieznaczące szczegóły, odbija powszechne praktyki kulturowe…

.

Jak się wydaje, powszechnie używane terminy nie wyrażają zawartości treściowej, intencji czy sensu omawianych utworów. Dobrymi przykładami są dzieła skandynawskiej „fikcji kryminalnej”, by użyć kalki angielskiej frazy

„crime fiction”, ponieważ nie brakuje im przedstawień pokazujących i komen- tujących bieżące i ważne problemy, jakimi żyją poszczególne społeczeństwa nordyckie. Innymi słowy, nie powielają one dawnej konwencji klasycznego kryminału jako tworu rozrywkowego. Ten ostatni za pomocą gry strachem i ze strachem, dawkowaniem wiedzy, permanentnym opóźnianiem informacji,

2 M. Czubaj, Zbrodnia to niesłychana, rozm. przepr. M. Fugiel-Kuźmińska, „Tygodnik Powszechny” 2010, nr 36 (Kultura. Zaproszenie do kryminału), s. 45.

Wstęp

9

zaskakującymi, nieprzewidywalnymi wydarzeniami i rozwiązywaniami przy- ciągał uwagę odbiorców umieszczonych w tu i teraz orientacji inteligentnego oficera śledczego, który doprowadzał do zatrzymania patologii i przywrócenia prawnego i etycznego ładu społecznego. Klasyczne dzieła omawianego ga- tunku przedstawiały wizję świata na chwilę opanowanego przez wtargnięcie sił destrukcyjnych, przemocy, zbrodni, śmierci, zła. Na „chwilę”, ponieważ wskutek sprawnych działań przedstawicieli prawa i dobra źli ludzie musieli być wyeliminowani i ukarani, by pierwotny porządek z wizją dominacji do- bra nad złem mógł powrócić po okresie burzy dewiacji i naporu patologii.

W ramach takiej stylistyki strażnicy ładu, tropiciele przestępców, detektywi czy policjanci to figury idealnych i doskonałych wykrywaczy zbrodni, a ich inteligencja, wyobraźnia, zawodowy ethos nie mogły ulec osobnikom z natury osłabionym przez zło i niezdolnym do popełnienia czynów doskonałych.

Właściwie dopiero współczesne dwie domeny, literatura i film, wpro- wadziły rozmiękczone warianty „łowców głów” – nawet życiowe fajtłapy i nieudacznicy, frustraci, osobnicy skorumpowani zapełniają korytarze poli- cyjnych posterunków, komisariatów, biur detektywistycznych, zespołów śled- czych. To nie jest tylko łamanie dotychczasowych artystycznych konwencji i schematów myślowych na temat zła i dobra; często pojawia się tutaj poetyka odwróconego myślenia. Stad powołanie do życia z jednej strony „dobrych”

zabójców, postaci dobrego, udomowionego „killera”, a z drugiej – policjanta – bezwzględnego okrutnego przestępcy i zbrodniarza bez moralnych skrupułów realizującego swoją prywatną wendettę.

Tego typu koncepty dawały o sobie znać w korpusie dzieł należących do kla- sycznego kanonu, m.in. romantycznego. Spektakularnym przykładem pozo- staje Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego z głównym bohaterem-mordercą, który jako jednostka ludzka daje sobie przyzwolenie na dokonanie zbrodni i na prawo do zbrodni, do „likwidacji” zła i brzydoty świata, uznając to prawo za równe wobec statusu ponadjednostkowego prawa do zabijania w majesta- cie władzy i dla jej legitymizacji. Kontrastując dwa roszczenia, jednostki i spo- łeczeństwa (reprezentacji władzy), Dostojewski powołał do istnienia pakiet

„przeklętych problemów”

człowieka i aporii z zakresu hermeneutyki prawa, a zarazem dokonał próby dezautomatyzacji powszechnego stereotypu o tym, co wydawało się naturalne i niedyskutowalne.

W dzisiejszym świecie ekwiwalentem tamtej niechcianej debaty literacko-fi- lozoficznej jest problematyka cywilnego nieposłuszeństwa, czyli przyzwolenia na „nielegalne” działanie jednostek czy grup, gdy prawo zostaje złamane przez korporacje biznesowe czy „organy ścigania”, u samych źródeł prawodawczych.

Trudno się powstrzymać przed przypomnieniem bohatera popularnego amerykańskiego serialu Porucznik Columbo (1968–2003). Koncepcja quasi- -nieudacznika, policjanta niby-fajtłapy, rzekomo pozbawionego zmysłu es- tetycznego i błyskotliwej inteligencji okazała się strzałem w dziesiątkę nie

3 R. Przybylski, Dostojewski i „przeklęte problemy”, Warszawa 2010.

Wstęp

10

tylko jako karykatura nadętości, formalizmu i triumfalizmu policyjnego, ale również jako metoda mimikry bezbłędnie działająca na pewnych siebie, czę- sto uśpionych przez bogactwo, chciwość, długotrwałe poczucie bezkarności osobników patologicznych i kryminogennych. Podobnie efektywna okazała się filmowa aura przyjaznych, spokojnych rozmów z pewnym siebie „podejrza- nym”, który zostaje wciągnięty do współpracy z policjantem jako niby-partner i zaufany kolaborant pod pozorem oddalania podejrzeń, a w rzeczywistości – z zamiarem wciągnięcia do sprytnie zastawionej pułapki, co przypomina tragiczną pułapkę, w jaką wpadł niczego niepodejrzewający Edyp, gdy jako król wydał na siebie wyrok, a jako człowiek wpadł w pułapkę losu. Do tego trzeba dodać konwencję łagodnego trybu traktowania innych ludzi przez quasi-nieudacznika, co okazało się zabiegiem skuteczniejszym od nachalno- ści, agresji i perswazyjnych sztuczek podczas przesłuchań w atmosferze przy- musu. Nawet ujawnienie dowodów zbrodni podczas otwartej, odbywającej się bez świadków rozmowie z przestępcą przebiegało często w atmosferze nietok- sycznego napięcia i było dalekie od niebezpiecznej sytuacji nagłego wtargnię- cia policji i gwałtownego aresztowania.

Trzeba na koniec wspomnieć o zwątpieniu i pesymizmie wobec możliwo- ści i nadziei na wykrycie źródła zła, zwycięstwa dobra nad złem, czyli o nurcie katastroficzno-nihilistycznym. A jest to nurt literacki bardzo ekspansywny, zwłaszcza w kulturze amerykańskiej, która wygenerowała twórców czarne- go kryminału, takich jak: Raymond Chandler, Ross Macdonald czy Dashiell Hammett, a nawet James Ellroy (jako autor Tajemnic Los Angeles – powieści o brutalnych i skorumpowanych policjantach).

Czy jego ślady mają jakieś znaczenie dla skandynawskiej fikcji kryminal- nej? Oto pytanie, na które warto poszukiwać dowodów. Idzie bowiem o mo- delowanie ujęcia dobra i zła według wzoru manichejskiego, czyli walki sił równorzędnych bez możliwości klarownego rozwiązania. A często nawet o od- rzucenie możliwości zwycięstwa dobra i wyraźną wiarę w totalną dominację zła, spiskową teorię dziejów, niemożność przebicia się, czy wręcz bezsilność.

Oddajemy Szanownym Czytelnikom pod rozwagę obserwacje dotyczą- ce dwóch nurtów literatury bez rozstrzygania na tym etapie, co będzie da- lej. Wszechstronne opracowanie wielu zdefiniowanych problemów musi poczekać na dłuższe trwanie, czyli możliwość oglądu zamkniętego procesu twórczego dzieł poszczególnych autorów. Nie oznacza to, że badanie zjawisk in statu nascendi ma mniejszą wartość poznawczą. Skłania bowiem do więk- szego udziału wyobraźni

, która buduje przepaść między człowiekiem a rze- czywistością, bo deleguje go w światy literatury, choćby i kryminalnej, choć bez tej delegacji nie jest on w stanie rozpoznać swego jestestwa i rozwinąć skrzydeł swych możliwości.

Hieronim Chojnacki

4 M. Llosa, Prawda kłamstw – eseje o literaturze, tłum. M. Lewicka, Poznań 1990.

Karl Berglund

Instytut Badań Literackich Uniwersytetu w Uppsali

Czy detektywi zabijają rynek literacki?

Boom szwedzkiej powieści kryminalnej w ujęciu statystycznym

Skandynawska powieść kryminalna, a zwłaszcza szwedzka, odnosi obecnie komercyjny sukces na całym świecie. W Szwecji przewaga tego gatunku na rynku książki jest nawet bardziej znacząca, co doprowadziło do ożywionych dyskusji, w których obwiniano powieści kryminalne o wypieranie innych form literackich.

Mimo że w ostatnich latach przeprowadzono pokaźną liczbę badań nad skandynawską literaturą kryminalną, nadal nie określono roli tejże jako feno- menu na rynku wydawniczym. Opisy „boomu kryminalnego” są z kolei luźno oparte na materiałach, których źródło znaleźć można na stronach interneto- wych autorów i wydawnictw. Naturalnie te źródła informacji powinny być używane z pewną dozą rozwagi. Jak wskazali historycy literatury oraz socjolo- dzy literatury, wydawcy często wykorzystują dane dotyczące wysokiej sprze- daży i licznych tłumaczeń jako narzędzia marketingu same w sobie

.

Celem artykułu jest wypełnienie tej luki poprzez zaoferowanie rozległego opisu roli i pozycji literatury kryminalnej w szwedzkim przemyśle wydawni- czym w latach 1977–2010. Przyjmując podejście ilościowe, ponad 1700 tytu- łów szwedzkiej powieści kryminalnej, wydanych w ostatnich 34 latach, jest bezustannie wykorzystywanych do ustalenia wzorców w tym czasie. Najistot- niejszymi zmiennymi są: wzrost liczby publikowanych tytułów, wydawnictwa

1 Przedruk z: K. Berglund, Detectives in the Literary Market: Statistical Perspectives on the Boom in Swedish Crime Fiction, „Scandinavica” 2012, Vol. 51, No. 2. Tłumaczenie – gru- pa studentów Instytutu Skandynawistyki Uniwersytetu Gdańskiego pod opieką mgr Syl- wii Peryt: Katarzyna Bartosińska, Anna Budniak, Aleksandra Cymerys, Zuzanna Czekaj, Mariola Czupowska, Katarzyna Dmowska, Natalia Dorosławska, Monika Dunajska, Joanna Fichtner, Magdalena Gąsior, Agnieszka Kujawa, Katarzyna Leśniewska, Marta Makowska, Filip Malinowski, Anita Małek, Agnieszka Miler, Małgorzata Piątkowska, Paulina Podgór- ska, Magdalena Radtke, Emilia Rutkowska, Karolina Sokołowska, Aleksandra Studzińska, Michał Szepietowski, Łukasz Szmelc, Jakub Szwarc, Anna Toton, Urszula Walaszek, Marta Wojtyna, Zofia Wojtysiak, Jakub Woźniak, Weronika Wójcik oraz Agnieszka Wójcik.

2 V. L. Miller, The Best-Seller List as Marketing Tool and Historical Fiction, „Book His- tory” 2000, No. 3, s. 286–304; C. Squires, Marketing Literature: The Making of Contemporary Writing in England, Basingstoke 2007.

Karl Berglund

12

oraz różne typy zaangażowanych wydawców, równowaga płci wśród autorów, częstotliwość wypożyczeń z bibliotek i wyniki sprzedaży.

Jednakże cel tej pracy jest dwojaki. Analiza boomu szwedzkiej literatury kryminalnej daje zarówno wgląd w szereg zależności między autorami, wy- dawcami a gronem odbiorców, jak i ułatwia zrozumienie sposobu, w jaki ten gatunek literacki z punktu widzenia historyka literatury funkcjonuje na rynku wydawniczym. Dominacja literatury kryminalnej w Szwecji zależy oczywi- ście od zmian na rynku wydawniczym, który sam jest również zdominowany przez powieść kryminalną. Ta ciekawa wzajemna relacja zostanie przedsta- wiona bardziej szczegółowo.

Metody i materiały

Niniejszy artykuł opiera się na niektórych wnioskach zawartych w mojej ma- jącej się wkrótce ukazać książce Deckarboomen under lupp. Kwestie dotyczące metod i materiałów przedstawione zostaną zatem bardzo krótko

.

„Jury”, szwedzkie czasopismo wychodzące drukiem w latach 1974–2008, całkowicie poświęcone powieści kryminalnej, od 1977 r. publikuje coroczną bibliografię Deckarkatalogen (od 2009 r. jedynie w wersji elektronicznej), ze- stawiając w niej wszystkie tytuły powieści kryminalnych wydanych w Szwe- cji danego roku. Wykazy te tworzą podstawę niniejszego badania, przy ich pomocy zestawiłem w „bazie danych powieści kryminalnych” wszystkie szwedzkie powieści kryminalne zarejestrowane w katalogach. W bazie znaj- duje się łącznie 1708 tytułów napisanych przez 623 autorów i wydanych przez 259 różnych wydawnictw. Wydawcy dzielą się na 5 grup: wydawnictwa duże, średnie i małe, wydawnictwa specjalizujące się w powieści kryminalnej oraz wydawcy samopublikujący

.

Wyznacznikiem tego, co należy zaliczać do gatunku literatury kryminal- nej, jest obecność powieści w bibliografii magazynu „Jury”. Nie powinno się jednak traktować tego jako ostatecznego kryterium wyznaczającego warunki przynależności do gatunku

. Listy „Jury” stanowią jedynie roboczą definicję gatunku stosowaną na potrzeby tego artykułu. Według Claire Squires gatu-

3 Analiza ta stanowi część projektu mojej rozprawy doktorskiej roboczo zatytułowanej Literatura kryminalna – droga do celu. Metody wykorzystywane w tym artykule wywodzą się z długiej tradycji badań biometrycznych prowadzonych w zakładzie Socjologii Literatu- ry Uniwersytetu w Uppsali (streszczone w Å. Warnqvist, Poesifloden: Utgivningar av dikt- samlingar i Sverige 1976–1995, Stockholm 2007, s. 42–48)

4 Wydawcy zostali podzieleni głównie ze względu na liczbę kryminałów opublikowa- nych w latach 1977–2010, ale również na podstawie wielkości danego wydawnictwa, jego pozycji na rynku wydawniczym oraz liczby najpoczytniejszych autorów kryminałów. Åsa Warnqvist używa podobnej metody, Å. Warnqvist, Poesifloden: Utgivningar…, s. 65–69.

5 Termin ten jest często używany w metodach ilościowych do opisu przejścia od hipo- tezy do konkretnego zbierania danych. Nie znaczy to jednak, że granice gatunku są wyzna- czone przypadkowo – wręcz przeciwnie – „Jury” dokłada ogromnych starań, aby bibliografie były jak najdokładniejsze.

Czy detektywi zabijają rynek literacki?…

13

nek literacki na rynku wydawniczym rozumiany jest jako pojęcie ustanowione przez autorów i wydawców we wzajemnej relacji z recenzentami oraz czy- telnikami; strategia ta jest niezwykle ważna, gdyż umożliwia komunikację społeczności literackiej i jej uczestników

. Dlatego też powieść kryminalna jako gatunek nie jest czymś stałym, lecz – wprost przeciwnie – podlega ciągłej rekonstrukcji i renegocjacji.

Ponadto uwzględniono pięć kryteriów, by ustalić, którzy pisarze są uwa- żani za najbardziej popularnych: liczba zdobytych nagród i odznaczeń lite- rackich (wejście do kanonu); liczba publikacji literatury kryminalnej (liczba stron); częstotliwość wypożyczania (popularność); tłumaczenia (wpływ na rynku międzynarodowym) oraz liczba adaptacji filmowych (oddziaływanie na inne środki masowego przekazu)

. Kierując się tymi kryteriami, można uznać, że elita szwedzkiej literatury kryminalnej składa się z 48 autorów, którzy napisali w sumie 540 powieści kryminalnych. Określenie „najbar- dziej popularni autorzy” pojawiające się w dalszej części artykułu dotyczy właśnie tej grupy.

Niestety wiarygodne dane dotyczące sprzedaży książek nie są dostępne dla całego okresu i w konsekwencji nie zostały użyte podczas filtrowania najbar- dziej popularnych autorów. Dla pierwszej dekady XXI wieku istnieją jednakże dwa wiarygodne źródła, z których można zestawić i porównać informacje do- tyczące bestsellerów: „Paperback Prize” (Pockpetpriset), nagroda przyznawa- na przez Stowarzyszenie Szwedzkich Wydawców

(Svenska Förläggareföre- ningen) między rokiem 1999 a 2009 każdej książce sprzedanej w liczbie ponad 30 000 egzemplarzy w miękkiej oprawie; oraz ranking bestsellerów zamiesz- czany w magazynie o rynku wydawniczym „Svensk Bokhandel” (szwedzki odpowiednik brytyjskiego The Bookseller), który istniał w latach 2004–2010.

Źródła te są zatem używane, by określić udział powieści kryminalnych wśród bestsellerów w Szwecji w latach 2000–2010.

6 V. C. Squires, Marketing Literature…, s. 70–104.

7 Kryteria dotyczące: kanonizacji, liczby i wpływu na media zostały wzięte pod uwa- gę, ale tłumaczenia i popularność wymagają krótkiego wyjaśnienia. Baza danych Su- ecena Extranea używana jest do oznaczania przekładów i wydań poza Szwecją. Jest to bibliografia stworzona przez Narodową Bibliotekę Szwecji (Kungliga biblioteket), która zawiera spis literatury szwedzkiej i literatury o Szwecji publikowanej za granicą. Ukazuje ona dobrze światowe rozprzestrzenianie literatury szwedzkiej z biegiem czasu. Mimo że pozycje wyliczone w Suecana Extranea są nieprecyzyjne i niekompletne, mogą być traktowane jako punkt wyjścia. Głównym źródłem informacji w ocenie popularności były statystyki z Fundacji Szwedzkich Autorów (Sveriges Författarfond) odnośnie do szwedz- kich bibliotek publicznych. Fundacja stworzyła wiarygodne statystyki dotyczące okresu od 1977 do 2010 r.

8 Dane z lat 50., 60. i wczesnych 70. ustalone są w oparciu o listę szwedzkich bestsel- lerów z lat 1924–1974 stworzoną przez Adama Helmsa: A. Helms, Svenska bestsellers 1924–

1974 [w:] Världens största klubb: Bokklubbarna, Stockholm 1975, s. 127–144; dane z póź- nych lat 70. są oparte na zestawieniu z lat 1976–1979 autorstwa Ann Steinera: A. Steiner, I litteraturens mittfåra: Månadens bok och svensk bokmarknad under 1970–talet. Göteborg 2006, s. 293–301 i 305–306.

Karl Berglund

14

Wzrost liczby pierwszych wydań a rodzaje wydawców

W badanym okresie liczba wydanych powieści kryminalnych wykazała znacz- ny wzrost (wykres 1). W porównaniu z latami 80. w pierwszej dekadzie XXI w.

na rynku pojawiło się prawie 2,5 razy więcej pierwszych wydań, jeżeli weźmie się pod uwagę całą szwedzką literaturę kryminalną wydaną do tej pory. Szcze- gólnie w pierwszych kilku latach po 2000 r. odnotowano ogromny wzrost licz- by publikowanych powieści kryminalnych. Przyczyniły się do tego wszystkie grupy wydawnicze, a zwłaszcza 2 z nich – duże oraz samopublikujące.

Wykres 1. Pierwsze nakłady szwedzkich powieści kryminalnych w latach 1977–2010:

liczba tytułów przypadająca na rok

W ciągu zaledwie kilku lat (głównie 1998–2001) duże wydawnictwa dwu- krotnie zwiększyły liczbę tytułów literatury kryminalnej, niezmiennie utrzy- mując tempo wzrostu, a nawet zwiększając je w końcowych latach badanego okresu. W tym samym czasie liczba pierwszych wydań powieści pochodzą- cych od wydawców będących członkami Stowarzyszenia Szwedzkich Wydaw- ców, organizacji skupiającej najważniejsze szwedzkie wydawnictwa, których członkowie są odpowiednikami wielkich i średnich wydawnictw w Szwecji, zmniejszyła się. Od tego momentu udział literatury kryminalnej w stosunku do innych gatunków wydawanych przez czołowe szwedzkie wydawnictwa w pierwszych latach XXI w. wzrósł niemal dwukrotnie w odniesieniu do lat 80. i 90. (wykres 2).

liczba tytułów

rok

Czy detektywi zabijają rynek literacki?…

15

Wykres 2. Wykaz pierwszych nakładów prozy fabularnej wydanej przez Stowarzysze- nie Szwedzkich Wydawców (Svenska Förläggareföreningen) i pierwszych nakładów powieści kryminalnych wydanych przez duże i średnie wydawnictwa w latach 1977–

2010: zmiany mierzone co rok, począwszy od wskaźnika 1977=100

Źródło: Statystyki branży Stowarzyszenia Szwedzkich Wydawców 1977/1978–2010; Deckarkata- logen, „Jury” 1977–2010.

Pomimo uderzającego wzrostu liczby wydawanych tytułów wśród naj- większych wydawców ekspansja samodzielnych publikacji (self-publishing) ma się jeszcze lepiej. W latach 1980–1990 samodzielne wydawnictwa były w pewnym sensie czymś zapomnianym, jeśli chodzi o ten gatunek literac- ki. W pierwszej dekadzie XXI w. liczba ich wzrosła tak, że wyniosła około 1/4 wartości całego rynku. W roku 2010, ostatnim, który obejmuje to badanie, samodzielne wydawnictwa pokonały największe oficyny i stały się ilościowo największymi wydawcami.

Wzrost liczby publikacji własnych oraz niewielkiej prasy nie jest charaktery- styczny tylko dla literatury kryminalnej, lecz jest to zjawisko przenikające cały świat książek. Głównie dzięki ulepszonemu drukowi cyfrowemu oraz interne- towi można łatwiej i taniej: edytować, drukować, sprzedawać, rozprowadzać książki

. Niemniej jednak należy pamiętać, że ten sposób publikowania stanowi

9 V. C. Anderson, The Long Tail: Why the Future of Business is Selling Less of More, New York 2006; J. Svedjedal, The Literary Web: Literature and Publishing in the Age of Digital Production. A Study in the Sociology of Literature, Stockholm 2000; A. Steiner, I littera- turens mittfåra: Månadens bok och svensk bokmarknad under 1970-talet, Göteborg 2006;

J. Thompson, Merchants of Culture: The Publishing Business in the Twenty-First Century, Cambridge 2010.

rok

pierwsze nakłady powieści kryminalnych wydane przez duże i średnie wydawnictwa pierwsze nakłady prozy fabularnej wydanej przez Stowarzyszenie Szwedzkich Wydawców (Svenska Förläggareföreningen)

wskaźnik 1977 = 100

Karl Berglund

16

istotną część bardzo popularnego gatunku, jakim jest powieść kryminalna.

Uważa się, że wysokość stosów powieści o detektywach równa się wysokości stosów bestsellerów w księgarniach i na półkach w sklepach spożywczych oraz stacjach benzynowych. Jednak spośród wszystkich pierwszych wydań krymi- nałów bestsellery stanowią mniejszość. W najlepszych latach szwedzkiego kry- minału przebadanych w tym artykule (1998–2010) liczba samodzielnie wyda- nych kryminałów (23,7%) przewyższa liczbę bestsellerów (13,5%).

Boom na literaturę kryminalną wzrasta odtąd dwukrotnie. Po pierwsze zwiększa się liczba pierwszych wydań, w których duże oficyny i samodziel- ni wydawcy odgrywają kluczową rolę. Po drugie wzrasta liczba bestsellerów z działu literatury kryminalnej (co zostanie opisane poniżej).

Kolejnym interesującym aspektem jest związek pomiędzy szwedzką litera- turą kryminalną, a tą tłumaczoną na język szwedzki. W okresie 1977–2010 nie zauważono wyraźnej tendencji, która wpływałaby na liczbę tłumaczonych po- wieści kryminalnych – utrzymywała się ona mniej więcej na tym samym po- ziomie (nie wykluczając drobnych corocznych odchyleń). Na boom szwedz- kiej powieści kryminalnej składają się zatem w całości rodzimi autorzy.

Równowaga płci a status literacki

Liczba autorek w kategorii szwedzkiej powieści kryminalnej wzrosła znacząco mniej więcej w tym samym okresie, w którym nastąpił boom na ten gatunek literacki. Spośród wszystkich książek kryminalnych wydanych w latach 80.

kobiety napisały niemal 1/5, tylko ponad 1/10 w latach 90. i około 1/3 w pierw- szej dekadzie XXI w. (wykres 3).

Ponadto równowaga płci autorów wśród bestsellerów literatury kryminal- nej w latach 2000–2009 jest nieomal idealna. Spośród listy autorów najle- piej sprzedających się kryminałów w miękkich okładkach pisarki stanowią nieznaczną większość. Wydaje się, że im większy sukces komercyjny, tym większy jest w nim udział autorek. Przełom w liczbie pisarek powieści krymi- nalnych na początku XXI w. jest widoczny niemal na wszystkich poziomach społeczności literackiej. Jedynie w dwóch obszarach gatunkowych kobiety są nieobecne: pośród wydawców zaangażowanych całkowicie w powieść kry- minalną, gdzie odsetek autorek jest uderzająco mały; oraz w grupie autorów, którzy opublikowali więcej niż piętnaście powieści kryminalnych, w której to grupie wszyscy są mężczyznami.

Liczba powieści kryminalnych napisanych przez kobiety zwiększyła się

równocześnie ze wzrostem rocznej produkcji tytułów wewnątrz tego gatun-

ku. Kobiety piszące powieści kryminalne stanowią oczywiście ważną część

boomu, ale byłoby błędem utożsamianie ich z nim. Przyrost liczby powieści

kryminalnych pisanych przez mężczyzn był większy, jeśli brać pod uwagę

wartości bezwzględne (chociaż uznać należy jednocześnie, że proporcjonalny

udział kobiet w rynku powieści kryminalnych znacznie się zwiększył).

Czy detektywi zabijają rynek literacki?…

17

Kategoria „inne” zawiera wszystkie tytuły napisane pod nierozszyfrowanymi pseudonimami (np. Bo Balderson), a także dotyczy płciowo-heterogenicznych par autorów (np. Lars Kepler to pseudonim Alexandra Ahndorila i Alexandry Coelho Ahndoril) oraz utworów stworzonych przez wielu autorów (np. Bo Lagevi to pseudonim reprezentujący sześciu szwedzkich autorów fikcji kryminalnej).

Wykres 3. Pierwsze wydania szwedzkiej powieści kryminalnej w latach 1977–2010 uporządkowane według klucza: płeć/liczba książek na rok

Źródło: Deckarkatalogen, „Jury” 1977–2010.

Nie znajdują także żadnego potwierdzenia pojawiające się głosy o żeńskiej dominacji szwedzkiego kryminału

, w zasadzie na wszystkich poziomach to autorzy mężczyźni stanowią większość. Niemniej jednak widoczna jest gwałtowna zmiana w równowadze płci podczas wejścia w nowe tysiąclecie.

W okresie nie dłuższym niż pięć lat szwedzka fikcja kryminalna zmieniła się z wyraźnie zdominowanej przez mężczyzn w gatunek, w którym kobiety pi- szą około 1/3 tytułów, a na szczycie bestsellerów dochodzi do sprawiedliwego podziału między płciami.

Nagły wysyp sukcesów wśród kobiet tworzących fikcję kryminalną wzbu- dził wiele zainteresowania ze strony mediów oraz krytyki. Liza Marklund i Ca- milla Läckberg często piętnowane były za jawny komercjalizm i słabą technikę pisania. Co ciekawe, niektórzy pisarze płci męskiej sami brali w tym udział, oskarżając swoje koleżanki po fachu o zaniżanie standardu gatunku

. W ten

10 K. Bergman, S. Kärrholm, Kriminallitteratur: Utveckling, genrer, perspektiv, Lund 2011, s. 46.

11 S. Kärrholm, Swedish Queens of Crime: The Art of Self-Promotion and the Notion of Feminine Agency – Liza Marklund and Camilla Läckberg [w:] Scandinavian Crime Fiction, eds. P. Arvas, A. Nestingen, Cardiff 2011, s. 131–147.

mężczyźni kobiety inne

rok

udział

Karl Berglund

18

sposób została ujawniona hierarchia obowiązująca wśród szwedzkich autorów kryminałów, gdzie mężczyźni są zazwyczaj utożsamiani z wyższym statusem niż kobiety. Nierównowaga płci jest również wyraźnie widoczna w kwestii na- gród przyznawanych za powieści kryminalne – mężczyznom przypadło około 75% wszystkich nagród (w ostatnich latach nawet więcej niż 75%).

Te dane są prawdziwe jedynie dla szwedzkich pisarzy literatury kryminal- nej. Warto zauważyć, że za granicą sprawa wygląda zupełnie inaczej. Na przy- kład Camilla Läckberg otrzymała pochlebne recenzje w czołowych gazetach zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i Stanach Zjednoczonych

. We Francji au- torka nie tylko stała się numerem jeden na wykresach sprzedaży, ale w 2008 r.

została także wyróżniona prestiżową nagrodą przyznawaną w kategorii lite- ratura kryminalna – Le grand prix de littérature policière. Różnica pomiędzy szwedzkim a międzynarodowym sposobem odbioru publikacji daje podstawę do podejrzewania tłumaczy o poprawianie tekstów – a dotyczy to nie tylko Läckberg, ale i całej społeczności szwedzkich pisarzy powieści kryminalnych odnoszących sukcesy za granicą

. Podsumowując, status szwedzkich pisarzy kryminałów jest znacznie niższy w Szwecji niż za granicą – szczególnie jeżeli chodzi o autorki.

Różne pokolenia na zmieniającym się rynku wydawniczym

Liczba szwedzkich kryminałów, które w pierwszej dekadzie XXI w. stały się bestsellerami, jest wręcz nieprawdopodobna (to wniosek, do którego powró- cę). Bestsellery te ukazują jednak także znaczne różnice pomiędzy różnymi pokoleniami ich autorów. Jeśli by podzielić najpopularniejszych szwedzkich autorów powieści kryminalnych na trzy generacje według kryterium roku wy- dania ich debiutanckich powieści tego gatunku, na jaw wychodzą pewne po- uczające różnice.

Pierwsza dotyczy płci. Autorzy pierwszego pokolenia szwedzkich krymi- nalnych bestsellerów (debiut w gatunku 1949–1976) to w większości męż- czyźni, jednak należy do nich również pewna liczba uznanych kobiet, przede wszystkim Maria Lang (to pseudonim Dagmar Lange). Drugie pokolenie (de- biutujące w latach 1977–1997) było niemal w całości złożone z mężczyzn, podczas gdy w trzecim pokoleniu, którego debiut przypadł w latach boomu (1998–2009), równowaga płci została zachowana.

Druga różnica dotyczy kanałów publikacji. Książki autorów pierwszej ge- neracji były wydawane przez wydawnictwa różnego rodzaju – zarówno duże, jak i małe. Autorzy trzeciego pokolenia są niemal wyłącznie wydawani przez

12 M. Corrigan, Camilla Lackberg’s „The Stonecutter”, http://www.washingtonpost.com/

entertainment/books/camilla-lackbergs-the-stonecutter/2012/05/13/gIQAhfR8MU_story.

html [dostęp: 9.05.2012]; B. Forshaw, Death in a Cold Climate: A Guide to Scandinavian Crime Fiction, Basingstoke 2012.

13 B. Forshaw, Death in a Cold Climate…, s. 6–7.

Czy detektywi zabijają rynek literacki?…

19

duże wydawnictwa, podczas gdy wydawcy drugiego pokolenia są bardziej zróżnicowani.

Trzecia różnica dotyczy czasu między debiutem w gatunku a sukcesem komercyjnym. Autorzy pierwszego pokolenia budowali swoją karierę stop- niowo, sukcesywnie pozyskując czytelników. Trzecie pokolenie reprezentuje wręcz przeciwne zjawisko: dla tych autorów debiut w literaturze konkretnego gatunku to najczęściej ogromny przełom oznaczający dużą sprzedaż książki, natychmiastowe tłumaczenia oraz adaptacje filmowe lub telewizyjne.

Te istotne różnice odzwierciedlają, w jaki sposób szwedzka branża wydaw- nicza zmieniała się w tym okresie: wzrosło tempo, branża została umiędzyna- rodowiona i rozpoczęła współpracę z innymi mediami na znacznie szerszej płaszczyźnie. Ważnym czynnikiem stojącym za tymi zmianami było ustano- wienie agentów literackich. W przeciwieństwie do brytyjskiej i amerykańskiej branży wydawniczej, w której agenci literaccy pojawili się już pod koniec XIX w., pełniąc funkcję stróżów na rynku wydawniczym

, w Szwecji nie było tradycji agentów niezależnych od wydawnictwa. Jednak w latach 90. zało- żono tego typu agencje i z początkiem XXI w. stają się one coraz ważniejszą częścią szwedzkiego rynku wydawniczego

.

W konsekwencji niemal wszyscy autorzy powieści kryminalnych zaliczani do trzeciego pokolenia są powiązani z niezależnymi agencjami, co dotyczy tylko kilku autorów drugiego i jednego autora z pierwszego pokolenia. Agenci literaccy przyspieszają sprzedaż praw autorskich do tłumaczenia, co jest oczy- wiście ważne dla szwedzkiej literatury kryminalnej poza granicami kraju

. W tym samym czasie sukces prozy kryminalnej stał się kluczowym czynni- kiem gwałtownego wzrostu liczby agencji literackich w Szwecji. Trudno w tej sytuacji rozdzielić przyczynę od skutku – związek ten jest raczej wzajemny.

W każdym razie rola agencji literackich w boomie szwedzkiej (i skandynaw- skiej) powieści kryminalnej była znacząca.

W pierwszej dekadzie XXI w. autorzy trzeciego pokolenia zdominowali szwedzkie listy bestsellerów w kategorii powieści kryminalnej. Spod ich pióra wyszło 90% kryminałów, sprzedając się w ponad 100 000 kopiach. Ta sama tendencja dotyczy 3/4 powieści kryminalnych z listy bestsellerów „Svensk Bokhandel” z lat 2004–2010. Pozostała część napisana została przez autorów zaliczanych do drugiego pokolenia, natomiast pierwsze pokolenie nie jest w tego typu rankingach reprezentowane.

14 V. J. Hepburn, The Author’s Empty Purse and the Rise of the Literary Agent, London 1968, s. 45–104; M.A. Gillies, The Professional Literary Agent in Britain, 1880–1920, Toronto 2007, s. 12–26; E. de Bellaigue, Trust Me: I’m an Agent. The Ever-Changing Balance Between Author, Agent and Publisher, „Logos” 2008, Vol. 19, Iss. 3; J. Thompson, Merchants of Culture…

15 L. Göthberg, Man måste fan tro på en författare: En magisteruppsats om Sveriges lit- terära agenter och deras verksamhet, Uppsala 2001, s. 42–55; A. Høier, Den litterära agen- ten då och nu, Stockholm 2012, s. 10; S. Sundin, Ökad integration och koncentration: Den svenska bokmarknaden i förändring [w:] Läsarnas marknad, marknadens läsare – en forsk- ningsantologi, eds. U. Carlsson, J. Johannisson, Stockholm 2012, s. 301.

16 A. Høier, Den litterära…, Stockholm 2012, s. 10.

Karl Berglund

20

Literatura popularna, podobnie jak powieść kryminalna, ma krótką historię, a od niedawna jej sprzedaż nastawiona jest na jak największe zyski. Niemniej jednak dominacja nowych autorów jest zauważalna. Biorąc pod uwagę dane sprzedaży, boom powieści kryminalnej w przeważającej części zawdzięczamy autorom debiutującym w gatunku w roku 1998 lub później. Autorzy starszego pokolenia, z wyjątkiem kilku pisarzy, takich jak: Åke Edwardson, Henning Mankell, Håkan Nesser i Leif G.W. Persson, nie stanowią części boomu.

Zwiększenie tempa w szwedzkim przemyśle wydawniczym jest także za- uważalne, choć w trochę inny sposób, bo w liczbie wypożyczeń bibliotecz- nych. W bibliotekach publicznych oddziaływanie najnowszych gwiazd po- wieści kryminalnych jest słabsze. Liza Marklund i Camilla Läckberg – autorki trzeciego pokolenia z największą liczbą wypożyczeń – są, według list popu- larności, daleko w tyle za dawnymi mistrzami, takimi jak: Maria Lang, Hen- ning Mankell czy Håkan Nesser. Wypożyczenia biblioteczne powieści Stiega Larssona – który pobił kilka rekordów sprzedaży – w porównaniu do nich są również skromne. Jens Lapidus, autor bestsellerowych powieści w Szwecji, nawet nie sięga do toplist szwedzkich bibliotek publicznych. Ponadto liczby wypożyczeń spadają szybciej u powieści autorów trzeciego pokolenia.

Stąd też powieść kryminalna jest w czasie boomu kupowana w większym stopniu częściej niż dotychczas. Dla niektórych najlepiej sprzedających się pi- sarzy liczba książek w miękkiej oprawie sprzedanych jeszcze w Szwecji mia- ła osłabiający wpływ na frekwencję ich wypożyczeń z powodu ograniczonej liczby czytelników tego kraju.

W Szwecji od połowy lat 80. liczba wypożyczeń literatury kryminalnej z bibliotek publicznych powoli spada. W tym samym czasie wzrosła sprze- daż książek. Za tymi tendencjami kryje się wiele powodów, jednak fakt, że książki jeszcze nigdy nie były tak tanie i ogólnodostępne jak dzisiaj, ma duże znaczenie. Cena książek jest kluczowa w przypadku powieści popularnych, w których aktualność opisywanych kwestii jest ważniejsza niż literacka długowieczność.

W Szwecji bardzo tanie książki w papierowej oprawie (częściowo ze względu na redukcję podatku VAT w 2002 r. obejmującego książki) uczyniły bestsellery bardziej dostępne dla ogółu. Owe tendencje sprzedaży krymina- łów odzwierciedlają więc ważną zmianę w sposobie konsumowania książek w Szwecji – więcej jest kupowanych, a mniej wypożyczanych.

Bestsellery i domy wydawnicze

Znaczna większość bestsellerów z gatunku powieści kryminalnej w Szwecji

w pierwszej dekadzie XXI w. została wydana przez dwie grupy wydawnicze

i jeden niezależny dom wydawniczy. Są to Bonnierförlagen (grupa wydawni-

cza Bonnier składająca się z: Albert Bonniers, Forum oraz Wahlström & Wid-

strand), Norstedts förlagsgrupp (grupa wydawnicza Norstedts, w której skład

Czy detektywi zabijają rynek literacki?…

21

wchodzą Norstedts i Prisma) oraz Piratförlaget. Grupa wydawnicza Bonnier opublikowała w twardej oprawie 50% bestsellerów z gatunku powieści kry- minalnej, Piratförlaget – 31%, a Norstedts – 5%. W papierowej oprawie każda z wyżej wymienionych grup wydawniczych wydała odpowiednio 51%, 15%

oraz 18% bestsellerów. Wyżej wymienione grupy wydawnicze opublikowały blisko 9 na 10 hitów szwedzkiej powieści kryminalnej w twardej oprawie oraz ponad 8 na 10 w oprawie papierowej.

Ten sam obraz jawi się po przeanalizowaniu nagród Paperback przyzna- nych w latach 1999–2009. Znacząca większość nagrodzonych tytułów została wydana przez duże wydawnictwa, a w kategorii top – platynowej nagrodzie przyznawanej książkom sprzedanym w Szwecji w liczbie ponad 100 000 eg- zemplarzy – wszystkie nagrodzone powieści, poza jedną, wydane były przez grupy wydawnicze: Bonnier, Norstedt lub Piratförlaget.

Wśród powieści kryminalnych najlepiej sprzedających się w Szwecji w pierwszej dekadzie XXI w. dominacja tych trzech grup wydawniczych jest niemal przytłaczająca. Co więcej, ich udział w rynku jest tym większy, im bli- żej szczytu wykresu list bestsellerów.

W Szwecji, jak i pozostałych zachodnich krajach, duże wydawnictwa rozrosły się jeszcze bardziej w latach 90. XX w. i pierwszej dekadzie XXI w.

W obecnych czasach takie medialne konglomeraty często są w posiadaniu wielu lub nawet wszystkich elementów procesu produkcji i sprzedaży książ- ki – od drukowania przez dystrybucję po księgarnie

. Ustanowienie agentów literackich w Szwecji podniosło wynagrodzenie dla najlepiej sprzedających się autorów do poziomu, na który najczęściej małych i średnich wydawnictw nie stać. Przemysł książkowy zmierza w kierunku polaryzacji, gdzie duże grupy wydawnicze stają się jeszcze większe, a jednocześnie wzrasta liczba wydawców bardzo małych oraz samopublikujących. Wówczas odbija się to na wszystkim, co jest pomiędzy

. Ewolucja szwedzkiej powieści kryminalnej w ciągu ostatnich 30 lat odzwierciedla te tendencje w wyraźny sposób.

Literatura kryminalna a inne gatunki

Wiele trendów dotyczących powieści kryminalnej wpisuje się w powszechne tendencje obserwowane na szwedzkim rynku wydawniczym. Jednak zmienia- jący się biznes wydawniczy nie wyjaśnia, dlaczego powieść kryminalna jako gatunek tak bardzo rozrosła się na rynku.

W pierwszej dekadzie XXI w. udział szwedzkiej powieści kryminalnej w grupie bestsellerów w Szwecji był szczególnie duży. W latach 2004–2010

17 E. Hemmungs Wirten, The Global Market 1970–2000: Producers [w:] A comparison to the History of the Book, eds. S. Eliot, J. Rose, Oxford 2007, s. 395–399; J. Thompson, Merchants of Culture…, s. 100–112; S. Sundin, Ökad integration och koncentration…, s. 290–300.

18 J. Thompson, Merchants of Culture…, s. 173–175.