Dr Katarzyna Kaliszewska
Dr Katarzyna Kaliszewska- -Czeremska Czeremska Instytut Psychologii UAM Instytut Psychologii UAM
Mgr Ma
Mgr Mał łgorzata R gorzata Rę ękosiewicz kosiewicz
Studia Doktoranckie Instytut Psychologii UAM Studia Doktoranckie Instytut Psychologii UAM
Za
Zał ło oŜ Ŝenia enia
Przestrzeń fizyczna, w jakiej Ŝyje i zaspokaja swe potrzeby dziecko, jest w istocie przestrzenią społeczną – organizowaną, aranŜowaną i wypełnianą przedmiotami z jednej strony, a z drugiej udostępnianą i obdarzaną znaczeniami przez innych ludzi.
Cel bada Cel badań ń
(1) o charakterze psychometrycznym
adaptacja kwestionariusza HOME
(2) o charakterze eksploracyjno-diagnostycznym
wstępne rozpoznanie fizycznych i społecznych s t ym u l at o r ó w r o z w oj u d z i eci w Po l s ce (z uwzględnieniem typowych oraz szczególnych populacji) w wieku od 6 do 36 miesiąca Ŝycia w w a r u n k a c h p o l s k i c h
Narz
Narzę ędzie badawcze dzie badawcze
Pełna nazwa HOME Home Observation for Measurement
of the Environment Inventory
Obszary diagnozy Obszary diagnozy
(1) organizacja rodziny, (2) zwyczaje i rytuały panujące w rodzinie, (3) zaangaŜowanie rodziny w interakcję z dzieckiem oraz (4) poziom wykorzystania przez rodzinę dostępnych zasobów w p ł y w a j ą c y c h n a r o z w ó j d z i e c k a
Opis metody Opis metody
badanie indywidualne trwające ok. 1 godziny w środowisku domowym dziecka, w obecności g ł ó w n e g o o p i e k u n a ( r o d z i c a )
bezpośrednia obserwacja zachowania rodziców (opiekunów) oraz częściowo ustrukturowany w y w i a d z c z ł o n k a m i r o d z i n y
37 pozycji pogrupowanych w 6 skalach
Badania zrealizowano w ramach grantu Adaptacja narzędzi do diagnozy jakości otoczenia fizycznego i społecznego dzieci w wieku od 6 do 36 miesiąca Ŝycia, finansowanego ze środków MNiSW (nr wniosku: N N106 058837)
Kontakt: Prof. dr hab. ElŜbieta Hornowska, Instytut Psychologii UAM, ul. Szamarzewskiego 89, 60-578 Poznań, e-mail: elzbieta.hornowska@amu.edu.pl
OSOBY BADANE: dzieci z
OSOBY BADANE: dzieci z 486 486 rodzin rodzin
Zró Zr óŜ Ŝnicowanie spo nicowanie społ ł ecznego ś ecznego środowiska rozwoju i uczenia si rodowiska rozwoju i uczenia się ę dzieci w wieku 1,5
dzieci w wieku 1,5 – – 3 r. Ŝ 3 r. Ŝ . .
Wiek dzieci: od 18 do 41 miesięcy ( M
w mieś.= 28,53; SD = 6,15) Płeć rodzica udzielającego informacji: matki (95%) Wykształcenie rodziców:
•65% matek i 57% ojców - wykształcenie wyŜsze lub studiowało
•27% matek i 30% ojców - wykształcenie średnie
• 8% matek i 13% ojców - wykształcenie podstawowe
WYNIKI WYNIKI
Przeprowadzone analizy pozwoliły na wyodrębnienie 7 typów społecznych środowisk uczenia się i rozwoju dzieci w wieku 1,5 – 3 lat.
Sytuacja finansowa rodziny:
13% rodzin uzyskiwało dochody niewystarczające bądź z trudem wystarczające do zaspokojenia podstawowych potrzeb 27% posiadało dochody pozwalające na zaspokojenie wszystkich potrzeb i oszczędzanie na przyszłość
Literatura Literatura
Bradley, R. H., Corwyn, R. F. (2005). Caring for children around the world: A view from HOME. International Journal of Behavioral Development, 29 (6), 468–478.
Bradley, R. H., Corwyn, R. F. (2002). Socioeconomic status and child development. Annual Review of Psychology, 53, 371-399.
NAJWA
NAJWAŻ ŻNIEJSZE WNIOSKI Z BADA NIEJSZE WNIOSKI Z BADAŃ Ń
1. Badania pokazują, w jak zróŜnicowanych środowiskach społecznych rozwijają się dzieci w Polsce.
2. WyróŜnione środowiska nie róŜnią się poziomem dochodu rodziców.
3. Środowiska te róŜnią się istotnie wykształceniem rodziców.
4. Szczególnie alarmujący jest wysoki udział rodziców z wykształceniem podstawowym w środowisku niezaangaŜowanym – o najwyŜszym ryzyku rozwojowym dla dziecka.
5. Z kolei największa grupa rodziców o wykształceniu wyŜszym znalazła w skupieniu określonym jako zaspokajające potrzeby dziecka.
ŚRODOWISKO OPTYMALNE Ś RODOWISKO OPTYMALNE
ŚRODOWISKO ZASPOKAJAJĄCE POTRZEBY DZIECKA -26% rodzin CECHY: najwyŜsze wyniki na wszystkich skalach
KONSEKWENCJE DLA ROZWOJU: odpowiednio stymulowany rozwój, wysoki poziom bezpieczeństwa oraz chęci dziecka do podejmowania samodzielnych eksploracji i budowania autonomii, utrzymana wysoka ciekawość dziecka, moŜliwość uczenia się od rodzica umiejętnego korzystania z przedmiotów
WSPOMAGANIE: utrzymywanie podobnych zachowań w toku rozwoju dziecka, z uwzględnieniem wieku dziecka JAKIE RODZINY: brak matek z wykształceniem podstawowym
31%wszystkich matek z wykształceniem wyŜszym 34%wszystkich ojców z wykształceniem wyŜszym
Ś ŚRODOWISKA PRZECI RODOWISKA PRZECIĘ ĘTNEGO RYZYKA TNEGO RYZYKA
(1) ŚRODOWISKO Z DEFICYTEM RÓśNORODNOŚCI -25% rodzin CECHY: niski poziom róŜnorodności
KONSEKWENCJE DLA ROZWOJU: zmniejszanie zainteresowania dziecka eksplorowaniem (wynikające z monotonii)
WSPOMAGANIE: zwiększanie kontaktów rodziny z innymi ludźmi, a przez to urozmaicenie Ŝycia dziecka JAKIE RODZINY:24%wszystkich matek z wykształceniem średnim
(2) ŚRODOWISKO EMOCJONALNIE PORZUCAJĄCE -7% rodzin CECHY: bardzo niski poziom responsywności, niski poziom róŜnorodności
KONSEKWENCJE DLA ROZWOJU: dziecko „niezadbane emocjonalnie” – brak wsparcia emocjonalnego ze strony opiekunów brak poczucia bezpieczeństwa w swobodnym eksplorowaniu, zmniejszanie zainteresowania dziecka eksplorowaniem (wynikające z monotonii)
WSPOMAGANIE: zwiększenie częstotliwości kontaktów werbalnych i pozawerbalnych rodzica z dzieckiem w reakcji na jego zachowanie, zwiększanie kontaktów rodziny z innymi ludźmi, a przez to urozmaicenie Ŝycia dziecka JAKIE RODZINY:jedynie 5%wszystkich ojców z wykształceniem wyŜszym
(3) ŚRODOWISKO NADMIERNIE UPORZĄDKOWANE -10% rodzin CECHY: bardzo niski poziom akceptacji
KONSEKWENCJE DLA ROZWOJU: wycofanie z samodzielnych eksploracji, budowania poczucia autonomii
WSPOMAGANIE: unikanie restrykcyjnych kar, pozwalanie, a nawet zachęcanie dziecka do samodzielności, udzielanie większej swobody
(4) ŚRODOWISKO CHAOTYCZNE -10% rodzin CECHY: bardzo niski poziom organizacji
KONSEKWENCJE DLA ROZWOJU: zaburzone poczucie bezpieczeństwa WSPOMAGANIE: wprowadzenie porządku dnia przynajmniej w kilku wybranych punktach dnia JAKIE RODZINY: brak matek z wykształceniem podstawowym
(5) ŚRODOWISKO Z DEFICYTEM MATERIAŁÓW ROZWOJOWYCH -12% rodzin CECHY: mało materiałów rozwojowych
KONSEKWENCJE DLA ROZWOJU: nieodpowiednio do wieku stymulowany rozwój
WSPOMAGANIE: dobór odpowiednich materiałów rozwojowych – zwiększenie róŜnorodności (nie większa ilość, a inna jakość)
ŚRODOWISKO WYSOKIEGO RYZYKA Ś RODOWISKO WYSOKIEGO RYZYKA
ŚRODOWISKO NIEZAANGAśOWANE-10%rodzin
CECHY: najniŜsze wyniki na wszystkich skalach, bardzo niski poziom zaangaŜowania, mało materiałów rozwojowych, niski poziom róŜnorodności, akceptacji, responsywności
KONSEKWENCJE DLA ROZWOJU: brak poczucia bezpieczeństwa, zmniejszanie zainteresowania dziecka eksplorowaniem (wynikające z monotonii), wycofanie z samodzielnych eksploracji, budowania poczucia autonomii, brak wzorców zachowania ze strony dorosłego zaburzone nabywanie wiedzy i umiejętności korzystania z przedmiotów, nieodpowiednio do wieku stymulowany rozwój
WSPOMAGANIE: dobór odpowiednich materiałów rozwojowych – zwiększenie róŜnorodności (nie większa ilość, a inna jakość), zwiększanie kontaktów rodziny z innymi ludźmi, a przez to urozmaicenie Ŝycia dziecka, unikanie restrykcyjnych kar, pozwalanie, a nawet zachęcanie dziecka do samodzielności, udzielanie większej swobody, zwiększenie zaangaŜowania rodzica w aktywne wspieranie rozwoju dziecka (wspólna zabawa, nauka), zwiększenie częstotliwości kontaktów werbalnych i pozawerbalnych rodzica z dzieckiem w reakcji na jego zachowanie
JAKIE RODZINY:44%wszystkich matek z wykształceniem podstawowym 39%wszystkich ojców z wykształceniem podstawowym
Opis skal Opis skal
RESPONSYWNOŚĆ Stopień, w jakim rodzic reaguje na zachowania dziecka oraz łatwo komunikuje się za pomocą słów i czynów
Rodzic przynajmniej dwa razy spontanicznie wokalizuje do dziecka.
AKCEPTACJA Rodzicielska akceptacja przejawiana wobec mniej optymalnych zachowań dziecka oraz unikania zbędnych restrykcji i kar
Rodzic nie okazuje nadmiernego poirytowania ani nadmiernej wrogości w stosunku do dziecka
ORGANIZACJA
Stopień regularności i przewidywalności (wykluczając monotonię) w rytmie dnia rodziny
Opieka nad dzieckiem, jeśli występuje, sprawowana jest przez 1 z 3 stałych zastępców
MATERIAŁY ROZWOJOWE
Zaopatrzenie w odpowiednie materiały do zabawy i uczenia się, stymulujące rozwój dziecka
Podczas wizyty, rodzic daje dziecku zabawki
ZAANGAśOWANIE Stopień, w jakim rodzic aktywnie angaŜuje się w edukację dziecka i stymuluje coraz bardziej dorosłe zachowania
Rodzic dostarcza zabawek, które stanowią dla dziecka wyzwanie i rozwijają nowe umiejętności
RÓśNORODNOŚĆ
Ocena tego, czy w Ŝyciu codziennym pojawiają się zdarzenia lub osoby, które urozmaicają (nie dezorganizując) Ŝycie dziecka
Rodzic czyta dziecku bajki przynajmniej 3 razy w tygodniu
1 2 3 4 5
-1,5 -1 -0,5 0 0,5 1 1,5
1 2 3 4 5
Środowiska przeciętnego ryzyka
responsywność akceptacja organizacja materiały rozwojowe zaangażowanie różnorodność
