Z PRAKTYKI
Polime
rowe bank
noty
Zmiany polityczne i gospodarcze
zachodzące w Polsce po 1989 r. i otwarcie granic spowodowały na-pływ do kraju nowych
technolo-gii, różno rod n eg o sprzętu kompute-rowego,drukarek i kserokopiarek
ko-lorowych.Zniesienie cenzury i
wszel-kichogranicze ń zwi ązanychzdostę pem do urządzeń i materiałów poli-graficznychpozwoliłona rozkwit tego typuusług.
Złejdogodnej sytuacjiskorzystały środowiska przestępcze. Bez
proble-niepapierusyntetycznegomożespo
-wodować rewolucję w drukarniach zaj m uj ących się produkcją bankno-tów,ponieważproducencibanknotów mają zazwyczaj własne papiernie i musieliby przestawić produkcję na papier syntetyczny.
W drugiej połowie XX w. chemia wielkocząsteczkowa wkroczyła w wiele dziedzin życia, również w przemysł poligraficzny. Podłoże papierowe jest coraz częściej zastę powane przez papier syntetyczny.Na
podtożusyntetycznymdrukowanesą mapy, encyklopedie , słowniki , i n-strukcje, książeczkidla dzieci,etykie
-ty.Z użyciem papieru syntetycznego
wykonywane są również dokumenty bankowe ipaństwowe.
Ciekawym przykładem z astoso-wania papieru syntetycznego są banknoty. W 1988 r. z okazji 200--lecia powstania państwa australij-skiego Bank Australii jako pierwszy naświeciewyemitowałbanknot o no-minale10 dolarów wykonany na pod
-Ryc. lab.BanknotlO-dolarowy-emisjaoko l icz ności owa Fig. 1ab.Ten-dol/arnote- soece:edition
mumogą sięzaopatrywaćw wysokiej klasy sprzęt poligraficzny, wykorzy-stującgo dofałszowania różnegoro
-dzaju dokumentów.
Wzrost siły nabywczej pieniądza spowodowat wzrost zjawiska fałszo
wania banknotów. W 1991 r. liczba
ujawnionych fałszywych banknotów wynosiła4,1 tys.szt., w 1992 r.już35 tys. szt.,a w 1993 r. - 100 tys.szt.l.
Rozwój techniki sprawił, że wraz ze wzrostem ilości falsyfikatów wzrosła również jakośćich wykonania.
Zastosowanie zabezpieczeń prze
-ciwko fałszerstwom w banknotach,
różnego rodzaju papierach warto-ściowych i produktach markowych utrudnia ich podrabianie. Uzyskanie produktu idealnie zabezpieczonego wzmacnia ekonomiczniebezpieczeń stwo państwa. Szerokie
zastosowa-PROBLEMYKRYMINA LISTY KI254/06
Ryc.2. Australijskieznakipieniężne
Fig.2.Australian currencysigns
Z PRAKTYKI
Ryc. 5. Druk stalorytniczy Fig.5. Steel engravingprinting
Ryc.4.Tloczenia oznaczenianom inałuwnie za-drukowanympolu
Fig. 4.Reliefprinting of banknotevstuein elear field
mi. W związk u z tym, aby druk był możliwyipodłożeprzyjmowałofarbę, papier syntetycznymusizostać p od-dany odpowiedniej obróbce u aktyw-ni aj ącej jego powi e rzchn ię . Mimoto, ws iąkliwość papieru syntetycznego niedorównuje ws i ąkliwości papierom pochodzenia roślinnego , dlatego też do druku stosuje się specjalnefarby szybkoschnące i mniejszą prędkość druku, którą przystosowuje się do czasu utrwalenia obrazu.
Tworzywa sztuczne są bardziej plastyczne niż zwy kły papier i przy dużych naprężeniach następują trwa-łeichodkształcenia (np.wydł użen ie) stwarzająceproblemy z pasowaniem kolorów. Papier syntetyczny ma ten -dencję do elektryzowania się, co w znaczny sposób utrudnia proces drukowania.
Z drugiej strony istnienie tych pro-blemów jest swojego rodzaju dobrą ochroną banknotów przedichfałszo waniem. Banknoty australijskie dru-kowane są, tak jak papierowe bank-noty, trzema technikami: stalorytem, offsetem itypografią. Stalorytem wy-konany jest główny motyw graficzny banknotuzwiązanyzhistorią Austra-lii,oznaczenie nominału oraz mikro-druki. Elementy wykonane techniką stalorytniczą są wyczuwalne w doty-ku. Właściwość ta ułatwia weryfika-cję autentyczności banknotów, jak również ich nominałów przez osoby niewidzące i słabo widzące. Offse -tem drukowanesągilosze,reliefy, mi-krodruki, irys, które stanowią tło słabo widoczny, gdyż znajduje
się na zadrukowanympolu; - tłocze n ia widni ejące w przeżro
czystym,niezadrukowanympolu zn ajd uj ącym sięw prawejdolnej części awersu; w zależn ości od nominału sąto: w banknocie 10-dolarowym- fale,w banknotach 20- i50-dolarowych - dwa razy
powtórzoneoznaczenienomina
-łu, a w banknocie 1 00-dolar-owym - oznaczenie nominału.
Właściwości tworzyw sztucznych powodują, że proces zadrukowywa-nia ich powierzchni jest bardziej skomplikowany i wymagający niż w przypadku papieru pochodzenia roślinnego.
Tworzywa sztuczne nie charakte-ryzują się właściwościamiadhez
yjny-Inne zabezpieczenia podłożato: - znak wodny - godło Australii,
a w przypadku banknotu 10 -dolaro-wego emisji okoliczno -ściowej - falisty wzór; jest on łożu syntetycznym. Była to emisja jednorazowa, okoliczn ościowa . Nie wiadomo,czy trudności w z aopatry-waniusię wroślinnysurowiecdługo włó kn isty czy poszukiwanieskutecz -nychzabezpieczeńprzeciwkofałsze rzomskłoniłyBank Australijski do za -stosowania podłoża syntetycznego. Obecnie banknoty o wszystkich no-minałach: 5,10,20,50, 100 dolarów sądrukowane na papierze syntetycz-nym. Banknoty australijskie popula r-nie zwanesąpolimer notes.
Do produkcji papieru syntetycz-nego stosujesiępolimery takie jak: polistyren, polietylen,polipropylen, poliamid,które powstają w wyniku polimeryzacji węglowodorów nie-nasyconych . Polimery te łączone są zesobąpodciśnieniem i ww y-sokiej temperaturze.
Papier syntetyczny ma właści wości obce papierom włóknistym.
Chodzi tu przede wszystkim o od- Ryc.3.Znak wodny
pomość na czynniki: Fig. 3.Watermark - mechaniczne: wielokrotne
zginanie, przedarcie, naderwa -nie, rozciąganie, ścieranie
po-wierzchni,
- atmosferycznei biologiczne: wil-goć, światło, działaniebakterii, - zabrudzenia itłuszcze.
Dzięki temu banknoty wykonane na plastikowympodłożu mająo wieie dłuższą żywotność niż banknoty pa-pierowe.Wycofane z obiegu bankno-ty polimerowe mogą być wykorzysta-ne do wytworzenia innych produktów, podczas gdy papierowe nadają się tylkodo spalania.
Papier syntetyczny sam w sobie jest istotnym zabezpieczeniem bank -notów przed ich fałszowaniem, gdyż skład oraz technologia jego wykony-wania stanowią tajemnicę wytwórni. Plastikowe podłoże charakteryzuje sięswoistą, niepowtarzalną fakturą.
Ryc.9.RewersbanknotuwpromieniachUV
Fig.9.Aeverse otbanknote viewedin UV lighl banknotuidecydująo jegokolorysty
-ce, a jednocześn ie są za
bezpiecze-niem przedskanowa niemi kserowa
-niembanknotu.
Tru d n ośc i zwi ązan e z p
asowa-niem elementówznajd ujących si ęna awersie i rewersie banknotówzostały
wykorzys tane jako ich zabez
piecze-nie. Element ygraficznewystępujące na awersie banknotubardzo dobrze
- można powiedzieć,że wręcz idea
l-nie- pokrywają sięzelementami r
e-wersu.Każdyznominałówma:
- recto-versow postaci sied
miora-miennej gwiazdy w całości w
i-docznej wprześwicie, dla
bank-notu okolicznościowego motyw
rombu (część elementu wy
dru-kowanajestna awersie,aczęść
na rewersie) ;
Ryc.6.Rect o-verso
Fig.6.Rec to-verso
- cztery poziome pasyznajdujące
się w górnej i dolnej części
z prawej i lewej strony awersu,
którepokrywająsi ęwprześwicie
ztakimisamymipasamize stro-ny rewersowej.
W środku elementu przeżroczy
stego znajduje się znak optyczny
w postaci nadruku, w zależności od
nominału , róż nych elementów g
ra-ficzny ch:w banknocieS-dolarowym
-Z PRAKTYKI
kwiatek, w 1O-dolarowym - wiatrak,
w 20-dolarowym - kompas, w 5
0--dolarowym - stylizowany wizerunek
krzyża poł u dni a, a w 1OD-dolarowym
- ptaklirogon.
Ayc.8. Znakoptyczny
Fig. 8.Op licB! sign
Obraz u zyska-ny na podłożu syntetycznym jest bardziej p recyzyj-ny, czystszy, o większej os tro-ści konturów
i dłuższej trwało
ści niż uzyskany
na papierze. W y-nika to z faktu,że
napodłożus
ynte-tycznym nie wy
-stępujezjawisko włoskowatości
cha-rakterystyczne dla papierów p
ocho-dzenia rośl i nnego , a polegające na
spływaniu farbypowłóknach.
_
..
-
,"
-
,. :~."::~_..
:
.
:,;.:;.{"Seria i numer banknotu, tak jak
w banknocie papierowym,wykonane
są techn i ką typog raficzną. W
bank-notach australijskichznajd ują się też zabezpieczenia wyni kające z z
asto-sowania specjalnych farb fluorescen -cyjnychi absorpcyjnych.
Na rewersie banknotu farbamiflu
-orescencyjnymi oprócz elementów
graficznych, wykona no również
oznaczenieseriii numeru banknotu.
Dzię ki zastosowaniu farb absorp
-cyjnych uzyskano efekt meta
merycz-ny widoczny w promieniowaniu IR w zakresie 700-1000 nm w postaci
obrazu fragm entu grafikibanknotu. Na banknocie 1O-dolarowym em
i-sji okolicznościowej w eleme nci e
przeż roczystym wprasowano dwu
-stronny hologram z portretem kapita
-na J. Cooka. Na awersie widoczny
jest jego lewy, a na rewersie prawy
profil.
Specyfika zastosowanego podło
ża, związanez tymtrudności t
echno-logiczne występujące w trakcie pro
-cesu zadrukowywania, precyzja
wy-I.·.·, ...., 1''' '1
...
... "11,
o'ł'3
na
I"lI
rą
Ryc.7. Pozlomepasy Fig. 7.Horizontalstripes
PROBLEMY KRYMINALISTYKI254/06
Ryc. 10.Awersbanknotuwpromieniach lA
Fig.10.Averseotbanknotein IR light
Rvc.11.Hologram
Fig. 11.Hologram
konania obrazu oraz pasowanie
ele-mentów awersu j rewersusą zabez
-pieczeniami, które w istotny sposób
wyróżn iają banknoty australijskie od innychśrod ków płatniczych.
Australia jest prekursorem
polime-rowych banknotów. Obecnie banki
centralne takich państw jak
Bangla-desz, Brazylia, Brunea, Sri Lanka,
Tajwan,Wietnam,Papua-Nowa
Gwi-nea, Kuwejt, Singapur, Indonezja,
Samoa, Irlandia Północna oraz
Ru-muniazdecydowały się na w
prowa-dzenie do obiegu polimerowych
banknotów. Wykonawcą niektórych
z nich jestwytwórnia australijska.
Urszula Konarowska
BIBLIOGRAFIA
1. Prusżak A.: Waluty wymienialne.
Ocena autentyczności pieniędzy, Unia Wydawnicza"Verum",Warszawa1998 PRZYPISY
1Denominacja złotego (1995-1996) "Materiałyi StudiaNBP",Warszawa
1998
62
